INFORME DO VALEDOR DO POBO AO PARLAMENTO DE GALICIA ANO 2013 INDICE XERAL Páxina PRESENTACIÓN XERAL 1 CAPITULO 1. A ACTIVIDADE DA INSTITUCIÓN DO VALEDOR DO POBO EN CIFRAS 3 I. Introdución 5 II. Atención ao cidadán 6 III. Datos xerais 7 1. Expedientes iniciados no ano 2013 7 2. Entradas e saídas de documentos 8 IV. Queixas recibidas en 2013 10 1. Comparación con exercicios anteriores (De 1990 a 2011) 10 2. Comparación dos exercicios 2012 e 2013 12 3. Datos sociolóxicos reflectidos nas queixas 13 V. Distribución das queixas por razón das provincias e municipios de procedencia 17 1. Por provincias 18 2. Por concellos 19 VI. Curso dado ás queixas recibidas 27 VII. Estatísticas por área temática 29 1. Distribución de queixas segundo as áreas temáticas ás que se refiren 29 2. Estado procedemental por áreas 31 3. As causas de non admisión por áreas 32 VIII. Estatística por administracións afectadas 33 1. Distribución das queixas admitidas por razón das áreas da administración pública ás que se refiren 33 2. Distribución das queixas referidas á administración pública galega, segundo niveis 34 3. Distribución das queixas que se refiren á Xunta de Galicia, segundo consellerías 36 4. Distribución das queixas referidas ás deputacións provinciais e aos concellos 38 A. Queixas referidas ás deputacións provinciais 38 B. Queixas referidas aos concellos 38 a. A Coruña 38 b. Lugo 41 c. Ourense 43 d. Pontevedra 45 IX. Actuacións de oficio 47 1. Queixas de oficio de 2013 47 2. Comparativa con outros anos 48 X. Resolucións do Valedor do Pobo 49 XI. Estatísticas relacionadas co deber de colaboración 51 XII. Estatísticas relacionadas co deber de informar 53 Páxina XIII. Estatísticas de redes sociais 56 1.TWITTER 56 A) Tweets enviados 56 B) Seguidores 57 C) Tipoloxía dos seguidores en Twitter 57 D) Palabras máis utilizadas no Twitter do Valedor do Pobo 58 E) Mencións 58 F) Retweets que nos fixeron os nosos seguidores 59 G) Estatísticas xerais 60 2. FACEBOOK 61 A) Total de gústame en Facebook 61 B) Gústame netos 62 C) Procedencia dos gústame 62 D) Alcance total das publicacións 63 E) Persoas ás que lles gusta o noso Facebook 63 CAPÍTULO 2. RESUMO DAS QUEIXAS POR ÁREAS 65 Área de emprego público e interior 67 I- Introdución 69 II- Datos cuantitativos 72 III- Actividade de supervisión 73 1. Emprego público 73 A) Problemas no funcionamento das listas de contratación temporal e xestión dos chamamentos. 73 a - Funcionamento das listas de contratación temporal 74 b - Xestión dos chamamentos das listas de contratación temporal 78 c- Actualización das listas de contratación temporal 82 d- Requisitos de inscrición nas listas de contratación temporal 83 B) Presuntas irregularidades nos procesos selectivos para o acceso á función pública 86 a - Requisitos e méritos esixidos nas bases das convocatorias 87 b - Problemas durante o desenvolvemento do proceso selectivo 91 c - Abuso no emprego da figura da cobertura de prazas con carácter interino 99 C) Retrasos en convocatorias ou en resolucións de procesos de selección para emprego público 99 D) Posibles incorreccións na xestión de comisións de servizos 100 E) Condicións laborais dos empregados públicos 102 a - Concreción das condicións xerais de traballo 103 Páxina b - Problemas na percepción de retribucións salariais e extrasalariais 104 c - Discrepancias nos concursos de traslados 106 d - Desacordos en materia de xornada laboral 108 e - Alcance da cobertura e asistencia durante os períodos de incapacidade temporal 108 F) Consecuencias da finalización da relación laboral coa administración pública 109 G) Condutas reprobables e imposición de sancións ao persoal ao servizo da administración pública. 110 H) O uso abusivo da figura do silencio administrativo 111 2. Orde pública 112 3. Tráfico 117 A) Revisión de expedientes sancionadores de tráfico 117 B) Denuncias relativas á sinalización das vías urbanas e interurbanas 118 IV- Resolucións do Valedor do Pobo 120 V- Consideracións finais 175 Área de urbanismo e vivenda 177 I. Introdución 179 II. Datos cuantitativos 182 III. Actividade de supervisión 183 1. Urbanismo 183 2. Vivenda 190 IV. Resolucións do Valedor do Pobo 201 V. Consideracións finais 214 Área de medio ambiente 217 I. Introdución 219 II. Datos cuantitativos 220 III. Actividade de supervisión 222 1. As numerosas reclamacións en contra dos efectos ambientais do proxecto mineiro de Corcoesto e doutras minas 222 2. A convocatoria dos órganos de participación 231 3. O exercicio do dereito de acceso á información ambiental 232 4. A reforma da lei de caza e a protección dos menores 234 5. A necesidade dunha normativa autonómica contra a contaminación acústica 235 6. A necesidade de que os concellos comproben os niveis de ruído cando se denuncian 237 Páxina 7. A necesidade de corrixir os efectos das zonas saturadas por contaminación acústica 240 8. Os locais que non se axustan ao tipo de licenza que teñen 241 9. A contaminación acústica ocasionada polo botellón e o consumo ás portas dos locais 242 10. Os ruídos desproporcionados ocasionados por algunhas festas 243 11. A xestión das augas continentais 243 12. A protección dos espazos naturais, a flora e a fauna 244 13. Queixas non admitidas a trámite 245 IV. Resolucións do Valedor do Pobo 246 V. Consideracións finais 301 Área de educación 303 I. Introdución 305 II. Datos cuantitativos 307 III. Actividade de supervisión 309 1. Recursos educativos complementarios 309 A) Comedores escolares 310 a- Desvinculación do transporte e o comedor, eliminando a gratuidade automática deste último recurso para todos os alumnos usuarios do transporte escolar 311 b- Posibilidade de non facer uso do comedor establecendo outras alternativas, como levar a comida de casa 313 c- Criterios empregados no Decreto 132/2013, polo que se regulan os comedores escolares, para sinalar os prezos públicos, as bonificacións e as exencións de pago 314 B) Transporte escolar 317 2. Reducións de profesorado 321 3. Profesorado de apoio ao alumnado con necesidades educativas especiais 323 4. Obras de conservación e mantemento en centros escolares 324 5. Algúns problemas no funcionamento dos centros 325 6. Centros integrados de formación profesional 327 7. Ensinanzas de réxime especial 332 A) Conservatorios superiores e profesionais de música 332 B) Escolas oficiais de idiomas 334 8. Acoso escolar 336 9. Axudas para a realización de actividades de formación en linguas estranxeiras 337 10. Educación superior 342 A) A confusión sobre a natureza dos títulos 344 B) As ensinanzas artísticas superiores 348 Páxina C) Títulos propios 353 D) Os master universitarios 355 E) Financiamento do Sistema Universitario de Galicia 360 F) Bolsas e axudas de formación post-doutoral 371 IV. Resolucións do Valedor do Pobo 374 V. Consideracións finais 473 Área de industria, comercio e turismo 477 I. Introdución 479 1. En industria 479 2. En comercio e consumo 480 3. En turismo 480 II. Datos cuantitativos 480 III. Actividade de supervisión 481 1. Industria 481 A) Subministración de enerxía eléctrica 482 B) Comunicacións telefónicas e electrónicas 485 2. Consumo 486 3. Comercio 486 4. Turismo 488 5. Queixas inadmitidas. Causas 488 IV. Resolucións do Valedor do Pobo 489 V. Consideracións finais 490 Área de agricultura, gandería e pesca 495 I. Introdución 497 1. Agricultura, gandería e montes 497 2. Pesca e acuicultura 499 II. Datos cuantitativos 499 1. Queixas recibidas 499 2. Estado de tramitación a 31 de decembro 500 III. Actividade de supervisión 500 1. Actividade agrícola, forestal e gandeira 500 A) Concentración parcelaria 500 B) Montes 500 C) Aproveitamentos cinexéticos e forestais 501 D) Outras cuestións relacionadas con este sector 501 2. Pesca e marisqueo 501 IV. Resolucións do Valedor do Pobo 502 V. Consideracións finais 503 Páxina Área de servizos sociais 507 I. Introdución 509 II. Datos cuantitativos 511 III. Actividade de supervisión 512 1. A necesidade de corrixir os retrasos nos procedementos de dependencia 513 2. A necesidade de mellorar as valoracións de dependencia que afectan a determinados colectivos 519 3. A necesidade de individualizar a atención ás persoas dependentes 521 4. A necesidade de aumentar as prazas en servizos para corrixir as listas de espera 524 5. Os casos de falecemento antes da aprobación do programa de atención e con retraso no procedemento 525 6. O aumento de solicitudes de axudas públicas e a necesidade de corrixir os retrasos na súa tramitación. 526 7. Os dereitos das persoas con discapacidade 528 8. O dereito á accesibilidade das persoas con discapacidade 532 9. O dereito ao ocio, a cultura e o deporte dos discapacitados 534 10. As necesidades específicas dos discapacitados intelectuais: o informe sobre os dereitos das persoas con discapacidade intelectual en Galicia 535 11. As carencias do servizo de transporte adaptado (065) 536 12. Os amplos retrasos nas valoracións de discapacidades 539 13. Queixas non admitidas a trámite 540 IV. Resolucións do Valedor do Pobo 540 V. Consideracións finais 639 Área de emigración e traballo 641 I. Introdución 643 II. Datos cuantitativos 649 III. Actividade de supervisión 650 1. Traballo 651 A) Cursos de formación 651 B) Ofertas de emprego 652 C) Axudas e subvencións en materia de emprego 652 2. Seguridade social 654 3. Queixas remitidas ao Defensor del Pueblo e queixas non admitidas. 655 IV. Resolucións do Valedor do Pobo 655 V. Consideracións finais 655 Páxina Área de sanidade 657 I. Introdución 659 II. Datos cuantitativos 662 III. Actividade de supervisión 663 1. Insuficiente dotación de persoal sanitario 664 2. Diferentes coberturas nas prestacións farmacéuticas 666 3. Discrepancias no reintegro de gastos sanitarios 670 4. Demoras excesivas nas listas de espera 674 5. Discrepancias sobre valoracións médicas 675 6. Queixas sobre o trato recibido por parte dos profesionais sanitarios 678 7. Tratamento de historias clínicas 680 8. Deficiencias nos servizos de urxencias 682 9. Incidencias no transporte sanitario 683 10. Problemas na xestión administrativa 684 A) Xestión de centros sanitarios 684 B) Procedementos administrativos 690 C) Servizos de atención ao paciente e de atención telefónica 695 D) Xestións administrativas diversas 696 IV. Resolucións do Valedor do Pobo 698 V. Consideracións finais 711 Área de xustiza 713 I. Introdución 715 II. Datos cuantitativos 717 III. Actividade de supervisión 719 1. Ámbito material e limitación das nosas competencias 719 2. Actuacións do Valedor do Pobo 727 IV. Resolucións do Valedor do Pobo 729 V. Consideracións finais 729 Área de administración económica e transportes 731 I. Introdución 733 II. Datos cuantitativos 733 III. Actividade de supervisión 735 1. As relacións entre o contribuínte e a administración tributaria 735 2. A ordenación da actividade económica 742 IV. Resolucións do Valedor do Pobo 749 V. Consideracións finais 760 Páxina Área de obras públicas e expropiacións 763 I. Introdución 765 II. Datos cuantitativos 766 III. Actividade de supervisión 767 1. Os retrasos na fixación e pago dos prezos xustos 767 2. A responsabilidade patrimonial da Administración 771 3. Problemas relacionados coa execución de obras públicas 771 4. A xestión do dominio público hidráulico 773 IV. Resolucións do Valedor do Pobo 773 V. Consideracións finais 779 Área de corporacións locais, servizos municipais e protección civil 781 I. Introdución 783 II. Datos cuantitativos 784 1. Número de queixas recibidas no ano 2013 784 2. Situación ao termo do exercicio económico. 785 III. Actividade de supervisión 786 1. Dereito de participación nas corporacións locais 786 A) O dereito dos membros das corporacións locais de acceso á información e documentación municipais 786 B) O dereito de participación do veciño na actividade municipal 786 2. Organización e funcionamento das corporacións locais 788 3. Servizos prestados polas corporacións locais 789 A) De infraestruturas locais 789 a- Servizo de abastecemento de auga potable a domicilio 789 b- Servizo de recollida de lixo e limpeza diaria 789 c- Limpeza de leiras próximas e de accesos a vivendas e edificacións 790 d- Saneamento e depuración 790 e- Reparación de vías públicas e iluminación 791 f- Recuperación de espazos libres e camiños públicos 791 B) Protección civil e outros 792 4. Queixas non admitidas a trámite. Causas xustificativas 792 IV. Resolucións do Valedor do Pobo 792 V. Consideracións finais 832 Área de menores 843 I. Introdución 845 II. Datos cuantitativos 847 Páxina III. Actividade de supervisión 848 1. Os acollementos familiares 848 A) Datos sobre menores en risco e desamparo facilitados a mediados de 2013 849 a- Menores atendidos en centros (atención residencial ou diúrna): 850 b- Menores en acollemento familiar 855 c- Familias acolledoras 856 d- O procedemento de selección e as súas disfuncións 856 e- O custo dos acollementos 858 f- Custo da xestión do programa transferido á Cruz Vermella 860 g- Os equipos técnicos de menores 861 h- Grupo de traballo sobre acollemento familiar 862 i- Algunhas cuestións problemáticas 862 2. Insuficiencia de prazas de internamento en centros para menores infractores 865 3. Puntos de encontro familiar 868 4. Un caso problemático de asunción de tutela pola administración 874 IV. Resolucións do Valedor do Pobo 876 V. Consideracións finais 881 Área de cultura e política lingüística 885 I. Introdución 887 II. Datos cuantitativos 888 III. Actividade de supervisión 889 1. Cultura e patrimonio cultural 889 2. Deportes 896 A) Actuación da Federación Galega de Motociclismo 896 B) As licenzas de xogadores xuvenís expedidas pola Federación Galega de Fútbol 908 3. Política lingüística 910 A) Actuacións da Administración autonómica 912 B) Actuacións da Administración local 914 C) Outras actuacións 914 D) As probas para a obtención de certificados de lingua galega 915 E) As competencias en lingua cooficial para obter certificados de profesionalidade 916 F) Promoción da lingua galega 918 IV. Resolucións do Valedor do Pobo 919 V. Consideracións finais 922 Páxina Área de sociedade da información 925 I. Introdución 927 II. Datos cuantitativos 928 III. Actividade de supervisión 929 1. Política de comunicación inapropiada 929 2. Protección de datos 930 3. Venda de videoxogos violentos a menores 930 4. Contidos televisivos 931 5. Inexactitude en coberturas informativas 932 6. Proporcionalidade en sistemas de videovixilancia 934 7. Exclusividade da tramitación electrónica 935 8. Uso seguro das tecnoloxías por parte dos adolescentes 938 IV. Resolucións do Valedor do Pobo 940 V. Consideracións finais 947 Queixas de oficio 951 CAPITULO 3. DEREITOS DA MULLER 991 I. Introdución 993 II. Os dereitos da muller 994 1. O ámbito comunitario 994 A) Independencia económica das mulleres 994 B) Salario igual 995 C) Igualdade na toma de decisións 995 D) Dignidade, integridade e fin da violencia sexista 996 E) Cuestións horizontais 996 2. Defensores e valedores 997 III. Actividade de supervisión 998 1. Ámbito material e limitación das nosas competencias 998 A) As mulleres como reclamantes 998 B) Áreas de reclamación 999 C) A área de xustiza 1000 D) Novas tecnoloxías 1003 E) Os dereitos da muller con discapacidade 1004 F) Mulleres vítimas de trata 1007 IV- Actuación do Valedor do Pobo 1009 1. Presentación de informe extraordinario e estudos 1009 Páxina A) Informe do Valedor do Pobo ao Parlamento de Galicia sobre os dereitos das persoas con discapacidade intelectual en Galicia 1009 B) O Valedor do Pobo colabora con Educación, a USC e a AMTEGA na creación dunha ferramenta de monitoreo sobre o uso das tecnoloxías por parte dos adolescentes galegos 1010 2. Xornadas e seminarios 1011 3. A participación en redes internacionais 1015 V. Consideracións finais 1016 CAPÍTULO 4. ANÁLISE DO CUMPRIMENTO DO DEBER DE COLABORACIÓN DAS ADMINISTRACIÓNS PÚBLICAS NAS INVESTIGACIÓNS DA INSTITUCION 1019 I. O deber legal de colaboración nas investigacións da institución 1021 1. O deber de colaboración en xeral 1021 2. As advertencias apremantes 1021 3. As administracións ou órganos aos que se reiterou a petición de informe ata en dúas ocasións, e número de queixas en que tal circunstancia se deu 1024 CAPÍTULO 5. AS RESPOSTAS ÁS RESOLUCIÓNS FORMULADAS POLO VALEDOR DO POBO 1027 I. As respostas das Administracións ou órganos aos que se dirixiu algunha resolución 1029 1. Introdución 1029 2. Respostas das diferentes administracións e órganos ás resolucións do Valedor do Pobo 1031 II. Resumo das resolucións do Valedor do Pobo e da súa aceptación polas correspondentes administracións 1034 III. As respostas ás resolucións 1036 1. Recordatorios de deberes legais 1036 2. Recomendacións 1037 3. Suxestións 1043 CAPÍTULO 6. RELACIÓNS INSTITUCIONAIS 1045 I. Introdución 1047 II. Actividades parlamentarias. Informe ordinario 1048 Páxina III. Actividade despregada pola institución 1049 1. Convenio en materia de competencia 1049 2. Estudo sobre o delito de obstaculización 1050 3. Día da Internacional da Muller 1050 4. Xornadas de saúde mental 1051 5. Seminario sobre adolescentes e novas tecnoloxías 1051 6. Dinamización lingüística 1052 7. Coordinación cos defensores universitarios 1053 8. Día das letras 1053 9. Campaña divulgativa sobre os dereitos de cidadanía europea 1053 10. Cómic sobre o uso seguro das tecnoloxías por parte dos adolescentes 1054 11. Xornada sobre muller: Violencia de xénero entre adolescentes 1055 12. Campaña Conta comigo contra a violencia de xénero 1056 13. Publicacións 1056 14. Conmemoración dos dereitos humanos 1057 15. Visitas guiadas á institución 1057 16. Campaña do Consello de Europa 1058 IV. Actuacións especiais 1058 1. Desafiuzamentos 1058 2. Devolución do tax lease do sector naval 1060 3. Influencia na tramitación da lei de caza 1062 4. Abusos da banca 1062 5. Apoio técnico á candidatura a Patrimonio da Unesco da Ribeira Sacra 1063 V. Encontros con entidades do terceiro sector 1064 1. Encontro con representantes de Adega 1064 2. Programa de familias acolledoras 1064 3. O problema da infravivenda entre a poboación xitana 1065 4. Plataforma polos dereitos civís 1066 5. Plataforma Esculca 1066 6. Coñecendo o labor dos bancos de alimentos 1067 7. Mesa pola Normalización Lingüística 1067 8. Exonerados da pena de morte en Estados Unidos 1068 9. Cociña Económica de Santiago 1068 10. Con representantes da Fundación Franz Weber 1069 VI. Relación con outros ombudsman e defensores 1069 1. Taller de defensorías sobre as persoas con discapacidade 1069 2. Coordinación coa Defensora del Pueblo e comisionados autonómicos 1070 VII. Presenza nas redes internacionais 1073 1. Federación Iberoamericana de Ombudsman (FIO) 1073 2. Instituto Internacional de Ombudsman (IIO) 1075 Páxina 3. Red europea de defensores del pueblo 1075 4. European Network of Ombudspersons for Children (ENOC) 1075 Anexo. Liquidación do orzamento (artigo 37.4 da Lei 6/84) 1077 PRESENTACIÓN A actividade do Valedor do Pobo durante 2013 evidencia con suma nitidez a confianza que a cidadanía ten depositada en nós. Así se colixe das múltiples iniciativas desenvolvidas e dos problemas que resolvemos. Iso, por unha banda, satisfainos, pero por outro esíxenos un esforzo adicional de dedicación e compromiso, que aceptamos gustosamente sabedores do moito que as galegas e os galegos esperan desta institución. Durante os últimos anos, desde unha perspectiva global, os dereitos sociais víronse sometidos a tensións diversas. A discusión sobre a súa propia natureza non favoreceu a solución de tales tensións. Por iso, no Valedor este tipo de dereitos son o eixo central das actuacións emprendidas. Neste sentido, as persoas con necesidades especiais ou con diversidade funcional ocupan o núcleo básico do noso traballo. A adecuada atención a tales colectivos permitirá o progreso da sociedade democrática avanzada da que fala o preámbulo constitucional. Unha relevante novidade no presente informe é a inclusión dun capítulo específico dedicado aos dereitos das mulleres. Nel abordamos diversas cuestións, sen afán sistemático, co ánimo de ofrecer solucións e identificar obxectivos. Trátase dun punto de partida para seguir avanzando en densidade analítica nos devanditos temas. No século XXI non se pode tolerar que sigan existindo comportamentos que discriminan á muller e que a agriden polo feito de ser muller, física ou psíquicamente. No Valedor estamos empeñados en acabar con esta secuela. A figura do Ombudsman, como garante institucional dos dereitos, presenta, ademais da súa lexitimación de orixe, ancorada nun ordenamento xurídico democrático, unha lexitimación de exercicio, baseada na eficacia e as fortalezas do seu traballo. Este informe exemplifica o segundo aspecto. Na mesma liña queremos destacar as distintas medidas que estamos a adoptar para mellorar os nosos procesos de xestión interna, e, así, incrementar a eficiencia e a eficacia nas respostas ás persoas que acoden a nós en busca de axuda. Trátase de integrar na cultura organizacional métodos de traballo sofisticados, con ferramentas dinámicas e mecanismos de avaliación e innovación. Estes procesos de mellora continua permitirán ofrecer solucións de calidade en escenarios de contención orzamentaria. Así as cousas, traballamos para avanzar na administración electrónica, no aforro enerxético e nas mellores prácticas, tales como a sustentabilidade, a transparencia, a publicidade ou a accesibilidade. O informe do Valedor é un instrumento de información que esperamos sirva para progresar no servizo da cidadanía. A defensa dos dereitos humanos é un reto permanente. Día a día esforzámonos para que a xustiza e a solidariedade sexan valores que brillen con forza na sociedade e nas políticas públicas.Os devanditos valores, ademais de servir de fonte de lexitimidade adicional para o Valedor, móstranse como inescusables para a defensa da dignidade da persoa. Agardamos que este informe axude en tal elevada tarefa. José Julio Fernández Rodríguez Valedor do Pobo (e. f.) CAPÍTULO 1 A ACTIVIDADE DA INSTITUCIÓN DO VALEDOR DO POBO EN CIFRAS I- INTRODUCIÓN Neste capítulo ofrecemos unha visión global e esquematizada das actuacións desenvolvidas polo Valedor do Pobo durante 2013, reflectidas en gráficos e cadros acompañados dun breve comentario para os efectos de facilitar a súa interpretación. Este capítulo ten unha especial importancia dada a necesidade de visualizar de forma sistemática o labor desenvolvido. Orientada a facer avaliacións de políticas públicas concretas e de salvagardar a defensa dos dereitos dos cidadáns, este ano proseguimos a nosa tarefa de atención preferente á cidadanía. Todas as persoas poden dirixirse ao Valedor en demanda de axuda por medio da queixa ou de calquera outra maneira, como mediante chamadas telefónicas, acudindo en persoa en busca de asesoramento ou axuda. Todos os nosos servizos préstanse sen custo ningún para o cidadán. Ese traballo faise visible na primeira parte do capítulo, na que facemos reconto da atención prestada ao cidadán. Expoñemos as cifras de actuacións de atención ao cidadán, as persoas que promoveron queixas, o número de asuntos, as visitas recibidas e as consultas feitas por calquera medio, fundamentalmente a través do teléfono. Ademais, ofrecemos táboas comparativas por anualidades e estatísticas por áreas temáticas, administracións e territorios. Pretendemos dar unha idea axustada dos datos sociolóxicos relevantes no desenvolvemento da nosa actividade. Con eles pódese coñecer a orixe xeográfica das persoas reclamantes, a distribución por xénero e o curso dado ás iniciativas recibidas. En canto ás administracións afectadas polas queixas, faise unha distribución inicial por área da administración pública galega afectada e, nun segundo termo, por departamentos do executivo autonómico. Inclúense neste capítulo datos relacionados co resultado da intervención do Valedor do Pobo, sobre todo as aceptacións de resolucións por parte dos órganos da administración. Ademais recóllese o detalle das actuacións de oficio desenvolvidas por áreas e estatísticas acerca do cumprimento do deber de colaboración por parte das administracións requiridas. En resumo, neste capítulo pretendemos realizar unha aproximación aos números máis relevantes da nosa actuación; no seguinte faremos unha descrición pormenorizada das actuacións encamiñadas a supervisar e procurar a corrección de determinados comportamentos dos poderes públicos ou entidades prestadoras de servizos esenciais en Galicia. II- ATENCIÓN AO CIDADÁN Durante 2013 o Valedor do Pobo despregou unha importante actividade en canto á súa atención ao cidadán. Un total de 23554 persoas dirixíronse á institución para presentar reclamacións ou pedir orientación e asesoramento sobre os seus problemas. A continuación citamos a modalidade de actuacións e as súas cifras: Atención presencial 1186 (media mensual 99) Atención telefónica 3462 (media mensual 288) Expedientes de queixa 18887 (media mensual 1574) Total de actuacións 23535 (media mensual 1961) III- DATOS XERAIS 1. Expedientes iniciados en 2013 Para facilitar a calidade expositiva introducimos un cambio metodolóxico este ano. Deste xeito, por unha banda exprésase o número de reclamantes que se dirixiron á institucion, e por outra banda, o número de asuntos atendidos. Ano Total reclamantes Total asuntos 2013 18887 2746 Rexistrouse unha media mensual de 1573 expedientes, cun máximo de 7359 no mes de setembro e un mínimo de 141 en novembro. ENTRADA DE EXPEDIENTES ANO 2013 Mes Entrada de expedientes Xaneiro 211 Febreiro 164 Marzo 195 Abril 221 Maio 889 Xuño 2289 Xullo 1112 Agosto 547 Setembro 7359 Outubro 1437 Novembro 141 Decembro 4322 Total 18887 Media mensual de expedientes: 1573 2. Entradas e saídas de documentos As entradas de documentos que se recibiron na institución durante o ano 2013 foron en total 22007, o que dá unha media mensual de 1833 entradas. Neste mesmo ano a institución trasladou un total de 11626 documentos, o que supón unha media de 968 saídas por mes. ENTRADAS E SAIDAS DE ESCRITOS POR MESES ANO 2013 Mes Entradas de escritos Saídas de escritos Xaneiro 556 839 Febreiro 442 826 Marzo 456 641 Abril 430 833 Maio 1196 1106 Xuño 2535 1104 Xullo 1292 1240 Agosto 752 622 Setembro 7599 1354 Outubro 1756 1052 Novembro 418 1016 Decembro 4575 993 Total 22007 11626 Media mensual de entradas: 1833 Media mensual de saídas: 968 ENTRADAS E SAIDAS DE ESCRITOS POR MESES IV- QUEIXAS RECIBIDAS EN 2013 Durante 2013 a institución recibiu o maior número de expedientes de queixa da súa historia; foron 18887 iniciativas, das cales 46 son promovidas de oficio pola propia defensoría. Tentamos mellorar a metodoloxía do noso traballo estatístico para ser cada vez máis ilustrativos da realidade. En 2012 comezamos a ter en conta o número de persoas que acudían á institución, aínda que fose presentando asuntos cun contido idéntico ou similar. Parécenos relevante recoller este dato. Con todo, aínda o pasado ano non fomos exhaustivos á hora de reflectir este criterio e deixamos de contabilizar por ese medio tres asuntos, un con 3000 persoas reclamantes, outro con 1000 e o último con 600. Só desde 2012 podemos realizar unha comparativa que resulte adecuada pola aproximación da natureza dos datos, circunstancia que consolidamos mediante a incorporación das cifras dos tres asuntos mencionadas á estatística dese ano. 1. Comparación con exercicios anteriores (de 1990 a 2011) NÚMERO DE QUEIXAS POR ANO Año Total 1990 (6 meses) 372 1991 781 1992 733 1993 805 1994 1301 1995 1056 1996 1615 1997 1397 1998 1900 1999 1581 2000 1188 2001 2656 2002 1635 2003 1307 2004 1400 2005 1309 2006 1805 2007 2280 2008 2558 2009 2634 2010 2396 2011 2768 ENTRADA DE QUEIXAS POR ANOS 1990-2011 2. Comparación dos exercicios 2012 e 2013 ENTRADA DE QUEIXAS POR ANOS Total reclamantes Ano Total reclamantes Total asuntos 2012 7382 1999 2013 18887 2746 Total reclamantes Total asuntos % Incremento de reclamantes e asuntos Ano 2012 Ano 2013 % Incremento Total reclamantes 7382 18887 156 % Total asuntos 1999 2746 37 % 3. Datos sociolóxicos reflectidos nas queixas En primeiro termo expoñemos as queixas promovidas por persoas e as iniciadas por iniciativa da propia institución (de oficio). Persoas que presentaron queixa: 18841 (99,75 %) Queixas ou actuacións de oficio: 46 ( 0,25 %) Total: 18887 Nos seguintes cadros ofrecemos algúns datos sociolóxicos reflectidos nas queixas: idioma (galego, castelán ou outros); xénero dos reclamantes; procedencia (medio urbano ou rural, ou de Galicia, algunha outra comunidade autónoma ou outro país); modo de presentación (correo, internet, ...). Loxicamente, estes datos exclúen as queixas de oficio (46). TOTAL DE QUEIXAS PRESENTADAS EN 2013: 18887 DATOS SOCIOLÓXICOS: 18887 (Referidos a 18841, dado que 46 queixas son de oficio) XÉNERO DOS RECLAMANTES: Homes 8913 Mulleres 9928 IDIOMA: Galego 14880 Castelán 3945 Inglés 16 MEDIO DO RECLAMANTE: Medio urbano 18557 Medio rural 284 PROCEDENCIA TERRITORIAL: Residencia en Galicia 18643 Residencia fóra de Galicia 198 MODO DE PRESENTACION DAS QUEIXAS: Presencial ou por correo postal 15798 Páxina web do Valedor do Pobo 1062 Correo electrónico 1981 V- DISTRIBUCIÓN DAS QUEIXAS POR RAZÓN DAS PROVINCIAS E MUNICIPIOS DE PROCEDENCIA Nos cadros que seguen presentamos as queixas por razón das provincias e municipios dos que proceden. En canto ás provincias, ofrecemos tamén a porcentaxe representada por cada unha delas no conxunto da Comunidade Autónoma, así como o número de queixas por cada dez mil habitantes. No tocante aos municipios, limitámonos a ofrecer o número de queixas procedentes de cada un deles. Aqueles dos que non recibimos ningunha queixa aparecen coa cuadrícula en branco. 1. Por provincias Como se pode observar no seguinte cadro, o maior número de queixas procede da provincia de Pontevedra, e o menor provén da provincia de Lugo. Ourense é a provincia que promove maior número de queixas por cada 10000 habitantes. Provincia Núm. de queixas presentadas Porcentaxe sobre a Comunidade Autónoma Queixas por cada 10.000 habitantes A Coruña 3284 17,61 % 28,77 Lugo 1071 5,74 % 30,76 Ourense 6078 32,60 % 184,91 Pontevedra 8211 44,05 % 85,99 Total Galicia 18644 100 % 67,23 Fóra de Galicia 197 DISTRIBUCIÓN DAS QUEIXAS POR PROVINCIAS 2. Por concellos Como podemos observar, a cidade desde onde se presentaron máis queixas foi Vigo (6889), seguida de Ourense (4203) e Santiago de Compostela (1121). Tamén no ámbito dos municipios intermedios destacan as numerosas queixas presentadas en Baños de Molgas (1805), Vilaboa (751) e Coristanco (497). No que se refire a Baños de Molgas, inclúense neste concello todas as queixas relativas ao transporte escolar compartido entre varios centros, malia que parte dos reclamantes procedían de Allariz e Xunqueira de Ambía. A CORUÑA Concello Núm. Queixas Abegondo 3 Ames 56 Aranga Ares 2 Arteixo 23 Arzúa 10 Baña, A 1 Bergondo 2 Betanzos 11 Boimorto 2 Boiro 16 Boqueixón 1 Brión 9 Cabana de Bergantiños 36 Cabanas 4 Camariñas 4 Cambre 19 Capela, A Carballo 19 Cariño Carnota Carral 1 Cedeira 1 Cee 5 Cerceda 4 Cerdido 1 Cesuras Coirós Corcubión Coristanco 497 Coruña, A 262 Culleredo 112 Curtis 4 Dodro 6 Dumbría Fene 15 Ferrol 184 Fisterra 3 Frades 1 Irixoa, A Laracha, A 11 Laxe 38 Lousame 1 Malpica de Bergantiños 4 Mañón Mazaricos 2 Melide 5 Mesía Miño 2 Moeche Monfero 1 Mugardos 9 Muros 5 Muxía 5 Narón 369 Neda Negreira 4 Noia 2 Oleiros 26 Ordes 8 Oroso 13 Ortigueira 2 Outes 1 Oza dos Ríos 1 Paderne Padrón 7 Pino, O 3 Pobra do Caramiñal , A 13 Ponteceso 4 Pontedeume 5 Pontes de García Rodríguez, As 8 Porto do Son 4 Rianxo 5 Ribeira 62 Rois 3 Sada 121 San Sadurniño Santa Comba 1 Santiago de Compostela 1121 Santiso 1 Sobrado 2 Somozas, As 2 Teo 39 Toques 1 Tordoia 2 Touro 1 Trazo 1 Val do Dubra 2 Valdoviño 3 Vedra 3 Vilarmaior Vilasantar 35 Vimianzo 2 Zas 10 TOTAL A CORUÑA 3284 LUGO Concello Núm. Queixas Abadín 2 Alfoz Antas de Ulla 1 Baleira 1 Baralla 2 Barreiros 2 Becerreá Begonte 4 Bóveda 2 Burela 3 Carballedo Castro de Rei Castroverde 3 Cervantes 10 Cervo 2 Corgo, O 1 Cospeito 3 Chantada 5 Folgoso do Courel 2 Fonsagrada, A Foz 5 Friol 1 Guitiriz 4 Guntín 1 Incio, O Láncara Lourenzá Lugo 111 Meira Mondoñedo Monforte de Lemos 10 Monterroso 3 Muras Navia de Suarna 1 Negueira de Muñiz 1 Nogais, As 16 Ourol Outeiro de Rei 1 Palas de Rei 1 Pantón 2 Paradela Páramo, O Pastoriza, A 1 Pedrafita do Cebreiro 2 Pobra de Brollón, A Pol Pontenova, A 1 Portomarín Quiroga 3 Rábade Ribadeo 2 Ribas de Sil Ribeira de Piquín Riotorto Samos 1 Sarria 11 Saviñao, O 2 Sober Taboada 1 Trabada Triacastela Valadouro, O 2 Vicedo, O 2 Vilalba 6 Viveiro 441 Xermade 1 Xove 395 TOTAL LUGO 1071 OURENSE Concello Núm. Queixas Allariz 2 Amoeiro 1 Arnoia, A 1 Avión Baltar 1 Bande Baños de Molgas 1805 Barbadás 1 Barco de Valdeorras, O 6 Beade Beariz Blancos, Os Boborás Bola, A Bolo, O 1 Calvos de Randín Carballeda de Valdeorras Carballeda de Avia 2 Carballiño, O 4 Cartelle 1 Castrelo de Miño Castrelo do Val Castro Caldelas Celanova 1 Cenlle 1 Coles Cortegada Cualedro Chandrexa de Queixa Entrimo Esgos 1 Gomesende Gudiña, A Irixo, O Larouco Laza 3 Leiro 1 Lobeira Lobios Maceda Manzaneda Maside Melón Merca, A Mezquita, A Montederramo 1 Monterrei Muíños Nogueira de Ramuín Oímbra Ourense 4203 Paderne de Allariz Padrenda Parada de Sil Pereiro de Aguiar, O 5 Peroxa, A Petín 1 Piñor Pobra de Trives, A 3 Pontedeva Porqueira Punxín 1 Quintela de Leirado Rairiz de Veiga Ramirás 2 Ribadavia 1 Riós Rúa, A 1 Rubiá 3 San Amaro San Cibrao das Viñas 2 San Cristovo de Cea San Xoán de Río Sandiás Sarreaus Taboadela 1 Teixeira, A Toén Trasmiras Veiga, A Verea Verín 9 Viana do Bolo Vilamarín Vilamartín de Valdeorras Vilar de Barrio 1 Vilar de Santos Vilardevós Vilariño de Conso 1 Xinzo de Limia 10 Xunqueira de Ambía 1 Xunqueira de Espadañedo TOTAL OURENSE 6078 PONTEVEDRA Concello Núm. Queixas Agolada 1 Arbo 4 Baiona 8 Barro 3 Bueu 6 Caldas de Reis 3 Cambados 5 Campo Lameiro Cangas 9 Cañiza, A 8 Catoira 3 Cerdedo 1 Cotobade 3 Covelo, O Crecente Cuntis 2 Dozón Estrada, A 18 Forcarei 2 Fornelos de Montes Gondomar 7 Grove, O 8 Guarda, A 5 Illa de Arousa 3 Lalín 4 Lama, A 10 Marín 21 Meaño Meis 1 Moaña 26 Mondariz 3 Mondariz-Balneario Moraña 3 Mos 3 Neves, As 2 Nigrán 11 Oia 2 Pazos de Borbén Poio 17 Ponteareas 14 Pontecaldelas 2 Pontecesures 11 Pontevedra 169 Porriño, O 11 Portas 1 Redondela 16 Ribadumia Rodeiro Rosal, O 2 Salceda de Caselas 6 Salvaterra de Miño 6 Sanxenxo 12 Silleda 58 Soutomaior 5 Tomiño 5 Tui 11 Valga 2 Vigo 6889 Vila de Cruces 2 Vilaboa 751 Vilagarcía de Arousa 29 Vilanova de Arousa 7 TOTAL PONTEVEDRA 8211 VI- CURSO DADO ÁS QUEIXAS RECIBIDAS Aquí clasificamos as queixas en tres grupos, por razón do procedemento seguido na súa tramitación. Incluímos no primeiro grupo as queixas que admitimos a trámite, distinguindo entre elas aquelas nas que concluímos a súa tramitación durante 2013 e as que aínda continuaban en trámite ao finalizar o exercicio. No segundo grupo describimos as queixas que foron admitidas a trámite por non reunir as condicións esixidas pola lei que rexe a nosa institución, mencionando a causa. E en terceiro lugar tratamos as queixas que enviamos ao Defensor del Pueblo ou a outros comisionados parlamentarios autonómicos, por ser da súa competencia. CURSO DAS QUEIXAS QUEIXAS PRESENTADAS Núm. Admitidas: 18508 En trámite 6818 Concluídas 11689 Non admitidas 327 Causas: Non actuación administrativa irregular 14 Non actuación administrativa previa 27 Relación xurídico-privada 39 Competencia xudicial 40 Non competencia do Valedor 186 Queixa inconcreta 1 Inexistencia de pretensión 1 Queixa anónima 3 Prazo superior a un ano 2 Asunto sub-iudice 5 Consulta-asesoramento 3 Toma de coñecemento 6 Remitidas ao Defensor del Pueblo e outros comisionados parlamentarios 52 DISTRIBUCIÓN DAS QUEIXAS PRESENTADAS VII- ESTATÍSTICAS POR ÁREA TEMÁTICA 1. Distribución de queixas segundo as áreas temáticas ás que se refiren Distribuímos no seguinte cadro as queixas iniciadas no ano 2013 segundo as áreas temáticas ás que se refiren. Como se pode comprobar, as áreas que concentraron un maior número de reclamantes ou queixas foron as de sanidade, con 10.904 (57,73 %), educación, con 2.864 (15,16 %), e obras públicas e expropiacións, con 1.007 (5,33 %). ÁREAS NÚMERO PORCENTAXE Emprego público e interior 475 2,51 Urbanismo e vivenda 285 1,51 Medio ambiente 804 4,26 Educación 2864 15,16 Industria, comercio e turismo 870 4,61 Agricultura, gandería e pesca 41 0,22 Servizos sociais 208 1,10 Emigración e traballo 64 0,34 Sanidade 10904 57,73 Xustiza 157 0,83 Administración económica e transportes 189 1,00 Obras públicas e expropiacións 1007 5,33 Corporacións locais, servizos municipais e protección civil 255 1,35 Menores 35 0,19 Cultura e política lingüística 619 3,28 Sociedade da información 110 0,58 Total 18887 Como xa tivemos ocasión de explicar, o anterior reconto fai referencia ao número de persoas que promoveron queixa na institución. Se nos fixamos no número de asuntos, entón as áreas con máis volume son medio ambiente, con 655 (23,85 %), emprego público e interior, con 261 (9,50 %), e urbanismo e vivenda, con 251 (9,14 %). Os asuntos distribúense por áreas da forma que expoñemos no seguinte cadro. ÁREAS NÚMERO PORCENTAXE Emprego público e interior 261 9,50 Urbanismo e vivenda 251 9,14 Medio ambiente 655 23,85 Educación 178 6,19 Industria, comercio e turismo 122 4,44 Agricultura, gandería e pesca 41 1,49 Servizos sociais 208 7,57 Emigración e traballo 64 2,33 Sanidade 147 5,35 Xustiza 157 5,72 Administración económica e transportes 189 6,88 Obras públicas e expropiacións 59 2,15 Corporacións locais, servizos municipais e protección civil 205 7,47 Menores 35 1,27 Cultura e política lingüística 72 2,62 Sociedade da información 110 4,01 Total 2746   De entre os asuntos con respaldo dunha pluralidade de persoas destacan os seguintes: > Q/5514/13 e outras: solicitude de supervisión da actividade desenvolvida polo Hospital POVISA por parte da Xunta (6.665 queixas). > Q/14684/13 e outras: desaparición da atención continuada no servizo de cirurxía pediátrica do complexo hospitalario de Ourense (4.094 queixas). > Q/1918/13 e outras: modificación de transporte escolar por cambio de horario nos colexios de Allariz, Xunqueira de Ambía e Baños de Molgas (1.807 queixas). 2. Estado procedemental por áreas ESTADO PROCEDEMENTAL DE QUEIXAS POR ÁREAS POR ÁREAS NUM. QUEIXAS EN CADA ÁREA QUEIXAS REMITIDAS AO DP QUEIXAS NON ADMITIDAS QUEIXAS ADMITIDAS Núm. % Núm. % Núm. % Emprego público e interior 475 9 1,89 38 8,00 428 90,11 Urbanismo e vivenda 285 1 0,35 26 9,12 258 90,53 Medio ambiente 804 0 0,00 41 5,10 763 94,90 Educación 2864 0 0,00 4 0,14 2860 99,86 Industria, comercio e turismo 870 2 0,23 35 4,02 833 95,75 Agricultura, gandería e pesca 41 0 0,00 1 2,44 40 97,56 Servizos sociais 208 0 0,00 5 2,40 203 97,60 Emigración e traballo 64 2 3,13 27 42,19 35 54,69 Sanidade 10904 1 0,01 3 0,03 10900 99,96 Xustiza 157 19 12,10 86 54,78 52 33,12 Administración económica e transportes 189 11 5,82 39 20,63 139 73,54 Obras públicas e expropiacións 1007 6 0,60 6 0,60 995 98,81 Corporacións locais, servizos municipais e protección civil 255 0 0,00 5 1,96 250 98,04 Menores 35 0 0,00 3 8,57 32 91,43 Cultura e política lingüística 619 0 0,00 7 1,13 612 98,87 Sociedade da información 110 1 0,91 1 0,91 108 98,18 TOTAL 18887 52 0,28 327 1,73 18508 97,99 3. As causas de non admisión por áreas As queixas que non foron admitidas a trámite durante 2013 son en total 327. Hai que resaltar que a “non admisión” non significa ausencia de atención á queixa formulada; sempre se motiva amplamente esa non admisión e sobre todo infórmase do máis conveniente na defensa dos dereitos ou intereses do reclamante, se observamos a posibilidade dunha actuación alternativa. No cadro que segue ofrecemos esquematicamente e por áreas as causas polas que non foron admitidas. No capítulo 2, ao facer a descrición das queixas por áreas, xa se realiza unha exposición pormenorizada de moitas delas. ÁREA Número Queixas Non actuación administrativa irregular Non actuación administrativa previa Relación xurídico-privada Queixa Anónima Prazo superior a un ano Queixa inconcreta Asunto sub-iudice Inexistencia de pretensión Competencia xudicial Non competencia do Valedor do Pobo Consulta Asesoramento Toma de coñecemento Emprego público e interior 38  3  1  2  2  0  0  1  0  1  23  0  5  Urbanismo e vivenda 26  3  2  7  0  1  0  1  0  8  4  0  0  Medio ambiente 41  0  1  0  0  0  0  0  0  0  40  0  0  Educación 4  1  0  0  0  0  0  0  0  1  2  0  0  Industria, comercio e turismo 35  0  10  19  0  0  0  0  0  0  5  1  0  Agricultura, gandería e pesca 1  0  1  0  0  0  0  0  0  0  0  0  0  Servizos sociais 5  0  1  0  0  0  1  0  0  1  2  0  0  Emigración e traballo 27  0  0  1  0  0  0  0  0  1  24  1 0  Sanidade 3  1  0  1  0  0  0  0  0  0  0  0  1  Xustiza 86  0  0  0  0  0  0  3  0  21  62  0  0  Administración económica e transportes 39  6  5  6  0  1  0  0  0  4  17  0  0  Obras públicas e expropiacións 6  0  1  0  0  0  0  0  0  0  5  0  0  Corporacións locais, servizos municipais e protección civil 5  0  3  0  1  0  0  0  1  0  0  0  0  Menores 3  0  0  0  0  0  0  0  0  3  0  0  0  Cultura e Política Lingüística 7  0  2  2  0  0  0  0  0  0  2  1 0  Sociedade da información 1  0  0  1  0  0  0  0  0  0  0  0  0  TOTAL 327  14  27  39  3  2  1  5  1  40  186  3 6  VIII- ESTATÍSTICA POR ADMINISTRACIÓNS AFECTADAS 1. Distribución das queixas admitidas por razón das áreas da administración pública ás que se refiren No cadro que segue ofrecemos as queixas que foron admitidas a trámite, distribuídas por razón das áreas da Administración pública ás que se refiren. Distinguimos aquí tamén entre as queixas que estaban concluídas ao finalizar o ano 2013 e as que seguían aínda en proceso de tramitación. ÁREAS NÚM. QUEIXAS ADMITIDAS EN TRÁMITE CONCLUIDAS Núm. Núm. % Núm. % Emprego público e interior 428 56 13,08 372 86,92 Urbanismo e vivenda 258 133 51,55 125 48,45 Medio ambiente 763 59 7,73 704 92,27 Educación 2860 471 16,47 2389 83,53 Industria, comercio e turismo 833 760 91,24 73 8,76 Agricultura, gandería e pesca 40 12 30,00 28 70,00 Servizos sociais 203 33 16,26 170 83,74 Emigración e traballo 35 3 8,57 32 91,43 Sanidade 10900 4123 37,83 6777 62,17 Xustiza 52 6 11,54 46 88,46 Administración económica e transportes 139 36 25,90 103 74,10 Obras públicas e expropiacións 995 23 2,31 972 97,69 Corporacións locais, servizos municipais e protección civil 250 43 17,20 207 82,80 Menores 32 17 53,13 15 46,88 Cultura e política lingüística 612 569 92,97 43 7,03 Sociedade da información 108 29 26,85 79 73,15 TOTAL 18508 6373 34,43 12135 65,57 2. Distribución das queixas referidas á administración pública galega, segundo niveis Ofrecemos no seguinte cadro as queixas que se refiren ás administracións públicas galegas, distribuídas entre cada unha, isto é, en función de se afectan á Xunta de Galicia, aos concellos, ás deputacións provinciais ou ás universidades. Quedan por tanto fóra desta clasificación as que se refiren á Administración Xeral do Estado e os órganos xurisdicionais. Administración Queixas Número Porcentaxe Administración autonómica galega 16295 91,31 % Concellos 604 3,38 % Deputacións Provinciais 21 0,11 % Universidades galegas: * Santiago de Compostela 311 * A Coruña 296 * Vigo 315 * CIUG 3 925 5,20 % Total 17845 TOTAL DE ACTUACIÓNS Administracións galegas 17845 Outras (Estado, órganos xurisdicionais, etc.) 864 TOTAL 18709 DISTRIBUCIÓN DAS QUEIXAS POLAS ADMINISTRACIÓNS AFECTADAS 3. Distribución das queixas que se refiren á Xunta de Galicia, segundo consellerías As queixas que se refiren á Xunta de Galicia presentámolas no seguinte cadro distribuídas por consellerías. Como se observa no cadro, as máis numerosas son as que se refiren á Consellería de Sanidade e á Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria, con porcentaxes do 67,30 % e 16,29 %, respectivamente. Consellerías Núm. Queixas Porcentaxes Presidencia da Xunta de Galicia 10 0,06 Vicepresidencia e Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza 11 0,07 Consellería de Facenda 25 0,15 Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas 1256 7,71 Consellería de Economía e Industria 1114 6,84 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria 2654 16,29 Consellería de Sanidade 10966 67,30 Consellería de Traballo e Benestar 216 1,33 Consellería do Medio Rural e do Mar 43 0,26 Total 16295 . DISTRIBUCIÓN POR CONSELLERIAS DAS QUEIXAS QUE AFECTAN Á XUNTA DE GALICIA 4. Distribución das queixas referidas ás deputacións provinciais e aos concellos Nestes cadros constan os datos numéricos sobre as queixas referidas ás deputacións provinciais e aos concellos. Os datos referidos aos concellos presentámolos distribuídos por provincias. Observamos que o concello con máis queixas é Sada, con 129 queixas. Os seguintes foron Santiago de Compostela (42), A Coruña (27) e Ferrol (24). A) Queixas referidas ás deputacións provinciais: Deputación Provincial da Coruña 12 Deputación Provincial de Lugo 4 Deputación Provincial de Ourense 3 Deputación Provincial de Pontevedra 2 B) Queixas referidas aos concellos: a) A CORUÑA Concello Núm. Queixas Abegondo Ames 4 Aranga Ares 1 Arteixo 7 Arzúa 5 Baña, A Bergondo 1 Betanzos 1 Boimorto Boiro 4 Boqueixón Brión 2 Cabana de Bergantiños 1 Cabanas 4 Camariñas 1 Cambre 3 Capela, A Carballo 2 Cariño Carnota Carral 1 Cedeira 1 Cee 2 Cerceda Cerdido Cesuras Coirós Corcubión Coristanco 1 Coruña, A 27 Culleredo 3 Curtis Dodro 4 Dumbría 1 Fene 4 Ferrol 24 Fisterra 1 Frades Irixoa, A Laxe 2 Laracha 2 Lousame Malpica de Bergantiños 1 Mañón Mazaricos 1 Melide 4 Mesía Miño 1 Moeche Monfero 1 Mugardos 6 Muxía Muros 4 Narón 5 Neda 1 Negreira 3 Noia 1 Oleiros 4 Ordes 3 Oroso 3 Ortigueira 1 Outes 1 Oza dos Ríos Paderne Padrón 3 Pino, O Pobra do Caramiñal, A 5 Ponteceso 2 Pontedeume 3 Pontes de García Rodríguez, As Rodríguez, As 4 Porto do Son 2 Rianxo 2 Ribeira 5 Rois 1 Sada 129 San Sadurniño Santa Comba 2 Santiago de Compostela 42 Santiso Sobrado Somozas 2 Teo 3 Toques Tordoia Touro Trazo Val do Dubra Valdoviño 3 Vedra Vilarmaior Vilasantar 1 Vimianzo 3 Zas 1 TOTAL A CORUÑA 362 b) LUGO Concello Núm. Queixas Abadín Alfoz 1 Antas de Ulla 1 Baleira Baralla Barreiros 1 Becerreá Begonte Bóveda 2 Burela 1 Carballedo Castro de Rei Castroverde Cervantes Cervo Corgo, O 1 Cospeito Chantada Folgoso do Courel Fonsagrada, A Foz 4 Friol Guitiriz 2 Guntín Incio, O Láncara Lourenzá Lugo 5 Meira 1 Mondoñedo Monforte de Lemos 5 Monterroso 3 Muras Navia de Suarna Negueira de Muñiz 1 Nogais, As Ourol Outeiro de Rei Palas de Rei Pantón 1 Paradela Páramo, O Pastoriza, A Pedrafita do Cebreiro Pobra de Brollón, A Pol Pontenova, A Portomarín Quiroga 2 Rábade 2 Ribadeo Ribas de Sil Ribeira de Piquín Riotorto Samos Sarria 2 Saviñao, O Sober Taboada 1 Trabada Triacastela Valadouro, O Vicedo, O 1 Vilalba 2 Viveiro 3 Xermade Xove TOTAL LUGO 42 c) OURENSE Concello Núm. Queixas Allariz Amoeiro Arnoia, A 1 Avión Baltar Bande Baños de Molgas Barbadás Barco de Valdeorras, O 3 Beade Beariz Blancos, Os Boborás Bola, A Bolo, O 2 Calvos de Randín Carballeda de Valdeorras Carballeda de Avia 1 Carballiño, O 2 Cartelle Castrelo de Miño Castrelo do Val Castro Caldelas Celanova Cenlle Coles Cortegada Cualedro Chandrexa de Queixa Entrimo Esgos Gomesende Gudiña, A Irixo, O Larouco Laza Leiro 2 Lobeira Lobios 1 Maceda Manzaneda 1 Maside Melón 1 Merca, A Mezquita, A Montederramo 1 Monterrei Muíños Nogueira de Ramuín Oímbra 2 Ourense 20 Paderne de Allariz Padrenda Parada de Sil Pereiro de Aguiar, O 4 Peroxa, A Petín Piñor Pobra de Trives, A 2 Pontedeva Porqueira Punxín 1 Quintela de Leirado Rairiz de Veiga Ramirás Ribadavia 2 Riós 1 Rúa, A Rubiá 2 San Amaro San Cibrao das Viñas San Cristovo de Cea 1 San Xoán de Río Sandiás Sarreaus Taboadela Teixeira, A Toén Trasmiras Veiga, A Verea Verín 2 Viana do Bolo Vilamarín Vilamartín de Valdeorras 1 Vilar de Barrio 1 Vilar de Santos Vilardevós Vilariño de Conso Xinzo de Limia 5 Xunqueira de Ambía Xunqueira de Espadañedo TOTAL OURENSE 59 d) PONTEVEDRA Concello Núm. Queixas Agolada 1 Arbo 1 Baiona 4 Barro Bueu 1 Caldas de Reis 1 Cambados Campo Lameiro Cangas 2 Cañiza, A 2 Catoira Cerdedo Cotobade Covelo, O Crecente 1 Cuntis Dozón Estrada, A 5 Forcarei 1 Fornelos de Montes Gondomar 7 Grove, O 6 Guarda, A 3 Illa de Arousa, A 1 Lalín Lama, A Marín 12 Meaño Meis 1 Moaña 12 Mondariz 1 Mondariz-Balneario Moraña 1 Mos Neves, As 2 Nigrán 3 Oia Pazos de Borbén Poio 7 Ponteareas 7 Pontecaldelas Pontecesures 2 Pontevedra 12 Porriño, O 3 Portas Redondela 4 Ribadumia Rodeiro O Rosal Salceda de Caselas 4 Salvaterra de Miño Sanxenxo 2 Silleda 1 Soutomaior 1 Tomiño Tui 1 Valga Vigo 21 Vila de Cruces Vilaboa 2 Vilagarcía de Arousa 5 Vilanova de Arousa 1 TOTAL PONTEVEDRA 141 IX- ACTUACIÓNS DE OFICIO O Valedor do Pobo promoveu durante o ano 2013 un total de 46 queixas de oficio, e abriu senllas investigacións sobre asuntos que, ao seu criterio, xeraron un prexuízo importante aos afectados. Con estas accións a institución comisionada do Parlamento de Galicia incide en cuestións que pola súa relevancia ou repercusión requiren dun tratamento máis exhaustivo. 1. Queixas de oficio de 2013 ÁREAS QUEIXAS DE OFICIO Emprego público e interior 1 Urbanismo e vivenda 1 Medio ambiente 3 Educación 4 Industria, comercio e turismo 2 Servizos sociais 3 Sanidade 5 Xustiza 1 Administración económica e transportes 17 Obras públicas e expropiacións 1 Corporacións locais, servizos municipais e protección civil 1 Menores 2 Cultura e política lingüística 3 Sociedade da información 2 TOTAL 46 2. Comparativa con outros anos QUEIXAS DE OFICIO POR ANOS Año Total 2002 37 2003 14 2004 21 2005 22 2006 29 2007 40 2008 27 2009 14 2010 21 2011 18 2012 36 2013 46 X- RESOLUCIÓNS DO VALEDOR DO POBO O artigo 32.1 da Lei 6/1984, do Valedor do Pobo, preceptúa que a institución poderá “formular ás autoridades e funcionarios das administracións públicas advertencias, recomendacións, recordatorios de deberes legais e suxestións para a adopción de novas medidas”, mentres o parágrafo 2º do mesmo artigo impón a funcionarios e autoridades o deber de responder “sempre por escrito e no prazo dun mes” a estas resolucións. Por tanto, establécese unha obrigación de colaboración relacionada coa formulación das resolucións: o deber de responder a estas. Como consecuencia das investigacións realizadas o Valedor do Pobo formulou durante 2013 un total de 157 recordatorios de deberes legais, recomendacións ou suxestións, o que evidencia unha intensa actividade. De todos eles foron aceptados 115, máis do 73%. Un total de 41 foron rexeitados ou non tiveron efectividade, atopándose pendentes de resposta expresa unha resolución ao final do ano. A maioría das indicacións expresas dirixidas ás administracións galegas, por tanto, deron lugar á solución do conflito. Da mesma forma, outras intervencións proactivas de diferente tipo ante eses poderes públicos permitiron solucionar multitude de problemas nos que constatamos que o cidadán vía vulnerados os seus dereitos. RESOLUCIÓNS FORMULADAS TOTAL ACEPTADAS NON ACEPTADAS PENDENTES Nº % Nº % Nº % Recordatorios deberes legais 11 9 81 2 19 0 0 Recomendacións 131 94 72 36 27 1 1 Suxestións 15 12 80 3 20 0 0 Total resolucións 157 115 73 41 26 1 1 XI- ESTATÍSTICAS RELACIONADAS CO DEBER DE COLABORACIÓN Os poderes públicos de Galicia están obrigados a prestar a axuda e a colaboración que lles sexan demandados polo Valedor do Pobo nas súas actuacións. No caso de que exista unha desatención grave coa institución, a lei establece a posibilidade de declaralos hostís ou entorpecedores para co labor da defensoría. Durante o ano 2013, a pesar de non ser necesario chegar a este último extremo, o Valedor do Pobo si se viu obrigado a realizar numerosos recordatorios de deberes legais e advertencias enérxicas esixindo o respecto á legalidade. Esas chamadas de atención máis contundentes dirixíronse durante o exercicio en 12 ocasións a algún departamento da administración autonómica e en 16 a diferentes concellos. Administración Autonómica: Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria: 6 veces (Q/2630/12, Q/2689/12, Q/2690/12, Q/2696/12, Q/2701/12 e Q/2780/12) Consellería de Economía e Industria: 2 veces (Q/2440/12 e Q/34/13) Consellería de Traballo e Benestar: 2 veces (Q/484/12 e Q/2558/12) Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas: 2 veces (Q/53/13 e Q/141/13) Administración Local: Provincia da Coruña Concello de Padrón: 1 vez (Q/1996/12) Provincia de Lugo Concello de Cospeito: 1 vez (Q/2463/12) Concello de Lugo: 1 vez (Q/2146/12) Concello de Sarria: 3 veces ( Q/509/12, Q746/13 e Q/5560/13) Concello do Saviñao: 1 vez (Q/2272/12) Provincia de Ourense Concello de Pobra de Trives: 1 vez (Q/668/13) Concello de Celanova: 1 vez (Q/2124/12) Provincia de Pontevedra Concello de Bueu: 1 vez (Q/531/12) Concello de Gondomar: 1 vez (Q/357/11) Concello de Ponteareas: 1 vez (Q/2687/12) Concello de Tui: 1 vez (Q/357/12) Concello de Vigo: 3 veces (Q/2208/1, Q/2610/12 e Q/811/13) XII- ESTATÍSTICAS RELACIONADAS CO DEBER DE INFORMAR No deber de colaboración enmárcase o deber específico de que as administracións afectadas informen en prazo do que se lles requira polo alto comisionado parlamentario. Os seguintes cadros ofrecen unha aproximación das administracións e órganos aos que se lles tivo que reiterar a petición de informe en máis de dúas ocasións e o número de veces que tal circunstancias tivo lugar. A) XUNTA DE GALICIA ADMINISTRACIÓN Nº Queixas Vicepresidencia e Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza 1 Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas 23 Consellería de Economía e Industria 9 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria 28 Consellería de Sanidade 8 Consellería de Traballo e Benestar 15 Consellería del Medio Rural e do Mar 1 B) OUTRAS ADMINISTRACIÓNS ADMINISTRACIÓN Nº Queixas Deputación Provincial de Lugo 1 Universidade de Vigo 1 C) CONCELLOS A CORUÑA Concello Nº Queixas Muros 1 Coristanco 2 A Pobra do Caramiñal 2 Fene 2 Padrón 2 Fene 2 Ferrol 1 Cabanas 1 Boiro 1 Malpica 1 Pontedeume 1 A Laracha 1 LUGO Concello Nº Queixas Bóveda 1 Lugo 2 Sarria 2 OURENSE Concello Nº Queixas A Pobra de Trives 1 Ourense 2 O Carballiño 1 PONTEVEDRA Concello Nº Queixas Ponteareas 2 O Grove 2 Tui 1 Baiona 1 Marín 2 O Porriño 1 Vigo 6 Vilagarcía de Arousa 1 Silleda 1 Gondomar 1 Moaña 2 A Estrada 1 XIII- ESTATÍSTICAS DE REDES SOCIAIS 1.TWITTER A) Tweets enviados Tweets 2013 Xaneiro 4 Febreiro 5 Marzo 9 Abril 31 Maio 16 Xuño 7 Xullo 22 Agosto 5 Setembro 9 Outubro 6 Novembro 13 Decembro 10 TOTAL 137 B) Seguidores. Ata o 31 de decembro de 2013 contabilizamos 967 seguidores C) Tipoloxía dos seguidores en Twitter D) Palabras máis utilizadas no Twitter do Valedor do Pobo E) Mencións Mencións 2013 Xaneiro 1 Febreiro 0 Marzo 2 Abril 13 Maio 11 Xuño 5 Xullo 5 Agosto 0 Setembro 6 Outubro 5 Novembro 14 Decembro 15 TOTAL 77 F) Retweets que nos fixeron os nosos seguidores Retweets 2013 Xaneiro 0 Febreiro 2 Marzo 6 Abril 19 Maio 8 Xuño 2 Xullo 7 Agosto 6 Setembro 3 Outubro 0 Novembro 14 Decembro 5 TOTAL 72 G) Estatísticas xerais 2. FACEBOOK A) Total de gústame en Facebook B) Gústame netos Xa non me gusta Gústame orgánicos Clics en gústame pagados C) Procedencia dos gústame Móbil sen clasificar Publicacións doutras persoas Na túa páxina Nas nosas publicacións Outros D) Alcance total das publicacións Número de persoas que viron algunha actividade de páxina, incluídas as publicacións, as publicacións doutras persoas, anuncios sobre persoas ás que lles gusta a nosa páxina, mencións e visitas. E) Persoas ás que lles gusta o noso Facebook MULLERES HOMES As nosas fans Todo Facebook Os nosos fans Todo Facebook CAPÍTULO 2 RESUMO DAS QUEIXAS POR ÁREAS ÁREA DE EMPREGO PÚBLICO E INTERIOR I- INTRODUCIÓN A área de emprego público e interior recolle o conxunto de queixas que tratan temas relativos á función pública, orde pública e tráfico, sendo o primeiro deles o que rexistra un maior volume de expedientes. Como punto de partida deste informe, debemos lembrar que xa no ano 2012 se produciron importantes cambios normativos que afectaron ás condicións laborais dos traballadores das administracións públicas, o que implicou, tal e como sinalamos no informe correspondente, un aumento significativo das queixas. Algunhas das medidas adoptadas para a contención do gasto público que incidiron sobre as condicións de traballo dos empregados públicos, continuaron sendo de aplicación (total ou parcialmente) durante 2013, o que provocou a presentación ante o Valedor do Pobo dun número significativo de queixas nas que os seus autores discrepan da aplicación de tales medidas. O Real Decreto-lei 201/2012 de medidas urxentes en materia orzamentaria, tributaria e financeira para a corrección do déficit público, ten carácter básico e resulta de aplicación a todas as administracións nalgunhas das súas previsións e, en cambio, noutras disposicións, aplícase unicamente á Administración do Estado. As medidas de alcance xeral, que se refiren principalmente ao aspecto retributivo, ás condicións laborais e ao acceso á función pública, como dicíamos, seguen todas elas con efectos a día de hoxe. A Lei 17/2012 de presupostos xerais do estado para o ano 2013, establece a conxelación dos soldos dos empregados públicos e, por tratarse de lexislación básica, resulta de obrigado cumprimento para todas as administracións, incluída a Xunta de Galicia. A Lei 2/2012 de presupostos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2013, recolle ademais que, no noso territorio, o persoal funcionario, docente, altos cargos, o persoal directivo das entidades instrumentais do sector público autonómico, o laboral ou ao servizo das institucións sanitarias percibirá o 60% de media das dúas pagas extraordinarias, as cales estarán unicamente formadas polo soldo base, os trienios e o complemento de destino, ou cantidade equivalente, axuste enmarcado na necesidade de manter a sostenibilidade das contas públicas. Aínda que a política de contención do gasto público segue sendo unha das claves para a redución do déficit durante o 2013, tendo un ano máis o proceso de estabilidade orzamentaria un destacado reflexo nos gastos de persoal, as queixas dos afectados por tal medida foron considerablemente menores, fronte ao destacado número das recibidas no ano 2012 pola supresión completa da paga extraordinaria do segundo semestre. Iso explícase pola diferenza na intensidade do axuste que recolle a lei de presupostos para 2013, respecto ao realizado en 2012, que implicou unha diminución notable do número de expedientes abertos neste ámbito. Como explicamos, se ben pola minoración establecida na Lei 20/2012 se suprimiu no ano 2012 a paga extraordinaria do mes de decembro e a paga adicional do complemento específico ou pagas adicionais equivalentes do mes de decembro, a lei de orzamentos da Comunidade Autónoma de Galicia para 2013 estableceu a non percepción en 2013 dunha contía coincidente coas pagas adicionais do complemento específico de xuño e decembro para o persoal funcionario, e dunha porcentaxe análoga sobre as retribucións íntegras anuais para o resto do persoal do sector público autonómico. A Orde de 11 de marzo de 2013 pola que se ditan instrucións sobre a confección de nóminas do persoal ao servizo da Administración autonómica para o ano 2013 concretou as características do axuste retributivo recollido na lei de orzamentos da comunidade autónoma para 2013. Polo que se refire ás condicións laborais, na Lei 1/2012 de medidas temporais en determinadas materia do emprego público da Comunidade Autónoma de Galicia adoptouse unha serie de medidas extraordinarias, urxentes e de carácter temporal encamiñadas a lograr unha maior eficiencia nos recursos públicos e obter unha maior produtividade dos recursos humanos, ante a gravidade de situación económica e a conseguinte necesidade de reducir o déficit público. Estas disposicións seguiron vixentes durante 2013, incidindo sobre as condicións laborais dos traballadores do sector público e xerando unha significativa remisión de denuncias por afectados que cuestionan a aplicación das mesmas. Para rematar a análise das limitacións impostas pola normativa orzamentaria, hai que sinalar que a actual regulación da oferta de emprego público, derivou nun notable incremento do número de queixas relativas ás restricións ao ingreso de novo persoal no sector público. Así, a Lei 11/2011 de presupostos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2012, establecía no seu artigo 31 que non procedería a contratación de novo persoal laboral temporal, nin o nomeamento de persoal estatutario temporal nin o nomeamento de persoal funcionario interino. Esta regulación reprodúcese na súa integridade no artigo 34 da Lei 2/2013 de presupostos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2013. Este réxime restritivo queda excluído para casos excepcionais e para cubrir as necesidades urxentes e inaprazables do persoal dos centros asistenciais do Servizo Galego de Saúde, axustándose as contratacións ou vinculacións temporais ás necesidades estritas do servizo e establecéndose o límite nas previsións orzamentarias existentes. Seguindo as directrices anteriores, promúlgase o Decreto 182/2013 polo que se aproba a oferta de emprego público correspondente a prazas de persoal funcionario da Administración da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2013, que na propia exposición de motivos sinala que “O artigo 23.1 da Lei 17/2012, de 27 de decembro, de presupostos xerais do Estado para o ano 2013, dispón que durante o exercicio 2013 non se procederá no sector público autonómico á incorporación de novo persoal, excepto o que poida derivarse da execución de ofertas de emprego público de exercicios anteriores. Porén, sempre que se respecte a dispoñibilidade orzamentaria do capítulo I, o artigo 23.2 exceptúa da anterior limitación a determinados sectores e colectivos de marcado carácter prioritario respecto dos que a taxa de reposición de efectivos se fixa no 10 %. A estes efectos consideraranse efectivos aqueles que veñan desempeñando a súa actividade en servizos que teñen carácter permanente na Comunidade Autónoma.” É precisamente a continuidade destas limitación á contratación de persoal laboral temporal e ao nomeamento de funcionarios interinos durante o ano 2013, o que orixinou un incremento das queixas non só en canto ás convocatorias de prazas senón tamén ao funcionamento das listas de contratación temporal e ás interinidades. Destaca igualmente polo número de expedientes, as denuncias procedentes de participantes en procesos selectivos, tanto da administración autonómica como local e provincial, que solicitan a intervención do Valedor do Pobo ante presuntas irregularidades nos procesos selectivos para o acceso á función pública. Existe, con carácter xeral, unha sólida conciencia cidadá respecto a que o cumprimento dos principios de transparencia e legalidade nestas probas constitúe un piar esencial da nosa sociedade democrática; pero da análise das queixas despréndese, igualmente, que o dramático contexto socioeconómico da crise implicou un incremento no número de participantes nos diversos procesos selectivos convocados pola administración –xa sexa para prazas de funcionarios de carreira, interinos, persoal laboral, persoal eventual, bolseiros ou de bolsas de emprego- xerando, se cabe, un maior e máis minucioso escrutinio sobre o desenvolvemento dos procesos. Por último, parece necesario sinalar ao respecto dos dereitos relativos á boa administración que, esta institución considera fundamental continuar coa liña directriz, xa sinalada en anos anteriores e intensificada no período inmediatamente anterior, de censurar a perniciosa práctica do silencio administrativo, que xera nos cidadáns unha auténtica inseguridade xurídica e indefensión material e que os obriga a acudir á vía xurisdicional, agora máis onerosa que nunca, para a resolución dos seus conflitos. Porén, debemos mencionar que as queixas neste sentido diminuíron, co que entendemos que as diferentes administracións se fixeron eco das nosas reiteradas recomendacións sobre o deber de “ditar resolución expresa en todos os procedementos e notificalos, calquera que sexa a súa forma de iniciación” que establece o artigo 42 da Lei 30/1992 de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común. No que respecta ás outras seccións que comprende a área de emprego público e interior, temos que sinalar que, en primeiro lugar, en materia de orde pública, mantense estable o número de escritos remitidos polos interesados solicitando a nosa intervención, destacando neste apartado que, en boa medida, son queixas que se refiren a actuacións da Administración General del Estado e, en consecuencia, correspóndelle coñecer delas ao Defensor del Pueblo, polo que procedemos a trasladalas e a comunicar tal circunstancia aos autores das queixas. En canto á terceira sección que comprende “emprego público e interior”, isto é, tráfico, non experimenta variacións cuantitativas nin cualificativas con respecto a exercicios anteriores, encontrándonos principalmente con queixas motivadas pola comisión de infraccións de tráfico a nivel local que orixinan a incoación de expedientes sancionadores. II- DATOS CUANTITATIVOS Durante o exercicio 2013, na área de emprego público e interior iniciáronse un total de 475 queixas, un número notablemente superior ao rexistrado no ano anterior, pero que ten unha clara explicación: durante este exercicio recibiuse un conxunto de queixas múltiples con idéntico contido, que orixinaron un total de 215 expedientes. De aí, que para realizar unha comparativa equilibrada que permita facer unha análise cuantitativa co ano anterior, a análise debe realizarse tendo en conta por unha bando o total de queixas recibidas (total reclamantes), e por outra, o número de queixas rexistradas contabilizando como un único expediente o grupo de queixas idénticas ao que nos referimos (total asuntos). Total reclamantes Total asuntos Iniciadas 475 261 Admitidas 428 90,11 % 214 81,99 % Non admitidas 38 8,00 % 38 14,56 % Remitidas ao Defensor del Pueblo 9 1,89 % 9 3,45 % A situación das queixas admitidas a trámite é a que se especifica a continuación: Total reclamantes Total asuntos Concluídas 372 86,92 % 205 78,54 % En trámite 56 13,08 % 56 21,46 % Polo que respecta ás queixas presentadas en anos anteriores e pendentes de resolución nalgún momento de 2013, a situación actual é a seguinte: Ano de presentación En trámite a 31-12-2012 Reabertas Total Resoltas En trámite a 31-12-2013 2011 0 1 1 1 0 2012 57 4 61 59 2 III- ACTIVIDADE DE SUPERVISIÓN 1. Emprego público Á vista do conxunto de queixas recibidas sobre emprego público, consideramos oportuno agrupalas a efectos expositivos en sete grandes apartados: o referente aos problemas xurdidos do funcionamento das listas de contratación temporal e ao chamamento dos inscritos nelas; o relativo ás presuntas irregularidades que puideran producirse nos procesos de selección realizados polas administracións públicas; o das dilacións con respecto ás convocatorias de prazas de persoal público; o concernente á concesión e mantemento das comisións de servizos; o apartado referido á configuración das condicións de traballo (entendidas nun sentido amplo que comprende salarios e complementos, xornadas e horarios, ou substitucións) nas que se desenvolven a súa función os empregados públicos; o que trata sobre as implicacións da finalización das relacións laborais no sector público; o das condutas reprobables do persoal ao servizo das administracións públicas; e por último, o uso abusivo da figura do silencio administrativo. A) Problemas no funcionamento das listas de contratación temporal e xestión dos chamamentos. A xestión das listas de contratación temporal é a ferramenta que permite á administración realizar unha selección de persoal para a cobertura eficaz das vacantes temporais que se xeran, e que habitualmente requiren que o posto sexa cuberto de forma urxente. A xestión destas listas debe respectar os principios de publicidade, igualdade, mérito e capacidade, así como os requisitos esixibles a este tipo de contratacións, sendo necesario establecer unhas normas de funcionamento que regulen un sistema de xestión transparente que permita tanto un control efectivo interno dende a propia administración como externo por todos os interesados. A participación nunha lista de contratación implica para os seus compoñentes ter a posibilidade de acceder a un posto de traballo das características solicitadas, estando condicionada á orden do participante na lista, polo que a transparencia na súa xestión é fundamental para garantir a inexistencia de arbitrariedades. Neste apartado é preciso diferenciar as queixas que derivan dunha situación concreta como é a actual crise económica, que está motivando que a administración non acuda ás listas de contratación de persoal existentes, daquelas outras que se producen á marxe das medidas adoptadas para solucionar o déficit público e nas que son obxecto de denuncia posibles irregularidades nos chamamentos das listas cando a administración correspondente acode a elas. a - Funcionamento das listas de contratación temporal Neste apartado destaca un conxunto de queixas nas que os interesados denuncian que non se recorra ás listas de contratación temporal para cubrir postos vacantes na Consellería de Sanidade. Este grupo de queixas está composto por un total de 34 expedientes con idéntico contido (Q/272/13 e outros) nos que os interesados sinalaban que, no último ano, a Xerencia de Atención Primaria da Área Sanitaria de Lugo realiza a cobertura de baixas, días de libre disposición, gardas de PACs, etc. mediante o persoal fixo dos centros de saúde e PACs, incumprindo así a orde de prelación do Pacto de Contratación. Isto provoca non só incumprimento da normativa vixente (que esixe utilizar en primeiro lugar as listas de contratación e só en terceiro lugar acudir ás intersubstitucións) senón tamén acumulacións de xornadas excesivas do persoal e un incremento das súas retribucións como horas extraordinarias, non xustificándose así nin unha maior calidade do servizo nin un aforro nos custos. Esta situación prodúcese unicamente na provincia de Lugo. A consellería remitiu o preceptivo informe manifestando que as estruturas de xestión periférica do Servizo Galego de Saúde teñen o deber de garantir a asistencia sanitaria para o cumprimento do dereito de protección da saúde dos usuarios e usuarias e da poboación en xeral. A potestade de autoorganización do Servizo Galego de Saúde manifestada na ordenación dos recursos humanos de forma planificada ponderando a estrutura dos profesionais que se estimen necesarios para o cumprimento dos obxectivos asignados a cada un dos dispositivos e institucións sanitarios en todo o territorio da comunidade autónoma. Todos os recursos humanos cos que contan as institucións sanitarias deben supeditarse á realización dunha asistencia de calidade e que dea resposta ás demandas e necesidades da poboación. Polo tanto, as respectivas estruturas de xestión integrada están facultadas para establecer o réxime de organización dos servizos e unidades que dependen das mesmas, garantindo en todo momento a atención sanitaria. En base a isto poden adoptar as medidas que estimen necesarias e establecer a cobertura dos servizos asistenciais coa adscrición do persoal que precise, ben de carácter fixo ou temporal e, ademais, impartir as ordes e instrucións que consideren adecuadas aos profesionais con idénticos fins. Continúa o escrito da consellería facendo referencia á limitación para realizar novas contratacións que establece o xa mencionado artigo 31 da Lei 11/2011 de presupostos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2012, que se reproduce na súa integridade no artigo 34 da Lei 2/2013 de presupostos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2013. Queda excluído este réxime para os casos excepcionais e para cubrir as necesidades urxentes e inaprazables do persoal dos centros asistenciais do Servizo Galego de Saúde, axustándose as contratacións ou vinculacións temporais ás necesidades estritas do servizo e establecéndose o límite nas previsións orzamentarias existentes. Engade o artigo citado que a aplicación dos pactos ou acordos das ausencias do persoal das institucións sanitarias deberán respectar o carácter absolutamente imprescindible dos relevos transitorios do persoal. En consecuencia, son os órganos de xestión das estruturas de xestión os que, atendendo as necesidades existentes, determinarán as medidas adecuadas para manter a cobertura asistencial, adecuándose aos principios e criterios de responsabilidade na xestión do gasto e de eficiencia na asignación e o emprego de recursos públicos, atendendo á situación económica e ao cumprimento do principio de sostibilidade financeira, de acordo co establecido na Lei 2/2011 de disciplina orzamentaria e sostibilidade financeira. Conclúe a consellería afirmando que os aspirantes inscritos nas listas de contratación temporal non dispoñen dun dereito efectivo para a contratación ou vinculación temporal, senón que gozan dunha expectativa de ser nomeados de acordo coa orde de prelación das citadas listas. Igualmente o recurso de vinculación temporal é unha das distintas alternativas coas que contan as institucións sanitarias para cumprir os fins asistenciais que teñen asignados, opción que poden utilizar ou non de acordo cos seus criterios e potestades administrativas. Ante estes argumentos, e tras analizar o disposto na Orde de 4 de xullo de 2008 pola que se publican determinados acordos sobre ordenación e provisión de postos de traballo, e condicións de traballo e retributivas no ámbito da atención primaria do Servizo Galego de Saúde, o Valedor do Pobo considera que, tal como recolle expresamente esa Orde, “o acordo está dirixido a conciliar as peculiaridades dos postos de traballo dos puntos de atención continuada, creados pola norma para a prestación de atención continuada ao longo de todos os días e noites do ano, coa escaseza actual de profesionais e a necesidade, por todos asumida, de garantir a prestación da asistencia”. Da literalidade do texto, dedúcese que o documento xorde nun momento e circunstancias determinadas, no que o persoal dispoñible para a cobertura de postos era escaso dificultando así a prestación do servizo de asistencia sanitaria aos usuarios galegos. Por tal motivo, subscríbese un acordo que facilita a ampliación voluntaria da xornada dos profesionais que xa ocupan un posto no Sergas que coa complementariedade cobren as baixas e ausencias nos puntos de atención continuada e nas unidades e servizos de atención primaria. Incidindo neste primeiro punto, afirma o mesmo texto que “trátase, pois, de axustar o réxime xurídico deste colectivo de persoal á especificidade da súa prestación –continua ao longo do ano con presenza importante das noites, ao contexto actual do emprego”, sendo aquel contexto totalmente diferente da actual, na que non se produce unha escaseza de profesionais sanitarios dispoñibles. En segundo termo, partindo da idea de que o recurso á complementariedade voluntaria da xornada deriva dunha situación de escaseza de persoal, tamén hai que indicar que a Orden mencionada se refire en diversos momentos ao uso das listas de contratación temporal da propia consellería. Así, no que respecta aos Puntos de Atención Continuada, establécese que a selección de persoal temporal se efectuará polo procedemento establecido para o resto de persoal no ámbito da selección temporal, actualmente no marco do pacto de vinculacións temporais. Ao longo do acordo faise referencia en diversas ocasións á “ampliación de xornadas por riba dos límites establecidos”, á “indispoñibilidade acreditada de persoal” e á “falta de persoal dispoñible”, o que cremos que confirma o espírito da norma ao ter en conta a insuficiencia de persoal de enfermería que se constataba na época de redacción do texto. Como reafirmación do anterior, no caso do acordo relativo ás unidades e servzios de atención primaria, o propio artigo terceiro establece que para a cobertura das ausencias do persoal se utilizarán, por orde de prelación, os seguintes instrumentos: 1) Chamamento a aspirantes das listas de vinculación temporal, 2) Prolongación de xornada para o persoal das unidades e servizos e xornada complementaria nas unidades e servizos para o persoal dos puntos de atención continuada, 3) Intersubstitución. E no artigo 6º de dito acuerdo, disponse que “só excepcionalmente, e debido á falta contrastada de persoal dispoñible para o mantemento da asistencia sanitaria debida, a dirección do centro poderá adoptar medidas extraordinarias que obriguen á superación dos límites de xornada establecidos (…). Considerarase que existe dispoñibilidade de persoal cando concorran á vez as seguintes circunstancias: “Que non se dispoña de persoal nos listados de aspirantes a vinculacións temporais (…).” Como resumo deste segundo apartado das nosas consideracións, temos que concluír que a xustificación última destes acordos de ampliacións de xornadas pasa, en todo caso, pola falta de persoal das listas de contratacións temporais. Como terceiro argumento hai que indicar que no informe da consellería se fai continua referencia á potestade de autoorganización de que dispón o Sergas. Porén, o que subxace nesta queixa é a aplicación das propias normas e acordos que vinculan á consellería e ao Sergas, e que en todo caso respectan a aludida potestade autoorganizativa, pero que resultan de estrito cumprimento. En cuarto lugar, a administración xustifica a súa actuación en base ao disposto no artigo 31 da lei 11/2011 de presupostos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2012 e no artigo 34 da Lei 2/2013 de presupostos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2013. Porén, a excepción contemplada en ditos artigos para o persoal dos centros asistenciais do Servizo Galego de Saúde permite, ao noso entender, a contratación dos aspirantes anotados nas listas temporais en supostos concretos de relevos pola urxencia e inaprazable prestación da atención sanitaria debida. Por último, as Leis 11/2011 e 2/2013 de presupostos, sinalan no apartado cuarto dos mesmos artigos referenciados, que “de conformidade co establecido no presente artigo a aplicación dos pactos e acordos que prevexan medidas relativas á cobertura das ausencias do persoal das institucións sanitarias deberá respectar o carácter absolutamente imprescindible dos relevos transitorios do persoal. En consecuencia, serán os órganos de xestión das institucións sanitarias os que atendendo as necesidades asistenciais, determinarán as medidas idóneas para manter a cobertura asistencias, adecuándose, ao mesmo tempo, aos principios e criterios de responsabilidade na xestión do gasto e de eficiencia na asignación e emprego dos recursos públicos, en atención á situación económica e ao cumprimento do principio de sostibilidade financeira, acorde ao preceptuado na Lei 2/2011, do 16 de xuño, de disciplina orzamentaria e sostibilidade financeira”. Ante isto, a valoración económica resulta fundamental para a adopción das medidas a adoptar polo que, en todo caso, os incrementos e complementos nas retribucións que derivan do pago de horas extraordinarias non parece ir na liña indicada neste apartado. Tamén preciso mencionar que, de acordo co alegado polos interesados, nas outras áreas de xestión sanitaria da nosa comunidade si se recorre ás listas de contratacións temporais, polo que se produce así unha desigualdade na aplicación dos propios criterios da consellería. Efectivamente, os aspirantes inscritos nestas listas gozan dunha expectativa de ser nomeados pero tal expectativa baséase nuns criterios obxectivos e iguais para todos eles, e que deben ser respectadas en virtude da normativa fixada para este acceso. Tamén consideramos necesario reflexionar sobre se a prestación dunha asistencia de calidade que dea resposta ás demandas e necesidades da poboación mencionada no escrito da consellería pode verse minorada cando os profesionais que deben estar ao fronte dos servizos acumulan horas de traballo excesivas, existindo a posibilidade legal de realizar contratacións de persoal igual de cualificado, que afronte o servizo sen tal cúmulo de traballo. Por todo o anterior, o Valedor do Pobo recomendou á Consellería de Sanidade que proceda á utilización das listas de contratación temporal nos centros do Sistema Galego de Saúde da provincia de Lugo, dando cumprimento á orde de prelación nos chamamentos de persoal para a cobertura de ausencias no marco que permite a lexislación actual relativa á situación económica, disciplina orzamentaria e sostibilidade financeira, recomendación que foi aceptada pola administración. Enlazada coa queixa anterior, encóntrase a Q/727/13 pola que se solicita a intervención do Valedor do Pobo para que valore unha posible modificación da Orde do 4 de xuño de 2008, pola que se publicaron os acordos sobre ordenación e provisión de postos de traballo e condicións de traballo e retributivas no Servizo Galego de Saúde no que se refire á regulación do sistema de voluntariedade que, como xa se explicou no expediente anterior, permite aumentar a xornada ordinaria dos profesionais do Sergas e que impide, segundo o autor da queixa, acudir ás listas de contratación temporal. Porén, para instar a revisión desta norma é necesario contar coa representatividade suficiente, que non ostenta o interesado, circunstancia que lle foi debidamente comunicada. Moi próxima a esta problemática sobre o uso das listas de contratación temporal encóntranse os escritos presentados por diversos interesados, que orixinaron a apertura dos expedientes Q/14626, Q/14627/13, Q/14653/13, Q/14654/13 e Q/14657/13 nos que se denunciaba que a Consellería de Sanidade non acudía ás listas de contratación temporal para substituír as baixas de matronas nos centros de saúde da área de Pontevedra-O Salnés. Estes expedientes tiveron que ser arquivados debido á inacción dos autores das queixas, xa que en ningún caso foi posible obter datos de contacto para admitir o expediente a trámite. b - Xestión dos chamamentos das listas de contratación temporal Tal e como se diferenciaba ao inicio de epígrafe, neste segundo subapartado a problemática recollida concirne ao funcionamento en si das listas de contratación, é dicir, trátase basicamente de expedientes iniciados por interesados que denuncian supostas irregularidades nos chamamentos aos aspirantes inscritos nas listas para formalizar contratos temporais coa administración pública. No caso do expediente Q/14578/13, o autor da queixa denuncia que a contratación do persoal temporal do Consorcio de Servizos de Igualdade e Benestar, realizouse a través das listas de espera xestionadas directamente dende os servizos centrais do Consorcio. Porén, foi obxecto de denuncia que nin o procedemento de chamada nin os chamamentos que se realizan para a formalización dos contratos laborais correspondentes, son de público coñecemento. Esta falta de información pública é a que leva a numerosos interesados a sinalar a falta de respecto da orde de prelación establecido, descoñecendo todos eles a súa situación particular nestes listados. Na data de peche deste informe, está pendente a recepción da documentación que a consellería debe enviar ante o requirimento remitido polo Valedor do Pobo. Outro suposto a mencionar nesta liña é o expediente Q/1742/13, referente aos chamamentos para a vinculación temporal no Servizo Galego de Saúde na categoría de grupo auxiliar de función administrativa. Trala solicitude do informe preceptivo á Consellería de Facenda, indícasenos que o vixente pacto subscrito pola administración sanitaria coas centrais sindicais CC.OO., CEMSATSE, CIG, CSI.F, UGT e USAE, sobre selección de persoal estatutario temporal no ámbito do Servizo Galego de Saúde e entidades públicas adscritas á Consellería de Sanidade, establece na norma xeral 1, que será de aplicación a todos os nomeamento temporais que resulte necesario formalizar nas diversas categorías estatutarias no ámbito do organismo autónomo e das entidades públicas adscritas á consellería, baixo as modalidades establecidas no artigo 9 da Lei 55/2003 do estatuto marco do persoal estatutario dos servizos de saúde. De conformidade coa norma xeral III do citado pacto e con carácter xeral, a xestión dos chamamentos das persoas aspirantes é levada a cabo polas direccións de recursos humanos das xerencias de xestión integrada, ou polo órgano das entidades públicas dotadas de personalidade xurídica dependentes do Servizo Galego de Saúde e a Consellería de Sanidade con competencias en materia de xestión de recursos humanos, logo da determinación das necesidades de vinculación nas súas respectivas institucións. No que respecta á orde de chamamentos, o documento da consellería informa que a norma 111.2 determina que se efectuarán "seguindo rigorosamente a orden de puntuación acreditada polas persoas aspirantes en cada ámbito, sen prexuízo dos supostos de suspensión e as disposicións especiais previstas na cláusula 111.8 deste pacto". Lembra o informe da administración que, á marxe da información reflectida para os aspirantes e profesionais na plataforma informática FIDES/Expedient-e, así como na páxina web do Servizo Galego de Saúde e dos distintos centros sanitarios, estes facilitan ás persoas interesadas que o soliciten, a través das súas unidades de recursos humanos, información sobre o estado de chamamentos. No suposto concreto do reclamante, a consellería especifica o posto concreto que ocupa o interesado, así como a puntuación coa que figura inscrito. A concreta irregularidade denunciada polo autor da queixa refírese a que no mes de novembro fora informado de que se estaban realizando chamamentos aos aspirantes situados entre os postos 75 e 100 do listado común e, en cambio, no mes de xuño indicóuselle que se estaba chamando nese momento aos aspirantes situados entre os dez primeiros postos da devandita lista. Ante esta afirmación, a consellería entende que o dicente pode estar confundindo a orden de prelación (ou puntuación) na lista, coa orde de chamamentos, sendo esta última a que determina as ofertas de vinculacións temporais que se realizan aos aspirantes que figuran como dispoñibles en cada momento, partindo, claro está (e dentro deles) da súa orde de puntuación. Tamén pode existir confusión no feito de que a citada orde de chamamentos atenda unicamente a un criterio rotatorio, sen ter en conta a duración dos nomeamentos ofertados nin as circunstancias e regras dispostas na propia normativa reguladora da selección temporal do organismo. En efecto, a normativa determina unha prelación para vinculacións temporais sustentada na orden de puntuación de cada aspirante na lista, tendo en conta que, en cada momento, o chamamento se iniciará naquel aspirante que, situado no mellor número de orde da lista, figure como dispoñible para realizar o correspondente nomeamento. A dispoñibilidade para chamamentos constitúe un elemento básico para a xestión eficaz de calquera listado de aspirantes a vinculacións temporais, descartando aqueles integrantes das listas que, ben por estar actualmente desempeñando outro nomeamento temporal no sistema público de saúde de Galicia, ou ben por estar suspendidos de chamamentos ao amparo da norma 111.4 do reiterado pacto, ou ben por seren sancionados segundo o réxime disposto na súa norma IV, non gozan da condición de aspirantes dispoñibles no momento no que se oferta o correspondente nomeamento. Relacionado co anterior, a orde de chamamentos compórtase dun modo dinámico na súa evolución temporal, en función do momento concreto no que teña lugar cada chamamento. De tal maneira que un concreto aspirante pode ter, por riba un número diferente (tanto superior como inferior) de persoas con mellor dereito a ese nomeamento (pola súa orde de prelación) que o que tiña respecto dun chamamento ofertado con anterioridade. Por tanto, ese número poderá variar, dunha parte e á alza, en función daqueles aspirantes que dende un chamamento anterior recuperaran a súa dispoñibilidade no sistema de selección (ao cesar nunha vinculación temporal, ao finalizar o período de suspensión validamente outorgado ou ao concluír o prazo de aplicación dunha penalización); e, por outro lado e á baixa, por aqueles aspirantes que, igualmente dende un chamamento anterior, resultaran beneficiarios doutro chamamento e aceptaran a vinculación proposta segundo as normas de xestión referidas. as únicas excepcións ou modulacións á orde de chamamentos dos aspirantes dispoñibles determínaas a propia norma 111.2 do reiterado pacto, nos seus parágrafos segundo e terceiro: "A formalización de nomeamentos de interinidade en praza vacante ou calquera outro de duración inicial previsible igual ou superior ao ano ofertarase, en todo caso, á persoa que acredite a maior puntuación na lista da área sanitaria ou ámbito territorial que corresponda, con independencia de que aquela se encontre vinculada, ao tempo do chamamento, por outro nomeamento estatutario temporal, a xornada completa, sempre que o mesmo sexa de duración inferior ao año, ou a tempo parcial, calquera que sexa a súa duración. Así mesmo, e como excepción ao establecido con carácter xeral neste pacto respecto da suspensión de chamamentos, no suposto de maternidade ou adopción legal, a persoa aspirante será clamada para a formalización de nomeamentos de previsible longa duración a que teña dereito segundo a orde de prelación conseguida na correspondente lista; ben que o vínculo se formalizará unha vez finalice o período que deu lugar á causa de suspensión, nos termos legalmente previstos". Fóra destes dous supostos, a práctica sucesiva de acordo co pacto de selección temporal para ofrecer as vinculacións aos aspirantes das listas que figuren como dispoñibles e en función da súa orde de puntuación nelas, é a descrita con anterioridade. Como conclusión do anterior, non se aprecia irregularidade algunha por parte da administración, que supoña infracción do ordenamento xurídico, ao aplicarse correctamente a normativa vixente. Tampouco se aprecia actuación incorrecta pola administración no caso do expediente Q/187/13 ou no Q/499/13 e Q/5630/13; no primeiro, porque trala investigación sumaria e informal realizada por esta institución púidose constatar o seguimento da orde de prelación nos chamamentos das listas de contratación temporal de persoal de servizos xerais e auxiliares administrativos polo CHOP de Pontevedra; nos segundos, nos que a interesada denunciaba que nos centros de saúde se cubrían prazas de persoal de servizos xerais coas listas da categoría de celadores, porque se verificou que non había constancia de ningún contrato de tales características nestes centros sanitarios. Para finalizar este epígrafe, debemos mencionar dous expedientes que cuestionan a adecuación das listas temporais utilizadas ao posto requirido e nos que non se pode apreciar arbitrariedade por parte da administración na súa decisión, ao comprobarse a xustificación da mesma. No expediente Q/1140/13 investígase a xestión das listas de persoal das instalacións deportivas municipais por parte do Concello de A Cañiza. O interesado denuncia que para a cobertura das queixas de maternidade das instalacións deportivas municipais contratáronse monitores que non estaban incluídos en ditas listas. Porén, trala correspondente investigación do caso, constátase que o concello conta con dúas listas de substitución de persoal laboral para cubrir as posibles baixas que se produzan no Complexo Deportivo Municipal (piscina climatizada/piscina ao aire libre e ximnasio). Ante a existencia dunha vacante, foi necesario cubrir con carácter de urxencia un posto para programar novas clases de natación na piscina, aquafitness, natación nenos e ximnasia de mantemento así como o control na sala de musculación como monitor de ximnasio, cunha xornada estimada de 25 horas semanais. En virtude da comentada xornada e co fin de axustarse aos criterios para a selección de persoal laboral temporal establecidos na lei de orzamentos xerais do Estado para o ano 2013, que establece a prohibición das contratacións temporais salvo que se declare o servizo como prioritario ou esencial (como sucede neste expediente) e intentar conseguir a redución destas contratacións en todo o sector público, considerouse conveniente, tras comprobar as tarefas a realizar, que o candidato a seleccionar debería acreditar as titulacións de socorrista (clases de natación/aquafitness) e de monitor de sala de musculación, procedéndose así ao chamamento do primeiro candidato que reunía ambas titulacións, e que neste caso coincidía coa lista de socorristas, que tamén acreditou no seu día ter titulación para poder estar na sala de musculación, cousa que non sucede co primeiro candidato da lista de monitor de ximnasio, que carece da titulación de socorrista. Queda así acreditada a imparcialidade da decisión adoptada e queda aclarado que existía un criterio obxectivo na xestión do chamamento realizado, coherente coas circunstancias existentes. A queixa Q/488/13 analiza a correcta utilización das listas de contratación na substitución dunha baixa temporal no servizo de radiodiagnóstico-ecografías dun técnico en coidados auxiliar de enfermería ao ser cuberto o posto por un técnico especialista en radiodiagnóstico. Tralo exame do caso, non se aprecia unha actuación inadecuada por parte da administración pois a reestruturación lévase a cabo co obxectivo de mellorar o aproveitamento dos recursos dada a necesidade de que un dos catro TER da unidade funcional de resonancia pasa a ser compartido coa unidade funcional de eco xeral. Nesta última unidade, o técnico realiza funciones propias da súa categoría os días que resulta necesario tendo en conta a carga de traballo que se produce na mesma. c- Actualización das listas de contratación temporal Outra das materias que leva aos cidadáns a solicitar a intervención do Valedor do Pobo no ámbito das listas de contratación, é a falta de actualización de tales listas. Así, os expedientes reunidos neste grupo, teñen en común que os interesados coinciden en reclamar da administración competente a publicación da convocatoria de procesos para a incorporación de candidatos aos listados de contratación temporal. En concreto, tanto no expediente Q/366/13 como no Q/494/13, as interesadas sinalan que o 9 de maio de 2011 subscribiuse un novo pacto de selección de persoal estatutario temporal, que xa entrou en vigor para a case totalidade das clasificacións profesionais, excepto para a súa, lavandería. No informe da Consellería de Sanidade, ponse de manifesto que dende a entrada en funcionamento da plataforma Expedient-e e a publicación do pacto de selección do persoal do Servizo Galego de Saúde, por Resolución do 26 de abril de 2011, téñense convocadas 37 categorías estatutarias. Segundo a Dirección Xeral de Recursos Humanos do Sergas, o criterio xeral contido no citado pacto é que, con carácter xeral, as listas xeraranse o 31 de outubro de cada ano. Este criterio opera a partir da primeira xeracións de listas que se realice a través da aplicación Expedient-e para cada categoría estatutaria convocada. A norma 1.4.5 do citado pacto, establece que aos efectos da primeira xeracións de listas que se efectúe trala entrada en vigor do réxime temporal previsto no pacto, e, como consecuencia dos importantes cambios organizativos e de carácter técnico que supón a súa aplicación, os datos de xeración e publicación de listas poderán ser obxecto de adaptación. Este é o caso de varias categorías de persoal de xestión e servizos, entre os que se encontra a categoría de lavandería, para as que non se ten xerado aínda as listas. A Dirección xeral de Recursos Humanos afirma que previu convocar a apertura de novas listas da categoría de lavandería, así como doutras categorías de persoal de xestión e servizos, antes de que finalice o actual exercicio orzamentario, polo que, con tal compromiso de actualización nun prazo prudencial se finaliza a queixa. Parecido contido ten o expediente Q/12979/13 no que se reclama a actualización das listas da categoría de telefonista. Na resposta da consellería consta que as actuais listas foron elaboradas conforme ao pacto de selección temporal de 24 de maio de 2004, que foi substituído polo asinado o 26 de abril de 2011, e que na súa norma xeral 1.4.5 dispón que para os efectos de primeira xeración de listas que se efectúa despois da entrada en vigor do réxime de selección temporal previsto neste pacto e como consecuencia dos importantes cambios organizativos e de carácter técnico que supón a súa aplicación, no ámbito da comisión central de seguimento do pacto poderanse establecer as adaptacións que se estimen procedentes con relación ás previsións contidas nos puntos 11.4.3.1 (datas de publicación e xeración de listas) e11.4.4 (acreditación de requisitos e méritos). Con base ao anterior, estase secuenciando no tempo a apertura dos prazos de inscrición e de xeración das listas das diversas categorías profesionais. Neste proceso, as categorías de carácter sanitario resultan prioritarias para atender as demandas e esixencias asistenciais nas institucións sanitarias. Así, dentro das múltiples categorías de persoal non sanitario, a secuencia temporal de apertura de listas atende á prelación que resulta das necesidades daquelas institucións, polo que tal priorización resulta fundamental para unha correcta e eficiente prestación dos servizos sanitarios. Por tal motivo, neste momento estase traballando na xeracións de listas prioritarias de persoal de xestión e servizos, e a categoría de telefonista non está clasificada como prioritaria, argumentos que compartimos e que determinan o peche do expediente ao entender que a consellería ten cobertura legal para este proceder. Sobre a mesma exixencia de actualización que o caso anterior susténtase o expediente Q/13563/13, pero no que respecta ás bolsas de contratación de persoal interino para cubrir prazas nos corpos xerais da administración de xustiza. Podemos destacar aquí que a intervención do Valedor do Pobo contribuíu a unha rápida resolución do problema, pois a consellería trasladounos o seu compromiso de que en unha data próxima se publicará a orde da Dirección Xeral de Xustiza, sobre selección e nomeamento de interinos para cubrir postos de funcionarios dos corpos xerais ao servizo da administración de xustiza en Galicia, unha vez estudadas e avaliadas as alegacións que os interesados puideron presentar ao borrador do proxecto que estivo publicado na páxina web de Vicepresidencia e Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza dende o día 28 de agosto de 2013. d- Requisitos de inscrición nas listas de contratación temporal O último grupo de queixas relativas ás listas de contratación temporal, refírese ás denuncias derivadas dos requisitos esixidos para formar parte delas. Por exemplo, no expediente Q/425/13, a interesada denuncia que non se tivo en conta na baremación de méritos o tempo traballado como enfermeira nun hospital de Berna en Suíza. A consellería pon de manifesto que efectivamente, os servizos prestados en institucións sanitarias de Suíza compútanse, ao existir un acordo de libre circulación de persoas, pero que neste caso concreto o problema se encontra en que a autora da queixa non acreditou documentalmente ese período traballado polo que non se pode achacar á administración una actuación irregular. En cambio, si consideramos necesario remitir unha recomendación á Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria como conclusión do expediente Q/1701/03, debido á queixa dun cidadán que nos indica que o seu curriculum non foi obxecto de baremación ao ser rexeitada a súa solicitude para optar ás listas abertas como profesor técnico de Formación Profesional ao no estar en posesión do título CELGA 4. O autor da queixa considera a decisión inxusta e discriminatoria, tendo en conta ademais que impartiu cursos durante 16 anos en Galicia no sistema alternativo de formación profesional continua para profesionais en activo regulado polo Real Decreto 395/2007 de 23 de marzo en colaboración con empresas privadas. A consellería alega que o Estatuto de Autonomía garante o uso oficial e normal dos dous idiomas oficiais e a potenciar o emprego do galego en todos os planos da vida pública, cultural e informativa e a impoñer os medios necesarios para o seu coñecemento. Tal deber ven desenvolto no Decreto 79/2010 para o plurilingüismo na ensinanza non universitaria de Galicia, que potencia o uso do galego na administración educativa de Galicia e nos centros de ensinanza sostidos con fondos públicos. É máis, no artigo 3 do mesmo decreto recóllese concretamente que na formación profesional específica, nas ensinanzas artísticas e nas deportivas, de grao medio ou superior, cada centro educativo, segundo o procedemento establecido no regulamento de centros, establecerá unha oferta equilibrada de materias e módulos en galego e en castelán que garanta que o alumnado consiga a competencia lingüística propia do nivel nas dúas linguas oficiais. En todos os módulos garantirase que o alumnado coñeza o vocabulario específico nas dúas linguas oficiais. Completando o argumento anterior, a administración pon de relevo que nas probas selectivas que se realicen para o acceso a prazas da Administración da Comunidade Autónoma de Galicia e das entidades locais de Galicia se incluirá un exame de galego, salvo para aqueles que acrediten o seu coñecemento conforme á normativa vixente. Requisito esixido igualmente para as contratacións temporais, en calidade de interino ou substituto, nun centro de titularidade desa consellería. No caso concreto que orixina este expediente de queixa, as bases da convocatoria establecían como requisito para participar, acreditar obxectivamente ter un determinado nivel de coñecemento do galego, aínda que tal requisito podía exceptuarse en determinados casos. En concreto a liña c) do punto sexto da convocatoria, sobre "requisitos dos candidatos e candidatas", establecía o seguinte: “Ter superado o curso Celga 4 de lingua galega ou ter a validación equivalente. A pesar do anterior, poderán presentar solicitudes aquelas persoas que, posuíndo as titulacións sinaladas no punto primeiro, non posúan o curso de Celga 4 de lingua galega ou equivalente. Estes candidatos poderán ser seleccionados en defecto de candidatos que o acrediten. Neste caso, de ser seleccionados, os candidatos deberán superar, no prazo máximo de dous anos dende que sexan nomeados, o curso de Celga 4 de lingua galega ou equivalente. A superación de dito curso deberá ser comunicada á Subdirección General de Recursos Humanos da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria”. Dito o anterior, a consellería considera que o feito de incumprir un dos requisitos da convocatoria impide a súa completa participación naquela, incluída a valoración dos seus méritos e a súa inclusión no listado correspondente, obxectivo último da convocatoria. E polo que respecta á aplicación da excepción prevista na propia convocatoria, sinala que “só opera en determinadas circunstancias”, e a súa inclusión débese a que en anteriores convocatorias para atender necesidades de cobertura temporal de postos, resultou que ningún dos candidatos, con coñecementos técnicos e docentes constatados, acreditaban o coñecemento do galego, o que supuxo, por unha banda, a súa exclusión do procedemento por incumprir as súas bases, pero, por outro, un problema de xestión inmediata, xa que a consellería non puido cubrir as súas necesidades de persoal dispoñible para impartir a docencia, co conseguinte prexuízo para o interese xeral. Porén, segundo a consellería, na especialidade de soldadura da convocatoria que nos ocupa, houbo numerosas solicitudes de persoas que acreditaban ter o coñecemento do idioma galego, razón pola que nesta especialidade rexeu o requisito xeral e non produciu efectos a excepción antes citada. Á vista de todo o alegado pola administración no seu informe, e habida conta do manifestado polo interesado, esta institución considera que hai dúas cuestións de fondo neste expediente: por unha banda, a esixencia como requisito do coñecemento do galego, e por outra, a aplicación da excepción incluída no punto 6 c) do Anuncio da convocatoria. En canto ao primeiro dos puntos a tratar, a necesidade de ter superado o curso Celga 4 de lingua galega ou ter a validación equivalente, esta institución está totalmente de acordo en que constitúe un requisito cuxa exixencia se encontra suficientemente xustificada, razoada e amparada pola normativa de aplicación. Nesta mesma liña pronúncianse os noso tribunais que, de maneira reiterada, veñen manifestando que o coñecemento do idioma cooficial no territorio no que actúa a administración á que se aspira a servir é perfectamente incluíble dentro dos méritos e capacidades requiridos, na medida en que se trata dunha capacidade e un mérito que debe acreditarse e valorarse en relación coa función a desempeñar, e polo tanto garda a debida relación co mérito e capacidade, tal como impón o artigo 103 da Constitución Española. O cidadán, e neste caso concreto, o alumno, ten dereito a elixir o idioma a utilizar na súa relación coa administración autonómica, e o persoal desta ten que estar capacitado para responder tanto en galego como en castelán. Resulta razoable requirir que un aspirante a interino ou substituto de profesores funcionarios, que participa voluntariamente nun procedemento para a eventual cobertura temporal de postos de profesor nos centros docentes de titularidade autonómica, utilice o galego como lingua cooficial que é. En canto ao segundo punto que conforma o fondo desta queixa, isto é, a excepción recollida no punto 6 c) das bases da convocatoria, consideramos que a súa inclusión no anuncio implica que os seus efectos non deben ter salvedades. Con isto queremos dicir que, toda vez que na propia convocatoria se contempla a posibilidade de admitir a candidatos que non cumpran co requisito do idioma, debe darse efectividade a tal cláusula para o que aqueles solicitantes que cumpran cos restantes requisitos se lles deberá baremar o seu currículo e só serán seleccionados unha vez que na lista non existan candidatos que acrediten o coñecemento do galego. A finalidade sinalada pola consellería para xustificar a existencia desta excepción, en aras de conseguir unha mellor eficacia e eficiencia do servizo público, rexe en calquera proceso, non debendo estar supeditada ao número de candidatos presentados. A indeterminación obxectiva sobre cántos aspirantes son suficientes ou non, para considerar que non se vai producir unha situación de falta de candidatos, implica unha apreciación de carácter subxectivo que envolve a decisión dunha arbitrariedade non acorde á legalidade. Consideramos que a finalidade da excepción queda anulada cando no proceso en concreto non se lle dá efectividade á mesma. Aínda que sexan numerosos os candidatos participantes, non se poden controlar todas as circunstancias que poden concorrer no tempo e que poidan afectar ao movemento das listas de seleccionados. Incluso sendo pouco probable que o chamamento para a cobertura dun posto de traballo chegue até un candidato que non acreditase o idioma, non pode garantirse que non poida pasar, e é precisamente para evitar tal situación, polo que se estableceu a opción comentada. Tal recomendación foi aceptada pola consellería, que se comprometeu a establecer de maneira expresa a eficacia da excepción comentada. B) Presuntas irregularidades nos procesos selectivos para o acceso á función pública Aínda cabería pensar que a drástica limitación das taxas de reposición de persoal implicaría a diminución deste tipo de queixas, o certo é que se mantén constante o volume de expedientes nos que se denuncian presuntas irregularidades nos procesos selectivos de acceso á función pública. A labor do Valedor do Pobo segue centrada no control dos principios de transparencia e suxeición á legalidade que deben rodear a todo proceso selectivo iniciado por unha administración. a - Requisitos e méritos esixidos nas bases das convocatorias Neste ámbito merece unha mención especial a problemática suscitada polo establecemento dun límite de idade para o acceso a policía local establecido no artigo 33 da Lei 4/2007 de coordinación de policías locais. Como punto de partida desta análise, é preciso destacar que xa no ano 2012 se rexistrou un importante número de queixas sobre este asunto que, no momento do peche do informe anual correspondente, se encontraban pendentes de contestación por parte da consellería, aceptando, ou non, a suxestión emitida polo valedor. Durante o exercicio 2013, rexístranse novas queixas nas que os interesados insisten no carácter discriminatorio que supón o establecemento dun límite de idade para poder participar nos procesos selectivos para o acceso a unha praza de policía local. En todos estes expedientes (Q/243/13, Q/749/13, Q/5674/13, Q/5715/13, Q/14410/13) a Vicepresidencia e Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza sinalou que a normativa de coordinación de policías locais de Galicia, desenvolta pola Lei 4/2007 e o Decreto 243/2008, garante o dereito de acceso ao emprego público de acordo cos principios constitucionais de igualdade, mérito e capacidade, sen que se observe a vulneración dos citados principios con fundamento na existencia dunha limitación por razón de idade, xa que esa limitación é xeral e non orixina diferenza de trato. Ao igual que nos expedientes abertos no ano anterior, o Valedor do Pobo mantivo unha interpretación alternativa á da administración, ao analizar se o límite de idade que establece a normativa referenciada obedece a unha causa razoable e obxectiva. Así, a posibilidade aberta polo artigo 56.1 c) do estatuto básico do empregado público de utilizar a idade como límite para acceder á función pública, que permite establecer non só un limiar mínimo senón tamén un tope máximo, debe resultar en todo caso compatible co principio de igualdade, a fin de non vulnerar o disposto no artigo 14 da Constitución Española. A aparente xustificación que podería amparar a imposición do límite de idade cuestionado parece encontrarse no feito de que, pola natureza das funcións a desempeñar no corpo ou escala de policías, os candidatos ao ingreso non deben superar unha idade que os faría inadecuados para cumprir os deberes derivados do cargo. Porén, entendemos que con carácter xeral, os requisitos de idoneidade ou as condicións dos aspirantes para o acceso á policía local -que deben asegurar que estes reúnen os requisitos de aptitude técnica, física ou profesional necesarios para un idóneo desempeño das funcións legalmente atribuídas- xa veñen establecidos nas probas físicas e médicas previstas na convocatoria, de tal maneira que os que as superen debe considerarse que están en condicións adecuadas para poder prestar o servizo. Desta forma, o límite de idade non aportaría argumentos esenciais e determinantes que valoren a capacidade para realizar as tarefas do posto coas garantías debidas, xa que tal función se cumpre coa superación dos exercicios físicos obrigatorios. Reforzando o argumento anterior, temos que dicir que é innegable e notorio, que hai persoas con idades superiores ao límite de idade establecido na convocatoria obxecto da queixa, que acreditan a súa participación en competicións deportivas de alto nivel, en condicións físicas incluso moi superiores ás que son comúns en persoas de menor idade. Desta forma, podería darse a situación de quedar excluídos da convocatoria, por sobrepasar o límite de idde establecido, aspirantes que dispoñen de mellores condicións físicas que os seleccionados, incumpríndose o principio constitucional de mérito e capacidade. Na liña da argumentación até aquí exposta encóntrase a sentencia da sala terceira do Tribunal Supremo de data 21 de marzo de 2011, que declara nulo o requisito de idade establecido para o ingreso no corpo nacional de policía. Ademais, é relevante o feito de que noutros corpos como os de bombeiro non existe esta limitación, e que noutras Comunidades Autónomas como Andalucía ou Valencia están eliminando tal requisito. Por último, temos que facer mención ao informe remitido pola propia Secretaría Xeral Técnica da Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza con data de 29 de xullo de 2011 en relación ao expediente de queixa Q/1350/11 relativo á mesma cuestión sobre a que versa a actual. En dito informe, a consellería declaraba que “debería analizarse a actual normativa autonómica de coordinación das policías locais (...) por proceder a súa modificación. En función diso, previo o dictame oportuno da asesoría xurídica como tamén o parecer correspondente dos órganos de representación do persoal de policía local, resolverase o procedente”. Habida conta do anterior, parecería oportuno que por parte da administración se mencionase tanto o compromiso asumido naquel momento como os motivos que xustifiquen a non realización da valoración que quedou pendente, ou no caso de facerse tal análise, as razóns que expliquen a decisión de non proceder á modificación da normativa afectada. En resumo, esta institución, ao igual que ocorreu no ano 2012, suxeriu á consellería que adopte as medidas necesarias para proceder á valoración da posible modificación, ou no seu caso supresión, do límite máximo de idade establecido no artigo 33 da Lei 4/2007 de coordinación de policías locais de Galicia, e no artigo 53 b) do Decreto 243/2008 para poder participar nos procesos selectivos de acceso aos corpos de policía local da nosa comunidade. Foi precisamente en 2013 cando se recibiu a resposta da consellería, aceptando a suxestión remitida e sinalando que se valorará a conveniencia de introducir estes cambios en futuras modificacións da normativa reguladora das policías locais de Galicia, de acordo cos trámites pertinentes e dando audiencia aos sectores implicados. Nos anteriores supostos, analízase a correcta introdución dun requisito nas bases da convocatoria correspondente, isto é, unha condición imprescindible para participar e para ser admitido nun determinado procedemento selectivo que non prexulga a capacidade e a cualificación do aspirante. Porén, o seguinte grupo de expedientes (Q/4038/13, Q4039/13 e Q/4040/13) céntrase na posible vulneración de dereitos fundamentais pola inclusión de méritos que poden ser contrarios aos principios de acceso á función pública, como é o caso da exixencia do empadroamento. A diferenza do “requisito”, o “mérito” é un valor positivo do aspirante que amosa así unha maior adecuación para o acceso ao emprego. Nas queixas mencionadas, o dicente denuncia a inclusión como mérito, cunha valoración de até 20 puntos, do feito de estar inscrito no padroado municipal do concello convocante para a selección de persoal das brigadas contraincendios. Tan só no caso do expediente Q/4040/13 dirixido contra o Concello de Riós, púidose constatar a exixencia real deste mérito, que o Valedor do Pobo considera vulnerador dos principios básicos de acceso á función pública debido a que, tal e como sinala reiterada xurisprudencia, a confección dos méritos nas bases dunha convocatoria deben respectar os principios de igualdade, mérito e capacidade, que á súa vez, deben ser obxectivos e comúns, e directamente vinculados cos cometidos que legal ou regulamentariamente estean previstos para a praza e posto de traballo á que se adscriba. A existencia dunha relación obxectiva e proporcionada entre o mérito esixido e as funcións do posto é a cuestión a dilucidar para determinar se neste caso se produce unha infracción dos principios xerais amparados pola nosa normativa. Ao noso entender, os argumentos esgrimidos polo concello ao sinalar que debe valorarse “o coñecemento da realidade física e social” para realizar as labores propias da brigada para a prevención e extinción de incendios constitúen, a primeira vista, motivos razoables pois o coñecemento do medio físico parece ter unha relación directa co posto e facilita sen dúbida a execución das tarefas encomendadas. Porén, temos que recoñecer que, por unha banda, o mero feito de estar empadroado non garante o dominio do termo municipal e, por outra, outros cidadán veciños de localidades próximas, poderían manexarse nese entorno con idéntica soltura. Así, pode suceder que, aínda residindo no concello convocante, por diferentes circunstancias, non se coñezan os montes da zona, polo que este indicador non resulta totalmente fiable. Porén, debe admitirse que la esixencia do certificado do padrón pode servir como un instrumento de referencia máis, dentro do conxunto de méritos a valorar. Pero precisamente, por ser conscientes de que residir nun municipio non acredita de maneira irrefutable o que se coñeza o territorio do mesmo, a baremación de tal mérito non debe resultar desproporcionada. E é precisamente a asignación a este criterio de 20 puntos, dentro do total máximo de 70 puntos obtibles, a que consideramos desmedida. En virtude o anterior, recoméndase ao Concello de Riós que nas bases reguladoras de calquera proceso selectivo de acceso ao emprego público, proceda a valorar adecuadamente a inclusión das referencias ao lugar de residencia dos aspirantes (empadroamento), baremándose como mérito sempre e cando estea directamente relacionado co contido do posto de traballo e dita valoración se realice de forma proporcionada. Tamén ten cabida neste apartado relativo á valoración de méritos en convocatorias de emprego público, o expediente Q/5627/13 no que o interesado reclama que un proceso selectivo de promoción interna, pendente de convocatoria, se teña en conta, na valoración da fase de méritos, a antigüidade total desenvolta en postos similares na mesma administración pública como persoal interino, sen distinción nin discriminación de ningún tipo entre o tempo traballado como persoal funcionario de carreira e persoal funcionario interino; pretensión que a Consellería de Facenda asumiu o compromiso de estudar manifestando tamén que en todo caso, será obxecto de negociación coas organizacións sindicais representadas na mesa xeral de empregados públicos e sometida á aprobación da comisión de persoal. Nunha liña similar, a queixa Q/1910/13 analiza a decisión da administración de non introducir a exixencia de estar en posesión de formación pedagóxica ou didáctica (aquela á que fai referencia o artigo 100.2° da LOE ou a súa exención de acordo co previsto no punto 3 da circular informativa da Dirección General de Formación Profesional e da Dirección General de Política Universitaria do Ministerio de Educación sobre o máster universitario que habilita para o exercicio das profesións de profesor de educación secundaria obrigatoria e bacharelato, formación profesional e ensinanzas de idiomas) en virtude do acordo formalizado entre a consellería e as organizacións sindicais que regula o acceso e as condicións de traballo do persoal docente interino e substituto dependente da Consellería de Educación e Ordenación Universitaria da Xunta de Galicia, posto que, a dicir do autor da queixa, esta decisión lesionou os seus intereses ao inverter tempo e cartos en obter dita titulación. Porén, esta institución considerou que a capacidade autoorganizativa e as circunstancias de oferta académica actuais xustifican a decisión da administración. As anteriores queixas tiñan en común que se cuestionaba o establecemento dun requisito ou mérito nas bases dunha convocatoria de forma abstracta. Pero existe outro grupo de expedientes nos que a reclamación formulada polo actuante versa sobre a puntuación obtida trala baremación dos méritos alegados no proceso selectivo ao que se presentara. Así, na queixa Q/79/13, a interesada consideraba que debía de valorarse o tempo traballado nunha clínica privada con concerto co Sergas. Porén, no seu caso concreto, a exclusión do tempo traballado non vulnera a normativa de aplicación debido a que a súa relación laboral está circunscrita directamente ao médico que a contratara, non existindo vinculación laboral co referido hospital, situación que non se encontra recollida para ser valorada nas listas do Sergas. No expediente Q/1875/13 contra o Concello de Cambre, cuestiónase un tema similar, cun resultado idéntico ao non apreciarse irregularidade algunha, no que a interesada denuncia que o órgano municipal non computa como tempo traballado as labores desempeñadas polo dicente para a administración pública como peón de xardinería, experiencia que non se ten en conta polo tribunal dado que non se considera un emprego similar ao de peón de limpeza viaria e de instalacións ofertado na convocatoria obxecto da queixa, sendo un criterio aplicado por igual a todos os candidatos participantes no proceso. Por último, mencionar o expediente Q/1785/13, que se encontra pendente de conclusión ao non remitir o Concello de Ourense aínda o informe complementario solicitado, no que a interesada amosa a súa desconformidade coa puntuación obtida trala baremación dos diferentes ítems recollidos na convocatoria. b - Problemas durante o desenvolvemento de proceso selectivo É conveniente destacar que a labor tuitiva levada a cabo polo Valedor do Pobo durante o ano 2013 segue a mesma estela que a exercida en períodos anteriores, sendo primordial para esta institución garantir o correcto desenvolvemento dos procesos de selección realizados polas diferentes administracións públicas. Na liña comentada, é importante mencionar a recomendación ditada por esta institución ao Concello de Brión (Q/592/13) ao detectarse irregularidades no desenvolvemento do proceso selectivo para a cobertura dunha praza de auxiliar administrativo. A queixa versa sobre a anulación dunha serie de preguntas do primeiro exercicio tipo test, sobre o carácter no anónimo desta proba ao ter que constar o nome completo do aspirante e sobre a posibilidade de obter copias por parte do autor do seu propio exercicio e do doutro participante. Por parte desta institución, unha vez estudados e analizados as alegacións dunha e outra parte, estruturamos o asunto en tres puntos diferenciados, procedéndose a valorar cada un deles por separado: - Anulación de respostas do primeiro exercicio: Neste apartado, parécenos importante sinalar que, tal e como avala numerosa xurisprudencia, os tribunais cualificadores de concursos e oposicións gozan dunha ampla discrecionalidade técnica, dada a imparcialidade dos seus compoñentes, a especialización dos seus coñecementos e a intervención directa nas probas realizadas. En contrapartida, co fin de delimitar o espazo no que se enmarca a discrecionalidade mencionada, cabe afirmar que nas probas tipo test debe esixirse unha cota máxima de precisión para a formulación tanto das cuestións como das respostas alternativas que sexan ofrecidas respecto de cada unha de tales cuestións. Neste caso entendemos que as respostas consideradas discutibles polo interesado e tratadas como correctas polo tribunal cualificador, cumpren cos parámetros anteriores e foron razoadas de maneira suficiente. A elección da resposta correcta por parte do tribunal leva implícito un ditame técnico situado dentro da marxe de polémica sobre a solución correcta que se estima tolerable polos expertos do correspondente sector de especialización que, neste caso, é o xurídico. Neste sentido, hai que indicar que as decisións dos tribunais cualificadores sobre a corrección dos exercicios de procesos selectivos deben estar motivadas, como ocorre no caso concreto, polo que apreciamos que a administración, neste punto, actuou de conformidade coa normativa. - Falta de anonimato no primeiro exercicio: Polo que se refire á denuncia do interesado sobre a non preservación do anonimato no exercicio tipo test, temos que partir da base de que existen discrepancias na xurisprudencia sobre o carácter invalidante que pode ter a consignación da identidade do aspirante na proba. Entre outros, o Tribunal Superior de Justicia de Cataluña desestima a invalidación dunha proba tipo test na que constaba o nome completo do aspirante. Fundamenta a súa decisión sinalando que a identificación persoal é necesaria para evitar suplantacións de personalidade, non supoñendo tal actuar vulneración dos principios constitucionais dado que o test é unha proba que se corrixe automaticamente e non en base a criterios subxectivos do examinador. A pesar do anterior, dende esta institución consideramos que a esixencia do anonimato no trámite de corrección de probas de acceso á función pública é unha derivación necesaria dos principios constitucionais que rexen o procedemento de selección, que emana directamente dos arts. 23 e 103 da Constitución, consideración que ven sendo ratificada polo propio Tribunal Supremo en repetidas sentenzas (por exemplo, STS de 31 de xaneiro de 2006 e STS de 19 de xaneiro de 2009) ao ditaminar que respectar o anonimato dos participantes nos procesos selectivos, aínda cando consistan en probas de tipo test, garante os principios de igualdade e imparcialidade, debendo articularse os mecanismos precisos para garantir de modo completo e eficaz a incógnita sobre a identidade do examinado. O anonimato é unha garantía obxectiva dos principios que rexen o proceso, polo que debe establecerse sempre que non sexa contrario á natureza e características da proba. É máis, o feito de que, durante o transcurso do procedemento selectivo non se aprecien indicios concretos de que ditos principios fosen vulnerados, non é causa suficiente para estimar que a esixencia do anonimato non é necesaria, pois, precisamente, a súa virtualidade é preventiva, de aí a importancia de utilizar mecanismos que aseguren o anonimato na corrección e faciliten a transparencia do proceso e a confianza dos aspirantes tanto na imparcialidade dos membros do tribunal como na igualdade de trato fronte aos restantes participantes do proceso selectivo. No caso que nos ocupa, o exame tipo test non resultou invalidado, ao ser corrixido de maneira automática en función dun patrón e non existir opción a posibles rectificacións. Por tanto, coincidimos co concello en que, aínda que poida apreciarse unha irregularidade, esta non é invalidante. Porén, e de cara ao futuro, col fin de garantir dunha forma máis completa e perfecta o anonimato dos participantes no proceso, sería aconsellable que o concello adopte os mecanismos precisos para evitar que quede constancia do nome e apelidos dos examinados nos seus exercicios, asegurando así o anonimato de cada un deles, sempre e cando sexa posible pola natureza e características do exercicio. - Copia da documentación solicitada: Neste apartado, debemos lembrar que os artigos 105.b) da Constitución e 35.la) e h) da Lei 30/1992 de réxime xurídico e do procedemento administrativo común, garanten o acceso dos cidadán aos arquivos e rexistros administrativos así como a coñecer, en calquera momento, o estado da tramitación dos procedementos nos que teñan a condición de interesados así como a obter copias dos documentos contidos neles. Por tanto, a revisión dun exercicio ou o acceso a documentos elaborados polos administrados ou que fan referencia a eles e a obtención de copias constitúen un dereito e non unha concesión graciosa; un tribunal cualificador ten o deber de mostrar un exercicio ou exame escrito, realizado polo aspirante dunha proba selectiva. No caso que orixina este expediente de queixa, o interesado non puido acudir por motivos laborais á casa consistorial o día fixado polo tribunal para revisar o exercicio realizado, co que o concello de Brión dá por cumprido co deber de acceso mencionado no parágrafo anterior. Porén, dende o noso punto de vista, hai que diferenciar a oportunidade que teñen os participantes no proceso selectivo á revisión da proba realizada, da solicitude expresa formulada polo autor da queixa de examinar e obter copia dunha serie de documentos que están incorporados ao expediente que lle afecta. Ademais, o autor da queixa non só require copia do seu exercicio, senón que solicita tamén copia do exame feito por outro candidato. O artigo 37.3 da Lei 30/1992, sinala que o dereito de acceso aos documentos de carácter nominativo que sen incluír outros datos pertencentes á intimidade das persoas que figuren nos procedementos de aplicación do dereito, salvo os de carácter sancionador ou disciplinario e que, en consideración ao seu contido, poden facerse valer para o exercicio dos dereitos dos cidadáns, poderá exercerse, ademais de polos seus titulares, por terceiros que acrediten un interese lexítimo e directo. Esta institución considera que ese interese lexítimo e directo existe neste caso, pois a comparación entre ambos exercicios pode resultar útil para a argumentación e defensa dos intereses do autor da queixa. O solicitante non actúa aquí como un cidadán calquera, senón que presenta a condición singular de ser parte no procedemento no que se xeraron os documentos requiridos. A posibilidade de que o acceso aos documentos depare a quen o pretende un beneficio ou proveito ou lle sirva para evitar ou diminuír un prexuízo, implica que o autor da queixa posúe o interese lexítimo necesario para que a súa solicitude sexa atendida, non podendo o concello obstaculizar a obtención das copias solicitadas ao non xustificar o ente local intereses de terceiros máis dignos de protección nin normas legais que impidan este acceso. O propio Tribunal Supremo avala esta postura en diversas sentenzas, entre as que cabe citar a ditada no recurso 68/2002 formulando ante a Sala do contencioso-administrativo. Como conclusión, recoméndase ao Concello de Brión que, por unha banda, se adopten as medidas oportunas para garantir de forma completa e eficaz o anonimato dos aspirantes que concorren aos procesos selectivos, sempre e cando sexa posible pola natureza e características do exercicio e, por outra, que se facilite copia dos exercicios e patróns realizados polo interesado e que obran no seu expediente, así como daquela documentación respecto á que se considere que ostenta un interese lexítimo. Esta recomendación aceptouse parcialmente, xa que se tivo en conta o relativo ao anonimato pero o Concello de Brión non considerou conveniente facer entrega da documentación complementaria esixida polo interesado. Convén chamar a atención sobre o feito de que un bo número de expedientes iniciados ante posibles irregularidades detectadas en procesos selectivos concluíron co simple arquivo ao non detectarse ningunha infracción durante o seu desenvolvemento. Destaca entre eles, o Q/1139/13, no que o interesado denuncia que o Concello de Santa Comba convocou proceso selectivo para cubrir unha praza de policía local, praza que estaba ocupada por un auxiliar que tamén se presentaba como candidato e que foi eliminado nas probas físicas. Porén, a praza quedou vacante ao non superar ningún dos 9 aspirantes restantes as probas psicotécnicas, o que fixo ao autor dubidar da legalidade do procedemento. Tras un exame exhaustivo por parte do valedor, no que se requiriron informes complementarios, valoracións e xustificacións das probas cuestionadas, e incluso se mantiveron entrevistas co responsable especialista encargado da realización das probas psicotécnicas, chegouse á conclusión de que o ente municipal actuou de forma correcta e obxectiva. Igualmente, foron pechados durante este ano sen arroxar resultados destacables, e entendemos que resulta necesario subliñar este feito, os seguintes expedientes: - Q/92/13: Solicítase a intervención do valedor alegando vulneración do principio de igualdade, mérito e capacidade co acceso ao emprego público, debido a que a puntuación esixida para superar o primeiro exercicio na oposición da escala técnica de finanzas da Xunta difire en dúas convocatorias realizadas en anos distintos. Así, na convocatoria de 2013 esíxese 60 puntos sobre 100 mentres que en 2011 a puntuación necesaria era de 50 sobre 100. Non se aprecia discriminación en tanto que a igualdade ten que aplicarse entre os que concorren en réxime de competencia en cada procedemento selectivo e non resulta relevante entre os que se encontran en situacións distintas. - Q/4186/13: Este expediente, no que o interesado pretende a anulación dunha serie de preguntas do exercicio da oposición, é unha mostra clara da aplicación do xa consabido criterio da discrecionalidade técnica que posúen os órganos de selección de persoal de las administracións públicas. Esta discrecionalidade técnica dos tribunais e órganos seleccionadores, que vén a significar que o xuízo técnico emitido non pode ser substituído por outros órganos, administrativos ou xudiciais –salvo que exista desviación de poder, erro ou arbitrariedade–, baséase nunha presunción de especialización e imparcialidade destes órganos. En todo caso, os tribunais teñen o deber de explicar as razóns de xuízo técnico cando expresamente lle sexan demandadas. Así, unha consolidada doutrina xurisprudencial pon de manifesto que os órganos xulgadores das oposicións ou concursos realizan valoracións de apreciación técnica, é dicir, toman decisións fundadas en elementos de carácter exclusivamente técnico, que só poden ser formuladas por un órgano especializado da administración. Deste modo, a discrecionalidade técnica significa, por unha banda, respectar as valoracións que foron realizadas por órganos cualificados que gozan do correspondente saber especializado e, por outra, admitir a marxe de polémica ou discrepancia que sobre determinadas cuestións sexa tolerable no concreto sector de coñecementos técnicos de que se trate. Aínda estando claramente establecido á marxe de discrecionalidade (que non arbitrariedade) que posúen os tribunais cualificadores de oposicións e concursos, non significa que non sexan susceptibles de revisión as súas solucións cando se desvirtúe a presunción iuris tantum de certeza da que gozan, ao acreditarse o erro padecido, ao cualificar como correcta ou incorrecta unha resposta ou ao dar por boas contestacións manifestamente equivocadas. Deste modo, caen fóra do ámbito da discrecionalidade técnica as apreciacións que, ao estar referidas a erros constatables con simples comprobacións sensoriais ou con criterios de lóxica elemental, non requiren ese saber especializado. No caso concreto que motiva a apertura deste expediente de queixa, consideramos que as valoracións realizadas polo tribunal encaixan no marco de discrecionalidade previsto en tanto que se refiren a aspectos puramente técnicos, para cuxa apreciación está plenamente capacitado o órgano seleccionador, non podendo apreciarse pola nosa banda, erro ou arbitrariedade que invalide a resolución adoptada. - Q/5708/13: Neste caso, o interesado denuncia que é excluído da lista definitiva da convocatoria para seleccionar un profesor de música no Concello de Arzúa sen dárselle opción a reparar a documentación presentada, mentres que a outro aspirante excluído da lista provisional por non acompañar a unidade didáctica prevista na base terceira concedéuselle un prazo de tres días hábiles para corrixir o erro. Porén, a partir da investigación realizada comprobamos que a administración actúa correctamente dado que no caso do listado provisional, o tribunal limítase a realizar unha comprobación meramente formal da documentación sen entrar a valorar a unidade didáctica en si, existindo un prazo de reparación. Pero unha vez realizado o anterior trámite, o tribunal pasa a estudar xa as unidades didácticas presentadas polos aspirantes admitidos, momento no que se constata que hai nove unidades didácticas que non reúnen os requisitos esixidos (por non axustarse ao interliñado ou letra requirida, excederse no número de páxinas, ou presentar unha programación e non unha unidade didáctica). Por este motivo o interesado foi finalmente excluído do proceso, sendo unha valoración de fondo ante a que non se contempla xa reparación posible, decisión aplicada de maneira obxectiva e por igual a todos aqueles aspirantes que incumpren os requisitos establecidos. - Q/13516/13: O motivo desta reclamación provén da falta de concreción por parte da Deputación de Pontevedra, nas bases da convocatoria para postos de auxiliar administrativo, do paquete ofimático sobre o que versará a proba informática a superar polos participantes. Aínda que o máis habitual sexa especificar o tipo de soporte informático que haberá que manexar neste tipo de probas, o certo é que non se vulneran os principios fundamentais que deben rexer en todo proceso selectivo para o desempeño dun posto no sector público. Entendemos que nas bases da convocatoria obxecto desta queixa non se vulneran os principios de igualdade, mérito, capacidade e publicidade que o nivel de capacitación esixido pola deputación non resulta desproporcionado en relación ao posto ofertado. - Q/14385/13: A investigación versa aquí sobre a eventual vulneración dos principios de igualdade, mérito e capacidade no acceso á función pública, fundamentada na publicación en prensa dunhas declaracións da portavoz do grupo de goberno municipal sobre a convocatoria para a provisión polo sistema de libre designación, de tres xefaturas de servizos no Concello de Santiago de Compostela. Como punto de partida, hai que ter en conta que a valoración das palabras da portavoz do grupo de goberno se realiza a partir do recollido nunha nota de prensa dun medio de comunicación, resultando esta unha proba limitada para sobre o sentido directo que lle atribúe o autor da queixa. Porén, trasladamos á referida administración que os responsables políticos deben coidar con esmero as expresións utilizadas en público para evitar dúbidas en canto á transparencia na xestión pública. - Q/14549/13: Cuestiónase nesta queixa a contratación dunha persoa pola Deputación de Pontevedra en base a relacións familiares. Realizada a investigación sumaria e informal correspondente, o valedor confirma a correcta tramitación do proceso selectivo e o respecto aos principios básicos que deben rexer en todo procedemento de contratación de persoal ao servizo da administración pública. Mención especial merece a queixa Q/3986/13 na que un cidadán solicita que o valedor interceda ante a Consellería de Facenda para que nos procesos selectivos de acceso á función pública a exixencia de coñecementos da quenda de discapacidade e da quenda libre sexa diferente, concretamente faise referencia no escrito do interesado á convocatoria da Orden de 20 de xuño de 2013 pola que se convoca proceso selectivo para o ingreso no corpo facultativo superior da Xunta de Galicia, subgrupo Al, escala de inspección urbanística. Analizando en primeiro lugar as propias bases da convocatoria, temos que afirmar que as mesmas se axustan á normativa aplicable ao efecto en materia de discapacidade, tanto nos continxentes de prazas como nas medidas adoptadas para a realización das probas. Entendemos, polo tanto, que neste caso concreto, a cuestión de fondo restrínxese a si o nivel de coñecemento esixido para a quenda xeral e para a quenda de discapacitados debería ser distinto. Centrando así o fondo do asunto na dinámica do proceso selectivo, o establecemento da reserva dun continxente de vacantes nas ofertas de emprego público para ser cubertas entre persoas con discapacidade permite realizar unha convocatoria conxunta coas prazas comúns, en cuxo caso as probas selectivas terían o mesmo contido para todos os aspirantes, con independencia da quenda pola que se opte. Porén, para que a reserva non quede baleira de contido, teñen que aplicarse una serie de medidas complementarias tales como adaptacións de tempo e medios. Debe terse en conta que o continxente de reserva implica que as persoas con discapacidade que concorran ás probas selectivas por dito continxente só van a competir entre si e non co resto de aspirantes da quenda xeral. De aí que o Real Decreto 2271/2004 polo que se regula o acceso ao emprego público e a provisión de postos de traballo das persoas con discapacidade, estableza que durante o proceso selectivo se dará tratamento diferenciado ás dúas quendas, no que se refire ás relacións de admitidos, os chamamentos aos exercicios e a relación de aprobados (art. 3.3) de tal forma que efectivamente, aínda cando as probas teñan idéntico contido para unha e outra quenda e en consecuencia se esixa superalas para acreditar o principio de capacidade, a medida positiva afecta esencialmente ao principio de mérito, pois cada grupo terá que competir cos aspirantes do continxente que figura inscrito para a obtención das prazas a eles reservada. No cabe dúbida de que os que acrediten a condición de discapacitados terán que conseguir o mínimo común prefixado, pero para ser definitivamente designados (ou contratados), o resultado das súas cualificacións unicamente ten que ser contrastado co obtido polos aspirantes que acoden ao proceso selectivo a través do mesmo continxente de prazas reservadas; é dicir, deben aprobar e obter a puntuación máis alta de entre os que participan pola quenda de discapacidade. Certo é que a mentada redución do número de competidores normalmente implicará que estes participantes da quenda de reserva poidan superar o proceso selectivo cunha puntuación inferior á que deberían obter na quenda libre para ser seleccionados, pero non menos certo resulta que a opción pola quenda de reserva non garante a obtención dunha praza, nin sequera cando o número de candidatos é inferior ao de prazas do continxente, porque é necesario que, ao igual que na quenda libre, o candidato demostre que posúe o nivel mínimo esixido na convocatoria para superar cada un dos exercicios. Neste sentido, nos procesos selectivos cun elevado número de aspirantes, é práctica habitual que os tribunais cualificadores fixen unha puntuación de corte para entender superados os exercicios por riba do nivel mínimo de coñecementos. En tal caso, é necesario que, para que a reserva non quede privada de eficacia, ditas puntuacións sexan distintas en cada unha das quendas. Será preciso sempre, porén, que os aspirantes con discapacidade superen as probas selectivas, non sendo suficiente con obter a puntuación máis alta entre os que participan pola quenda de discapacidade, pois así o impón o obrigado respecto aos principios de mérito e capacidade. Ao finalizar o proceso, elaborarase unha lista única con todos os candidatos que superaran as probas, ordenados pola puntuación total obtida, con independencia da quenda pola que participaran (art. 3.3). Como conclusión do argumentado nas liñas anteriores, temos que dicir que unha cousa é a puntuación mínima esixida para todos os aspirantes, que será igual para todos os aspirantes independentemente da quenda polo que accedan ao proceso selectivo, e outra cosa é que, unha vez realizados os exercicios pertinentes, a nota de corte varíe segundo a quenda correspondente en función do número de aspirantes aprobados. A sentenza do Tribunal Supremo da sala do contencioso administrativo de 30 de setembro de 2013 segue a liña que acabamos de comentar, pois o que se denuncia no proceso é que a reserva para discapacitados se produce ao final do procedemento selectivo. O tribunal considera que as quendas deben quedar diferenciados dende o primeiro momento, debendo competir entre si os aspirantes de cada quenda. En canto ao requisito de que exista unha nota mínima igual para ambas quendas, queda reflectido no texto del fallo cando expresamente sinala que “superado o nivel mínimo de capacidade, entramos no principio de mérito ... a competencia debe verificarse entre os aspirantes de cada grupo”. Así, continúa a sentencia, “cada alumno debería ser cualificado e valorado en relación co nivel do seu propio grupo”, o que non significa que o nivel mínimo de capacidade sexa menor para a quenda de discapacitados, senón que cada quenda compite entre si, e é no momento en que se obteñen os resultados dos exercicios, e sempre que os aspirantes superen a nota mínima esixida, cando se poden fixar notas de cortes distintas en cada grupo. As medidas establecidas pola normativa vixente para favorecer a integración laboral do colectivo de discapacitados, diríxense a fixar medidas compensatorias para garantir a concorrencia dos aspirantes con discapacidade en condicións de igualdade co resto dos participantes. Co establecemento destas medidas trátase de igualar a todos os convocados no proceso selectivo, e supoñen unha discriminación positiva amparada pola lei, sempre e cando estas sexan razoables, pois a desproporción nas mesmas levaría claramente a unha discriminación negativa para os aspirantes da quenda xeral, e incluso, ao absurdo de cuestionar se dentro das capacidades habería tamén que establecer bremacións distintas. Por todo o anterior, consideramos que a convocatoria que orixina o expediente de queixa cumpre cos principios que rexen o acceso das persoas con discapacidade ao emprego público, dando por concluída a nosa intervención procedendo ao arquivo da queixa ao non apreciar actuación por parte da administración que impida ou menoscabe o exercicio dun dereito ou liberdade fundamental. O valedor aínda mantén abertos no momento de pechar este informe –á espera de que a información requirida ás distintas unidades administrativas lle sexa remitida- un expediente relativo á denuncia de irregularidades cometidas no proceso selectivo para a incorporación de bombeiros para o parque provincial de Monforte de Lemos, no que os aspirantes denuncian a falta de información acerca das puntuacións obtidas e dos listados de aprobados (Q/771/13); outro sobre a realización do proceso de selección para cubrir unha praza de auxiliar administrativo no Concello de Ribeira alegando diversas irregularidades tales como a falta de garantía no anonimato dos aspirantes ou a inexistencia de prazo para alegacións (Q/14473/13); outro sobre o desacordo con proceso selectivo para a contratación de socorristas no Concello de O Grove por falta de transparencia, ao non ser publicada a relación de todos os aspirantes entrevistados, a súa puntuación detallada e os membros do tribunal cualificador (Q/13524/13); e finalmente, outro sobre a provisión dunha praza de persoal facultativo no Complexo Hospitalario Universitario de Santiago de Compostela (Q/12978/13). c - Abuso no emprego da figura da cobertura de prazas con carácter interino Debemos destacar que no ano anterior se recibiron un número máis elevado de queixas sobre a utilización da figura da interinidade, pois no exercicio 2013 tan só se rexistrou un expediente relativo a esta problemática, concretamente no Concello de Marín (Q/13534/13), e que aínda se encontra pendente da remisión do informe, debido á denuncia dun cidadán ante a convocatoria para a cobertura interina dunha praza de técnico de administración xeral–adxunto intervención. C) Retrasos en convocatorias ou en resolucións de procesos de selección para emprego público Como xa avanzamos na introdución, as medidas adoptadas polos poderes públicos sobre limitacións para a incorporación de novo persoal ao servizo da administración pública foi o detonante básico para o incremento das queixas sobre esta materia. Como xa ocorreu no anterior exercicio, este ano formuláronse queixas (Q/5537/13, Q/1659/13 e Q/13442/13) referentes á demora que experimenta a oferta de consolidación de prazas de persoal laboral da Xunta de Galicia. A pesar de que, efectivamente, esta convocatoria se viu aprazada, non procede censurar á Xunta por tal actuación posto que, inicialmente, o proceso se retrasou pola complexidade do mesmo ao se presentaren numerosos recursos ante o Tribunal Superior de Xustzia de Galicia contra a normativa que lle era aplicable (texto refundido e convenio colectivo aplicable, así como decreto de oferta de emprego público e acordo de modificación da RPT). A Xunta de Galicia decidiu diferir as convocatorias até que os pronunciamentos do Tribunal permitisen abordar as probas coa seguridade xurídica adecuada, tanto para a administración como para os aspirantes, pois a intensa litixiosidade e a profunda incidencia que podían ter as resolucións xudiciais tanto na configuración do proceso selectivo como na determinación dos obrigados a participar e nas prazas a ofertar, podería abocar a situacións complexas para as partes implicadas. A Dirección Xeral de Función Pública encóntrase nestes momentos avaliando os medios persoais e as materias dispoñibles para a execución dos procesos pendentes no último trimestre do ano 2013, tralo que se realizará a oportuna convocatoria, sempre tendo en conta a necesaria adaptación ao disposto na normativa vixente relativa aos criterios impostos polo plan de austeridade do Goberno, que implican un recorte da taxa de reposición de até o 10%. Tales argumentos foron considerados válidos por esta institución procedendo ao arquivo dos expedientes, tendo en conta ademais que o límite temporal establecido no artigo 70 da Lei 7/2007, de 12 de abril do Estatuto Básico non ten carácter esencial, polo que en caso de demora non se produce a invalidez dos actos ditados con posterioridade e non impide á administración alcanzar os seus obxectivos de cobertura de prazas vacantes. Nesta mesma liña de retraso na convocatoria do proceso selectivo enmárcase o expediente Q/18825/13 polo que se insta á Universidade de Santiago de Compostela a que remita informe sobre as causas polas que non se convocaron as 15 prazas de Administrativo (Grupo C 1) da oferta de emprego público da Universidade de Santiago de Compostela do ano 2010, publicada no DOG de 20 de decembro de 2010, do que se está pendente de recibir a documentación para a análise correspondente. Neste epígrafe tamén se inclúen dous expedientes sobre retrasos en procesos selectivos convocados pola administración pública pero que, a diferenza dos supostos anteriores, non afectan á convocatoria en si, senón á propia resolución dos mesmos. Como primeiro exemplo, na queixa Q/1882/13, a interesada indica que na lista de aprobados no proceso selectivo para o ingreso na clase farmacéuticos inspectores de saúde pública convocado por Resolución de 24 de setembro de 2012, inclúese a un aspirante que é adxudicatario dunha oficina de farmacia, situación incompatible coa prestación de servizos retribuídos en calquera administración pública. Dado que a autora da queixa é a primeira da lista por orde de puntuación que pasaría a obter praza ao causar baixa tal aspirante, presentou numerosos escritos dando conta dos feitos mencionados e solicitando a modificación da resolución das prazas adxudicadas, sen obter ningunha resposta. Neste caso, a labor tuitiva do Valedor do Pobo serviu para estimular a acción da administración á hora de actuar coa celeridade requirida, dándonos conta no seu informe da solución satisfactoria ao problema formulado e procedendo ao nomeamento da interesada. O segundo caso ilústrao a queixa Q/12991/13, que aínda se encontra pendente de finalización, no que a denunciante sinala que foi seleccionada para cubrir un posto de traballo como licenciada en bioloxía no Centro de Cultivos Mariños, entregando a documentación requirida para a formalización do contrato no prazo sinalado (26/11/12). Tras diversas entrevistas e escritos instando a pronta resolución do expediente, en outubro de 2013 non obtivera aínda resposta algunha. D) Posibles incorreccións na xestións de comisións de servizos Para comprender a problemática que xera a figura da comisión de servizos, é importante explicar que esta permite que un posto de traballo que quedase vacante poida cubrirse, en caso de urxente e inaprazable necesidade, cun funcionario que reúna os requisitos establecidos para o seu desempeño na relación de postos de traballo. Neste tipo de provisión temporal, dadas as características de urxencia e non dilación na necesidade de prover, non lle son aplicables outros principios como os da publicidade nin o mérito. Porén, limítase o tempo máximo de vixencia, dun ano prorrogable por outro máis, debéndose incluír o posto nas convocatorias públicas para a súa cobertura polos sistemas ordinarios tan pronto sexa posible. En relación con este tema, destacan as queixas Q/311/13 e Q/4004/13 nas que os representantes da Xunta de Persoal da Xunta de Galicia denuncian unha serie de continuos e reiterados incumprimentos da normativa que regula as comisións de servizos, mediante a remisión dun listado no que constan as datas de inicio de comisións vixentes nas que se reflicte a superación dos límites temporais fixados na norma de aplicación. A Consellería de Facenda alegou que estaban pendentes de resolución diversos concursos de traslados para adxudicar con carácter definitivo os postos que nese momento estaban ocupados en comisión de servizos. Debido a que consideramos que esta información era demasiado xenérica, requirimos da administración unha maior concreción sobre os concursos pendentes, postos afectados e prazos previstos en cada caso. Hai que recoñecer a pronta resposta da consellería no envío destes datos e no detalle dos mesmos, dos que dimos o oportuno traslado aos autores das queixas, procedéndose a finalizar o expediente ao entender que a administración estaba adoptando as medidas necesarias para regularizar as situacións que motivaron esta queixa. Porén, instamos ao interesado para que, de non producirse as resolucións de concursos comentadas nun prazo prudencial, comunicaránolo para reivindicar da administración o debido cumprimento do disposto no informe mencionado. Mentres que nos supostos anteriores se cuestiona o mantemento dunha comisión de servizos cuxa concesión foi realizada conforme á normativa, existe outra problemática próxima que é a que afecta á solicitude en si das comisións. É o caso dos expedientes Q/5512/13 e Q/13001/13, nos que o interesado indica que non lle foi concedida a comisión de servizos solicitada por motivos humanitarios e de saúde. En concreto, o autor da queixa sinala que ten praza de funcionario noutra comunidade autónoma e, pola situación de dependencia dos seus proxenitores, solicitou que se lle outorgase destino temporal en Galicia, tal e como lle fora asignado o ano anterior. A Comisión de valoración rexeitou a solicitude por non acreditarse correctamente a situación de dependencia do familiar, situación que é corrixida no recurso de reposición e a contribución da documentación necesaria polo interesado. Porén, aínda recoñecéndoselle a procedencia dunha comisión de servizos por razóns de saúde dun familiar, a administración considera que non se lle pode adxudicar un posto para o seu desempeño temporal xa que este non é un dereito absoluto, senón relativo, que depende primeiro da existencia de necesidades (neste caso de profesorado) de postos temporais para todo o curso académico e dos criterios de preferencia que se establezan respecto doutros que tamén poidan ter un dereito a desempeñar temporalmente postos da especialidade solicitada. A imposibilidade de adxudicación dunha praza débese a que a maior parte das necesidades temporais desta consellería para tal curso académico, para postos da especialidade de música do corpo de profesores de ensinanza secundaria, están cubertas con persoal funcionario de carreira de dito corpo e especialidade con destino definitivo na administración galega e en situación de expectativa de destino, salvo 3 postos en concreto. En relación con eses 3 postos, no informe recóllese que un é asignado a un funcionario de carreira que solicita o reingreso dende unha situación de excedencia, e os outros 2 postos son asignados a persoal interino, pero trátase de postos que requiren, para o seu desempeño, certificar coñecemento de inglés (que o interesado non acredita). En definitiva, segundo a normativa vixente, o persoal funcionario sen posto definitivo ou con pleno dereito a comisión de servizo, ten preferencia para cubrir as necesidades temporais da administración educativa galega respecto dun funcionario con destino definitivo noutra comunidade autónoma. Como conclusión, consideramos correcta a actuación da administración pois, a pesar de que existe a posibilidade regulada de acceder a postos temporais por circunstancias de saúde de familiares, a funcionarios dependentes da administración educativa doutra comunidade autónoma, o certo é que tal posibilidade está condicionada á existencia efectiva de necesidades de profesorado, á aplicación de criterios de preferencia e ao cumprimento dos requisitos de prazas que así o requiran. Outra queixa a destacar en canto á solicitude de comisións é a Q/12435/13, na que dous profesionais sanitarios solicitan sendas comisiones de servizos no Hospital Xeral de Vigo co argumento da necesaria conciliación da vida laboral e familiar. Aínda que a concesión das mesmas non é posible debido á inexistencia de vacantes no momento da solicitude, a Consellería de Sanidade resolveu satisfactoriamente o problema coa aprobación definitiva do concurso de traslados pola que se adxudican prazas nos destinos solicitados a ambos interesados. Tamén por razóns de conciliación familiar e laboral se inicia a queixa Q/13397/13 pola que se solicita a intervención do valedor ante a Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria por un erro nos listados de prazas vacantes que impide o goce da comisión inicialmente concedida ao denunciante. A administración admite no seu informe o erro cometido e garante que procederá a dar pronta solución á situación creada. Para finalizar este apartado, cabe mencionar unha última situación sobre comisións de servizos, como é a non renovación das mesmas, caso que exemplifican as queixas Q/1705/13 e Q/1706/13. En ambos supostos, non se detecta mala praxe por parte da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria xa que as dúas comisións tiñan carácter anual e a denegación da renovación está suficientemente xustificada pola administración ao basearse no incumprimento por parte dos afectados das funcións esixidas no posto desempeñado. E) Condicións laborais dos empregados públicos Ao longo do ano 2013, esta institución realizou labores de investigación abordando cuestións heteroxéneas que se encontran, porén, todas elas relacionadas coas condicións de traballo dos empregados públicos. Aínda que unha parte das mesmas teñen a súa orixe na recente normativa de sostenibilidade financeira mencionada ao principio deste informe, e que afecta aos dereitos e obrigas dos empregados públicos, outras moitas enmárcanse no desempeño habitual das funcións laborais dos traballadores ao servizo da administración pública. Dado o contido diverso das queixas agrupadas neste epígrafe, consideramos convenientes subdividilas nos seguintes apartados: a - Concreción das condiciones xerais de traballo Unha das queixas rexistradas no período 2013 que se sustancia en aspectos xenéricos das condicións laborais é a recollida no expediente Q/49/13, que analiza a denuncia dun funcionario da escala de axentes forestais pola inexistencia dun marco regulador das condicións de traballo, prestacións de servizos, horarios, vacacións, licencias e permisos deste corpo, ao rematar o período de vixencia do acordo anterior. A consellería sinala que o acordo, asinado o 24 de xuño de 2004, está caducado, pois fixaba un período de vixencia de tres anos a partir da súa entrada en vigor o 1 de xaneiro de 2005. Porén, tamén indica que no punto 9 de dito Acordo, establécese que para dar cumprimento ao mesmo, a Consellería de Medio Ambiente promulgaría as ordes necesarias para o seu desenvolvemento. Precisamente, en aplicación da citada cláusula, publícase a Orden do 21 de marzo de 2005 pola que se establece o réxime de prestación de servizos, horarios, vacacións, licencias e permisos e compensacións económicos a percibir polo persoal da escala de axentes forestais da Xunta de Galicia. Esta orde, actualmente en vigor, recolle de maneira practicamente literal, o contido do Acordo subscrito o 24 de xuño de 2004, constituíndo o marco regulador das condicións de traballo xerais destas escalas. A pesar da regulación existente, a consellería manifesta a súa vontade de actualizar o acordo regulador e nesta liña xa se pronunciaron os representantes das Consellerías de Medio Ambiente, Territorio e Infraestructuras e do Medio Rural e Mar na reunión mantida en 2012 coas tres organizacións sindicais representativas deste colectivo (CIG, CCOO , UGT) momento no que se acordou a conveniencia de retomar o diálogo respecto das condicións laborais e económicas recollidas no Acordo do 24 de xuño de 2004, tendo sempre en conta o principio de contención do gasto en materia de persoal. O Valedor do Pobo interesouse tamén polas condicións laborais do persoal laboral que traballa en residencias de maiores, centros de menores, CAPD e outros dependentes da Consellería de Traballo e Benestar, analizando se as diferentes regulacións en materia de xornada e vacacións con respecto a outros empregados públicos teñen cobertura legal. Concluímos este expediente sinalando que a organización dos servizos sociais xestionados pola administración pública atende dunha maneira particular ao interese primordial dos usuarios e que, dadas as especiais características dos servizos afectados, os empregados que desempeñan labores nestes centros están vinculados por condicións laborais que poden exixir particularidades con respecto a outros postos pero que teñen como obxectivo principal o de non perder de vista a boa atención aos cidadáns e a eficiencia do servizo público. En todo caso, as diferenzas en canto a xornada e vacacións aparecen na práctica compensadas debidamente e as medidas adoptadas carecen de arbitrariedade, pois adóptanse nun marco lexislativo que non contradí os preceptos constitucionais, establecendo condicións laborais específicas para postos de traballo concretos e sen discriminación. b - Problemas na percepción de retribucións salariais e extrasalariais Antes de analizar a casuística do presente ano, hai que mencionar que unha das problemáticas destacadas no informe do ano 2012 constituírona as reclamación pola percepción de complementos de antigüidade por parte de traballadores temporais, que deron lugar a un numeroso grupo de expedientes, que no momento de peche do documento estaban pendentes de remisión do informe solicitado á administración. No exercicio 2013, continuou o rexistro de queixas polo mesmo motivo, se ben en menor medida, procedéndose a súa resolución de forma conxunta coas anteriores unha vez recibida a documentación da consellería, habida conta do idéntico contido de todas elas (Q/10, 43, 121, 124, 679 e 699/13). Como xa mencionamos no informe anual anterior, todos os expedientes coinciden no feito de que os interesados prestaron servizos para a Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria da Xunta de Galicia como interinos durante os anos suficientes como para perfeccionar trienios. De conformidade co establecido na Directiva 1999/70/CE e da xurisprudencia do Tribunal de Justicia de la Unión Europea, que ven mantendo dende hai anos que non se pode discriminar un traballador temporal con respecto a outro fixo se non existe unha causa obxectiva para ese trato diferenciado, os autores das queixas solicitaron o abono das cantidades non prescritas en relación ao complemento de antigüidade. En relación a estas solicitudes, a Administración procedeu a resolvelas de modo desestimatorio recorrendo os interesados á xurisdición competente, na que recaeron varias sentencias firmes desestimatorias desta pretensión. Porén, trala situación descrita que afectaba a un volume significativo de traballadores, o Tribunal de Justicia de la Unión Europea (Sala Segunda), procedeu a solucionar a controversia mediante sentenza de 22 de decembro de 2010, na que resolve dúas cuestións prexudiciais de interpretación interpostas por xulgados do contencioso-administrativos da Coruña e Pontevedra. Esta sentencia comparte o criterio e fundamentos esgrimidos polos interesados nas súas reclamacións iniciais e, sobre a base da clarificación vinculante da situación que fai o Tribunal de Justicia de la Unión Europea, a Administración autonómica procedeu en consecuencia a abonar a todos os afectados, que así o solicitaran trala publicación da sentencia do TJUE, as cantidades non prescritas en relación aos trienios que lles correspondesen. Porén, é xusto nese momento cando aparece unha segunda derivada do problema. Os autores das queixas dirixidas ao valedor presentaron de novo, con posterioridade á publicación da sentenza, reclamacións sobre o abono de cantidades non prescritas en concepto de trienios, encontrándose con que a administración rexeitaba a súa pretensión ao alegar que os autores das queixas xa solicitaran ese abono con anterioridade e que o mesmo fora desestimado xa na vía administrativa e contenciosa. Como subliñan todos e cada un dos interesados nos seus escritos “a situación descrita que me afecta de maneira individual, enmárcase nun contexto de reclamacións presentadas por un colectivo de interesados, que deu orixe en moitos casos a pronunciamentos xudiciais diverxentes, nos que nuns casos houbo sentencias en primeira instancia firmes desestimatorias, noutros sentencias firmes estimatorias e noutros sentencias pendentes de resolución ou polo Tribunal Superior de Justicia de Galicia, antes de que se pronunciara definitivamente o Tribunal Superior de Justicia de la Unión Europea. Deste modo, hai un pequeno colectivo de persoas, que estaba afectado polo non abono de trienios con efectos retroactivos á publicación do EBEP pero que finalmente non percibiu as cantidades que lles correspondería, en base a unha interpretación restritiva da Administración que alegaba a existencia dun acto administrativo firme consentido ou cousa xulgada, para xustificar a non admisión das posteriores solicitudes de abono de cantidades, orixinando na miña opinión, unha situación evidente de discriminación con respecto ao resto de interesados que finalmente cobraron os trienios adeudados. Deste modo, a administración vulnera o principio de igualdade e procedendo a facer unha evidente discriminación en relación á miña solicitude, a diferenza do que sucede con respecto ás persoas que non fixeron unha reclamación antes do pronunciamento do Tribunal de Justicia de la Unión Europea ou que tiveran pronunciamentos xudiciais favorables, que si viron recoñecidas as súas solicitudes e polo tanto estase penalizando a unha persoa polo simple feito de ter reclamado un dereito no seu día. É difícil comprender, como nunha mesma situación un compañeiro está cobrando as cantidades que lle correspondían, mentres que a outro, no se lle aboan, abocándoo a aceptar esa situación discriminatoria ou de novo a un procedemento xudicial longo e custoso.” Como resposta a esta situación, a consellería remitiu o preceptivo informe confirmando a denegación do recoñecemento dos abonos solicitados. Analizado o caso, esta institución manifestou a súa disconformidade coa resolución final adoptada pola administración, e aínda comprendendo a complexidade do caso, remitiu unha suxestión á consellería para modificar o seu criterio e atender as demandas dos interesados, suxestión que se inclúe no apartado IV deste informe, e cuxa motivación basicamente se fundamenta no efecto directo que despregan as directivas comunitarias non traspostas ou incorrectamente incorporadas ao ordenamento interno, a aplicación do principio de igualdade e a xustiza material. Hai que destacar que a Xunta de Galicia comunicou ao Valedor do Pobo no ano 2013 a aceptación da suxestión remitida por relación a estes expedientes, comprometéndose a adoptar as medidas oportunas para facela efectiva, procedendo á fiscalización previa da orde oportuna e quedando pendentes do informe da asesoría xurídica e da existencia de recursos financeiros que permitan a súa execución de forma progresiva. Xa pasando a analizar outros expedientes relativos ás retribucións dos empregados públicos temos que mencionar que, así como no 2012 foron moi numerosas as queixas relativas ás minoracións nos conceptos salariais (tales como a supresión da paga extraordinaria do segundo semestre), no 2013 tan só un cidadán interpuxo reclamación por este motivo, ao que se lle trasladou que as medidas sobre redución de retribucións de todo o persoal do sector publico, tanto estatal como autonómico, deben entenderse como medidas que teñen un alcance xeral para todo o persoal sen que se producisen situacións de desigualdade e, en todo caso, responden a unha situación conxuntural de crise económica e de necesidade de contención do gasto público, sen que poidan considerarse como un abuso de poder. Tamén se inclúe neste apartado o expediente Q/14448/13 sobre a falta de pago da indemnización por fin de contrato temporal por parte do Concello de Nogueira de Muñiz, o que procedeu a resolver a situación tan pronto se lle comunicou a interposición da queixa. Deben citarse igualmente os expedientes Q/15/13 e Q/329/13 nos que non se aprecia actuación irregular por parte da administración. Así, o primeiro suposto diríxese contra a Consellería de Sanidade á que se reprocha o non recoñecemento de carreira profesional (concretamente ao acceso ao IV grao) ao interesado; porén, a administración alega que non recibiu presentación de ningunha solicitude ao respecto, sen que o denunciante rebata tal afirmación. A segunda queixa versa sobre a modificación das contías das axudas do Fondo Social percibidas polos funcionarios do Concello de Marín, quedando constatada a correcta actuación da comisión avaliadora ao adoptar o acordo de revisión das contías en base ás causas recoñecidas pola normativa reguladora do Fondo Social, sendo posteriormente ratificada por resolución da alcaldía. c - Discrepancias nos concursos de traslados Os funcionarios da administración pública dispoñen dun sistema de concurso de traslados que lles permite optar a unha reasignación do seu posto de traballo en función dos seus méritos adquiridos e experiencia profesional. A convocatoria deste procedemento normal de provisión de prazas vacantes pode xerar diversas discrepancias nos participantes, habitualmente motivadas polo tipo de requisitos esixidos para participar en cada unha das convocatorias. Así, na queixa Q/1919/13 ao interesado denegóuselle a súa participación no concurso de traslados convocado pola Orde de 28 de novembro de 2012, para a provisión de postos de traballo vacantes na administración especial da Xunta de Galicia. A Consellería de Facenda alega que o dicente non reúne os requisitos esixidos xa que o seu nomeamento é de carácter provisional. Porén, o interesado sinala que no momento de solicitar a súa admisión na convocatoria encontrábase ocupando un posto de libre designación. Trala análise da cuestión, puidemos comprobar que o nomeamento para ocupar un posto por libre designación modifica a situación de provisionalidade do interesado no momento no que accede a un novo posto de traballo a través da fórmula da libre designación, tal e como consta no seu expediente administrativo, onde figura o carácter definitivo do seu destino. Tal conclusión, motiva que o Valedor do Pobo emita unha recomendación á Consellería de Facenda para que declare a nulidade de pleno dereito da resolución de 12 de abril de 2013 polo que se elevan a definitivas as relacións de admitidos e excluídos no concurso referenciado, no que se refire concretamente á admisión ao concurso do autor da queixa, recomendación aceptada e que aparece detallada no cuarto apartado deste informe. Dous casos relativos a traslados nos que interveu o valedor sen apreciar actuación irregular por parte da administración, son os investigados nos expedientes Q/198/13 e Q/14503/13. O primeiro deles trata sobre a solicitude de traslado dunha empregada laboral da Consellería do Medio Rural á Administración de Castilla y León. A Xunta de Galicia pon de manifesto acertadamente que non hai asinado ningún convenio con outras administracións sobre a mobilidade interadministrativa do persoal laboral. Porén, a Xunta de Galicia comprométese a autorizar o traslado requirido, de existir prazas dispoñibles na Administración de Castilla y León por algúns dos sistemas de provisión legalmente establecidos, como o concurso ou outro sistema de provisión temporal. No segundo expediente sinalado, Q/14503/13, o interesado reprocha que despois de participar obrigatoriamente nun concurso de traslado por cesar no seu anterior posto de libre designación, segue sen asignárselle praza algunha. Porén, segundo a documentación obrante no expediente queda tetemuñado que o interesado non solicitou praza no último concurso, polo que se lle insta a que participe na próxima convocatoria. Noutro conxunto de casos, que aínda non están pechados, os funcionarios do corpo docente da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria denuncian que na Orde de 16 de outubro de 2013 pola que se convoca concurso de traslados entre persoal funcionario docente dos corpos de catedráticos e profesores de ensinanza secundaria, escolas oficiais de idiomas, música e artes escénicas, artes plásticas e deseño, profesores técnicos de formación profesional, mestres de taller de artes plásticas e deseño, mestres, inspectores ao servizo da Administración educativa e inspectores de educación, faise referencia por primeira vez para a baremación de méritos á “persoal funcionario” e non “persoal funcionario de carreira”, como sucedía en anteriores anos, o que, segundo os interesados, implica un prexuízo para as persoas que accederon aos seus postos mediante a superación do exame de oposición fronte aos que o obtiveron despois de desempeñar postos como persoal interino. d - Desacordos en materia de xornada laboral Son dúas as formulacións que, en materia de xornada laboral, se poden diferenciar para analizar as queixas recibidas por esta institución: problemas sobre as modificacións da xornada solicitadas por traballadores do sector público e discrepancias en canto á regulación en si da xornada laboral de certos colectivos. A primeira orde de problemas vén exemplificada polas queixas Q/13530/13 e Q/14430/13. A petición que sustenta o expediente Q/13530/13 baséase na pretensión de flexibilizar o horario de entrada e saída debido á discapacidade da interesada derivada da perda auditiva que padece, petición que non pode ser atendida dado que non é un suposto recollido pola normativa de conciliación da vida familiar e laboral. Porén, informamos á interesada de que podería solucionarse o seu problema en base á recente Orde de 20 de decembro de 2013 pola que se regulan a acreditación, a xornada e o horario de traballo, a flexibilidade horaria e o teletraballo de empregados e empregadas públicas no ámbito da Administración Xeral e do sector público en Galicia, contemplándose a posibilidade de acollerse á flexibilidade horaria por interese particular. En cuanto ao expediente Q/14430/13, a administración corrixiu a súa primeira resolución na que denegara un permiso para coidado de fillo con enfermidade grave, admitíndose finalmente o dereito ao mesmo. No segundo tipo de asuntos, as desavenencias entre administración e traballadores proveñen polo establecemento de xornadas específicas para colectivos concretos, tales como os postos de persoal de enfermería. Esta institución mantén abertos varios expedientes sobre este punto, pendentes aínda de informe por parte da administración, como son as queixas Q/14397/13, Q/14398/13, Q/14399/13 e Q/14400/13, iniciados todos eles por persoal estatutario diplomados en enfermería do PAC de O Grove, e a Q/14381/13 interposto no mesmo sentido por unha enfermeira do Complexo Hospitalario de Pontevedra. e - Alcance da cobertura e asistencia durante os períodos de incapacidade temporal O Real Decreto-lei 20/2012 de medidas para garantir a estabilidade orzamentaria e de fomento da competitividade, establece unha nova regulación da prestación económica nos supostos de incapacidade temporal para os empregados públicos que estean adscritos ao réxime xeral da seguridade social, modulando a plenitude retributiva vixente até a data. O disposto no artigo 9 desta norma sobre a posibilidade de que cada administración pública, no ámbito das súas respectivas competencias, ten de complementar as prestacións que perciba o persoal funcionario incluído no réxime xeral da seguridade social e do persoal laboral ao seu servizo nas situacións de incapacidade temporal, provoca a intervención do Valedor do Pobo ante a queixa dos representantes da xunta de persoal do Concello de Marín pola actuación da comisión paritaria mixta na resolución das dúbidas sobre esta materia (Q/14279/13). O concello confirma que tal órgano actúa unicamente constatando a información sanitaria aportada en cada caso, sen realizar valoración médica algunha, e cumprindo escrupulosamente o disposto na Lei Orgánica 15/1999 sobre protección de datos de carácter persoal, polo que non se aprecia ningún actuación irregular por parte do ente municipal. Sobre a cobertura sanitaria aos funcionarios do Concello de Porto do Son cúrsase o expediente Q/125/13 ao denunciar o dicente que a incorporación ao réxime xeral da seguridade social de los funcionarios desta localidade realizouse sen existir negociación cos afectados e xerou un período de baleiro de cobertura entre o 1 e ol 10 de xaneiro de 2013. Tralas indagacións correspondentes, obsérvase a correcta actuación do órgano municipal pois queda verificado o trámite de información e audiencia ás organizacións sindicais e aos representantes do persoal funcionario na mesa xeral de negociación, así como a continuidade da prestación de asistencia sanitaria pois esta cubriuse polo seguro médico concertado cunha entidade privada até o 31 de decembro 2012, pasando á acción protectora da seguridade social e do Servizo Galego de Saúde a partir do 1 de xaneiro de 2013. Por último, cabe incluír neste epígrafe a discrepancia manifestada por unha profesora ante a Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria, que non considerou como enfermidade profesional a incapacidade temporal por nódulos vocais. Porén, analizado o problema formulado, non apreciamos vulneración dos dereitos fundamentais da interesada ao considerar que a Xunta de Galicia aplica correctamente o cadro de enfermidades profesionais vixente. Esta normativa experimentou unha recente modificación -tras un longo proceso de diálogo entre as partes asinantes da Declaración para el Diálogo Social acordada en xullo de 2004 (Goberno, representación sindical e empresarios) e seguindo ademais a Recomendación 2003/670/CE da Comisión relativa á lista europea de enfermidades profesionais- que adecúa a lista vixente á realidade produtiva actual, así como aos novos procesos produtivos e de organización. Ademais, non cremos posible afirmar que exista unha causalidade clara e directa entre o traballo como docente e a enfermidade diagnosticada pola interesada, ao non poder demostrarse que o desenvolvemento das súas funcións como profesora sexa a responsable única da mesma. F) Consecuencias da finalización da relación laboral coa administración pública A totalidade das actuacións administrativas analizadas polo Valedor do Pobo nos supostos relacionados coa extinción da relación laboral existente entre traballador e administración resolvéronse entendendo que a actuación do órgano público foi acorde ao ordenamento xurídico. Tal é o caso do expediente Q/538/13, Q/565/13 e Q/579/13 sobre a posible amortización de prazas na Consellería de Traballo e Benestar; do Q/1005/13 sobre xubilación forzosa dun médico do Sergas; do Q/4106/13 sobre o fin de contrato de interinidade no corpo de tramitación procesal e administrativa de xustiza ao incorporarse o funcionario titular; do Q/14390/13 sobre amortización de prazas en centros docentes da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria; e do Q/14500/13 sobre modificación da resolución definitiva de adxudicación de praza temporal en execución de sentencia xudicial no Concello de Muros. Encóntrase pendente de informe o expediente Q/14393/13 sobre solicitude de pase a segunda actividade no Concello de Ordes. G) Condutas reprobables e imposición de sancións ao persoal ao servizo da administración pública. No desenvolvemento das súas funcións, os empregados públicos deben actuar dando cumprimento ás normas vixentes e baixo as pautas establecidas polos seus superiores, en aras de lograr un servizo eficiente, sendo sancionable aquela conduta que non se axuste aos dereitos e obrigas recollidos na nosa lexislación. Pódese diferenciar unprimeiro grupo de queixas que se orixinan polas discrepancias dos traballadores da administración pública ante as sancións impostas polo ente administrativo do que dependen tras imputárselles algunha conduta constitutiva de infracción. No caso dos expedientes Q/331/13 e Q/454/13, esta institución non pode continuar a súa intervención debido a que en ambos casos se iniciou a vía contencioso-administrativa, o que obriga a paralizar a nosa investigación sumaria e informal co fin de garantir a exclusividade da acción dos órganos xudiciais. No caso do expediente Q/5490/13 consideramos adecuada a imposición da sanción, recollida na normativa da Escola Galega de Administración Pública, de impedir a participación do interesado en cursos formativos durante un ano ao non poder acreditar este que comunicara a súa renuncia ao curso no que se matriculara, tal e como alegaba que fixera no seu escrito de queixa. Porén, consideramos conveniente indicar á administración que o afectado por tal medida debe informarse no momento en que se impón a penalización de excluílo dos próximos cursos, a fin de que poida alegar ou xustificar que efectivamente o notificou en tempo e forma por se eventualmente se producise algún tipo de erro ou problema na remisión por parte do interesado da xustificación de ausencia. Con tal motivo, remítese unha suxestións á Vicepresidencia e Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza, que se encontra pendente de contestación. Ademais do grupo de expedientes anteriores, neste apartado ten cabida un conxunto de queixas cuxo nexo común é a denuncia por parte de terceiras persoas alleas á función pública de condutas inapropiadas cometidas por funcionarios públicos. Así, na queixa Q/371/13 advírtese da incompatibilidade que afecta a un xerente de xestión integrada do SERGAS por exercer actividades no sector privado, ao que a administración responde co compromiso de comprobar esta situación e tomar as medidas oportunas, de ser o caso. Na queixa Q/453/13, a resposta da administración tamén resulta satisfactoria ao apercibir a un funcionario que estaba utilizando no ámbito privado de forma indebida a dirección de correo electrónico asignada ao seu posto de traballo. Por último, iníciase un expediente de oficio, el Q/4015/13 ante as noticias recibidas sobre o uso de información abusiva por parte de funcionarios que ofrecían servizos de formación para a preparación de oposicións, pechándose o mesmo ao comprobarse que non se incorrera en conduta sancionable e considerando que o órgano administrativo correspondente reaccionara dilixentemente ás denuncias ao iniciar, de igual modo, a investigación dos feitos. H) O uso abusivo da figura do silencio administrativo Esta institución continúa insistindo ante as administracións, tal e como vimos reflectindo nos informes de anos precedentes na necesidade de erradicar a perniciosa práctica do silencio administrativo, que xera nos cidadáns inseguridade xurídica e indefensión material e que os obriga a acudir á vía xurisdicional, agora máis onerosa que nunca, para a resolución dos seus conflitos. En diversas suxestións e, incluso, nas meras dilixencias ordinarias que rematan sen necesidade dun ditame por parte do valedor, insistimos permanentemente, como se observa nos apartados subseguintes, no deber das administracións de “ditar resolución expresa en todos os procedementos e notificalos, calquera que sexa a súa forma de iniciación” que establece o artigo 42 da Lei 30/1992 de réxime xurídica das administracións públicas e do procedementos administrativo común. Certamente, as queixas por este motivo foron diminuíndo polo que entendemos que a labor tuitiva despregada ante esta problemática parcialmente deu os seus froitos. Porén, durante o ano 2013, recibíronse un total de 8 queixas cuxo contido se centra na falta de resposta expresa por parte da administración, sen que os autores das queixas pedisen a valoración do Valedor do Pobo sobre o fondo do asunto. Tal é o caso do expediente Q/374/13 e Q/391/13 fronte ao Concello de Ponteareas; o Q/382/13 e Q/383/13 fronte ao Concello Vilaboa; o Q/1747/13 fronte á Consellería de Traballo e Benestar; o Q/5558/13 fronte á Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria; e o Q/14663/13 fronte ao Concello de Bayona. Resulta rechamante o feito de que en todas as queixas recibidas denunciando a inacción da administración ante escritos dos cidadáns, non fose necesario chegar a ditar Recomendación algunha debido a que o organismo afectado procedeu a remitir informe a esta institución comunicando a remisión de resposta expresa ao interesado. Fronte a informes de anos anteriores nos que o ente administrativo alegaba a aplicación do silencio administrativo, neste momento a administración proporciona, con carácter xeral, unha resposta satisfactoria ao cidadán no momento no que recibe a notificación de inicio de expediente por parte do Valedor do Pobo ao dar contestación explícita ao solicitante, que é precisamente o que reclama este. Aínda así, é fundamental continuar trasladando aos entes públicos a obrigatoriedade de ditar e notificar resolución expresa en todos os procedementos, evitando dilacións dos procesos, que xeran situacións de indefensión e custos xudiciais innecesarios, co fin de que a denuncia Valedor do Pobo non se constitúa na única vía para obter as respostas requiridas. 2. Orde pública Como punto de partida deste apartado, hai que mencionar que a maioría das queixas recibidas por cuestións de orde pública refírense a actuacións da Administración General del Estado e, en consecuencia, correspóndelle coñecelas ao Defensor del Pueblo, polo que en ditos supostos procedemos a trasladalas e a comunicar tal circunstancia aos autores das mesmas. Porén, debemos destacar que no ano 2013 se inicia un importante grupo de expedientes (concretamente 215) que traen causa dunha queixa múltiple de idéntico contido sobre o veto á exhibición da bandeira independentista galega durante un evento deportivo (Q/838/13 e acumulados). Aínda que os actos denunciados polos interesados que acudiron á nosa institución refírense a actuacións da policía nacional, consideramos oportuno, por razón do obxecto e a repercusión da reclamación, admitir a trámite os expedientes solicitando a documentación necesaria ao órgano competente. Os feitos que orixinan este amplo conxunto de queixas producíronse o 11 de marzo de 2013 no estadio José Zorrilla de Valladolid, localidade á que se desprazou o equipo do Deportivo de A Coruña para xogar un partido de fútbol e onde os policías destinados para o control do acceso ao recinto deportivo, impediron exhibir as bandeiras nacionalistas galegas aos afeccionados do equipo coruñés, procedendo á confiscación das mesmas. Como punto de partida das nosas consideracións sobre o ocorrido, debemos referirnos ao disposto pola Lei 19/2007 de 11 de xullo contra a violencia, o racismo, a xenofobia e a intolerancia no deporte, xa que esta norma constitúe o fundamento xurídico no que se baseou a decisión adoptada pola policía e que motiva a queixa. No artigo 2 da norma establécese que “a efectos da presente Lei, e sen prexuízo das definicións que se conteñen noutros textos legais do noso Ordenamento e de que as condutas descritas nos apartados 1 e 2 deste artigo poidan constituír delitos ou faltas tipificadas nas leis penitenciarias, enténdese por: 1. Actos ou condutas violentas ou que incitan á violencia no deporte: … b) A exhibición nos recintos deportivos, nos seus contiguos ou nos medios de transporte organizados para acudir aos mesmos de pancartas, símbolos, emblemas ou lendas que, polo seu contido ou polas circunstancias nas que se exhiban ou utilicen de algunha forma inciten, fomenten ou axuden á realización de comportamentos violentos ou terroristas, ou constitúan un acto de manifesto desprezo ás persoas participantes no espectáculo deportivo." Así mesmo, o artigo 6 prohibe exhibir bandeiras e outras insignias "que inciten á violencia ou en cuxa virtude unha persoa ou grupo delas sexa ameazada, insultada ou vexada por razón da súa orixe racial ou étnica, a súa relixión ou conviccións, a súa discapacidade, idade, sexo ou orientación sexual". Finalmente o artigo 14 recolle que “o coordinador de seguridade de cada evento deportivo debe establecer pautas aos organizadores para que se cumpran as condicións de acceso e permanencia por parte dos espectadores e evitar alteracións da orde pública.” A partir da lexislación mencionada cabe afirmar que as autoridades dispoñen, en principio, dunha marxe discrecional moi ampla para valorar, segundo as circunstancias de cada caso particular, a conveniencia de proceder á retirada de bandeiras que poidan chegar a provocar incidentes de carácter violento. A administración argumenta que non se prohibiu a entrada ao estadio de fútbol coas bandeiras independentistas por considerar que estas constituíran en si e de maneira separada algún tipo de infracción, senón que ese impedimento viu provocado polo feito de tratarse dun “espectáculo deportivo de masas no que converxen outras circunstancias como poden ser a rivalidade deportiva e/ou rexional, ideoloxías políticas dos distintos grupos de afeccionados, lugares de exhibición, etc., podendo provocar a súa exhibición unha reacción adversa e violenta por parte duns sectores de afeccionados". Así, e co fin de evitar posibles altercados, a Policía exerceu a súa capacidade para impedir, en certas ocasións e nun entorno concreto, a introdución aos recintos deportivos de bandeiras e pancartas. A partir desta argumentación, consideramos oportuno, dentro do marco competencial que delimita a labor da nosa institución e no contexto de cooperación que preside a relación entre as diversas defensorías do Estado, suxerirlle á Defensora del Pueblo (que é quen ten capacidade para dirixirse neste caso ao Ministerio del Interior) que promova unha reflexión máis ampla sobre esta problemática, xa que este tipo de polémica se está reproducindo dunha maneira relativamente habitual nos últimos tempos e afecta a un número considerable de cidadáns. Nese sentido, debe ser tomado en consideración que o razoamento a aplicar por parte das forzas da orde na interpretación da norma ten que seguir unha lóxica de círculos concéntricos. Resulta evidente que as previsións dos artigos 2 e 6 da Lei 19/2007 se orientan cara á proscrición de toda simboloxía que alente a violencia, a intolerancia ou os comportamentos xenófobos; e neste plano non debe xurdir dúbida algunha na práctica sobre a aplicación da normativa ante calquera simboloxía de carácter fascista o racista. Porén, o nivel de incerteza sobre o sentido da norma aumenta sensiblemente cando nos desprazamos a un segundo círculo de significados, que é aquel no que os símbolos teñen unha lectura política ou identitaria (como ocorre cunha bandeira independentista) pero están completamente desprovistos de connotacións de carácter violento. Neste ámbito –no que se sitúan as queixas formuladas ante o Valedor do Pobo- as respostas a dar pola autoridade consideramos que deberían estar máis matizadas, polos motivos que vamos describir a continuación. Os espectadores dun evento deportivo non están exercendo o seu dereito constitucional de manifestación polo que o control dos símbolos que portan -en aras da prevención da violencia- non conculca dunha maneira frontal os seus dereitos políticos básicos; dito dunha maneira máis elemental, un evento deportivo non é un acto de reivindicación política. Porén, unha vez admitido este principio xeral, debemos aceptar tamén que os espectáculos deportivos xeran unha forte dinámica de identificación colectiva que, en moitos casos, implica unha identificación de carácter nacional expresada mediante cánticos, himnos ou bandeiras. Pretender limitar a priori a exhibición destes símbolos nacionalistas e independentistas polo hipotético risco de que xeren unha eventual alteración da orde pública orixina importantes dificultades prácticas dentro do ambiguo marco normativo que delimita a Lei 19/2007. Para poder abordar con franqueza a problemática subxacente ás queixas que motivan este escrito, dende o Valedor do Pobo consideramos que resultaría útil emprender unha dobre reflexión; por un lado, de lege ferenda, é dicir, na perspectiva da reforma lexislativa, se é que iso se chega a considerar preciso; e polo outro, de lege lata, ou sexa, unicamente co dereito vixente na man. Dende a primeira perspectiva, a da lege ferenda, sería aconsellable responder con claridade á pregunta de se é suficiente, ou non, o marco normativo que regula a exposición de símbolos e bandeiras nos estadios de todo o territorio do Estado. Se se chegase a considerar oportuno ou necesario, en termos de política lexislativa, evitar que os eventos deportivos se convertan en escenarios para a exhibición de calquera tipo de reivindicación que teña un contido político habería que proceder a regular expresamente que poderán ingresar nos recintos deportivos só as bandeiras que ou ben teñan carácter deportivo ou ben conten cun recoñecemento oficial. Necesariamente, este desenvolvemento lexislativo implicaría unha modificación dos artigos 2 e 6 da Lei 19/2007, xa que a prohibición da exhibición destes símbolos excede con moito dos supostos recollidos de forma expresa na norma vixente que se refire, só, ás bandeiras que trasladan unha mensaxe de odio. O desenvolvemento desta eventual reforma lexislativa non é unha mera elucubración senón que chegou a ser debatida recentemente no Congreso de los Diputados como Proposición de ley de Les Corts Valencianes, de modificación de la Ley 10/1990 de 15 de octubre del deporte, atopando escaso respaldo entre os grupos parlamentarios (cf. Diario de Sesiones del Congreso de los Diputados, Pleno e Deputación Permanente, X Lexislatura, núm. 38, 12 de xuño de 2012, páxs. 5-15). No futuro, de querer unha maioría parlamentaria avanzar nesa vía e en caso de que a nova norma superara o test de constitucionalidade, consolidaríase unha base lexislativa clara e transparente para restrinxir a exhibición de mensaxes políticas en eventos deportivos. Porén, o certo é que na actualidade esta norma nin existe nin ten visos de existir a medio prazo. Por tanto, é preciso abordar a cuestión da retirada de bandeiras independentistas nos estadios unicamente dende a lege lata, é dicir, co dereito vixente na man. E neste plano, consideramos que debera producirse por parte dos responsables de seguridade dos eventos deportivos unha aproximación máis matizada a un problema que, como queda de manifesto nas abundantes queixas recibidas por esta institución, fere a sensibilidade dun número significativo de cidadáns. Tal e como indica a norma, o coordinador de seguridade debe proceder a valorar de maneira individual e atendendo sempre ás circunstancias de cada evento concreto a oportunidade de permitir ou non a entrada a los recintos deportivos de bandeiras, como s independentistas, que poden chegar a xerar reaccións violentas por parte dos espectadores. Aínda que non sempre resulte sinxelo apreciar o risco potencial de reacciones adversas que nun evento deportivo pode causar a exhibición destes distintivos -e a pesar de que deba aplicarse un principio precautorio no control da orde pública- entendemos que a retirada destes símbolos debe producirse só de maneira excepcional e naqueles casos nos que a ameaza de incidentes violentos sexa altamente probable. É dicir, ao non existir unha regulación legal expresa por relación á exhibición de bandeiras cun contido político non violento, como as independentistas, a confiscación das mesmas debería darse só naqueles supostos nos que sexa posible argumentar motivadamente a existencia dun risco serio de que se produzan incidentes violentos. A aplicación dun enfoque autorestritivo por parte das forzas da orde sobre a súa capacidade de control da exhibición de símbolos políticos polos cidadán en espazos públicos resultaría, nese sentido, coherente coa xurisprudencia española e internacional en materia de dereitos humanos e suporía alcanzar un mellor equilibrio entre a liberdade de expresión individual e o mantemento da orde pública. Nesa liña fai falta recordar que a Sala do contencioso administrativo do Tribunal Superior de Justicia de Madrid admitiu, na súa sentenza 1335/2003, un recurso por violación de dereitos fundamentais contra unha resolución ditada polo Ayuntamiento de Torrelodones na que se ordenara a retirada dunha bandeira tricolor republicana dun stand montado para as festas patronais alegando que a exhibición desta podía xerar alteracións da orde pública. Na sentencia o tribunal considerou –en termos que fan lembrar as limitadas previsións da Lei 19/2007 que estamos analizando á luz das queixas presentadas- que “por si mesma esta bandeira dificilmente pode incitar á violencia, o racismo, a xenofobia ou calquera outra forma de discriminación que atente contra a dignidade humana, prohibicións estas que eran as únicas que se impoñían ao outorgar a concesión da instalación de establecementos destinados aos postos de bebidas durante as festas patronais”. O TSJ insiste en que “a democracia implica pluralismo, ampara a discrepancia e as formas nas que esta poida manifestarse, sempre que esa expresión sexa, á súa vez, respectuosa cos dereitos dos demais” polo que, lembrando la xurisprudencia do Tribunal Constitucional, sinala que toda resolución que limite ou restrinxa o exercicio dun dereito fundamental ten que estar motivada, engadindo que as medidas limitadoras terán que ser necesarias para conseguir o fin perseguido. En similar sentido pronunciouse tamén en diversas ocasións o Tribunal Europeo de Derechos Humanos que, entre outras, na sentencia Faber v. Hungary, con motivo dun caso no que as autoridades húngaras lle retiraron unha bandeira aos participantes nunha contramanifestación por considerar que existía o risco de que a súa exhibición xerase altercados, afirmou que a discrecionalidade das autoridades para limitar a exhibición de símbolos dotados de contido político se aplica só cando a existencia dunha ameaza seria de violencia pode demostrarse dunha maneira convincente. É dicir, non cabe retirarlle a un cidadán unha bandeira, sen máis e de maneira preventiva, senón que a xustificación desta conduta resulta válida só se existe un risco demostrable e argumentado de violencia. Aínda máis, de acordo co Tribunal de Estrasburgo “the mere existence of a risk is insufficient for banning the event: in making their assessment the authorities must produce concrete estimates of the potential scale of disturbance in order to evaluate the resources necessary for neutralising the threat of violent clashes” (cf. Fáber v. Hungary, 24 de xullo de 2012, par. 40). A limitación por motivos de orde pública da liberdade de expresión, que inclúe a liberdade para portar símbolos nacionalistas ou independentistas en espazos públicos, debe ser, polo tanto, excepcional e debe ser aplicada de maneira prudencial. O Tribunal de Estrasburgo sinalou en múltiples ocasións que o feito de que a exhibición de símbolos xere sentimentos de rexeitamento ou cólera en parte da sociedade (como pode ocorrer cando se enarboran bandeiras independentistas en estadios que están fóra das respectivas comunidades autónomas) non é motivo suficiente para proceder a limitar a liberdade de expresión pacífica dos cidadáns. E, en similar sentido, o Tribunal Supremo de los Estados Unidos subliñou nun coñecido pronunciamento, que segue idéntica liña argumental, que “o Goberno non pode prohibir a expresión dunha opinión simplemente porque non está de acordo coa mensaxe, por moi dura ou dolorosa que lle poida parecer esta mensaxe” (Texas contra Johnson, 491 U.S. 397, 1989). Como conclusión, entendemos que a práctica de prohibir a exhibición de bandeiras independentistas debe levarse a cabo só, de maneira excepcional, en partidos que fose clasificados como de alto risco pola Comisión Estatal contra a violencia, o racismo, a xenofobia e a intolerancia no deporte e nos que exista unha ameaza demostrable de que a súa exhibición xerará incidentes violentos. Dado que a institución do Valedor do Pobo, de acordo co artigo 1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, que a regula, só pode supervisar a actividade da Administración da Comunidade Autónoma galega e a dos seus entes e empresas públicas ou dependentes, así como a da Administración local naquelas materias que son competencia da nosa comunidade, consideramos oportuno dirixirnos á Defensora del Pueblo para que dese traslado ao Ministerio del Interior das consideracións que realizamos a propósito das numerosas queixas incorporadas a este nutrido expediente. O resto de expedientes que se encadran neste epígrafe teñen como nexo común o malestar dos interesados ante a suposta inacción de axentes da policía local. É de destacar que nas queixas xa concluídas, se recibiu pronta e satisfactoria resposta dos concellos afectados ben comunicando as actuacións realizadas polo ente municipal como no caso do expediente Q/583/13, ou facéndose cargo do problema formulado e comprometéndose a adoptar as medidas necesarias para solucionalo como no Q/21/13 sobre o estacionamento habitual en dobre fila no Concello de Poio; o Q/395/13 sobre o uso indebido por unha empresa privada de transporte dun vao dun veciño de Negreira; ou o Q/681/13 sobre vixilancia policial na zona dun centro educativo de Pontevedra. 3. Tráfico Unha boa parte dos escritos dirixidos a esta institución en materia de tráfico refírense a expedientes sancionadores provenientes das Jefaturas Provinciales de Tráfico que, por tratarse de órganos da Administración General del Estado, son competencia do Defensor del Pueblo, circunstancia que comunicamos debidamente ao interesado. Pero tamén hai que dicir que o número de queixas relativas ao tráfico urbano, cuxa competencia corresponde aos concellos, foise incrementando nos últimos anos. En materia de tráfico podemos distinguir dous grandes grupos de queixas: un constituído por aquelas nas que se manifesta a desconformidade coa tramitación de expedientes sancionadores incoados polos concellos e outro no que se poñen en tela de xuízo a sinalización existente nas vías urbanas e interurbanas. A) Revisión de expedientes sancionadores de tráfico Nunha boa parte dos expedientes iniciados a raíz da solicitude polos cidadáns de revisión dos seusexpedientes sancionadores en materia de tráfico, non se apreciou irregularidade por parte das administracións responsables, constatándose a correcta tramitación do procedemento que culmina na sanción obxecto de queixa (Q/756, 822, 1272, 1791, 4834, 5508, 5712/13). Aínda que tamén se considera correcta a imposición de sanción polo Concello da Coruña nos expedientes de similar contido Q/4008/13 e Q/12992/13, resulta interesante desenvolver a súa análise pola particularidade que presentan os mesmos. En ambos, os condutores infractores indican que estacionaron o seu vehículo ante un garaxe cuxa sinalización de vao se encontraba caducada. Porén, hai que precisar que a prohibición de estacionamento rexe en todo caso, con independencia de que o titular do vao se encontre ou non ao día no pagado do recibo anual. O adhesivo e a súa vixencia é un formalismo na relación entre o concello e os titulares dos vaos pero que non afecta a terceiros, dado que este requisito vén esixido pola ordenanza de vaos e non na ordenanza de tráfico que recolle as infraccións/sancións en materia de circulación. De feito, o incumprimento polo titular do vao dos requisitos esixidos na súa ordenanza pode dar lugar á revogación da licenza. A afectación a terceiros por seguridade xurídica é que a sinal cumpra os requisitos mínimos establecidos na normativa prohibitiva de tráfico, concretamente na ordenanza municipal de circulación e no regulamento xeral de circulación, e ditos requisitos de fondo se cumpren en ambos expedientes. Esta liña argumental é corroborada por unha recente sentencia de 18 de decembro de 2012 do xulgado contencioso-administrativo da Coruña, que dá por válida a sanción da policía local ao considerar irrelevante xuridicamente que nas sinais de vaos permanentes figure no adhesivo unha data de caducidade do vao, por ser un elemento formal non determinante. Por todo o anterior, consideramos que, aínda que efectivamente o pago do imposto por ser titular dun vao debe aboarse anualmente, no caso de non encontrarse ao día de tal deber non invalida a efectividade da sinal. O que se orixina é unha débeda do titular co concello que deberá seguir o seu curso de cobro polos trámites legais oportunos. No caso dos expedientes Q/269/13 e o Q/14421/13, a intervención do Valedor do Pobo propiciou que a Deputación da Coruña e o Concello de Oroso respectivamente, corrixisen as súas actuacións ao anular sendos procedementos sancionadores ao producirse a prescrición no primeiro caso e a falta de probas suficientes da comisión de la infracción no segundo. Porén, no caso da queixa Q/244/13, o Concello de Boiro non aceptou a recomendación emitida por esta institución que consideraba que, se ben a tramitación formal do expediente foi correcta, non resulta clara a relación entre o indicio probado e a comisión da infracción, pois a inferencia amosa un carácter excesivamente aberto e, por conseguinte, débil e indeterminado, podendo existir alternativas ao relato dos feitos deducidos da proba indiciaria. No apartado cuarto en que se recollen as resolucións do defensor reprodúcese esta recomendación na súa totalidade. Para finalizar esta sección, vémonos na obriga de resaltar que aínda non puideron resolverse os expedientes Q/1683/13 e Q/3774/13 (sobre expedientes sancionadores de tráfico) debido a que os Concello da Coruña e Vigo respectivamente non remitiron os informes correspondentes, a pesar dos reiterados requirimentos e o tempo transcorrido dende a súa solicitude. B) Denuncias relativas á sinalización das vías urbanas e interurbanas Destaca neste punto o expediente Q/806/13 dirixido contra o Concello de Pontevedra no que se analiza o feito de que nesta localidade existan paneis complementarios de sinalización nas vías públicas co texto unicamente en galego. Aínda que o resultado da investigación realizada se expón detalladamente no apartado cuarto no que inclúen as resolucións do defensor, procede indicar aquí que pola nosa banda entendemos que a lexislación aplicable en materia de tráfico é clara e non deixa lugar a dúbida no sentido de que os sinais de tráfico e os paneis indicativos deben constar, na Comunidade Autónoma de Galicia, tanto en galego como en castelán. Tal afirmación deriva clara e directamente do disposto no artigo 56 do Real Decreto Lexislativo 339/1990 polo que se aproba o texto articulado da Lei sobre tráfico, circulación de vehículos a motor e seguridade vial, que establece que “as indicacións escritas dos sinais se expresarán no idioma español oficial do Estado”, e no artigo 138 do Regulamento xeral de circulación, que recolle que “as indicacións escritas que se inclúan ou acompañen aos paneis de sinalización das vías públicas, e inscricións,figurarán no idioma castelán e, ademais, na lingua oficial da comunidade autónoma recoñecida no respectivo estatuto de autonomía, cando o sinal esta situado no ámbito territorial de dita comunidade”. Ademais do problema de sinalización que motiva a queixa, o concello inclúe no seu informe referencias a un posible “exceso de regulación” do Regulamento de circulación e á “invasión de competencias autonómicas de regulación da lingua”, ante o que precisamos que entre as competencias que o aritgo 149.1 CE atribúe ao Estado como exclusivas figura expresamente o tráfico e a circulación de vehículos a motor. A ausencia de calquera outra precisión no propio artigo 149.1.21ª da Constitución, e de toda mención ao tema do tráfico no artigo 148.1, permite pensar que se trata dunha materia na que o Estado ostenta a totalidade das funcións, tanto normativas como executivas, que sobre a mesma poden exercerse. Por esta razón, a competencia do Estado nesta materia, non se reduce nin se esgota na regulación contida na lei de seguridade vial, senón que ten capacidade para desenvolvela a través dos Regulamentos de execución de dita lei. A Constitución Española establece no seu artigo 137 que os municipios, ao igual que os demais entes en que o Estado se organiza territorialmente gozan de “autonomía para a xestión dos seus respectivos intereses”, o que debe entenderse como o dereito a participar ou intervir en cantos asuntos afecten directamente ao círculo de intereses dos entes locais. A Lei 7/1985 reguladora das bases de réxime local, concreta en materia de tráfico tales intereses no seu artigo 25, ao establecer que o municipio exercerá en todo caso, competencias nos termos da lexislación do Estado e das comunidades autónomas, nas seguintes materias: (...) b) Ordenación do tráfico de vehículos e persoas nas vías urbanas. Así, en exercicio de dicha competencia, e respectando o disposto na lei de tráfico e seguridade vial e no regulamento de circulación, poden regular a circulación urbana, e facer fronte aos específicos problemas que o tráfico presenta nos seus núcleos urbanos, da forma que consideren máis conveniente e eficaz aos seus respectivos intereses. Derivado dos argumentos anteriores, recoméndase ao Concello de Pontevedra que corrixa o texto das indicacións escritas dos sinais e paneis indicativos ou complementarios para que estean rotulados tanto en castelán como en galego por seren as dúas linguas cooficiais da nosa comunidade autónoma. Debemos destacar que este ente municipal, á marxe de non mostrar respecto institucional nalgunha nas súas comunicacións, non aceptou a recomendación emitida polo valedor. Incluso fixo argumentacións xurídicas sorprendentes para xustificar a súa criticable inacción. Neste sentido, este concello cuestiona no seu informe, as funcións do valedor e a función integradora da xurisprudencia, ante o que lle recordamos o disposto no artigo 1 da Lei 6/1984, do Valedor do Pobo, que sinala a esta institución como alto comisionado do Parlamento de Galicia para a defensa, no ámbito territorial da comunidade autónoma, dos dereitos fundamentais e as liberdades públicas recoñecidas na Constitución e para o exercicio das demais funcións que esta lei lle atribúe. No seu apartado 3º, recóllese que para tales fins, e no exercicio das funcións que lle encomendan o Estatuto de autonomía e a presente lei, o Valedor do Pobo poderá supervisar a actividade da Administración da Comunidade Autónoma galega e dos seus entes e empresas públicas ou dependentes, así como a da Administración local naquelas materias que son competencia da nosa comunidade. Na mesma lei, o art. 16.1 preceptúa que o Valedor do Pobo, de oficio ou a instancia de aparte, poderá supervisar a actividade da Administración da Comunidade Autónoma galega para garantir o respecto dos dereitos comprendidos no título I da Constitución e o seu sometemento pleno á lei e ao dereito. E o artigo 32 dispón que o Valedor do Pobo, con motivo das súas investigacións poderá formular ás autoridades e funcionarios das Administracións Públicas advertencias, recomendacións, recordatorios dos seus deberes legais e suxestións para a adopción de novas medidas. Nas restantes queixas recibidas sobre este particular non se observou irregularidade ou descoido por parte das administracións responsables, como constatamos nos expedientes con referencia Q/1684/13 en Santiago de Compostela sobre a obtención de tarxeta para estacionar na zona de residente; Q/1790/13 en Vigo sobre a presenza dos chamados “aparcacoches” no entorno do Hospital Meixoeiro, que empregando a coerción, reclaman cartos aos usuarios do aparcamento; Q/5619/13 en Lugo sobre a concesión do servizo de regulación de aparcamento na vía pública (sistema ORA); Q/14528/13 sobre limitacións de estacionamento en determinadas zonas para carga e descarga en Poio; e Q/14650/13 sobre o uso de zona libre de estacionamento por vehículos de empresas privadas en Ourense. Mención aparte merece o expediente Q/1774/13 relativo ás zonas de aparcamento reservadas a discapacitados, no que se formula tanto a imposibilidade dun veciño de Santiago de Compostela de estacionar o seu vehículo nunha destas prazas polo continuo uso fraudulento da mesma por outros condutores, como a petición de modificar a ordenanza municipal de tráfico para que algunha destas prazas sexan nominativas. O concello reaccionou satisfactoriamente en cuanto á vixilancia e control para a debida ocupación da praza mencionada no expediente e manifestou tamén que procederá ao estudo da solicitude de personalizar algunhas das prazas reservadas a este colectivo. Por último, queremos facer referencia a dous expedientes que se encontran pendentes da recepción do informe da administración, o Q/1775/13 sobre a concesión administrativa para a explotación do tren turístico de Vilagarcía de Arousa, e o Q/1874/13 sobre a utilización do paso de peóns da praza de abastos en Moaña, destacando neste caso a excesiva dilación por parte deste concello en atender a solicitude de informe tras varios requirimentos enviados por esta institución. IV. RESOLUCIÓNS DO VALEDOR DO POBO 1. Recomendación dirixida á Vicepresidencia e Consellería da Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza, en data 23 de xaneiro de 2013, debido ao requisito da titulación esixida para acceder á promoción interna nos corpos de policía local (Q/2514/12). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. …., referente ao requisito da titulación esixida nos procesos de promoción interna do persoal de policía local. Solicitado informe á Vicepresidencia e Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza, con data 18-12-12, recibimos escrito da Secretaría Xeral Técnica no que se pon de manifesto que a Lei 4/2007, do 20 de abril, de coordinación de policías locais (LCPL), en vigor desde o 24 de maio seguinte, derroga a anterior normativa de coordinación (Lei 3/1992, do 23 de marzo), e establece unha nova estruturación das escalas e categorías dos corpos de policía local de Galicia, como tamén das súas titulacións académicas de acceso, quedando establecidas como a continuación se especifica: “Artigo 24.-Escalas e categorías 1. Os corpos de Policía local de Galicia estrutúranse xerarquicamente nas seguintes escalas e categorías: a. Escala superior, que comprende a categoría de superintendente b. Escala técnica, que comprende as categorías de intendente principal e intendente. c. Escala executiva, que comprende as categorías de inspector principal e inspector d. Escala básica, que comprende a categoría de oficial e policía. 2. Cada escala corresponde cos seguintes grupos de clasificación: a. As escalas superior e técnica, grupo A b. A escala executiva, grupo B. c. A escala básica, grupo C. 3. A titulación esixible para cada grupo será a establecida na lexislación xeral sobre función pública e, en particular, a seguinte: d. Grupo A: doutor, licenciado, enxeñeiro, arquitecto ou equivalentes e. Grupo B: diplomado universitario, enxeñeiro técnico, arquitecto técnico ou equivalentes. f. Grupo C: bacharelato, técnico superior de formación profesional ou equivalentes. Como consecuencia deste cambio operado nas novas escalas e categorías, a Consellería considera que o persoal de policía local xa existente e clasificado acorde co previsto na anterior lei de coordinación ve limitado o seu dereito á progresión na carreira profesional, polo que, coa dispensa nas titulacións, non se están a crear situacións inxustas para o persoal funcionario dos corpos de policía local de Galicia, senón que se trata de respetar o dereito á progresión profesional do persoal encadrado segundo a antiga normativa de coordinación (Lei 3/1992), e sen que poda apreciarse confrontación con outras disposicións normativas. Á vista do exposto no informe remitido pola Consellería, e atendendo á reivindicación formulada polo interesado no seu escrito, as nosas consideracións deben iniciarse facendo referencia ao principio de igualdade recollido no artigo 23 da Constitución Española no que se dispón que os cidadáns teñen dereito a acceder en condicións de igualdade ás funcións e cargos públicos, cos requisitos que sinalen as leis; principio xeral este que debe enlazarse cos de mérito e capacidade no acceso á función pública que consagra a nosa Carta Magna no artigo 103.3, que centran e modulan a máxima recollida no devandito artigo 23. O disposto no parágrafo anterior ten que relacionarse co establecido nos artigos relativos á promoción interna da Lei 7/2007, de 12 de abril, que veñen a recoller o que xa ordenaba a Lei 30/1984 de 2 de agosto, de medidas para a reforma da función pública (vixente no momento de publicación da Lei 4/2007, do 20 de abril de coordinación de policías locais de Galicia), deducíndose desta normativa que a titulación é un requisito esencial para a promoción interna dos funcionarios e que debe ser de estrita aplicación. Dito o anterior, a dispensa da titulación que para a promoción interna dos funcionarios da policía local queda recollida no artigo 31.b) da Lei 4/2007, do 20 de abril de coordinación de policías locais de Galicia, e que permite promocionar aos interesados ás distintas categorías cun curso de estudos que para tal efecto tivera programado pola Academia Galega de Seguridade Pública a tales efectos, é contrario ao recollido na normativa referenciada nas liñas superiores, que esixen, como xa mencionamos, que os funcionarios que participen en procesos de promoción interna posúan a titulación esixida para o grupo funcionarial superior. Dado que os preceptos da normativa citada (Lei 30/1984 e Lei 7/2007) deben considerarse bases do réxime estatutario dos funcionarios públicos, ditadas ao amparo do artigo 149.1.18 da Constitución, parece clara a oposición entre a norma cuestionada e tales preceptos, resultando así que o artigo 31.b) da Lei 4/2007 resulta contrario á competencia exclusiva do Estado disposta no artigo 149.1.18 da CE. A maior abondamento, pode engadirse que a norma posta en entredito nesta queixa supón unha equiparación entre a realización de cursos e a obtención de diplomas na Academia Galega de Seguridade coa titulación correspondente, o cal vulnera a competencia exclusiva estatal para a regulación das condicións de obtención, expedición e homologación de títulos académicos e profesionais establecida no artigo 149.1.30 da CE. Como conclusión, e derivado da exposición das liñas precedentes, temos que manifestar que a promoción interna dos funcionarios do Corpo de Policías Locais de Galicia non pode obviar a vixencia dos principios constitucionais recollidos nos artigos 23.2 sobre igualdade e 103.3 sobre mérito e capacidade no acceso á función pública, nin sequera temporal nin excepcionalmente aos funcionarios xa integrantes do Corpo, pois nada permite ao lexislador estatal ou autonómico transgredir os límites que a Constitución impón á súa liberdade de configuración normativa e menos cando está en xogo un dereito de rango fundamental, como é a igualdade de acceso de todos os cidadáns ás funcións públicas. Esta liña é a seguida polo Tribunal Constitucional nas recentes sentenzas 175/2011, 2/2012, 3/2012 e 4/2012 que declaran a inconstitucionalidade e consecuentemente a nulidade de disposicións similares á cuestionada neste expediente de queixa, que aparecían recollidas nas Leis de coordinación dos corpos de policías locais das Comunidades Autónomas de Cantabria, Canarias e Andalucía respectivamente. Por todo o indicado anteriormente, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar á Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza a seguinte recomendación: Que se adopten as medidas necesarias para proceder á modificación do artigo 31.b) da Lei 4/2007, do 20 de abril de coordinación de policías locais de Galicia, eliminando a opción do curso de dispensa programado pola Academia Galega de Seguridade Pública a tales efectos, como supletoria da titulación esixida para o acceso á categoría superior nos procesos de promoción interna deste Corpo de seguridade. Resposta da Vicepresidencia e Consellería da Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza: recomendación aceptada. 2.- Suxestión dirixida ao Concello de Ribadeo en data 18 de febreiro de 2013, debido á retribución das horas extraordinarias realizadas por un funcionario (Q/2438/12). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. …, referente ao abono de cantidade por realización de horas extraordinarias no Concello de Ribadeo. Tras recibir un primeiro informe do concello con data de 07-12-12, no que constaba o desacordo do ente municipal coa reclamación do interesado, solicitamos información complementaria sobre o rexistro de horas extras e a súa compensación, a cal foi remitida pola alcaldía ribadense con data de 8-01-13, manifestando que, con data de 28 de xuño de 2012 ditouse resolución fixando un horario de 37’5 horas semanais distribuídas de luns a venres con 7 horas diarias, 4 pola mañá e 3 pola tarde, quedando un resto semanal que se utiliza para a realización de enterramentos. Engádese que non existe rexistro de horas extraordinarias realizadas nin da compensación co descanso efectivo. Á vista do anterior, debemos ter en conta que existen informacións contraditorias na documentación remitida polas partes afectadas, pois, mentres que o interesado sinala no seu escrito de queixa que “no le ha quedado más remedio que realizar horas extraordinarias ... que no han sido retribuídas o en su defecto compensadas con descanso efectivo” o concello afirma que “se lle manifestou (ao interesado) e así quedou recollido polo propio funcionario, da compensación con horas ou xornadas de descanso, facéndose dese modo”. Con tales discrepancias no relato dos feitos e a falta de documentación que acredita os mesmos -pois si ben temos copia das necrolóxicas que acreditan os enterramentos fora da xornada de luns a venres, non existe acreditación por ningunha das partes da súa efectiva compensación, tal e como afirma o concello-, lamentablemente non podemos entrar valorar as diferenzas sobre o fondo do asunto. Non obstante o anterior, consideramos necesario sinalar que, a utilización de medios de control do cumprimento do horario de traballo é unha facultade que lle corresponde ao empresario, xa sexa este un particular ou unha administración pública, derivado do poder de dirección que lle está atribuído, cuxa finalidade é verificar o cumprimento por parte do traballador dunha obriga orixinada pola relación xurídica que lle vincula, neste caso, ao concello. Neste sentido, a administración debe deixar constancia non só das faltas de permanencia no posto laboral senón tamén dos excesos de xornada e a súa compensación no caso de acordalo así. Estas funcións de inspección e control do cumprimento corresponden ao presidente da entidade local, conforme ao artigo 21.1h) da LBRL, na súa condición de xefe de todo o persoal da corporación. Así, resulta aconsellable a redacción dun regulamento que permita controlar a realización de horas extraordinarias e consecuentemente rexistrar a súa compensación co descanso en efectivo, no seu caso, constituíndo deste xeito un documento de procedemento interno de control e seguimento da xornada e horario laboral. Así, no caso concreto, aínda que queda expresamente recollido na nova resolución da alcaldía de 28 de xuño de 2012 que parte da xornada habitual queda como resto para os posibles enterramentos na fin de semana, é certo que dado o carácter imprevisible dos mesmos require unha verificación das horas realizadas neste senso co fin de cotexar os excesos ou defectos no cómputo da xornada. Na liña anterior, resulta exemplificativo o caso do Ministerio de Hacienda y Administraciones Públicas, que ven de publicar con data do 29 de decembro unha instrución de traballo e horario do persoal ao servizo da Administración do Estado, na que entre outras medidas, refórzanse os mecanismos de seguimento e control das xornadas e horarios dos traballadores públicos. En virtude de todo o antedito, e en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, consideramos conveniente facerlle chegar a seguinte suxestión: Que se adopten as medidas necesarias para implantar un sistema de rexistro e control sobre o cumprimento da xornada laboral do persoal adscrito ao concello, que permita certificar e valorar os excesos na realización do horario asignado e as posibles compensacións co descanso efectivo acordado. Resposta do Concello de Ribadeo: suxestión aceptada. 3. Recomendación dirixida ao Concello de Vilarmaior, en data 26 de febreiro de 2013, debido ao acceso a varias vivendas dende a estrada AC160 no Concello de Vilarmaior Q/2671/12). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. …., referente á regulación do tramo de acceso a varias vivendas desde a estrada AC160 no Concello de Vilarmaior. Solicitado informe ao concello, con data 16-01-13, recibimos escrito no que a alcaldía sinala que a estrada AC160 Pk.8079 o seu paso por Vilarmaior é de titularidade da Xunta de Galicia, non tendo o ente municipal competencia para a modificación da sinalización horizontal da mesma. Á vista do exposto, temos que indicar ao concello que, efectivamente temos constancia de que a estrada AC160 é de titularidade autonómica, pero debemos aclarar que o problema formulado nesta queixa fai mención á pista de acceso de titularidade municipal sita no pk 8.079 da mencionada estrada AC160, en virtude do cal requiríuselle o pertinente informe. Así, o acceso ao núcleo de poboación que sinala o autor da queixa constitúe unha competencia do municipio, tal e como dispón a vixente Lei 5/1997 de administración local de Galicia. Como unha posible alternativa, os veciños formularon a posibilidade de acceder ao camiño de acceso ás súas vivendas dende a vía non pegada a este, pero tal posibilidade atópase limitada legalmente pois, tal e como dispón o informe da Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas da Xunta de Galicia, a aplicación da Orde circular 3/2007 sobre os accesos nas estradas convencionais de titularidade da Comunidade Autónoma de Galicia non permite autorizar o xiro a esquerda solicitado polos veciños, como alternativa e solución ao problema que lles afecta, e que suporía a modificación da sinalización da estrada AC160. Dado que estamos ante un problema serio polos riscos que sofren os veciños afectados, parece razoable a opción de acondicionar a pista de acceso de xeito que, abrindo o marxe de xiro, se permita aos interesados acceder a ela sen invadir o carril contrario ao de circulación. Na valoración desta opción, debe terse en conta a dificultade para acceder á devandita pista de acceso xirando á dereita dende a estrada autonómica debido ao desnivel entre ambas estradas, de xeito que habería que facer as obras precisas de ampliación/recheo/nivelación axeitados tralo estudo correspondente polo técnico de urbanismo do concello. Así, debemos insistir en que o goberno municipal é o competente para acondicionar o acceso ás vivendas ao cal se accede dende a estrada AC-160, outorgándolle os radios de xiro necesarios para facilitar o acceso nas condicións axeitadas de seguridade viaria, o que parecer ser esta a opción máis factible. Ademais, no caso de que o concello considerase preciso coordinarse coa Xunta de Galicia para realizar esta tarefa, debería por en marcha os mecanismos oportunos para acadar a colaboración oportuna entre ambas administracións. Por todo o indicado anteriormente, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar ao Concello de Vilarmaior a seguinte Recomendación: Que se adopten as medidas necesarias polo concello para acondicionar o acceso ás vivendas afectadas ás que se fai mención neste expediente, realizando as obras oportunas de xeito que a pista municipal á que se accede dende a estrada AC160 non supoña riscos para a circulación. Resposta do Concello de Vilarmaior: recomendación aceptada. 4.- Suxestión dirixida ao Concello de Ames en data 19 de marzo de 2013, debido a un expediente sancionador de tráfico (Q/2711/12). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. ..., referente ao expediente sancionador de tráfico incoado polo Concello de Ames. Solicitado informe á alcaldía, con data 25-01-13, recibimos escrito no que consta que os policías locais denunciantes se ratifican no contido da denuncia. Xunto con este escrito, envíase copia do informe emitido pola xefatura da policía local de Ames, no que se relatan tanto os feitos que motivan a sanción como a posición dos policías denunciantes no momento da infracción, constatándose tamén a comprobación do correcto funcionamento dos dispositivos dos semáforos da avenida da Mahía, lugar no que se produciron os feitos obxecto da denuncia. Á vista do exposto na documentación remitida polo concello e atendendo ás demandas sinaladas polo interesado no seu escrito, entendemos que coa notificación da proposta de resolución se lle dá debida resposta ao interesado ás alegacións por el formuladas en canto ao conceptos que definen a infracción cometida, á graduación e fixación da sanción imposta, e aos extremos que deben ser recollidos no boletín da denuncia notificada. En canto a solicitude por parte do autor da queixa, de realización dunha proba pericial sobre o funcionamento dos semáforos da rotonda da Avenida da Mahía, así como da posición destes para poder apreciar a cor do semáforo no momento de referencia, a realización de tal comprobación e dos datos referidos á situación dos axentes constan no informe remitido por estes á instrutora do procedemento. No que atinxe ao nomeamento da instrutora, se o interesado considerase de aplicación algunha das causas de recusación recollidas no artigo 29 da Lei 30/1992, de 26 de novembro de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común, poderá promover tal recusación en calquera momento da tramitación do procedemento, polo que non se considera vulnerado este dereito cando se lle notifica a D…., a proposta de resolución, na que consta a persoa instrutora, tendo este un prazo de 15 para realizar as alegacións oportunas. Dito todo o anterior, e partindo do feito que sobre as precedentes cuestións, non se pode apreciar actuación irregular por parte da administración, sen embargo, non hai que esquecer que no boletín de denuncia debe recollerse de forma expresa a data da infracción, data que resulta incorrecta pois os feitos desencadenantes da sanción non aconteceron o día 10 de agosto tal e como se recolle na denuncia e na proposta de resolución, senón que se produciron o día 9 de agosto. Estaríamos así ante un defecto de forma que debería ser subsanado para dar plena validez ao proceso. Por todo o indicado anteriormente, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar ao Concello de Ames a seguinte suxestión: Que se adopten as medidas necesarias polo concello para subsanar os defectos formais do expediente sancionador de tráfico nº 830/12 ao rexistrarse o suceso causante da sanción cunha data errónea tanto no boletín de denuncia como na proposta de resolución, dando lugar a nulidade do procedemento de non producirse tal corrección. Resposta do Concello de Ames: suxestión aceptada. 5.- Recomendación dirixida á Consellería de Sanidade en data 1 de abril de 2013 debido á cobertura de prazas mediante sistemas de promoción interna (Q/671/12). A raíz do escrito de queixa de D. …., esta Institución abriu o expediente co número de referencia sinalado no encabezamento, relativo á convocatoria de prazas de técnico superior en xornalismo. Despois de recibir escrito do interesado, de data de 31-10-12, no que presentaba alegacións ao primeiro informe remitido pola consellería, dirixímonos novamente á administración co fin de que nos remitiran información complementaria sobre tales extremos. Con data de 19-02-13 tivo entrada no noso rexistro, un segundo informe da consellería no que se pon de manifesto o que a continuación lle transcribimos de xeito literal: “Primeiro.- O reclamante resultou admitido na lista de aspirantes a vinculación temporal na categoría de técnico superior, pola quenda de promoción interna, sendo o seu centro de destino a Xerencia de Atención Primaria de Santiago de Compostela. Segundo a información que consta no citado centro directivo tan só dúas persoas da totalidade dos aspirantes están en posesión da titulación de xornalismo, e as dúas, están na quenda de promoción interna no seu respectivo interno. A normativa que regula a contratación temporal no SERGAS sinala a este respecto que "de concorrer a circunstancia, debidamente constatada, de que a categoría solicitada para promocionar non exista ou sexa obxecto de oferta reducida no centro de xestión ou complexo de que dependa o solicitante, a promoción estenderase á área sanitaria ou complexo correspondente, pero non ao conxunto da comunidade autónoma. Segundo.- Desta forma, unha vez establecidas ás necesidades de realizar vinculacións temporais de persoal técnico superior en xornalismo para a Xerencia de Xestión Integrada de A Coruña e o Complexo Hospitalario Xeral-Calde, e constatada a inexistencia de aspirantes na categoría, tanto nas listas de acceso libre como nas listas de promoción interna temporal nos respectivos centros, o Servizo Galego de Saúde decidiu acudir ao procedemento de selección previsto no Decreto 206/2005, do 22 de xullo, para as categorías de persoal licenciado sanitario. A selección mediante este procedemento supón a realización de concurso de méritos, logo da convocatoria realizada no Diario Oficial de Galicia, ademais dos taboleiros de anuncios dos centros e na páxina web da Servizo Galego de Saúde. Cumpríronse, en todo momento, os principios de publicidade e concorrencia, sen que existise ningún impedimento para a participación do reclamante nos procesos de selección. A título informativo indicase que os anuncios de referencia foron publicados nos DOG correspondentes ao 9 de maio e 14 de xullo de 2008, respectivamente. Terceiro.- Non existe constancia de que o reclamante impugnase ningunha das resolucións nas que se formalizaron os procedementos de selección, nin as convocatorias realizada a tal efecto, como cabía de esperar, tendo en conta o énfase empregado nos seus escritos. Cuarto.- A selección para nomeamentos ou contratacións temporais realizase xeralmente en atención á orde de prelación que resulta das listas de aspirantes. A normativa que regula o réxime de selección e provisión de prazas no Servizo Galego de Saúde lexitima ademais un procedemento de selección formalizado mediante convocatoria pública e aberto á participación de calquera profesional que cumpra os requisitos de titulación e demais que se determinen nas respectivas convocatorias. Quinto.- Do manifestado anteriormente cabe inferir que o Servizo Galego de Saúde actuou en todo momento conforme á normativa vixente e que a queixa presentada polo Sr. .. non ten razón de ser, por canto pretende que se utilice unhas listas de aplicación exclusiva para a Xerencia de Atención Primaria de Santiago de Compostela a outros centros dependentes do Servizo Galego de Saúde que dispoñen das súas propias listas de aspirantes.” Tendo en conta o anterior, e despois de comprobar tanto na Resolución de 8 de novembro de 2004 como no propio listado de admitidos que aparece publicado na páxina web de Sergas, que o ámbito dos técnicos superiores refírese á comunidade autónoma, consideramos incorrecto o manifestado pola Dirección Xeral de Recursos do Sergas cando sinala que “a promoción estenderase á área sanitaria ou complexo correspondente, pero non ao conxunto da comunidade autónoma”, criterio de aplicación noutras categorías, pero non na de titulado superior. Así, para a categoría de titulado superior consta expresamente o seu carácter autonómico, de xeito que se debe atender a tal listado sempre que se pretenda cubrir unha praza de tal nivel, obriga que parte do pacto sobre selección temporal de persoal estatutario para vinculacións temporais nas institucións sanitarias do Sergas, subscrito pola Administración sanitaria de Galicia e as centrais sindicais representativas, documento que segue a ser vixente os posto de traballo de titulado superior. Partindo así da afirmación anterior, e constatando que existe unha listaxe de titulados superiores entre os que se atopan licenciados en xornalismo, non parece poder xustificarse que o perfil dos mesmos non encaixen para a cobertura dun posto no que se esixe, segundo as convocatorias remitidas como exemplo polo propio autor da queixa, unha serie de requisitos xa documentados por estes licenciados no momento de solicitar a súa admisión nas listas de contratación temporal por promoción interna. En canto á documentación a maiores esixida na convocatoria específica do posto de xornalista, os aspirantes das listas de promoción interna poderían ser perfectamente admisible que estes presentaran toda a documentación actualizada que acredite a experiencia profesional e demais méritos a valorar así como que acudiran á celebración da entrevista persoal prevista. Tamén é preciso comentar, rebatendo os argumentos da administración, que o feito de que o interesado non presentara recurso fronte as resolucións das convocatorias mencionadas nas súas alegacións, non obsta para considerar errónea a decisión adoptada pola consellería. É máis, tales convocatorias son mencionadas por D. …., como exemplo da vulneración do pacto de selección temporal, datos coñecidos a posteriori por el. Non se discute neste suposto en concreto a legalidade e transparencia das convocatorias, senón o feito de non acudir de xeito previo ás listaxes propias do Servizo Galego de Saúde. Por todo o indicado anteriormente, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar á Consellería de Sanidade a seguinte recomendación: Que se adopten as medidas necesarias pola consellería para da efectividade ás cláusulas recollidas no pacto sobre selección de persoal estatutario para vinculacións temporais nas institucións sanitarias do Sergas, subscrito pola Administración sanitaria de Galicia e as centrais sindicais CIG, CC.OO, UGT, CSI-CSIF e SAE, acudindo ás listaxes existentes neste senso, no caso de darse as circunstancias sinaladas na normativa aplicable. Resposta da Consellería de Sanidade: recomendación aceptada. 6.- Suxestión dirixida ao Concello da Coruña en data 24 de abril de 2013, debido á convocatoria para a contratación de persoal temporal (Q/2721/12). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. …., referente ao proceso de contratación dun mediador social para o Plan de inclusión social no Concello da Coruña. Solicitado informe ao concello, recibimos escrito no que se recollen unha serie de consideracións relativas a cada un dos puntos alegados polo interesado: 1.- En relación co prazo de contratación e a súa finalización o 31 de decembro de 2012, este xustifícase pola vinculación do contrato coa subvención que o financia, o Plan Concertado 2012. 2.- En canto aos requisitos de titulación esixidos para poder presentarse a este proceso selectivo, o concello considerou axeitado incluír as titulacións mencionadas na convocatoria debido a que son as que mellor se adaptan ao perfil necesario para o desenvolvemento das funcións asignadas ás prazas en razón dos coñecementos sobre normativa sociolaboral e as materias xurídico-laborais, troncales e obrigatorias nos seus plans de estudos. 3.- En relación coa proba práctica, as bases reguladoras do proceso concretan as materias sobre as que debe versar: intervención social con colectivos en risco de exclusión social e xestión con entidades sociais. Co fin de garantir o anonimato, a proba realízase de xeito anónimo. Para a cualificación deste exercicio, o tribunal acordou, por unanimidade, en sesión de data 10 de decembro de 2012, que os criterios a ter en conta valorasen que a proposta de actuación contemple solucións prácticas, que non conteña unicamente unha relación de recursos e que sexa unha solución realista. 4.- En canto aos prazos de emenda das resolucións, o secretario do tribunal informa que o día 12-12-12 finaliza a corrección da proba práctica (exercicios identificados cun código numérico para garantir o anonimato). Con data 13-12-12 publícanse os resultados no taboleiro de anuncios e na páxina web municipal, convocando aos que superaron o exercicio para a celebración da entrevista o día 18-12-12 ás 17:00 horas. O informe recorda que a convocatoria unitaria para a provisión en propiedade de prazas de funcionarios de carreira e persoal laboral do Concello da Coruña vixente, sinala que "unha vez comezadas as probas selectivas non será obrigatoria a publicación da celebración dos sucesivos exercicios no Boletín Oficial da Provincia, senón que será suficiente coa exposición no taboleiro de anuncios e na páxina web do concello. Cando o tribunal o estime conveniente, poderá acordar a celebración de varias probas nunha mesma xornada, concedendo ás persoas que opositan un descanso mínimo de trinta minutos entre eles." Polo tanto, ao mediar 5 días entre a publicación dos resultados da proba práctica e a realización das entrevistas cúmprese co establecido na normativa reguladora. Os aspirantes poderán presentar reclamacións no prazo de dez días hábiles, que en caso de ser estimadas provocará nas oportunas correccións, sen que isto impida continuar o desenvolvemento das probas. O escrito do concello continúa sinalando que, segundo a normativa vixente, o prazo mínimo que debe existir entre a finalización dun exercicio e a celebración do seguinte é de 24 horas, polo que neste caso a diferenza de días entre a realización do caso práctico e a celebración da entrevista cumpre coa normativa vixente, xa que transcorreron cinco días. Tras a investigación realizada, na que se avaliou o contido da queixa e o exposto no informe do concello, constátase que efectivamente, non se produciu irregularidade algunha de acordo coa normativa aplicable ao caso. De feito, temos que manifestar que tanto na elección das titulacións elixidas, como na avaliación do caso práctico, -para o que o tribunal cualificador ten recoñecida segundo reiterada xurisprudencia o marxe de discrecionalidade suficiente (que non arbitrariedade) para determinar as puntuacións correspondentes- así como tamén no garantía do anonimato da proba práctica e por último na esixencia duns requisitos obxectivos e xerais previos para a participación no proceso, cúmprese co disposto na nosa lexislación. Non obstante, temos que facer unha serie de consideracións, pois aínda que os prazos fixados no desenvolvemento do proceso selectivo obxecto da queixa determínanse conforme á lexislación vixente, tamén é certo que, neste caso particular, a finalización do contrato de traballo ao que aspiran os participantes resulta tan próximo á celebración das probas, que obriga ao tribunal a axustar de tal maneira os prazos que queda desvirtuada a iniciativa e o fomento de oportunidades para a participación neste proceso. Enténdese que no momento de convocatoria e sobre todo xa, na do remate do proceso selectivo, o concello debería ter coñecemento da continuidade mediante prórroga ou a forma xurídica que corresponda, do posto ofertado, pois realizando cálculos obxectivos de posibles reclamacións, o proceso podería ter rematado máis alá do 31 de decembro de 2013, é dicir, cando xa finalizara a posibilidade de ocupar o posto de traballo ofertado. Así, a posibilidade de presentar reclamación polo resultado da proba práctica remataba o día o 26 de decembro de 2012, e no caso hipotético (pero en todo caso posible) de terse admitido tal reclamación e proceder á variación da nota, habería que realizarlle a esta persoa a proba da entrevista. Por outra banda, enténdese que a proba da entrevista (segundo a convocatoria unitaria citada polo concello no seu informe), tería igualmente un prazo de alegacións de 10 días, de xeito que podería producirse o suposto de pasar xa a data de finalización do contrato tendo aínda enriba da mesa posibles reclamacións no mesmo proceso selectivo. Do anterior dedúcese que existe unha descoordinación ou falta de previsión entre as bases do proceso e as indicacións da convocatoria unitaria, permitindo reclamación posteriores incluso á resolución final da proceso debido á data máxima para incorporarse ao posto de traballo, que ao non constar referencia algunha a unha posible prórroga ou ampliación, xera unha absoluta inseguridade xurídica para os interesados. Certo é que neste suposto concreto, non chegou a producirse una solapación de datas e reclamacións que provocara a hipotética situación comentada, pero isto non obsta para que a formulación de probas e prazos debe axustarse ao principios de transparencia e seguridade xurídica. Por todo o indicado anteriormente, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar ao Concello da Coruña a seguinte suxestión: Que se adopten as medidas necesarias polo concello para garantir nos procesos selectivos que convoquen unha disposición máis axustada e coherente nos prazos fixados, que permitan garantir con absoluta firmeza os principios de transparencia e seguridade xurídica. Resposta do Concello de A Coruña: suxestión aceptada. 7.- Suxestión dirixida á Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria, en data 30 de abril de 2013, debido á reclamación do recoñecemento de trienios (Q/10/13, Q/43/13, Q/121/13, Q/124/13, Q/679/13 e Q/699/13). Ante esta institución, mediante escrito de queixa, compareceu solicitando a nosa intervención diversos interesados que, nos seus escritos, nos indican cada un deles prestou servizos para a Consellería Cultura, Educación e Ordenación Universitaria da Xunta de Galicia como interino durante os anos suficientes como para perfeccionar trienios. De conformidade co establecido na Directiva 1999/70/CE e da xurisprudencia do Tribunal de Xustiza da Unión Europea, que mantiña que non se podía discriminar a un traballador temporal con respecto a outro fixo se non existía unha causa obxectiva para ese trato diferenciado, solicitou o abono das cantidades non prescritas en relación ao complemento de antigüidade. En relación a esta solicitude, a Administración procedeu a resolvela de xeito desestimatorio recorrendo a interesada á xurisdición competente, tendo recaído sentencia firme desestimatoria sobre a súa pretensión. Tras a situación descrita, que se enmarcaba dentro dun gran volume de afectados, o Tribunal de Xustiza da Unión Europea (sala segunda), procedeu a solucionar esta controversia xurídica mediante sentencia de data 22 de decembro de 2010, que resolve dúas cuestións prexudiciais expostas por senllos xulgados do contencioso-administrativos da Coruña e Pontevedra. A sentencia citada ven de compartir o criterio e fundamentos que esgrimín na miña reclamación inicial e precisamente en base á clarificación da situación por parte do Tribunal de Xustiza da Unión Europea, a Administración procedeu a abonar a todos os afectados, que así o solicitasen tras a publicación da sentencia do Tribunal de Xustiza da Unión Europea, as cantidades non prescritas en relación aos trienios que lles correspondesen. Ao considerar que esta queixa reúne os requisitos formais recollidos no artigo 18 da Lei do Valedor do Pobo, e que atopa, en principio, cobertura constitucional derivada do artigo 103.1 da Constitución, admítese a trámite e promóvese a investigación sumaria e informal para o esclarecemento dos supostos en que se basea, dando conta diso a Vde., ós efectos previstos no artigo 22.1 da citada Lei do Valedor do Pobo. Debido a que este queixa parte dos mesmos feitos que o expediente “Q/2333/12 e acumulados” e que a resposta da consellería segue unha liña argumental idéntica en todos eles, consideramos oportuno proceder a resolver esta reclamación de xeito idéntico ás anteriores ao estimar que a exposición será similar ás xa obrantes no noso poder, polo que damos por sobreentendido que seguirán os mesmos razoamentos. Por esta razón, damos por recibido o informe preceptivo ao incorporar a este expediente o remitidos no nº Q/2333/12 e de seguido expoñemos a nosas consideracións en base a tal informe. Os mencionados escritos da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria, foron remitidos pola Secretaría Xeral Técnica achegando un informe do director Xeral de Centros e Recursos Humanos que, en resumo, considera que non é procedente a reclamación da autora da queixa debido a que existen actos firmes en dereito que non permiten que se poida abonar á interesada as retribucións polo concepto de trienios durante o período anterior á entrada en vigor do EBEP. No informe da administración recóllese que a decisión inicial da consellería de desestimar as peticións de pago dos trienios anteriores ao EBEP resultaba naquel momento razoable á vista das previsións expresas das normas xurídicas imperativas estatais de rango legal, pois as normas xurídicas exclusivas do Reino de España, ata a promulgación do EBEP, impedían expresamente o pagamento de trienios ao persoal interino. Esta decisión estaba avalada por diversas sentenzas, entre elas varias da Sala do contencioso administrativo do Tribunal Superior de Xustiza de Galicia, que confirmaban tal decisión. Non obstante, a contundencia sobre o asunto da normativa citada e a xeneralidade do termos da normativa europea aplicable (anexo á Directiva 1999/70 do Consello, do 28 de xuño de 1999) provocou que foran ditadas sentenzas diferentes nos diversos xulgados do contencioso administrativo antes os que se presentaron as demandas, aínda que propia Sala do TSX do Contencioso Administrativo se posicionou claramente en contra dese pagamento. Di a consellería que, precisamente, a disparidade xurisprudencial sobre este asunto é relevante ao ser mostra de que a cuestión non resultaba contundente, antes o contrario, era susceptible de interpretacións variadas. O cambio de criterio por parte da consellería e da xurisprudencia seguida polo Tribunal Superior de Xustiza de Galicia prodúcese a partires da sentenza 2010/414 do Tribunal de Xustiza da Unión Europea (en adiante TXUE) do 22 de decembro nos asuntos acumulados C-444/09 e C-456/09 que se manifesta claramente a prol do cobro de trienios polo persoal interino antes da entrada en vigor do EBEP. Sentenza cuxa doutrina asume a sentenza do 7 de abril de 2011 do Tribunal Supremo (en adiante TS), esta última ditada con ocasión dun recurso de unificación da doutrina. Recorda a consellería que, neste punto, o artigo 98.1 da LXCA establece que as sentenzas ditadas ao resolver o recurso de unificación da doutrina en ningún caso afectarán ás situacións xurídicas creadas polas sentenzas precedentes á impugnada. Sinala a administración autonómica que a tese que finalmente prevaleceu nesta materia resulta logo dunha interpretación necesariamente técnica, non obvia, dun ordenamento xurídico complexo, con normas estatais e europeas en conflito, baseadas nunha tradición e terminoloxía xurídica non sempre homoxénea. Esa interpretación ten en conta principios como a preponderancia do dereito europeo e a aplicabilidade directa dunha norma que inicialmente non ten esa calidade (a directiva), en contra, precisamente, do expresa e claramente disposto por normas de rango legal do Reino de España; tese ademais que se basea nun réxime xurídico europeo común para calquera traballador, cando, tradicionalmente, no Reino de España se distinguía entre o réxime laboral e o réxime funcionarial, tanto no ámbito normativo como no ámbito xurisprudencial. Continúa a consellería a considerar que, o cambio de criterio mencionado supuxo a estimación só das reclamacións ou solicitudes que, por ser recentes (ou posteriores) non tivesen sido obxecto de ningunha resolución administrativa, e sobre as que non existise sentenza xudicial. Pola contra, inadmitíronse as reclamacións doutros empregados, como é o caso dos autores das queixas, debido a que viron confirmados xurisprudencialmente os actos administrativos nos que se desestimaba a súa pretensión de cobrar trienios antes da entrada en vigor do EBEP e do ditado de sentenza por parte do TXUE. Esta inadmisión se basea nos efectos do acto firme, pois estes non resultan alterados por sentenzas posteriores sobre feitos semellantes ou mesmo idénticos. Insiste a consellería que respecto destes afectados, existen actos firmes, de natureza administrativa e xudicial, que desestiman a súa pretensión, actos que, xa que logo, vinculan tanto á persoa interesada como a esa Administración. Deste xeito, a consellería argumenta que o principio de seguridade xurídica lle obriga a ser coherente cos seus propios actos e coas resolucións xudiciais, cando resultan firmes. E, aínda que recoñece que as resolucións xudiciais sobre esta materia foron dispares (o que deu lugar a que algúns recorrentes obtivesen sentenza xudicial favorable e outros non), considera que esta é unha situación que acontece no ámbito das relacións xurídicas, e que en ocasións incluso poden resultan afectadas por tales sentenzas dispares un número considerable de persoas sen que a existencia de tales sentenzas favorables a outras persoas, sentenzas coetáneas ou posteriores, supoña automaticamente o recoñecemento do dereito a aqueles que teñen actos firmes en sentido contrario, máxime cando estamos ante dereitos con prazo de prescrición. Finaliza o informe da consellería considerando que, en base a todo o anterior, non pode apreciarse un tratamento discriminatorio, senón que os actos administrativos adoptáronse en base a unha interpretación razoable do dereito, tanto no que respecta ao criterio de desestimar inicialmente as reclamacións, como no cambio de criterio logo da xurisprudencia do TXUE, e tamén da inadmisión de novas reclamacións sobre as que xa houbese acto firme. Á vista do exposto no informe remitido pola consellería, e atendendo á reivindicación formulada polo interesado no seu escrito, como punto de partida da nosa reflexión, temos que facer referencia ao feito de que, dende o ano 1999 a directiva europea 99/70/CE contempla a aplicación do principio de igualdade na remuneración dos traballadores con contratos de duración determinada respecto dos traballadores con contrato indefinido, principio corroborado pola sentenza do TXUE de 2010 xa citada, que impón claramente a aplicación con efectos retroactivos do recoñecemento de trienios do persoal interino, toda vez que, o artigo 2, parágrafo 1º da Directiva, estableceu como data máxima de transposición o 10 de xullo de 2001. Así, dado que o EBEP non entrou en vigor ata o 12 de maio de 2007, recoñecendo o tempo de traballo como de servizo a efectos de cómputo de trienio pero excluíndo o efecto retroactivo da retribución dos trienios recoñecidos, a devandita sentenza do TXUE considera que o Estado está obrigado a aplicar retroactivamente a norma comunitaria recoñecendo así dunha parte o efecto directo da mesma e doutra a conduta infractora do Estado, ao que sanciona de forma indirecta pola súa demora no cumprimento das obrigas contraídas co Dereito da Unión. Con tales argumentos, e admitindo todas as partes implicadas o dereito dos funcionarios interinos ao cobro dos trienios con efectos retroactivos desde a finalización do prazo de transposición da Directiva (sempre respectando os prazos de prescrición), a cuestión clave neste asunto céntrase na situación evidentemente dispar que se suscita para os funcionarios afectados que, segundo o momento no que tiveran interposto a súa reclamación, obteñen resolucións contrarias. Na análise deste asunto, o Valedor quere comezar compartindo as reflexións incorporadas ao informe da Dirección Xeral de Centros e Recursos Humanos da Xunta en canto ás dificultades que presenta a aplicación da normativa no caso concreto e tamén no relativo ao carácter complexo do asunto. Certamente, este caso non é doado de resolver posto que nel conflúen varios principios (eficacia directa da norma comunitaria, cooperación leal do Estado para facer efectivo o dereito comunitario, límites ao alcance da cousa xulgada, alcance da responsabilidade patrimonial do Estado por incumprimento das normas comunitarias e, incluso, a eventual vulneración do principio de igualdade) cuxa hermenéutica se atopa nun proceso evolutivo inconcluso e ao respecto dos cales se ten pronunciado recentemente tanto a xurisprudencia comunitaria coma a española. Polo tanto, é certo que o problema resulta, cando menos, vidroso. Pero esta Institución considera que existen fundamentos xurídicos máis que suficientes para alcanzar unha solución diferente á proposta pola Xunta de Galicia, dando pleno cumprimento ás normas comunitarias e garantindo unha tutela ampla (tal e como lle cómpre promover ao Valedor) dos dereitos dos interesados nesta queixa. Neste senso, entendemos preciso avanzar as seguintes liñas argumentais para realizar unha reavaliación global do asunto. I- Sobre as resolucións administrativas confirmadas por sentenza xudicial firme e o dereito comunitario. En primeiro termo, e aínda considerando –a pesar do enfoque adoptado pola Xunta de Galicia- que nesta cuestión non radica realmente o cerne do problema, debemos lembrar que na última década se ten aberto unha fenda xurisprudencial por parte do TXUE na intanxibilidade da cousa xulgada ao ter sido admitido por este que, en determinadas circunstancias, cabe promover a revisión das resolucións administrativas e xudiciais firmes ditadas por órganos nacionais que aplicaron erroneamente (ou ignoraron) o dereito comunitario. Certamente, estas sentencias do Tribunal de Luxemburgo non buscan socavar o valor da seguridade xurídica sobre o que se fundamenta o principio de cousa xulgada senón facelo armónico cos principios esenciais da primacía e da necesaria efectividade do dereito comunitario. Coma ten indicado o TJUE, os Estados non poden infraprotexer o interese da Unión Europea de garantir que as súas normas substantivas son aplicadas correctamente (principio de efectividade) mediante unha interpretación desmesurada do principio de seguridade xurídica (STXUE Olimpiclub, C-2/08, de 3 de septiembre de 2009). Aínda que o TXUE non rexeita o valor inherente ao principio da seguridade xurídica ten promovido unha xurisprudencia evolutiva –que non podemos considerar pechada na actualidade- na que matiza o carácter monolítico e intocable do mesmo. Así, na coñecida STXUE no asunto Kühne & Heitz NV (C-453/00, de 13 de xaneiro de 2004) o tribunal abre esta liña de razoamento ao recoñecer a posibilidade de revisar, baixo certas condicións, aquelas decisións administrativas de órganos nacionais confirmadas por decisión xudicial firme que foron adoptadas en contradición co dereito comunitario. En pronunciamentos posteriores, o TJUE ten posto novos chanzos desta doutrina en construción en asuntos coma Kempter (C-2/06, de 12 de febreiro de 2008) no que afirmou que unha resolución administrativa firme contrario ao dereito da UE podería ser anulada aínda que o interesado non tivera alegado esa norma no procedemento interno, Vereniging (C-383/06, de 13 de marzo de 2008) no que contemplou a revisión de resolucións administrativas firmes para recuperar fondos perdidos por abuso ou neglixencia dos beneficiarios, ou o xa mencionado Olimpiclub. En definitiva, polo tanto, resulta importante lembrar a centralidade que teñen no ámbito do dereito da UE –coma non podería ser doutro xeito- tanto o principio da seguridade xurídica coma o seu corolario da cousa xulgada por tribunais nacionais; sen embargo, convén subliñar tamén que o TXUE ten dado pasos para matizar o alcance destes principios naqueles contextos nos que sexan empregados por parte dos Estados como límite á eficacia das normas comunitarias. II- O efecto directo vertical da directiva e a obriga do Estado de garantir a plena efectividade das normas comunitarias. Nos asuntos que suscitan esta queixa, o foco non debera trasladarse, na opinión do Valedor, ao instituto da cousa xulgada senón que debera manterse sobre o efecto directo que ten a norma comunitaria e sobre a inequívoca obriga que ten o Estado á hora de darlle plena eficacia aos mandatos contidos nela. Na controversia dirimida pola Sala Segunda do TXUE na sentenza 2010/414 de 22 de decembro quedaron claras as seguintes cuestións: a) a cláusula 4 do Acordo marco sobre traballo con contrato de duración determinada que figura no anexo da Directiva 1999/70 e que establece que “non poderá tratarse aos traballadores cun contrato de duración determinada dunha forma menos favorable que aos traballadores fixos comparables” ten efecto directo, coma o órgano xudicial xa dixera anteriormente, por exemplo, na sentenza Del Cerro Alonso (C-307/05 de 13 de decembro de 2007); b) o Estado incumpriu a súa obriga de traspoñer a Directiva antes do 10 de xullo de 2001, que era a data máxima establecida no texto; c) e, polo tanto, debe aboar aos traballadores interinos ou temporais, cos límites da prescrición, os trienios perfeccionados dende esa data, e non dende a entrada en vigor (15 de maio de 2007) do EBEP. Os autores das queixas solicitaron á Administración o recoñecemento de trienios antes da entrada en vigor do EBEP e fixérono apoiándose expresamente no texto da Directiva non trasposta. Nin a Administración autonómica, nin os tribunais lles deron a razón. Sen embargo, ambas instancias deberían telo feito. É doutrina comunmente aceptada que cando unha norma comunitaria ten carácter preciso e incondicional (coma ocorre coa cláusula 4 do Acordo marco que figura no anexo da Directiva 1999/70) esta pode ser invocada por un particular ante un tribunal nacional (aínda que se trate dunha Directiva, cando ten transcorrido o prazo de transposición sen que esta se consumara, tal e como aconteceu aquí) para que o órgano xurisdicional a aplique integramente, absténdose de invocar calquera disposición nacional que conduza, nas circunstancias do litixio, a un resultado contrario ao previsto no dereito comunitario (STXUE Marshall, C-152/84 de 26 de febreiro de 1986). Polo tanto, convén insistir no feito de que o poder lexislativo do Estado incumpriu de xeito flagrante o Dereito comunitario, por non incorporar a Directiva en prazo. Sen embargo, o órgano administrativo tamén o fixo xa que –a pesares da xustificación baseada na suxeición á lei interna que esboza a Xunta no seu Informe- está obrigado a aplicar a directiva con efecto directo que alegan os autores a queixa e a inaplicar a norma interna contraria (como afirmou con rotundidade o TXUE na súa importante sentenza Constanzo, C-103/88, sen que a administración teña que agardar a ser instada xudicialmente a realizar esta operación); e, por último no noso caso, tamén o órgano xudicial vulnerou o dereito da UE ao rexeitar aplicar a disposición da norma comunitaria non trasposta que invocan os particulares e desprega efecto directo. Dende a perspectiva que brinda este triple incumprimento, semella difícil defender que teñan que ser os traballadores que reclaman o exercicio dun dereito que lles recoñece unha norma comunitaria os que deban resultar prexudicados pola actuación, contraria ao dereito da UE, que desenvolven tres poderes diferentes do Estado. Obviamente, o nivel de responsabilidade das distintas instancias implicadas no asunto non é idéntico xa que máxima responsabilidade –derivada da non transposición en prazo da directiva e da conseguinte xeración dun marco relativamente confuso de dereito aplicable- resulta imputable só ao Estado; pero non debemos esquecer que a xurisprudencia comunitaria tamén é contundente ao afirmar que tanto os xuíces coma a administración deben aplicar as directivas con efecto directo non traspostas, coma a deste caso, inaplicando o dereito interno co que entren en contradición. III- A responsabilidade patrimonial do Estado polo incumprimento do dereito comunitario. O propio TXUE fai referencia na mencionada sentenza 2010/414 á existencia da responsabilidade do Estado polo incumprimento da normativa comunitaria. Concretamente, no parágrafo 87 indica que “dado que la cláusula 4, apartado 1, del Acuerdo marco (LCEur 1999, 1692/1) es incondicional y lo suficientemente precisa para poder ser invocada frente al Estado por los particulares ante un juez nacional, las demandantes en el litigio principal pueden alegar válidamente sus pretensiones de abono de los trienios a los que tienen derecho con carácter retroactivo, basándose directamente en las disposiciones de dicha cláusula. No parece, pues, necesario, a primera vista, un recurso de indemnización basado en la jurisprudencia del Tribunal de Justicia relativa a la responsabilidad de los Estados miembros por violación del Derecho de la Unión” (a cursiva está engadida). Certamente, os beneficiarios da sentenza 2010/414 e da subseguinte da Sala 3 do TS de 7 de abril de 2011 obtiveron o abono retroactivo dos trienios perfeccionados por virtude do efecto directo da Directiva, polo que non foi preciso abrir a vía da reparación por incumprimento. Pero para os autores das queixas que nos ocupan –aos que tanto a Administración como a xudicatura lles rexeitaron a súa pretensión, impedindo a aplicación dunha norma comunitaria que primaba sobre o dereito nacional e tiña efecto directo- a resposta debe ser outra. Como sinalan estes cidadáns nos seus escritos, a negativa da Xunta de Galicia a recoñecerlles un dereito que lles pertence abócaos a un longo periplo xudicial, é dicir, condúceos á interposición do recurso de indemnización do que fala o TXUE. Non parece necesario estenderse no comentario da coñecida construción xurisprudencial ao respecto do principio da responsabilidade patrimonial do Estado por incumprimento do dereito comunitario que ten desenvolto o Tribunal de Luxemburgo dende a pioneira sentenza de 19 de novembro de 1991 no asunto Francovich (C-6/90), e perfeccionado en múltiples decisións posteriores entre as que cabe destacar as STXUE de 5 de marzo de 1996, Brasserie du Pêcheur e Factortame (asuntos C-46/93 e C-48/93) e de 30 de setembro de 2003 Köbler (asunto C-224/01). Nesta última, referida á responsabilidade do Estado polas decisións de órganos xudiciais contrarias ao Dereito comunitario, se explicita que “el principio de responsabilidad de un Estado miembro por los daños causados a los particulares por las violaciones de Derecho comunitario que le sean imputables es inherente al sistema del Tratado” e tamén se observa que “(…) la parte demandante de una acción de responsabilidad contra el Estado obtiene, si se estiman sus pretensiones, la condena del Estado a reparar el daño sufrido, pero no necesariamente la anulación de la fuerza de cosa juzgada de la resolución judicial que haya causado el daño”; mentras que en Factortame xa se afirmara que “el derecho a reparación constituye el corolario necesario del efecto directo reconocido a las disposiciones comunitarias cuya infracción ha dado lugar al daño causado”. Pese a que nos procesos xudiciais existe unha ineludible marxe de incertidume, nos asuntos dos que traen causa as queixas interpostas ante esta Institución se aprecian fundamentos xurídicos suficientes para sustentar un recurso de responsabilidade por parte dos autores que, todo hai que dicilo, non poderían eventualmente dirixir contra a Xunta senón contra a Administración Xeral do Estado ao ser esta a única responsable da non transposición en prazo da directiva. IV- O principio de cooperación leal. O recurso á acción de responsabilidade, sen embargo, non semella ser a solución idónea para este asunto xa que impón aos autores da queixa uns custes excesivos para acadar unha indemnización que subsane o non recoñecemento, en tempo e forma, do seu dereito; coma din nos seus escritos “é difícil comprender, como nunha mesma situación un compañeiro está a cobrar as cantidades que lle correspondían, mentres que a outro, non se lle abonan, abocándoo a aceptar esa situación discriminatoria ou de novo a un procedemento xudicial longo e custoso”. Por este motivo, consideramos que a función do Valedor pasa por instar a actuación positiva da Administración cando, como neste caso, parece oportuna. Nese senso, debemos lembrar que o alcance das obrigas dos Estados á hora de garantir a aplicación do dereito comunitario afecta a tódolos poderes deste posto que, como ten establecido a xurisprudencia, non só os xuíces senón tamén a Administración debe aplicalo integramente, tutelando os dereitos que este lle concede aos particulares. A Administración, por tanto, ten que adoptar tódalas medidas necesarias para garantir a eficacia da directiva, tamén por relación á particular situación dos autores da queixa. O propio artigo 4.3 do TUE insiste na importancia deste principio de cooperación leal ao afirmar que “los Estados miembros adoptarán todas las medidas generales o particulares apropiadas para asegurar el cumplimiento de las obligaciones derivadas de los tratados o resultantes de los actos de las instituciones de la Unión”. Dende esa perspectiva, consideramos que non existen obstáculos xurídicos para que a Administración autorice o abono retroactivo dos trienios aos traballadores autonómicos que se atopen na situación descrita polos autores das queixas. O principio de cooperación leal e a garantía da efectividade das normas comunitarias deberían conducir a esta solución que, tendo en conta o reducido número de afectados e os prazos de prescrición vixentes, tampouco resultaría onerosa nestes momentos de ineludible axuste orzamentario. V- O dereito á igualdade e a situación dos autores da queixa. Por último, debemos insistir dende a perspectiva constitucional no feito de que privar aos autores da queixa deste dereito xera unha situación obxectiva de discriminación respecto aos interinos e contratados temporais que, por non ter reclamado antes da entrada en vigor do EBEP, poden agora esixir retroactivamente os seus trienios. Aínda que poida ser argumentado –cun enfoque non compartido por esta Institución- que as consecuencias xurídicas da cousa xulgada poden privar aos interesados de reclamar directamente o recoñecemento con efectos retroactivos dos trienios, o certo é que isto non lle impide á Administración se achegue ao asunto dende a óptica de dar cumprimento pleno á norma comunitaria, da defender a xustiza material e de tutelar o dereito á igualdade. Neste último senso, consideramos de aplicación ao asunto a importante doutrina establecida na Sentencia do Tribunal Constitucional 307/2006, de 23 de outubro. Rec. Amparo 806/04, sobre o alcance do dereito fundamental á igualdade, na que se recolle que non é aceptable que unha administración estenda os efectos beneficios dunha doutrina xurisprudencial, deixando fora aos que viran rexeitada previamente a súa pretensión por sentenza firme, toda vez que a cousa xulgada non é xustificación suficiente para unha diferenza de trato ante a lei. É dicir, un suposto semellante ao analizado nestas queixas. Como ten dito o TC “en el presente caso no se aprecia la existencia de una justificación objetiva y razonable, resultando por el contrario arbitraria la razón opuesta por el INSS para denegar la revisión de la pensión. En efecto, el instituto de la cosa juzgada no puede ser justificación para que la Administración depare un peor tratamiento a pensionistas que se encuentran en idéntica situación y que se verían perjudicados por el único hecho de haber acudido a los órganos jurisdiccionales para obtener el reconocimiento de su derecho. Lo que está en tela de juicio en el caso de autos es el derecho fundamental a la igualdad ante la ley (art. 14 CE) y frente a ello no puede oponer el INSS que la base reguladora de determinadas pensiones hubiera sido declarada en sentencia judicial firme, de la misma manera que no ha opuesto en el caso de las restantes el que su base reguladora hubiera quedado establecida por una resolución administrativa, pese a ser la misma igualmente firme al haber sido consentida y no recurrida o, incluso, al haber sido recurrida y desestimado el recurso en sede jurisdiccional. Porque lo que se discute no es si el INSS tenía o no la obligación de revisar el conjunto de las pensiones de invalidez permanente reconocidas mediante la aplicación de un nuevo criterio de cálculo derivado de un cambio jurisprudencial, ni los límites que respecto de tal eventual obligación pudieran derivarse del efecto de cosa juzgada, sino la cuestión más precisa y relevante desde la perspectiva constitucional de si, habiendo decidido el INSS revisar tales pensiones, puede excluir de la revisión únicamente a aquellos pensionistas que obtuvieron su pensión como consecuencia de una resolución judicial. Y la respuesta ha de ser negativa, al ocasionarse con tal exclusión una desigualdad en el tratamiento de ciudadanos en idéntica situación que carece de justificación objetiva y razonable y que es, por ello, contraria al derecho a la igualdad reconocido en el art. 14 CE”. Por todo o indicado nas liñas precedentes, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar á Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria a seguinte suxestión: Que se adopten as medidas necesarias para proceder ao recoñecemento de efectos retributivos dos trienios prestados con anterioridade á entrada en vigor da Lei 7/2007, de 12 de abril, pola que se aprobou o Estatuto básico do empregado público, cos límites e prazos de prescrición que marca a Lei, ao persoal da Administración pública que tendo reclamado tales cantidades, tiveran obtido unha sentencia desfavorable firme previa ao cambio de criterio adoptado pola consellería. Resposta da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria: suxestión aceptada. 8. Recomendación dirixida ao Concello de Boiro, en data 7 de maio de 2013 debido a un expediente sancionador de tráfico (Q/244/13). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. …., referente ao expediente sancionador de tráfico por infracción das normas de circulación núm. 2003/2012. Solicitado o informe preceptivo ao concello, recibimos oficio ao que se adxunta copia da resolución do recurso de reposición que lle foi trasladado ao interesado con data 06-02-13 e no que consta a desestimación ás alegacións formuladas, quedando aberta a vía contencioso administrativa. Do contido no informe do concello, entendemos que a conduta sancionada atópase perfectamente identificada na normativa vixente e o trámite seguido no expediente aperturado por tal conduta non reviste anomalía. Quedando claro a cobertura legal da suposta infracción, temos que pasar a valorar a proba dos feitos en cuestión que orixinan a mesma, e que son obxecto de discusión polas partes. Neste caso, introdúcese a proba indiciaria, aceptada pola nosa xurisprudencia no ámbito penal e trasladable ao proceso administrativo sancionador de xeito incuestionable. O propio Tribunal Constitucional sinala que a proba de cargo pode ser por indicios, cando o feito obxecto de proba non é o constitutivo de infracción senón outro intermedio que permite chegar a este por inferencia lóxica, sempre que se cumpran os seguintes requisitos: a) a proba indiciaria ten que partir de feitos plenamente probados b) os feitos constitutivos de delito deben deducirse deses feitos completamente probados a través dun proceso mental, razoado e acorde coas regras do criterio humano, explicitado na sentenza. Da esixencia de tales requisitos deriva que, a falta de concordancia coas regras do criterio humano pódese producir tanto pola falta de lóxica ou de coherencia na inferencia (cando os indicios constatados exclúan o feito que deles faise derivar ou no conduzan naturalmente a este), como polo carácter excesivamente aberto, débil o indeterminado da inferencia (sentenzas do Tribunal Constitucional 189/1998, de 28 de setembro, fundamento xurídico 3; 220/1998, de 16 de novembro, fundamento xurídico 4; 91/1999, de 26 de maio, fundamento xurídico 3; 120/1999, de 28 de xuño, fundamento xurídico 2, e 44/2000, fundamento xurídico 2). Nos fundamentos de dereito recollidos na resolución desestimatoria do recurso de reposición, indícase que “os indicios están plenamente probados pola fotografía que consta no expediente e non rexeitada polo recorren te, e en canto ao razoamento, debemos sinalar que tendo en conta a anchura do carril de circulación e a lonxitude e orientación das prazas de aparcadoiro, resulta imposible estacionar de fronte en batería sen atravesar a liña que separa os dous sentidos da circulación”. Dito o anterior, estamos de acordo que o indicio atópase efectivamente probado, dando conta diso a fotografía do expediente. Sen embargo, e dentro do que é o proceso dedutivo a realizar na utilización da proba indiciaria, a STC 63/2007 sinala que o maior subxectivismo da proba indiciaria esixe unha motivación suficiente e rexeita a incoherencia, a irrazonabilidade, a arbitrariedade ou o capricho lóxico, persoal e subxectivo do xuízo de inferencia. En efecto, non pode entenderse desvirtuada a presunción de inocencia se a inferencia é tan aberta que no seu seno poida caber unha pluralidade de conclusións alternativas tal que ningunha delas poida darse por probada. No caso concreto que nos atinxe, tendo en conta a fotografía e o tipo de vía, poden existir alternativas ao relato dos feitos inferido da proba indiciaria. A posibilidade de que estiveran baleiros os postos de aparcamento colaterais ao do vehículo infractor no momento de estacionar (posibilidade que non pode ser negada nin afirmada polo axente ao non atoparse presente nese momento), pode supoñer que non se atravesara a liña lonxitudinal continua existente sobre a calzada e que por conseguinte houbera espazo suficiente para manobrar (aínda que dita manobra fora dificultosa). Consideramos así, que a inferencia amosa un carácter excesivamente aberto, e por conseguinte, débil e indeterminado, existindo a posibilidade destes feitos non poida deducirse a comisión da infracción do artigo 167.a) RXC, pola inferencia presenta un carácter excesivamente aberto, e, por conseguinte, débil e indeterminado. Pois ben, como conclusión do sinalado, esta Institución, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, pola que se rexe, faille chegar ao Concello de Boiro a seguinte recomendación: Que se actúe de oficio por parte do concello co fin de revisar, e de ser o caso, anular, o expediente sancionador por infracción das normas de circulación nº 2003/2012 . Resposta do Concello de Boiro: recomendación non aceptada. 9. Recomendación dirixida á Consellería de Sanidade en data 24 de maio de 2013, debido á contratación de persoal temporal nos centros do Servizo Galego de Saúde da provincia de Lugo, (Q/272/13 e acumulados). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. …, referente á contratación de persoal temporal nos centros do Servizo Galego de Saúde da provincia de Lugo. Solicitado informe á consellería, recibimos escrito no que se recollen as seguintes consideracións, que transcribimos de xeito literal: “Primeiro: As estruturas de xestión periférica do Servizo Galego de Saúde teñen a obriga de garantir a asistencia sanitaria para o cumprimento do dereito de protección da saúde dos usuarios e usuarias e da poboación en xeral. A potestade de autoorganización que dispón o Servizo Galego de Saúde manifestase na ordenación dos recursos humanos de forma planificada ponderando a estrutura dos profesionais que se estimen necesarios para o cumprimento dos obxectivos asignados a cada un dos dispositivos e institucións sanitarias en todo o territorio da comunidade autónoma. Todos os recursos humanos cos que contan as institucións sanitarias deben supeditarse á realización dunha asistencia de calidade e que dea resposta ás demandas e necesidades da poboación. Polo tanto, as respectivas estruturas de xestión integrada están facultadas para establecer o réxime de organización dos servizos e unidades que dependen das mesmas, garantindo en todo momento a atención sanitaria. En base a isto poden adoptar as medidas que estimen necesarias e establecer a cobertura dos servizos asistenciais coa adscrición do persoal que precise, ben de carácter fixo, ou temporal e, ademais, impartir as ordes e instrucións que consideren adecuadas aos profesionais con idénticos fins. Segundo.- A Lei 11/2011, do 26 de decembro, de orzamentos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2012, establece no seu artigo 31 que non procederá a contratación de novo persoal laboral temporal, nin o nomeamento de persoal estatutario temporal nin o nomeamento de persoal funcionario interino, nos supostos previstos no artigo 92 da Lei 55/2003, do estatuto marco de persoal estatutario e na letra a) da liña un do artigo 10 da Lei 7/2007, do estatuto básico do empregado público. Queda excluído o réxime sinalado anteriormente, para os casos excepcionais e para cubrir as necesidades urxentes e inaprazables do persoal dos centros asistenciais do Servizo Galego de Saúde, axustándose as contratacións ou vinculacións temporais ás necesidades estritas do servizo e establecéndose o límite nas previsións orzamentarias existentes. Engade o artigo citado que a aplicación dos pactos ou acordos das ausencias do persoal das institucións sanitarias deberán respectar o carácter absolutamente imprescindible das substitucións transitorias do persoal. En consecuencia, son os órganos de xestión das estruturas de xestión os que, atendendo ás necesidades existentes, determinarán as medidas axeitadas para manter a cobertura asistencial, adecuándose aos principios e criterios de responsabilidade na xestión do gasto e de eficiencia na asignación e o emprego de recursos públicos, atendendo á situación económica e ao cumprimento do principio de sustentabilidade financeira, de acordo co establecido na Lei 2/2011, do 16 de agosto, de disciplina orzamentaria e sustentabilidade financeira. Esta regulación reprodúcese na súa integridade no artigo 34 da Lei 2/2013, do orzamentos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2013. Terceiro.- De todo o indicado anteriormente cabe concluír que os aspirantes inscritos nas listas de contratación temporal non dispoñen dun dereito efectivo para a contratación ou vinculación temporal, senón que gozan dunha expectativa de ser nomeados de acordo coa orde de prelación das citadas listas. Igualmente o recurso de vinculación temporal é unha das distintas alternativas coas que contan as institucións sanitarias para cumprir os fins asistenciais que teñen asignados, opción que poden utilizar ou non de acordo cos seus criterios e potestades administrativas.” Á vista do exposto no informe remitido pola consellería e atendendo ás demandas sinaladas polo interesado no seu escrito, debemos realizar as seguintes consideracións: En primeiro lugar, e tras analizar o disposto na Orde do 4 de xullo de 2008 pola que se publican determinados acordos sobre ordenación e provisión de postos de traballo e condicións de traballo e retributivas no ámbito da atención primaria do Servizo Galego de Saúde, temos que sinalar que, tal como recolle expresamente esta orde, “o acordo está dirixido a conciliar as peculiaridades dos postos de traballo dos puntos de atención continuada, creados pola norma para a prestación de atención continuada ao longo de todos os días e noites do ano, coa escaseza actual de profesionais e a necesidade, por todos asumida, de garantir a prestación da asistencia”. Da literalidade do texto, dedúcese que o documento xorde nun momento e circunstancias determinadas, no que o número de persoal dispoñible para a cobertura de postos era escaso dificultando así a prestación do servizo de asistencia sanitaria aos usuarios galegos. Por tal motivo, subscríbese este acordo que facilita a ampliación voluntaria da xornada dos profesionais que xa ocupan un posto no Sergas e que coa complementariedade cobren as baixas e ausencias nos puntos de atención continuada e nas unidades e servizos de Atención Primaria. Incidindo neste primeiro punto, afírmase no mesmo texto que “trátase, pois, de axustar o réxime xurídico deste colectivo de persoal á especificidade da súa prestación -continua ao longo do ano con presenza importante das noites-, ao contexto actual do emprego”, contexto aquel que difire totalmente da actual situación de crise económica e de parados rexistrados nas oficinas de emprego. En segundo termo, e deducíndose do anterior que o recurso á complementariedade voluntaria da xornada deriva dunha situación de escaseza de persoal, tamén a orde mencionada refírese en diversos momentos ao uso das listas de contratación temporal da propia consellería. Así, no que respecta aos puntos de atención continuada, establécese que a selección de persoal temporal efectuarase polo procedemento establecido para o resto de persoal no ámbito da selección temporal, actualmente no marco do Pacto de vinculacións temporais. Ao longo do acordo faise referencia en diversas ocasións á “ampliación de xornadas por riba dos límites establecidos”, á “indispoñibilidade acreditada de persoal” e á “falta de persoal dispoñible”, o que creemos que confirma o espírito da norma ao ter en conta a insuficiencia de persoal de enfermería naquela época. Como reafirmación do anterior, no caso do Acordo relativo ás unidades e servizos de Atención Primaria, o propio artigo 3º establece que “Para a cobertura das ausencias do persoal utilizaranse, por orde de prelación, os seguintes instrumentos: 1. Chamamento a aspirantes das listas de vinculación temporal. 2. Prolongación de xornada para o persoal das unidades e servizos e xornada complementaria nas unidades e servizos para o persoal dos puntos de atención continuada. 3. Intersubstitución. Para a súa realización, e conseguinte retribución, darase prioridade ao persoal que manifeste a súa voluntariedade de realizar a intersubstitución.” E no artigo 6º do devandito acordo, disponse que “Só excepcionalmente, e debido á falta contrastada de persoal dispoñible para o mantemento da asistencia sanitaria debida, a dirección do centro poderá adoptar medidas extraordinarias que obriguen á superación dos límites de xornada establecidos (...). Considerarase que existe indispoñibilidade de persoal cando concorran á vez as seguintes circunstancias: 1.- Que non se dispoña de persoal nas listaxes de aspirantes a vinculacións temporais (...).” Como resumo deste segundo apartado das nosas consideracións, temos que concluír que a xustificación última destes acordos de ampliacións de xornadas pasa en todo caso pola falta de persoal das listas de contratacións temporais provocado pola escaseza de persoal. Como terceiro punto, dicir que no informe da consellería faise continua referencia á potestade de autoorganización que dispón o Sergas, declaración coa que estamos por suposto de acordo. Sen embargo, o que subxace nesta queixa é a aplicación das propias normas e acordos que vinculan á consellería e ao Sergas, e que en todo caso respectan a aludida potestade autoorganizativa, pero que sen dúbida son de estrito cumprimento. En cuarto lugar, a administración xustifica a súa actuación en base ao disposto no artigo 31 da Lei 11/2011, do 26 de decembro, de orzamentos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2012 e no artigo 34 da Lei 2/2013 de orzamentos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2013, nos que se recolle que “non se procederá á contratación de novo persoal laboral temporal nin ao nomeamento de persoal estatutario temporal, nin ao nomeamento de persoal funcionario interino, nos supostos previstos no artigo 9.2 da Lei 55/2003, de 16 de decembro, do Estatuto marco do persoal dos servizos de saúde, e na letra a) do apartado un do artigo 10 da Lei 7/2007, de 12 de abril, do estatuto básico do empregado público, no ámbito a que se refire a letra b) do apartado seis do artigo 13 da presente lei, xa se trate de postos reservados nas relacións de postos de traballo a persoal laboral, estatutario ou a persoal funcionario. Quedan exceptuados do disposto no parágrafo anterior e para cubrir necesidades urxentes e inaprazables: (...) b) Persoal dos centros asistenciais do Servizo Galego de Saúde.” Tal excepción permite, ao noso entender, a contratación dos aspirantes anotados nas listas de contratación do Sergas para os supostos concretos de substitucións pola urxencia e inaprazable prestación da atención sanitaria debida. Por último, as Leis 11/2011 e 2/2013 de orzamentos, sinala no apartado cuarto dos mesmos artigos referenciados, que “de conformidade co establecido no presente artigo la aplicación dos pactos e acordos que prevexan medidas relativas á cobertura das ausencias do persoal das institucións sanitarias deberá respectar o carácter absolutamente imprescindible das substitucións transitorias do persoal. En consecuencia, serán os órganos de xestión das institucións sanitarias os que, atendendo as necesidades asistenciais, determinarán as medidas axeitadas para manter a cobertura asistencial, adecuándose, asemade, aos principios e criterios de responsabilidade na xestión do gasto e de eficiencia na asignación e emprego dos recursos públicos, en atención á situación económica e ao cumprimento do principio de sustentabilidade financeira, consonte o preceptuado na Lei 2/2011, de 16 de xuño, de disciplina orzamentaria e sustentabilidade financeira”. Ante isto, a valoración económica resulta fundamental para a adopción das medidas a adoptar, polo que en todo caso, os incrementos e complementos nas retribucións que derivan do pago de horas extraordinarias non parece ir na liña indicada neste apartado. Tamén é preciso mencionar que, segundo alegan os interesados, nas outras áreas de xestión sanitaria da nosa comunidade sí se recorren ás listas de contratacións temporais, polo que prodúcese así unha desigualdade na aplicación dos propios criterios da consellería. Efectivamente, os aspirantes inscritos nestas listas gozan dunha expectativa de ser nomeados, pero tal expectativa basease nuns criterios obxectivos e iguais para todos eles, e que deben ser respectadas en virtude da normativa fixada para este acceso. Non queremos rematar as nosas valoracións sen aludir tamén ao feito de que consideramos preciso que se reflexione se a prestación dunha asistencia de calidade que dea resposta ás demandas e necesidades da poboación mencionada no escrito da consellería pode verse minorada cando os profesionais que deben estar ao fronte dos servizos acumulan horas de traballo excesivas, existindo a posibilidade legal de realizar contratacións de persoal igual de cualificado que afronte o servizo sen tal cúmulo de traballo. A tales consideracións, uniríase igualmente principios de xustiza material e solidariedade que, en todo caso, non entran en contradición coa prestación dun servizo sanitario de calidade. Por todo o indicado anteriormente, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar á Consellería de Sanidade a seguinte recomendación: Que se adopten as medidas necesarias pola consellería a fin de proceder á utilización das listas de contratación temporal nos centros do SERGAS da provincia de Lugo, dando cumprimento á orde de prelación nos chamamentos de persoal para a cobertura de ausencias do Sistema Galego de Saúde no marco que permite a lexislación actual relativa á situación económica, disciplina orzamentaria e sustentabilidade financeira. Resposta da Consellería de Sanidade: recomendación aceptada. 10. Recomendación dirixida ao Concello de Marín, en data 1 de xullo de 2013, debido a falta de resposta ante os escritos presentados (Q/612/13). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. …, referente ao tratamento a título particular e non como representante sindical ante reclamación do acordo municipal de disolución do Padroado Municipal de Cultura. Solicitado informe ao concello, recibimos escrito no que se sinala que o informe emitido polas responsables da Secretaría e da Intervención municipal en relación co recurso contra o acordo plenario de disolución do Padroado Municipal de Cultura non entra en ningún tipo de opinión ou consideración persoal (nin favorable nin desfavorable) referente ao autor da presente queixa, máis aló de identificalo polo seu nome, limitándose a dar cumprida contestación a cada un dos argumentos impugnatorios recollidos no recurso subscrito polo Sr. …. en nome do CSI-F, que sería desestimado polo Pleno. Continúa o informe que, resultaba ineludible traer a colación o nome do autor da queixa, na medida en que era él quen interpuxo o recurso en representación do sindicato CSI-F, tal e como se indica no informe cuxa modificación pretendía forzar, posto que, de non ser así, carecería totalmente de lexitimación para impugnar tal acto administrativa e non se lle houbese dado resposta ao recurso que presentaba, de feito, dito funcionario non é un dos traballadores que tras a disolución do mencionado organismo autónomo quedou integrado no Concello de Marín, nas mesmas condicións laborais que tiñan no momento da subrogación e, curiosamente, ningún dos traballadores afectados impugnou o acordo de disolución. Para o concello, a invocación da suposta vulneración do exercicio de liberdades públicas ou dereitos sindicais carece de todo fundamento, ao igual que a afirmación de que non se tramitan as peticións que formula o autor da queixa. Afirmacións que se ven desvirtuadas polo propio feito de que a impugnación presentada polo mencionado funcionario municipal en representación do CSI-F, foi analizada nun amplo informe de dez páxinas elaborada polas titulares da Secretaría e da Intervención municipal, con cuxo contido parece discrepar o sr…., sendo o referido recurso desestimado integramente polo Pleno. O órgano municipal insiste en que as múltiples peticións que presenta a cotío o funcionario adscrito ao servizo de Secretaria, d…., son tramitadas nun casos en nome propio e noutros en representación do sindicato ao que pertence, o que supón que, tan só con dar resposta a cada unha das institucións que nos piden información a resultas de queixas presentadas ante elas polo mencionado funcionario, que habitualmente acaban sendo arquivadas, paralízase seriamente o funcionamento desta Administración. En proba disto, o concello remítenos unha relación do listado de escritos e peticións presentadas no Rexistro Municipal polo sr. ….., durante os anos 2011, 2012 e o que vai de 2013. En canto á solicitude de recusación formulada polo autor da queixa, maniféstase que non foi tramitada ao carecer dos requisitos mínimos para elo, ao non invocarse ningunha das causas de recusación previstas no art. 28 da Lei de procedemento administrativo. Segundo o concello, o Sr….. interpreta que existe unha "enemistade manifesta" (art. 28 c) coa secretaria polo feito de que esta (en cumprimento das tarefas inherentes á xefatura do servizo de Secretaría ao que está adscrito o interesado), se lle comine a dar cumprimento as tarefas que ten encomendadas e manter respecto aos seus compañeiros, sendo unha invocación xenérica que pretende facer extensiva, a "calquera trámite que lle afecte". Á vista do exposto no informe remitido polo concello e atendendo ás demandas sinaladas polo interesado no seu escrito, compre resaltar que, aínda que son dúas as materias presentadas no caso concreto, tales como unha primeira cuestión de fondo relativa ao tratamento a título particular e non como representante sindical ante reclamación do acordo municipal de disolución do Padroado Municipal de Cultura, e unha segunda de forma sobre a falta de resposta ante a solicitude do interesado de apertura de expediente disciplinario, o certo é que a queixa circunscríbese exclusivamente ao problema formal, dado que o aspecto material da mesma debemos considerala axustada a dereito. Centrándonos así na omisión de contestación por parte do concello ás solicitudes presentadas polo autor da queixa, cómpre resaltar que as administracións públicas, nas relacións cos cidadás, deben encauzar o exercicio das súas funcións mediante o procedemento administrativo. A razón de ser deste modo de actuación administrativa responde a unha dobre finalidade: servir de garantía aos dereitos dos administrados e, doutro modo, ao propio interese público. A garantía da existencia de trámites administrativos e dunha resposta efectiva ao cidadán deriva da propia Constitución Española. Así, a obriga administrativa de cumprir escrupulosamente coas normas que rexen os procedementos, coidando ao máximo de todos os trámites que constitúen o expediente, dimana directamente do mandato constitucional do artigo 103 dunha Administración eficaz que serve con obxectividade aos intereses xerais e que actúa con sometemento pleno á Lei e ao Dereito, sometemento que se articula mediante á suxeición da actuación pública ao procedemento administrativo establecido pola lei. Debe recordarse que o principio de eficacia do xa mencionado artigo 103.1 da Constitución Española esixe das administracións públicas que cumpran razoablemente as expectativas que a sociedade lexitimamente lle demanda, entre elas, o deber da Administración de resolver con prontitude as peticións e reclamacións que lle presenten os particulares, xa que o coñecemento cabal polo administrado da fundamentación das resolucións administrativas, constitúe un presuposto inexcusable para a axeitada defensa dos seus dereitos e intereses lexítimos. Dito o anterior, é precisamente a Lei 30/1992, de 26 de novembro, de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común a encargada de dar efectividade ao descrito nos parágrafos anteriores ao concretar no artigo 42 que “a Administración está obrigada a ditar resolución expresa en todos os procedementos e a notificalos, calquera que sexa a súa forma de iniciación.” A institución do silencio administrativo negativo recoñecida no artigo 43 da mesma disposición –a diferenza do silencio administrativo positivo, que ten a consideración de verdadeiro acto administrativo finalizador do procedemento- configúrase pola lei exclusivamente como unha garantía para a defensa xudicial dos seus dereitos por parte dos interesados. Polo tanto, a Administración non queda eximida da súa obriga de resolver, e de feito, no caso de desestimación por falta de resolución expresa, non estará vinculada ao sentido do silencio, tal e como sinala expresamente o mesmo artigo 43. Non hai que esquecer que o silencio administrativo é unha práctica que xera nos cidadás unha auténtica inseguridade xurídica e indefensión material que obriga aos cidadás a acudir á vía xurisdicional para a resolución dos seus conflitos, convertendo por elo, en inoperante, a vía administrativa. Por esta razón, é urxente e necesaria a supresión desta práctica polos órganos da administración pública en todos os niveis. Centrándonos no suposto concreto, a normativa vixente sinala expresamente que no caso de iniciarse o procedemento como consecuencia de denuncia, deberá «comunicarse» dito acordo ao asinante da mesma. Por todo o indicado anteriormente, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar ao Concello de Marín a seguinte recomendación: Que se adopten as medidas necesarias polo concello para dar cumprimento ao deberes legais que se extraen do artigo. 42 da Lei 30/1992, de 26 de decembro, de réxime xurídico e procedemento administrativo común, dando resposta aos escritos e solicitudes presentados polos administrados. Resposta do Concello de Marín: recomendación aceptada. 11. Recomendación dirixida ao Concello do Porriño, en data 22 de xullo de 2013, debido a un expediente sancionador de tráfico. (Q/2371/12). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. …., referente ao expediente sancionador de tráfico nº 1341/2012 iniciado polo Concello do Porriño. Tralo envío polo concello dun primeiro informe no que se ratifican nos feitos e fundamentos manexados no procedemento sancionador, solicitamos información complementaria para esclarecer se a marca viaria amarela que orixina a denuncia foi efectivamente pintada polo promotores do edificio ou si se corresponde cunha sinal autorizada polo concello. Con data de 28-06-13 recibimos escrito da Concellería de Urbanismo no que expresamente se manifesta que “non consta que a franxa amarela pintada no bordillo da beirarrúa correspondente á entrada de garaxe do portal identificado co núm…………. na R/................ fora executada por este concello. A citada entrada de garaxe non ten autorizado nin solicitado bado de entrada de vehículos”. Analizando o contido de ambos informes, debemos dicir que a correcta tramitación do procedemento sancionador non queda invalidada polo feito de que a denuncia fora presentada por un auxiliar de policía pois, tal e como permite o artigo 75 da Lei de seguridade viaria, este poderase incoar de oficio pola autoridade competente que teña noticias dos feitos que poidan constituír infraccións aos preceptos desta lei ou mediante denuncia que poderá formular calquera persoa que teña coñecemento directo dos mesmos”. Así, os axentes da autoridade encargados da vixilancia do tráfico teñen o deber de denunciar cando observen un feito que constitúa unha infracción, pero elo non nega o dereito deber xenérico que alcanza aos axentes da autoridade que non se atopen encargados de tal vixilancia, incluídos os auxiliares. O artigo 76 ampara coa presunción de veracidade só ás denuncias formuladas polos axentes da autoridade encargados da vixilancia do tráfico, presunción que non existe respecto ás denuncias formuladas por outros axentes. Neste caso concreto, o feito de que o denunciante fora un axente auxiliar de policía, non impide a denuncia, ratificada por un axente competente testemuña dos feitos. Con isto, non é cuestionable a correcta incoación do expediente sancionador. A pesar do anterior, neste suposto concreto consideramos que o problema do expediente atópase no feito de que, por parte da administración, se considera probado que os feitos denunciados tiveron lugar na r/………,nº….., e que a infracción deriva da vulneración do artigo 171.5 A CIR ao “non respectar a indicación dunha marca viaria amarela”. Sen embargo, e tal como informa o propio concello, a marca viaria amarela obxecto de controversia non foi executada pola administración local nin corresponde a ningún bado autorizado, polo que non se produce feito algún que infrinxa a normativa referenciada. Por todo o indicado anteriormente, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar ao Concello de Porriño a seguinte recomendación: Que se adopten as medidas necesarias polo concello para proceder á revisión do expediente sancionador 1341/2012, e dite resolución de anulación da sanción imposta. Resposta do Concello do Porriño: recomendación aceptada. 12. Recomendación dirixida ao Concello de Riós en data 23 de setembro de 2013, debido á esixencia de empadroamento nun procedemento de contratación (Q/4040/2013). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. …, referente ao procedemento de contratación das brigadas municipais para a prevención e defensa contra incendios no Concello de Riós. Solicitado o preceptivo informe ao órgano municipal, recibimos documento no que se indica que no proceso de selección para a contratación de persoal para o desempeño dos postos das brigadas municipais de loita contraincendios, incluíuse a valoración do patrón co fin de acreditar a vinculación territorial do candidato/a ao ámbito municipal e ao coñecemento da realidade física e social do concello. O concello xustifica esta medida alegando a importancia do coñecemento do territorio, para o cal utilízase o dato do Padrón Municipal. Así, nas bases de contratación que adxunta o concello, aparece na cláusula 6 de “Baremo xeral de méritos”, un apartado 2 que recolle expresamente que na aplicación de méritos xerais valorarase o coñecemento do medio físico do Concello de Riós, outorgándose 20 puntos cando se presente o certificado de empadroamento, que será acreditativo da vinculación territorial do candidato/a ao ámbito municipal e o coñecemento da realidade física e social do concello. Á vista do contido no informe remitido polo concello, confirmamos que efectivamente consta a valoración do empadroamento como mérito no proceso selectivo cuestionado nesta queixa. Dito isto, a cuestión a dilucidar é se a inclusión deste mérito podería ser contrario  ás disposicións vixentes en materia de acceso ao emprego público local e, polo tanto, se a  actuación administrativa adecúase aos principios de eficacia e sometemento pleno á Lei e ao Dereito contemplados no art. 103 da Constitución Española. A nosa norma suprema, establece no seu artigo 23.2 o dereito dos cidadáns a acceder en condicións de igualdade ás funcións e cargos públicos, cos requisitos que sinalen as leis. Este precepto debe relacionarse co artigo 103.3 da mesma norma fundamental, que determina que o acceso á función pública regularase de acordo cos principios de mérito e capacidade. Tales principios vinculan a todas as administracións públicas, polo que a Administración local debe respectalos en todo proceso selectivo que convoque, sexan convocatorias para postos de funcionario (de carreira ou interino) como laboral (fixo ou temporal). Tal obriga queda confirmada no disposto nos artigos 1 e 2 do Estatuto básico do empregado público de 2007, e nos artigos 55, 56 e 61. Na mesma liña, pronúnciase a normativa reguladora da Administración local tanto no seu artigo 91.1 da Lei 7/1985, de 2 de abril, como no artigo 103. Tal normativa resulta determinante no caso que nos atinxe, pois dispón que toda selección debe realizarse mediante un procedemento que garanta os principios de igualdade, mérito, capacidade, publicidade e obxectividade, con independencia da modalidade do contrato laboral que se celebre. Unha vez aclarado a aplicación dos principios básicos nos procesos selectivos, o seguinte punto a tratar é a diferenza entre requisito e mérito nas bases destes procesos. O requisito é unha condición imprescindible para participar e para ser admitido nun determinado procedemento selectivo e non prexulga sobre a capacidade e a cualificación do aspirante. A esixencia como requisito de estar empadroado no concello convocante da praza, sería, ao noso entender, e corroborado por numerosa xurisprudencia, contrario a normativa vixente. O proceso que motiva a apertura deste expediente de queixa, inclúe o empadroamento no municipio, non como requisito, senón que está incorporado nas bases da convocatoria como mérito, o que significa que constitúe un valor positivo do aspirante que amosa así unha maior adecuación para o acceso ao emprego. Tal e como sinala reiterada xurisprudencia, a confección dos méritos nas bases dunha convocatoria debe respectar os principios de igualdade, méritos e capacidade sancionados nas disposicións anteriormente expresadas; paralelamente, haberán de ser obxectivos e comúns, tamén directamente vinculados cos cometidos que legal ou regulamentariamente estean previstos para a praza e posto de traballo ao que a mesma se adscriba. A partir de aquí, o que debe analizarse é si o empadroamento neste convocatoria concreta garda unha relación obxectiva e proporcionada coas funcións do posto de xeito abstracto e xeral. Así, non procede analizar en abstracto a legalidade da base en cuestión, senón que un axeitado control esixe poñela en directa relación co posto a desenvolver. Os argumentos esgrimidos polo concello ao sinalar que debe valorarse “o coñecemento da realidade física e social” para realizar as labores propias da brigada para a prevención e extinción de incendios constitúen, en principio, motivos razoables. O coñecemento do medio físico parece ter unha relación directa co posto, e facilita sen dúbida a execución das tarefas encomendadas. Non obstante, temos que recoñecer que, por unha banda, o mero feito de estar empadroado non garante o dominio do termo municipal, e por outra, terceiros e incluso con igual fundamento, veciños de localidades próximas, poderían manexarse no entorno coa mesma facilidade. Así, pode acontecer que, aínda residindo no concello de Riós, por diferentes circunstancias, non se coñeza, o montes da zona, polo que non resulta un indicador totalmente fiable. Sen embargo, debe admitirse, que dado o tempo de publicación da convocatoria con respecto ao inicio do contrato, e a duración deste, a esixencia do certificado do Padrón, pode servir como un posible instrumento medidor máis, dentro do conxunto de méritos a valorar. Pero precisamente, por ser conscientes de que residir nun municipio non proba de xeito irrefutable coñecer ese territorio, a baremación de tal mérito non debe ser desproporcionada. Así, de cara a unha axeitada apreciación da problemática formulada, é preciso ter en conta os puntos outorgados nas bases ao mérito cuestionado, e é neste punto no que consideramos que os 20 puntos que se poden obter polo mesmo, dentro do total máximo de 70 puntos (computando a totalidade dos méritos), resulta desmedido. Como conclusión ao expresado nas liñas anteriores, o empadroamento avaliado na convocatoria de referencia, é un factor directamente conectado cos principios de mérito e capacidade en relación co posto a desenvolver, por unha aptitude máis especificamente adaptada ás funcións do traballo a realizar. Sen embargo, dada a puntuación que se lle adxudica ao mérito analizado, vemos que se produce unha desmesura ou desproporción, dado que o outorgamento de vinte puntos nun máximo de 70, representa case un 29 por cento do total. Por todo o indicado anteriormente, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar ao Concello de Riós a seguinte recomendación: Que nas bases reguladoras de calquera proceso selectivo de acceso ao emprego público, se valore axeitadamente a inclusión das referencias ao lugar de residencia dos aspirantes (empadroamento), valorándose como mérito sempre e cando estea directamente relacionado co contido do posto de traballo e polo tanto vinculado aos principios de mérito e capacidade, e que tal valoración se faga na súa xusta proporción Resposta do Concello de Riós: pendente de resposta. 13. Recomendación dirixida ao Concello de Brión en data 2 de outubro de 2013, debido ao desenvolvemento do proceso selectivo para a contratación dun auxiliar administrativo (Q/592/13). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. …, referente á tramitación do proceso selectivo para o ingreso nunha praza de auxiliar administrativo do Concello de Brión convocado por Resolución de 14 de setembro de 2012. O concello pon de manifesto no informe remitido a esta Institución, que o proceso selectivo se desenvolveu con total normalidade e respectando as garantías previstas no ordenamento xurídico, sen que poida significarse incidencia reseñable algunha, mais alá da subsanación dos erros dunha plantilla de corrección do primeiro exercicio. Subliña o órgano municipal que, neste caso particular, as actuacións do tribunal se desenvolveron con especial dilixencia e celo, tratando en todo momento de salvagardar os dereitos do aspirante, así como de responder ás múltiples suxestións e queixas formuladas por D. …., e que renunciou a participar na terceira proba do proceso selectivo malia ter superado os dous primeiros exercicios. Tal e como se reflicte na acta nº 1 do tribunal cualificador, de 12 de xaneiro de 2013, o primeiro exercicio da fase de oposición celébrase, sen incidencias, no lugar e data indicados, procedendo seguidamente o tribunal á cualificación do exercicio e a súa posterior publicación no taboleiro de municipal de edictos e na páxina web municipal, obtendo o aspirante 7,35 puntos sobre un total de 10 puntos posibles. Con datas 15, 17, 21 e 23 de xaneiro de 2013 teñen entrada no Rexistro Xeral do Concello de Brión reclamacións formuladas por un total de cinco aspirantes ao proceso selectivo (entre os que non se atopa ningunha súa), solicitando a revisión da cualificación outorgada polo tribunal en determinadas preguntas do primeiro exercicio. Tal e como consta nas actas nº 2 e 3, o tribunal cualificador procedeu, en sesión de 25 de xaneiro de 2013, ao exame das referidas reclamacións, constatando a existencia de tres erros materiais na transcrición da plantilla de respostas dada como válida e publicada con data 12 de xaneiro de 2013. Unha vez corrixidos novamente todos e cada un dos exames de acordo coa plantilla de respostas correcta, o tribunal procede á publicación da mesma, coas notas definitivas acadadas polos aspirantes, no taboleiro de anuncios do concello así como na súa páxina web con data 25 de xaneiro de 2013. Como consecuencia da corrección dos erros advertidos, D….. obtén unha cualificación de 7,10 puntos sobre un total de 10 puntos posibles. Con data 31 de xaneiro de 2013 tivo entrada no rexistro xeral do Concello de Brión un escrito do autor da queixa, no que formula diversas alegacións en relación co contido da plantilla oficial de respostas ao primeiro exercicio da fase de oposición publicada mediante Resolución do tribunal de data 25 de xaneiro de 2013, solicitando, así mesmo, a anulación das respostas dadas como válidas ás preguntas nº 7, 13, 24, 40 e 41. Consta na Acta nº 3 que, o tribunal cualificador procedeu, en sesión de 22 de febreiro de 2013, ao detido análise da reclamación formulada e ao seu posterior rexeitamento, notificándolle esta decisión ao reclamante, de xeito motivado (da que nos achegan copia). Como conclusión do antedito, o concello sinala que non se advirte irregularidade algunha na actuación do tribunal cualificador por canto que, por unha banda, advertidos tres erros na transcrición da plantilla de respostas correctas publicada con data 12 de xaneiro de 2013, o tribunal procedeu á súa debida corrección, revisando todos e cada un dos exames dos aspirantes con igual criterio, e modificando as cualificacións finais á vista das respostas finalmente consideradas como válidas; e por outra, ante a reclamación do interesado, o tribunal cualificador procedeu ao seu debido exame e análise e á posterior comunicación da súa decisión, absolutamente motivada, mediante notificación individualizada. Continuando co relato dos feitos que consta no informe municipal, con data 31 de xaneiro de 2013 tivo entrada no rexistro xeral do Concello de Brión, escrito presentado por D. …. no que solicita se declare a nulidade do primeiro exercicio realizado no proceso selectivo analizado, así como a debida aclaración do feito de que se tiveran publicado dúas listaxes diferentes coa lista de aprobados no primeiro exercicio da citada convocatoria pública. Na sesión de 22 de febreiro de 2013 (acta nº 3), o tribunal cualificador procedeu ao detido exame e análise da reclamación formulada polo referido aspirante, elaborando unha Resolución desestimatoria que notificada individualizadamente ao interesado, desestimación que tamén nos fixeron chegar. Así, fronte á denuncia de falta de anonimato, a Administración local sinala que este vicio non pode senón considerarse, ao sumo, unha mera irregularidade non invalidante pola sinxela razón de que o anonimato das probas non garante en modo algún a imparcialidade nin a compromete, por canto a corrección mesma se limita a aplicación dunha plantilla que, no presente caso, foi obxecto de publicación en data 25 de xaneiro, estando, ademais, previamente determinados na convocatoria os criterios de valoración. Os argumentos do órgano municipal inciden en que resulta indiferente que o tribunal coñeza ou non o nome dos aspirantes, na medida en que a súa capacidade de decisión ou discrecionalidade está absolutamente vinculada á plantilla e aos criterios de corrección fixados nas propias bases da convocatoria. É por tal motivo que non cabe a posibilidade de prexudicar ou beneficiar a calquera aspirante ao proceso selectivo ao tratarse, a corrección, dun acto puramente mecánico. Nas alegacións cítase xurisprudencia pronunciada neste senso. Con data 4 de marzo de 2013, D. …., presenta no rexistro xeral do concello un novo escrito, no que formula recurso de alzada contra a Resolución do tribunal cualificador de data 22 de febreiro de 2013. Toda vez que o referido escrito, a xuízo do tribunal, non advertía argumento xurídico algún que supuxera unha modificación da reclamación efectuada en data 31 de xaneiro de 2013, considerouse oportuna a súa desestimación presunta (pola vía do silencio administrativo), comunicándose debidamente tal circunstancia ao alcalde, órgano competente para a súa resolución. Mediante acordo do tribunal cualificador de data 22 de febreiro de 2013, debidamente comunicado aos aspirantes mediante a súa publicación no taboleiro de edictos da corporación municipal e na súa páxina web, procédese á fixación da data e lugar da realización do segundo exercicio da fase de oposición que tería lugar o día 5 de marzo de 2013, ás 18:00 horas, na aula de informática da Facultade de Ciencias Políticas e da Administración, Campus Sur, de Santiago de Compostela. Tal e como consta na acta nº 5 do tribunal cualificador, na data e lugar referenciados procédese á realización do segundo exercicio da fase de oposición (no que participa, así mesmo, o reclamante); exercicio que transcorre sen incidencias. Unha vez corrixidas as probas do segundo exercicio da fase de oposición (acta nº 7 do tribunal, de data 27 de marzo de 2013), procédese á publicación (taboleiro de edictos do concello e páxina web) dos aspirantes que superaron a devandita proba, entre os que se atopa o agora reclamante, cunha puntuación global de 6,5 puntos sobre un total de 10 puntos. Téndose recibido varias solicitudes de revisión do segundo exame do proceso selectivo, o tribunal cualificador acorda outorgar a todos os aspirantes por igual un trámite de audiencia que tería lugar, nas dependencias do concello de Brión, o día 5 de abril de 2013, ás 10:00 horas. Dito anuncio foi debidamente publicado no taboleiro de edictos do Concello de Brión e na súa páxina web o día 1 de abril de 2013; é dicir, con catro días de antelación á data fixada para a revisión. Con data 2 de abril de 2013 (unha vez publicada debidamente a data de revisión do segundo exercicio do proceso selectivo) tivo entrada no Rexistro Xeral do Concello de Brión, escrito presentado polo reclamante no que solicita os seguintes documentos: - Copia impresa do modelo de corrección e puntuación do exercicio de informática segundo o tribunal. - Copia impresa do documento coa corrección e puntuación aplicadas ao seu exercicio. - Copia impresa e en soporte informático do seu exercicio. Copia impresa do documento coa corrección e puntuación aplicadas ao exercicio da aspirante Dª ….. - Copia impresa e en soporte informático do exercicio da aspirante Dª .... Na medida en que dito escrito tivo entrada no rexistro xeral do Concello con posterioridade á publicación da data fixada para a revisión oficial da devandita proba, e aos efectos da efectiva posta en coñecemento de tal circunstancia ao Sr. …, remíteselle, con data 2 de abril, nova comunicación individual mediante correo electrónico. Así mesmo, e na mesma data, por parte do secretario do tribunal cualificador procédese á comunicar telefonicamente ao Sr. …, a posibilidade de revisar tales extremos o día 5 de abril de 2013, data fixada para a revisión do citado exame por parte de todos os aspirantes ao proceso selectivo. Con data 3 de abril de 2013 e mediante correo electrónico, o Sr. …., presenta escrito de alegacións reiterando novamente a solicitude de información efectuada con data 2 de abril. O concello sinala que debe terse en conta que o reclamante tería acceso á documentación solicitada así como á revisión da devandita proba selectiva, ao igual que o resto dos aspirantes, na data previamente fixada polo tribunal. O tribunal cualificador, no presente caso e previa recepción do escrito presentado polo reclamante solicitando copia da documentación relativa ao segundo exame do proceso selectivo, e pese a ter cumprido cos trámites de información pública que prevén as bases da convocatoria, púxose en contacto co aspirante por vía telefónica e mediante correo electrónico, circunstancia esta que denota unha absoluta dilixencia (máis que a debida) na súa actuación e, en particular, no tratamento e condescendencia para cos aspirantes ao proceso selectivo. Nótese que segundo consta nas propias bases da convocatoria, Lei do proceso selectivo que vinculan tanto á propia administración como aos aspirantes ás prazas convocadas, "unha vez comezadas as probas selectivas, non será obrigatoria a publicación da celebración dos sucesivos exercicios no Boletín Oficial da Provincia, senón que será suficiente coa súa exposición no taboleiro de anuncios do concello e na súa páxina web con, cando menos, 24 horas de antelación ao comezo destes". O concello aclara que do anterior dedúcese que o medio habitual de información e publicación dos aspectos relativos ao desenvolvemento dun proceso selectivo (inclusive as datas de realización dos exames) é o taboleiro de anuncios do concello e/ou a súa páxina web; nunca, como así se fixo no presente caso, a comunicación telefónica presencial ou o correo electrónico, medios de comunicación que foron utilizados polo tribunal cualificador como complemento daqueles medios habituais de publicidade e información. É máis, a antelación coa que se puxo en coñecemento de todos os aspirantes a data de revisión do segundo exame foi de catro días (96 horas), sendo ademais notificado individualizadamente o reclamante o día 2 de abril, é dicir, con 72 horas de antelación á referida data. O informe do concello remata alegando que non cabe imputar irregularidade algunha á actuación do tribunal cualificador, senón máis ben ao contrario, pois queda absolutamente probada a súa especial dilixencia na comunicación e posta en coñecemento do reclamante das fórmulas previamente acordadas para a revisión do contido do devandito exame. Facilitarlle por correo electrónico ou por escrito, como pretendía, a documentación relativa á segunda proba do proceso selectivo non faría senón introducir un elemento de arbitrariedade e desigualdade para co resto de aspirantes ao proceso selectivo que si tiveron que desprazarse, e así o fixeron, ás dependencias do Concello de Brión para a revisión na data prefixada. Por parte desta Institución, unha vez estudadas e analizadas as alegacións dunha e outra parte, debemos estruturar o asunto en tres puntos diferenciados, valorando cada un deles por separado: 1.- Anulación de respostas do primeiro exercicio. Neste apartado, parécenos importante sinalar ao inicio das nosas reflexións que, tal e como avala numerosa xurisprudencia, os tribunais cualificadores de concursos e oposicións gozan de ampla discrecionalidade técnica, dada a presumible imparcialidade dos seus compoñentes, a especialización dos seus coñecementos e a intervención directa nas probas realizadas. En contrapartida, co fin de delimitar o espazo propio no que se enmarca a discrecionalidade mencionada, cabe afirmar que nas probas tipo test debe esixirse unha cota máxima de precisión para a formulación tanto das cuestións como das respostas alternativas que sexan ofrecidas respecto da cada unha desas cuestións. No caso que orixina este expediente de queixa, entendemos que as respostas consideradas cuestionadas polo interesado e tratadas como correctas polo tribunal cualificador, cumpren cos parámetros anteriores, e son respostas que revisten de suficiente xustificación racional. A elección da resposta correcta por parte do tribunal leva implícito un ditame técnico situado dentro do marxe de polémica sobre a solución correcta que se estima tolerable polos expertos do correspondente sector do saber especializado, neste caso, a rama xurídica. Dito o anterior, e para evitar posibles arbitrariedades (dexeneración á que pode chegar a discrecionalidade antes mencionada), as decisións dos tribunais cualificadores sobre a corrección dos exercicios de procesos selectivos, deben ser motivadas, baseándoas en criterios legais ou na doutrina de autores recoñecidos, premisas que consideramos que están presentes neste caso concreto, e polo que apreciamos que a administración, neste punto, actuou regularmente e conforme á normativa. 2.- Falta de anonimato no primeiro exercicio. Polo que se refire á denuncia do interesado sobre a non preservación do anonimato no exercicio tipo test, temos que partir da base de que existen discrepancias na xurisprudencia sobre o carácter invalidante derivado da consignación da identificación do aspirante. Entre outros, e a modo de exemplo, o Tribunal Superior de Justicia de Cataluña desestima a invalidación dunha proba tipo test na que constaba o nome completo do aspirante. Fundamenta a súa decisión sinalando que a identificación persoal é necesaria para evitar suplantacións de personalidade ou de acreditación sobre a quén pertencen as respostas, non supoñendo tal actuar vulneración dos principios constitucionais dado que o test é unha proba que se corrixe automaticamente e non en base a criterios subxectivos do examinador. A corrección deste tipo de exames limítase á aplicación dunha plantilla, de tal modo que resulta indiferente para o tribunal coñecer o nome ou non dos partícipes debido a que a súa capacidade de decisión ou discrecionalidade está absolutamente vinculada a tal plantilla, sen que poida beneficiar ou prexudicar o feito de coñecer previamente o autor do exame. A pesares do anterior, desde esta Institución consideramos que a esixencia do anonimato no trámite de corrección de probas de acceso á función pública é unha derivación consustancial aos dereitos e principios constitucionais que rexen o procedemento de selección, que emana directamente dos arts. 23 e 103 da Constitución. Esta liña ven sendo ratificada polo propio Tribunal Supremo en repetidas sentenzas (por exemplo, STS de 31 de xaneiro de 2006, STS de 19 de xaneiro de 2009, etc.) ao ditaminar que respectar o anonimato dos participantes nos procesos selectivos, aínda cando consisten en tipo test, garante os principios de igualdade e imparcialidade, debendo articularse os mecanismos precisos para garantir de modo completo e eficaz a incógnita sobre a identidade do examinado. O anonimato é unha garantía obxectiva dos principios que rexen o proceso, polo que a mesma debe establecerse sempre que non sexa contrario á natureza e características da proba. É máis, o feito de que, durante o transcurso do procedemento selectivo non se aprecien indicios concretos de que ditos principios se viran inobservados, non é causa suficiente para estimar que a esixencia do anonimato non é necesaria, pois, precisamente, a súa virtualidade é preventiva. Así, mecanismos tales como a utilización de códigos, aseguran o anonimato na corrección e facilita a transparencia do proceso e a confianza dos aspirantes na imparcialidade dos seus membros así como de quenes van ser tratados por igual aos demais participantes do proceso selectivo. No caso que nos atinxe, dado que o exame tipo test é corrixido de xeito automático en función dunha plantilla (e non ter opción a posibles rectificacións), non resulta invalidado pola consignación da identidade dos aspirantes ao non producirse indefensión dos interesados. Así, temos que estar de acordo co concello que, en todo caso, neste suposto, pode apreciarse unha irregularidade non invalidante. Non obstante, e de cara ao futuro, co fin de garantir dunha forma máis completa e perfecta o anonimatos dos participantes no proceso, sería aconsellable que o concello adoptara os mecanismos precisos para evitar que quede constancia do nome e apelidos dos examinados nos seus exercicios, asegurando así o anonimato de cada un deles, sempre e cando sexa posible pola natureza e características do exercicio. Nas probas de lectura pública non entran neste caso, pero, evidentemente, as garantías mencionadas funcionan igualmente mediante outros mecanismos. A finalidade desta medida é aumentar a transparencia dos procedementos de selección para evitar dúbidas razoadas e desconfianza por parte dos candidatos. 3.- Copia da documentación solicitada. Neste apartado, debemos recordar que o artigo 105.b) da Constitución e 35.a) e h) da Lei 30/1992, de 26 de novembro, de réxime xurídico e do procedemento administrativo común garanten o acceso dos cidadáns aos arquivos e rexistros administrativos así como a coñecer, en calquera momento, o estado da tramitación dos procedementos nos que teñan a condición de interesados, e obter copias de documentos contidos neles. En base nos artigos referidos, a revisión dun exercicio ou o acceso a documentos elaborados polos administrados ou que fan referencia a eles, e a obtención de copias, constitúe un dereito e non unha concesión graciosa; por tanto un tribunal cualificador ten a obriga de amosar un exercicio ou exame escrito, realizado polo aspirante a unha proba selectiva. Este acceso entendemos que contribúe a garantir os requisitos de igualdade, mérito e capacidade que establece a Constitución nos seus artigos 23.2 e 103.3. No caso que orixina este expediente de queixa, hai que diferenciar a oportunidade que teñen os participantes no proceso selectivo á revisión da proba realizada, da solicitude expresa formulada por D…., de examinar e obter copia dunha serie de documentos obrantes no expediente que lle afecta. O autor da queixa non só require copia do seu exercicio, senón que solicita tamén copia do exame feito por outro candidato. O artigo 37.3 da Lei 30/1992, sinala que o acceso aos documentos de carácter nominativo que sen incluír outros datos pertencentes á intimidade das persoas figuren nos procedementos de aplicación do dereito, salvo os de carácter sancionador ou disciplinario, e que, en consideración ao seu contido, poden facerse valer para o exercicio dos dereitos dos cidadáns, poderá ser exercido, ademais de polos seus titulares, por terceiros que acrediten un interese lexítimo e directo. Creemos que existe un interese lexítimo e directo por parte de D…., dado que a comparación entre ambos exercicios pode ser útil na argumentación e defensa dos seus intereses. O solicitante non actúa aquí como un cidadán calquera, senón que presenta a condición singular de ter sido parte no procedemento no que se xeraron os documentos requiridos. A posibilidade de que o acceso aos documentos depare a quen o pretende un beneficio ou proveito ou lle sirva para evitar o diminuír un prexuízo, implica que o autor da queixa posúe o interese lexítimo necesario para que a súa solicitude sexa atendida, non podendo o concello obstaculizar a obtención das copias solicitadas ao non ter xustificado o ente local intereses de terceiros máis dignos de protección nin normas legais que impidan este acceso. O propio Tribunal Supremo avala esta postura en diversas sentenzas, entre as que cabe citar a da Sala do contencioso-administrativo de 6 de xuño de 2005, rec. 68/2002. O reclamante ten dereito a acceder aos documentos indicados, así como a obter copia deles a súas expensas, pois o artigo 37.8 da Lei 30/1992 dispón que o dereito de acceso conleva o de obter copias ou certificados dos documentos cuxo exame sexa autorizado pola Administración previo pago, no seu caso, das exaccións que se establezan legalmente. Por todo o indicado anteriormente, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar ao Concello de Brión as seguintes recomendacións: Que se adopten as medidas oportunas para garantir de xeito completo e eficaz o anonimato dos aspirantes que concorren aos procesos selectivos, sempre e cando sexa posible pola natureza e características do exercicio. Que se facilite copia dos exercicios e plantillas realizados polo interesado e que obran no seu expediente, así como daquela documentación da que se considere que ostenta un interese lexítimo. Resposta do Concello de Brión: recomendación aceptada parcialmente. 14.- Recomendación dirixida á Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria en data 02 de outubro de 2013, debido á exclusión das listas para a cobertura temporal de postos docentes (Q/1701/13). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D…., referente á súa exclusión das lista para a cobertura temporal, en calidade de interino ou substituto, de postos da especialidade de soldadura do corpo de profesores técnicos de formación profesional, por non ter superado o curso Celga 4 ou non ter a validación equivalente. Tras solicitar o preceptivo informe á Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria, tivo entrada no noso rexistro, escrito no que se xustifica a actuación da Administración en base á normativa vixente. Así, a Consellería sinala que o idioma propio de Galicia é o galego, de acordo co artigo 5.1 do Estatuto de Autonomía de Galicia, e que de acordo co artigo 1.2 da Lei 3/1983, do 15 de xuño, de normalización lingüística, os galegos (incluído o alumnado dun centro educativo) teñen o dereito de usar o galego, o que supón como contrapartida, unha obriga para a Administración, como resulta do disposto no artigo 6.1 desa Lei. O artigo 5.3 do Estatuto do Autonomía obriga á Administración a garantir o uso oficial e normal dos dous idiomas oficiais e a potenciar o emprego do galego en todos os planos da vida pública, cultural e informativa e a impoñeren os medios necesarios para o seu coñecemento. No artigo 3 do Decreto 79/2010, do 20 de maio, para o plurilingüismo no ensino non universitario de Galicia, recóllese o seguinte: «1. Na Administración educativa de Galicia e nos centros de ensino sostidos con fondos públicos utilizarase, con carácter xeral, a lingua galega e fomentarase o seu uso oral e escrito, tanto nas relacións mutuas e internas como nas que manteñan coas administracións territoriais e locais galegas e coas demais entidades públicas e privadas de Galicia, sen que iso supoña unha restrición dos dereitos do persoal docente. 2. As programacións e outros documentos didácticos das materias de lingua redactaranse, con carácter xeral, na lingua respectiva. 3. Nas actuacións administrativas de réxime interno dos centros docentes indicados no punto 1 deste artigo, como actas, comunicados e anuncios, usarase, con carácter xeral, a lingua galega, agás no referido a comunicacións con outras comunidades autónomas e cos órganos da Administración do Estado radicados fóra da comunidade autónoma, en que se utilizará o castelán. Ademais dos procedementos iniciados de oficio, tamén se usará o galego nos procedementos tramitados por petición dos interesados, sen prexuízo do establecido no artigo 36.3° da Lei 30/1992, do 26 de novembro, de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común”. No artigo 3 do mesmo Decreto 79/2010, do 20 de maio, "sobre a lingua na administración educativa", recóllese o seguinte: «1. Na formación profesional específica, nas ensinanzas artísticas e nas deportivas, de grao medio ou superior, cada centro educativo, segundo o procedemento establecido no regulamento de centros, establecerá unha oferta equilibrada de materias e módulos en galego e en castelán que garanta que o alumnado acade a competencia lingüística propia do nivel nas dúas linguas oficiais. 2. En todos os módulos garantirase que o alumnado coñeza o vocabulario específico nas dúas linguas oficiais.». En base ao anterior, a consellería conclúe que, como garantía dos dereitos do alumnado e como garantía do deber de promoción e normalización do galego, resulta necesario que quen desempeñe postos da especialidade de soldadura do corpo de profesores técnicos de formación profesional teña coñecemento suficiente do idioma galego. Razón pola cal as normas estatutarias esixen que, quen acceda a eses postos, acredite obxectiva e documentalmente, tal coñecemento. Completando o argumento anterior, a Administración pon de releve que para o acceso á condición de funcionario, o artigo 35 do texto refundido da Lei da función pública de Galicia, dispón que «Para darlle cumprimento á normalización do idioma galego na Administración pública de Galicia e para garantir o dereito das administradas e dos administrados ao uso do galego nas relacións coa Administración pública no ámbito da Comunidade Autónoma, e a promoción do uso normal do galego por parte dos poderes públicos de Galicia, que determina o artigo 6.3° da Lei de normalización lingüística, nas probas selectivas que se realicen para o acceso ás prazas da Administración da Comunidade Autónoma de Galicia e das entidades locais de Galicia incluirase un exame de galego, salvo para aqueles que acrediten o coñecemento da lingua galega conforme á normativa vixente. As bases das convocatorias dos procesos selectivos establecerán o carácter e valoración deste exame. Máis especificamente, polo que respecta ao desempeño temporal, en calidade de interino ou substituto, nun centro de titularidade desta consellería dun posto correspondente aos corpo dos funcionarios que imparten ensino non universitario, cómpre ter presente o Acordo do 20 de xuño de 1995, entre esta consellería e os sindicatos ANPE, CC.00., CSI-CSIF e FETE-UGT, polo que se regula o acceso e as condicións de traballo do persoal docente interino e substituto dependente da Consellería de Educación e Ordenación Universitaria da Xunta de Galicia que imparte ensinanzas distintas das universitarias. O devandito Acordo do 20 de xuño foi obxecto de tres Addendas: unha do 30 de setembro de 2002; outra do 11 de xullo de 2006; e unha terceira o 27 de abril de 2010. Como consecuencia do disposto na Addenda firmada no 2010, elaborouse un texto refundido do Acordo coas Addendas incorporadas. Ese Texto refundido está publicado no Diario Oficial de Galicia do 19 de maio de 2010 e no seu punto 10 disponse o seguinte: «Se unha vez realizado chamamento a todas as persoas que constan nas relacións mencionadas no punto s segundo continuase resultando necesario cubrir necesidades de profesorado, a Consellería de Educación e Ordenación Universitaria, logo de comunicación ás organizacións sindicais con presenza na mesa sectorial docente non universitaria, procederá a abrir un prazo de solicitudes, aplicarase o baremo publicado na fase de concurso do último concurso-oposición convocado e será requisito imprescindible a acreditación de coñecementos de lingua galega a través da presentación do curso de perfeccionamento da lingua galega ou da correspondente validación ou equivalencia. O carácter vinculante do dito Acordo resulta do artigo 38.10 da Lei 712007, do 13 de abril, do Estatuto do empregado público (anteriormente, o artigo 35 da Lei 9/1987, do 12 de xuño, reguladora dos órganos de representación, condicións de traballo e participación do persoal ó servizo das administracións públicas). No caso concreto que orixina este expediente de queixa, as bases da convocatoria establecían como requisito para participar, acreditar obxectivamente ter un determinado nivel de coñecemento do galego, aínda que tal requisito podía ser excepcionado en determinados casos. En concreto a alínea c) do punto sexto da convocatoria, sobre "requisitos dos candidatos e candidatas", establecía o seguinte: «Ter superado o curso Celga 4 de lingua galega ou ter a validación equivalente. Malia o anterior, poderán presentar solicitudes aquelas persoas que, posuíndo as titulacións sinaladas no punto primeiro, non posúan o curso de Celga 4 de lingua galega ou equivalente. Estes candidatos poderán ser seleccionados en defecto de candidatos que o acrediten. Neste caso, de ser seleccionados, os candidatos deberán superar, no prazo máximo de dous anos desde que sexan nomeados, o curso de Celga 4 de lingua galega ou equivalente. A superación do dito curso deberá ser comunicada á Subdirección Xeral de Recursos Humanos da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria». Dito o anterior, a consellería considera que o feito de incumprir un dos requisitos da convocatoria impide a súa completa participación naquela, incluída a valoración dos seus méritos e a súa inclusión no listado correspondente, obxectivo último da convocatoria. En canto á aplicación da excepción prevista na propia convocatoria, no informe da consellería se establece que “só opera en determinadas circunstancias”, e a súa inclusión ven motiva debido a que no pasado ten acontecido que, feitas convocatorias específicas para atender as necesidades de cobertura temporal de postos, resultou que ningún dos candidatos, con coñecementos técnicos e docentes constatados, acreditaban o coñecemento do galego, o que supuxo, por un lado, a súa exclusión do procedemento, por incumprir as súas bases, pero, por outro, un problema de xestión inmediato, en canto a consellería non puido cubrir as súas necesidades inmediatas de ter persoal dispoñible para impartir a docencia, co conseguinte prexuízo para o interese xeral. Para a consellería, evitar que tal situación poida repetirse é a finalidade da excepción prevista na convocatoria. O requisito xeral é que os participantes, para ser seleccionados, teñen que acreditar previamente o coñecemento do galego. Pero, no caso de que non haxa ningún candidato, ou case ningún, que acredite ese coñecemento, co gallo de evitar un problema na cobertura temporal de postos, e, con iso, un probable prexuízo no servizo público educativo, opera a excepción: seleccionando, logo da oportuna valoración dos seus méritos, aos candidatos aínda que non cumpran o requisito xeral, co compromiso de que no prazo de 2 anos superen o curso Celga 4 ou equivalente. Segundo a consellería, na especialidade de soldadura da convocatoria que nos ocupa, houbo numerosas solicitudes de persoas que acreditaban ter o coñecemento do idioma galego, razón pola cal, nesta especialidade rexeu, o requisito xeral e non produciu efectos a excepción antes citada. Como conclusións finais, a consellería sinala por unha banda que, a acreditación da superación do Celga 4, ou equivalente, non é un mérito, é un requisito, polo que a súa ausencia impídelle culminar o procedemento, ser seleccionado para formar parte da lista, polo que resultaría un exercicio inútil valorar os seus méritos cando estes non poden ter relevancia no procedemento. En efecto, a valoración dos méritos determina a orde da posición na integración na lista, integración que non procede se non se cumpren os requisitos. Por outro lado, considera que non existe, discriminación algunha ao estar ante un requisito de capacidade, abstracto e xeral, que non supón predeterminación de persoas, un requisito, por outra banda, razoable de cara ao cumprimento pola Administración dos seus deberes e finalidades, e como garantía do dereito de terceiras persoas, tal e como ven reiterando diversa xurisprudencia. Á vista de todo o alegado pola Administración no seu informe, e tendo en conta o manifestado polo interesado, esta Institución considera que hai dúas cuestións de fondo neste expediente: por unha banda, a esixencia como requisito do coñecemento do galego, e por outra, a aplicación da excepción incluída no punto 6 c) do Anuncio da convocatoria. En canto a primeiro dos puntos a tratar, á necesidade de ter superado o curso Celga 4 de lingua galega ou ter a validación equivalente, esta Institución está totalmente de acordo en que constitúe un requisito cuxa esixencia atópase suficientemente xustificada, razoada e amparada pola normativa de aplicación. Nesta mesma liña pronúnciase os nosos tribunais, que de xeito reiterado veñen manifestando que o necesario coñecemento do idioma cooficial no territorio no que actúa a Administración á que se aspira a servir, é perfectamente incluíble dentro dos méritos e capacidades requiridos, na medida en que se trata dunha capacidade e un mérito que debe acreditarse e valorarse en relación coa función a desempeñar, e polo tanto garda a debida relación co mérito e capacidade, tal como impón o artigo 103 da Constitución Española. O cidadán, e neste caso concreto, o alumno, ten dereito a elixir o idioma a utilizar na súa relación coa Administración autonómica, e o persoal desta ten que estar capacitado para responder tanto en galego como en castelán. Resulta razoable requirir que un aspirante a interino ou substituto de profesores funcionarios, que participa voluntariamente nun procedemento que para a eventual cobertura temporal de postos de profesor nos centros docentes de titularidade autonómica, utilice o galego como lingua cooficial que é. Polo comentado, estimamos que a esixencia de acreditar o coñecemento do galego é conforme á normativa, e non se vulnera os dereitos e intereses lexítimos do interesado. En canto ao segundo punto que conforma o fondo desta queixa, isto é, á excepción recollida no punto 6 c) das bases da convocatoria, consideramos que a súa inclusión no Anuncio implica que os seus efectos non deben ter salvedades. Con isto queremos dicir que, toda vez que na propia convocatoria se contempla a posibilidade de admitir a candidatos que non cumpran co requisito do idioma, debe darse efectividade a tal cláusula para o cal, a aqueles solicitantes que cumpran cos restantes requisitos, deberáselles baremar o seu curriculum, e só pasaran a ser seleccionados unha vez que na lista non existan candidatos que acrediten o coñecemento do galego. A finalidade sinalada pola consellería para xustificar a existencia desta excepción, en aras de acadar unha mellor eficacia e eficiencia do servizo público, rexe en calquera proceso que a inclúa, non debendo estar supeditada ao número de candidatos presentados. A indeterminación obxectiva sobre qué contía de aspirantes son suficientes ou non para considerar que non se vai producir unha situación de falta de candidatos, leva a unha apreciación de carácter subxectivo que envolve a decisión dunha arbitrariedade non acorde á legalidade. Consideramos que a finalidade da excepción queda anulada cando no proceso en concreto non se lle da efectividade á mesma. Aínda que sexan numerosos os candidatos participantes, non se poden controlar todas as circunstancias que poden concorrer no tempo e que poidan afectar ao movemento das listas de seleccionados. Incluso sendo pouco probable que un chamamento para a cobertura dun posto de traballo chegara ata un candidato sen a acreditación do idioma, non pode garantirse que non fora pasar, e é precisamente para evitar tal situación, polo que se estableceu a opción comentada. Por todo o indicado anteriormente, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar á Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria a seguinte recomendación: Que se dea eficacia á excepción recollida no punto 6 c) das bases do Anuncio do 2 de outubro de 2012, da Dirección Xeral de Centros e Recursos Humanos, polo que se comunica a apertura dun prazo para solicitar prazas de interinidades e substitucións no corpo de profesores de ensino secundario, procedendo á valoración dos méritos de aqueles solicitantes que cumprindo cos restantes requisitos, non acreditan o coñecemento do idioma galego, podendo ser seleccionados en defecto de candidatos que o acrediten. Resposta da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria: recomendación aceptada. 15.- Recomendación dirixida ao Concello de Pontevedra, en data 21 de novembro de 2013, debido á sinalización viaria utilizada para a regulación do tráfico (Q/806/13). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. …., referente á sinalización viaria utilizada para a regulación do tráfico no Concello de Pontevedra. Solicitado informe ao concello, con data 05-10-12, recibimos escrito no que se sinala que os sinais de tráfico instalados por esa Administración local adáptanse ao pautado na lexislación de tráfico, que á súa vez deriva dunha regulación e recomendacións internacionais sobre a materia (art. 55 da Lei de tráfico), na que o contido gráfico ou visual é o principal sen que nos conste ningunha infracción do lexislado ao efecto, nin, en principio, indicacións escritas nos sinais que infrinxan o referido no precepto legal aludido. O concello afirma que, para evitar calquera tipo de disfunción ou inseguridade, ten trocado os sinais que regulan a carga e descarga, incidindo no seu carácter prohibitivo para evitar calquera tipo de erro no usuario da vía que poida afectar aos principios de presunción de inocencia ou culpabilidade. O informe sinala que a Constitución Española dispón no artigo 3 que o castelán é a lingua oficial do estado, e que as demais linguas españolas serán tamén oficiais nas respectivas Comunidades Autónomas de acordo cos seus estatutos. Neste senso, o concello indica que, tan "idioma español" sería o castelán como o galego nesta comunidade autónoma, consonte ao determinado no artigo 5 Estatuto de Autonomía de Galicia, (Lei Orgánica 1/1981, de 6 de abril, de Galicia), que o configura como lingua propia de Galicia, e polo tanto oficial xunto ao castelán, coa obriga dos poderes públicos de protexelo e promover o seu uso. Tras deixar constancia das diferenzas existentes entre as sinais de tráfico e os paneis indicativo ou complementarios, o informe recolle que unha parte da doutrina estima que o art. 138 do Regulamento de circulación representa unha innovación e un exceso da regulación legal que deriva do artigo 56 do Texto articulado da Lei sobre tráfico, circulación de vehículos a motor e seguridade viaria, aprobado por Real-decreto lexislativo 339/1990, de 2 de marzo, que non se refería máis que ao idioma dos sinais, ademais de invadir competencias autonómicas de regulación da lingua, sen o abeiro da lexislación estatal e en patente contradición coa xurisprudencia constitucional de reserva de lei formal para a lexislación básica. Segundo o anterior, o concello asevera, previa invocación dos principios da competencia, xerarquía e reserva formal de lei, que os paneis indicativos dos sinais neste concello, adáptanse ao establecido, con rango de lei orgánica, no Estatuto de Autonomía, e, no seu desenvolvemento, na Lei 3/1983; do 15 de xuño de normalización lingüística e no art. 7 da Lei 5/1997, de 22 de xullo, reguladora da Administración local de Galicia, que tamén configura o galego como lingua propia da administración local galega, que ten o deber de impulsalo e de que estean redactados nel todos os actos públicos e administrativos municipais, neste suposto concreto, no desenvolvemento das competencias deste concello en materia de ordenación de tráfico ao abeiro da LRBRL. Máis en concreto os paneis indicativos observan o pautado na Ordenanza municipal ditada en desenvolvemento da devandita lexislación. Remata o concello dicindo que, en definitiva, tanto a Lei 18/1989, de bases, coma o posterior texto articulado refínense aos "sinais de circulación" e non aos "paneis de sinalización das vías públicas" ou ás inscricións dos "paneis complementarios", polo que a mesma conclusión podemos tirar que verbo da referencia do Regulamento á toponimia no art. 138 in fine. Neste senso, mailo disposto no precepto invocado, o art. 18 da Ordenanza municipal desenvolve o art. 10 da Lei 3/1983, do 15 de xuño, de normalización lingüística, e configura como única forma oficial dos topónimos a galega, lembrando, asemade, que os actos e actuacións administrativas son válidas en Galicia calquera que sexa a lingua oficial empregada. Tras a investigación realizada, na que se avaliou o contido da súa queixa, o exposto no informe do citado órgano e a normativa vixente, debemos facer unha serie de consideracións: 1.- En primeiro lugar, consideramos que a lexislación aplicable en materia de tráfico é clara e non deixa lugar a dúbida no senso de que os sinais de tráfico e os paneis indicativos deben constar, na nosa comunidade autónoma, tanto en galego como en castelán. Tal afirmación deriva clara e directamente do disposto no artigo 56 do Real- decreto lexislativo 339/1990, de 2 de marzo, polo que se aproba o Texto articulado da Lei sobre tráfico, circulación de vehículos a motor e seguridade viaria, que establece que “as indicacións escritas das sinais expresaranse no idioma español oficial do Estado”, e no artigo 138 do Regulamento xeral de circulación, que recolle que “as indicacións escritas que se inclúan ou acompañen aos paneis de sinalización das vías públicas, e inscricións,figurarán no idioma castelán e, ademais, na lingua oficial da comunidade autónoma recoñecida no respectivo estatuto de autonomía, cando o sinal estea ubicado no ámbito territorial de dita comunidade”. O disposto na normativa mencionada, vixente e aplicable no noso territorio, non admite outra interpretación que a indicada, esta é, que os textos recollidos na sinalización vial deben subscribirse nas dúas linguas cooficiais en Galicia, galego e castelán. 2.- En segundo termo, e dado a referencia do informe ao posible “exceso de regulación” do Regulamento de circulación e a “invasión de competencias autonómicas de regulación da lingua”, así como as alusións do informe á Ordenanza municipal, temos que precisar o seguinte: - Entre as competencias que o artigo 149.1 CE atribúe ao Estado como exclusivas figura expresamente o tráfico e a circulación de vehículos a motor. A ausencia de calquera outra precisión no propio artigo 149.1.21ª da Constitución, e de toda mención ao tema do tráfico no artigo 148.1, permite pensar que se trata dunha materia na que o Estado ostenta a totalidade das funcións, tanto normativas como executivas, que sobre a mesma poden exercerse. Por esta razón, a competencia do Estado nesta materia, non se reduce o agota na regulación contida na Lei de seguridade viaria, senón que ten capacidade para desenvolvela a través dos Regulamentos de execución de dita lei. O anterior non obsta a que determinadas facultades na materia poidan ter sido asumidas por algunhas comunidades, sobre a base do disposto na Disp. Adicional 1ª, ou transferidas a través dos mecanismos previstos nos apartados 1 e 2 do artigo 150. - En canto aos municipios, son as administracións públicas que desempeñan un papel destacado na resolución da problemática actual do tráfico nas áreas urbanas. E isto é así, non porque se considere que o tráfico urbano e a súa problemática que encerra forme parte do elenco natural de competencias que lles corresponde privativamente, senón porque a circulación urbana constitúe un asunto que afecta directamente ao círculo de intereses de tales Entes. A Constitución Española establece no seu artigo 137 que os municipios, ao igual que os demais entes en que o Estado se organiza territorialmente gozan de “autonomía para a xestión dos seus respectivos intereses”, o que debe entenderse como o dereito a participar ou intervir en cantos asuntos afecten directamente ao círculo de intereses dos entes locais. A Lei 7/1985, de 2 de abril, reguladora das bases de réxime local, concreta en materia de tráfico tales intereses no seu artigo 25, ao establecer que o municipio exercerá en todo caso, competencias, nos termos da lexislación do Estado e das comunidades autónomas, nas seguintes materias: (...) b) Ordenación do tráfico de vehículos e persoas nas vías urbanas. Así, en exercicio de dita competencia, e respectando o disposto na Lei de tráfico e seguridade viaria e no Regulamento de circulación, poden regular a circulación urbana, e facer fronte aos específicos problemas que o tráfico presenta nos seus núcleos urbanos, da forma que consideren máis conveniente e eficaz aos seus respectivos intereses. - Por último, consideramos que non se invaden as competencias en materia de normalización lingüística, xa que o disposto na normativa estatal sobre tráfico non impide nin contradí o impulso do galego como lingua cooficial da nosa comunidade. Por todo o indicado anteriormente, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar ao Concello de Pontevedra a seguinte recomendación: Que se adopten as medidas necesarias polo concello para dar cumprimento ao disposto no artigo 56 da Ley sobre tráfico, circulación de vehículos a motor e seguridade viaria e ao artigo 138 do Regulamento de circulación, de xeito que o texto das indicacións escritas que se inclúan ou acompañen aos paneis de sinalización e as inscricións, estea rotulado tanto en castelán como en galego. Resposta do Concello de Pontevedra: recomendación non aceptada. 16.- Recomendación dirixida á Consellería de Facenda, en data 25 de novembro de 2013, debido a relación definitiva de admitidos e excluídos do concurso para a provisión de postos de traballo vacantes na administración especial da Xunta de Galicia (Q/5562/13). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D…., referente á notificación do acordo de inicio do procedemento de revisión de oficio para declarar a nulidade de pleno dereito da Resolución do 12 de abril da Dirección Xeral da Función Pública, pola que se aprobou a relación definitiva de admitidos e excluídos do concurso para a provisión de postos de traballo vacantes na Administración especial da Xunta de Galicia. Solicitado o informe preceptivo da administración competente, recibimos o documento, no cal se nos indica que, no Diario Oficial de Galicia núm. 75, do 18 de abril de 2013 publícase a Resolución do 12 de abril de 2013, da Dirección Xeral da Función Pública, pola que se aprobou a relación definitiva de admitidos e excluídos do concurso para a provisión de postos de traballo vacantes na Administración especial da Xunta de Galicia, figurando o autor da queixa admitido na mesma. Sen embargo, con data 22 de xullo de 2013 o Servizo de Provisión da Dirección Xeral da Función Pública remite oficio ao Servizo de Réxime Xurídico e Recursos manifestando que o interesado foi nomeado con carácter provisional o 19 de xullo de 2010, estando pendente de elixir destino definitivo, o que é contrario á base 1.3 da orde da convocatoria, polo que se da inicio ao procedemento de revisión de oficio para a súa exclusión da lista definitiva de admitidos do dito concurso de traslados. Así mesmo solicítase a suspensión da resolución pola que se aproba a relación definitiva de admitidos e excluídos, unicamente no que se refire a admisión de D. …... A Consellería de Facenda sinala que, segundo os datos que constan no rexistro central de persoal, o interesado, con data 28-12-12, é dicir, na data de vencemento do prazo outorgado pola referida Orde do 28 de novembro de 2012 para a presentación de solicitudes para participar no concurso para a provisión de postos de traballo vacantes na Administración especial da Xunta de Galicia, atópase no suposto descrito na dita Base I.3, a) do concurso, é dicir, nomeado con carácter provisional, tal e como recolle o Anexo á Orde do 12 de xullo de 2010 pola que se procede ao nomeamento como funcionarios/as do corpo facultativo superior de administración da Xunta de Galicia, subgrupo Al, escala de arquitectos, dos/das aspirantes que superaron o proceso selectivo convocado pola Orde do 21 de novembro de 2008 (DOG núm. 136 do 19/07/2010), no que consta o carácter provisional dese nomeamento. E en virtude do exposto non pode participar no devandito concurso. Finalmente, a Dirección Xeral da Función Pública manifesta que, contra a Orde do 28 de novembro de 2012 pola que se convoca concurso para a provisión de postos de traballo vacantes na Administración especial da Xunta de Galicia, non consta que o interesado interpuxera recurso potestativo de reposición ou ben contencioso-administrativo, polo que cómpre considerar que se aquietou ao establecido na devandita orde, de xeito que esta deveu firme e consentida. Tras a investigación realizada, na que se avaliou o contido da súa queixa, o exposto no informe do citado órgano, e a normativa vixente, temos que sinalar que o problema está centrado en si o feito de estar a ocupar un posto por libre designación na data da convocatoria do devandito concurso lle habilita para participar no mesmo, non sendo obxecto de análise o amparo legal dos supostos concretos de utilización da fórmula da adxudicación de postos en destino provisional. Dito o anterior, temos que recordar que, efectivamente, as bases da convocatoria establecen especificamente a imposibilidade de participar no concurso para aqueles nomeados con carácter provisional como consecuencia da resolución de procesos selectivos. Ante isto, a Consellería manifesta que o D….., se atopa neste suposto concreto, dado que foi nomeado con carácter provisional no proceso de selección no que participara, tal e como recolle o Anexo á Orde do 12 de xullo de 2010 pola que se procede ao nomeamento como funcionarios/as do corpo facultativo superior de administración da Xunta de Galicia, subgrupo A1, escala de arquitectos, dos/das aspirantes que superaron o proceso selectivo convocado pola Orde do 21 de novembro de 2008, no que consta o carácter provisional dese nomeamento. Sen embargo, na documentación examinada, consta que, coincidindo coas de participación no concurso obxecto desta queixa, o interesado estaba a ocupar o posto de xefe de Servizo do Patrimonio Cultural, para o que foi nomeado por libre designación e con carácter definitivo. Así, parece claro que a súa situación de provisionalidade de D….., variou no momento no que accedeu a un novo posto de traballo a través da fórmula da libre designación, tal e como consta no seu expediente administrativo. A consideración do carácter definitivo do seu destino nos prazos de presentación de solicitudes da convocatoria do concurso, determina que cumpre cos requisitos esixidos para participar, pois a situación a ter en conta é a que existe no momento da mencionada convocatoria. Por todo o indicado anteriormente, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar á Consellería de Facenda a seguinte recomendación: Que se proceda á paralización do procedemento de revisión de oficio para declarar a nulidade de pleno dereito da resolución do 12 de abril de 2013 polo que se elevan a definitivas as relacións de admitidos e excluídos no concurso convocado por Orde da Consellería de Facenda do 28 de novembro de 2012 (DOG núm. 75 do 12 de abril) para a provisión de postos de traballo vacantes na Administración especial da Xunta de Galicia, no que se refire á admisión ao concurso de D…… Resposta da Consellería de Facenda: recomendación aceptada. 17.- Suxestión dirixida á Vicepresidencia e Consellería da Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza en data 29 de xaneiro de 2013, debido ao límite de idade como requisito nas probas selectivas de acceso aos corpos de policía local de Galicia (Q/243/13, Q/749/13, Q/5674/13, Q/5715/13 e Q/14410/13). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D….., referente á limitación de idade como requisito nas probas selectivas de acceso aos corpos de policía local de Galicia. Solicitado informe á Vicepresidencia e Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza, con data 03-01-12, recibimos escrito da Secretaría Xeral Técnica no que se pon de manifesto que a normativa de coordinación de policías locais de Galicia, desenvolvida pola Lei 4/2007, do 20 de abril, e o Decreto 243/2008, é garante do dereito de acceso ao emprego público de acordo cos principios constitucionais de igualdade, mérito e capacidade, sen que sexa de observar a vulneración dos citados principios con fundamento na existencia dunha limitación por razón de idade, xa que esa limitación é xeral e non discrimina directa ou indirectamente a ningunha persoa ao non existir diferenza de trato, e está establecida por lei de acordo coas facultades que ao efecto se concretan no Estatuto básico do empregado público, como norma máis inmediata de aplicación ao caso. Á vista do exposto no informe remitido pola consellería, e atendendo á reivindicación plantexada polo interesado no seu escrito, as nosas consideracións ao respecto deben partir do análise de se o límite de idade establecido na normativa referenciada obedece a unha causa razoable e obxectiva que xustifique a súa existencia. Así, a posibilidade permitida polo propio artigo 56.1c) do Estatuto básico do empregado público de utilizar a idade como límite para acceder á función pública, podendo establecerse non só unha mínima senón tamén fixarse unha máxima, debe estar en todo caso xustificada dende o punto de vista da igualdade para non vulnerar o disposto no artigo 14 da Constitución Española. A aparente xustificación que podería amparar a imposición do límite de idade cuestionado parece atoparse no feito de que, pola natureza das funcións a desempeñar no corpo ou escala de policías, os que se integren nos corpos de seguridade non superen unha idade que lles faga inaxeitados para cumprir as obrigas derivadas do cargo. Sen embargo, entendemos que con carácter xeral, os requisitos de idoneidade ou as condicións dos aspirantes para o acceso á Policía local, que deben asegurar que estes ostentan e reúnen os requisitos de aptitude técnica, física ou profesional necesarios para un axeitado desempeño das funcións legalmente atribuídas, xa veñen establecidos nas probas físicas e médicas previstas na convocatoria, de tal xeito que os que as superen debe considerarse que está en condicións físicas axeitadas para poder prestar o servizo. Desta forma, o límite de idade non aportaría argumentos esenciais e determinantes que valoren a capacidade para realizar as tarefas do posto coas garantías debidas, xa que tal función cúmprese coa superación dos exercicios físicos obrigatorios. Reforzando o argumento anterior, temos que dicir que é innegable e notorio, que hai persoas con idades superiores ao límite de idade establecido na convocatoria obxecto da queixa, que acreditan a súa participación en competicións deportivas de alto nivel, en condicións físicas incluso moi superiores ás que son ordinarias en persoas máis xoves. Desta forma, podería chegarse a situación de quedar excluídos da convocatoria, por sobrepasar o límite de idade establecido, aspirantes que dispoñen de mellores condicións físicas que os seleccionados, incumpríndose o principio constitucional de mérito e capacidade. Na liña da argumentación ata aquí exposta atópase a sentenza da sala terceira do Tribunal Supremo de data 21 de marzo de 2011, que declara nulo o requisito de idade establecido para o ingreso no Corpo Nacional de Policía. Ademais, é relevante o feito de que noutros corpos como os de Bombeiro ou os da Escala Executiva dos Mozos de Escuadra non existe esta limitación, e que noutras comunidades autónomas como Andalucía ou Valencia están a eliminar tal requisito. Por último, temos que facer mención ao informe remitido pola propia Secretaría Xeral Técnica da Vicepresidencia e Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza con data de 29 de xullo de 2011 en relación ao expediente de queixa A.4.Q/1350/11 relativo á mesma cuestión sobre a que versa a actual. No devandito informe, a consellería declaraba que “debería analizarse a actual normativa autonómica de coordinación das policías locais (...) por si procede a súa modificación. En función diso, previo o ditame oportuno da Asesoría Xurídica como tamén o parecer correspondente dos órganos de representación do persoal de policía local, se resolverá o procedente”. Tendo en conta o anterior, parecería oportuno que por parte da administración se fixera mención ao compromiso asumido naquel momento, e aos motivos que xustifiquen a non realización da valoración que quedou pendente, ou no caso de terse feito tal análise, ás razóns que expliquen a decisión de non proceder á modificación da normativa afectada. Por todo o indicado anteriormente, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar á Vicepresidencia e Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza a seguinte suxestión: Que se adopten as medidas necesarias para proceder á valoración da posible modificación, ou no seu caso supresión, do límite máximo de idade establecido no artigo 33 da Lei 4/2007, do 20 de abril de coordinación de policías locais de Galicia, e no artigo 53 b) do Decreto 243/2008 do 16 de outubro, para poder participar nos procesos selectivos de acceso aos Corpos de Policía Local de Galicia. Resposta da Vicepresidencia e Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza: suxestión aceptada. V- CONSIDERACIÓNS FINAIS Non cabe dúbida de que a actual situación socioeconómica inflúe de maneira determinante no incremento da actividade supervisora que desenvolve o Valedor do Pobo, que xa tivo o seu reflexo no ano 2012 e que continuou no exercicio 2013. Esta institución debe ter en conta que os problemas actuais dos cidadáns esixen un especial esmero no exercicio da labor de control sobre a actividade das administracións públicas, co fin de garantir o recto cumprimento das normas e o debido respecto dos dereitos fundamentais e das liberdades públicas recoñecidas na Constitución española. Tal e como avanzamos na introdución desta área, as transcendentais modificacións normativas para a contención do gasto público afectan ás condicións laborais dos traballadores das administracións públicas, o que provocou discrepancias na aplicación das mesmas por parte dos afectados. A labor da institución neste sentido debe ser escrupulosa a fin de controlar a correcta aplicación de medidas que xa de por si poden xerar situacións conflitivas. Na mesma liña do apartado anterior, hai que sinalar que as normas de adecuación do déficit público establecen tamén limitacións severas para a oferta pública de emprego o que, unido á escaseza de oferta laboral no ámbito privado, provoca o incremento de aspirantes ás escasas prazas convocadas polas diferentes administracións. Aínda que a nosa labor de control nos procesos selectivos para acceder a unha praza no sector público sempre foi rigorosa é certo que, co nivel de desemprego actual, os cidadáns requiren con maior intensidade da nosa intervención. De todas formas, hai que destacar que, na maior parte das queixas interpostas deste sentido non se puido apreciar vulneración dos principios reguladores do acceso á función pública e que, nos supostos nos que podía reprocharse á administración algunha irregularidade na súa actuación, recibiuse na maioría dos casos unha pronta e satisfactoria resposta administrativa ante a labor tuitiva despregada polo valedor. Como vimos apreciando en anos anteriores, foi habitual tamén durante 2013 que a administración proceda a remediar as infraccións cometidas no exercicio das súas atribucións, no momento en que recibe a solicitude de informe por parte desta institución, sen que sexa necesario chegar a emitir recomendación ou suxestión pola nosa banda. Neste sentido, queremos facer fincapé en que sería desexable que os organismos públicos atendesen con maior celeridade e rigor as reclamacións dos cidadáns, evitando dilacións e intervencións doutras instancias supervisoras, pois en máis ocasións das desexadas, prodúcese unha demora no estudo do problema que obriga ao afectado a solicitar a nosa axuda. AREA DE URBANISMO E VIVENDA I- INTRODUCIÓN Nesta área conflúen dous grandes grupos de queixas que tratan de urbanismo e vivenda. Sen dúbida que existen obvias conexións entre ambas as materias, pero o certo é que no tratamento individual das queixas nesta oficina do Valedor do Pobo observamos que en ambos os grupos as queixas presentan, en xeral, un perfil moi diferente. A este respecto, a queixa máis habitual en materia de urbanismo céntrase no campo da disciplina urbanística, e adoita reflectir as dificultades coas que se atopa o denunciante dunha infracción urbanística para que a administración competente -na gran maioría dos casos, un concello- tramite de maneira eficaz os procedementos de restauración da legalidade urbanística. É dicir, o núcleo duro das queixas sobre urbanismo remite a un problema de funcionamento eficaz das administracións públicas, en definitiva a un problema de boa administración. Con todo, nas queixas sobre vivenda, e dun modo xeral, ponse de manifesto a frustración das persoas ou grupos familiares polas dificultades coas que se atopan para acceder a unha vivenda, e iso a pesar de que o artigo 47 da nosa Constitución declara expresamente que: “Todos os españois teñen dereito a gozar dunha vivenda digna e adecuada. Os poderes públicos promoverán as condicións necesarias e establecerán as normas pertinentes para facer efectivo este dereito”. Neste sentido, as queixas sobre vivenda adoitan remitir á insatisfacción do reclamante en relación cunha administración contemplada como prestadora de servizos, neste caso como prestadora de axudas ou subvencións para o acceso á vivenda. En definitiva, os reclamantes poñen de manifesto que consideran insuficientes as axudas públicas para acceso á vivenda, máxime neste momento no que a redución do déficit fiscal conduciu á supresión dalgunhas das axudas públicas en materia de vivenda. En materia de urbanismo advírtese unha clara preponderancia, como ocorre todos os anos, das queixas sobre disciplina urbanística, e desde a perspectiva do denunciante dunha infracción, pero iso non obsta a que se reciban outro tipo de queixas. Así, nalgúns casos recíbense queixas do propio promotor da obra, ben porque non lle conceden a licenza solicitada, ou ben porque a obra xa construída – normalmente unha vivenda – é obxecto dunha orde de demolición por non contar con licenza urbanística, ou por excederse da obra autorizada. Tamén recibimos, aínda que nun número bastante reducido, algunhas queixas referidas á tramitación de plans urbanísticos, pero neste ámbito a nosa capacidade de actuación atópase circunscrita a aspectos máis ben procedementais no que se refire á elaboración dos diferentes instrumentos de ordenación urbanística. A este respecto, os parámetros técnicos nos que se poidan basear aspectos tan relevantes como a clasificación e cualificación urbanística dos terreos afectados por un plan, e que dan lugar a queixas dos propietarios, non son obxecto da nosa supervisión. En efecto, nestes aspectos predomina a potestade discrecional dos concellos, supervisada en todo caso pola consellería competente da Xunta de Galicia, no momento actual a Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas. É precisamente o campo da planificación urbanística un dos principais obxectivos da anunciada reforma da vixente Lei 9/2002 de ordenación urbanística e protección do medio rural de Galicia. En efecto, en outubro de 2013 a Xunta de Galicia remitiu ao Parlamento de Galicia o borrador dunha nova lei do chan, que substituirá á actualmente vixente de 2002, que xa fora obxecto de reformas ata en oito ocasións (sen contar as dúas adecuacións que tiveron que realizarse á normativa estatal). A pesar destas sucesivas reformas, actualmente aínda hai aproximadamente uns 244 concellos, dos 314 de toda Galicia, que non dispoñen dun plan urbanístico axustado á LOUGA de 2002. Neste sentido, unha das principais preocupacións da nova lei en xestación estriba en reducir notablemente os prazos actuais para a aprobación dun plan xeral de ordenación municipal, que actualmente de media se sitúa nos seis anos. Desde esta perspectiva, na nova lei preténdese introducir un plan básico como instrumento para a ordenación urbanística dos concellos con menos de 5.000 habitantes, que son ao redor de 244, e cuxa redacción poderán encomendar á Xunta de Galicia. A vivenda sen ningunha dúbida constitúe unha necesidade básica das persoas. O uso e goce dunha vivenda digna e adecuada constitúe unha das bases indispensables, xunto co traballo persoal, que permite garantir a liberdade e igualdade das persoas dun modo real e efectivo. É certo, con todo, que non se configura como un dereito pleno en tanto que un cidadán non pode esixir ás administracións públicas que ineludiblemente lle faciliten unha vivenda. Trataríase máis ben dun dereito de natureza prestacional, que debe traducirse por tanto nunha actuación positiva dos poderes públicos dirixida a remover os obstáculos para garantir unha vivenda digna e adecuada a quen a necesita e non pode obtela razoablemente por outros medios. Das moitas queixas que recibimos en materia de vivenda, a nosa intervención refírese case exclusivamente á problemática relacionada coas vivendas que gozan dalgún tipo de protección pública. En relación coas vivendas privadas ou de mercado libre só podemos intervir naqueles casos e aspectos nos que están sometidas a algunha normativa de natureza administrativa. Con todo, xa no ano 2012 desde esta oficina do Valedor do Pobo tamén realizamos actuacións en relación con vivendas privadas, concretamente naqueles casos nos que unha familia atopábase ameazada de desafiuzamento da súa vivenda habitual a consecuencia da falta de pagamento das cotas do préstamo hipotecario. A este respecto, un dos efectos máis graves e evidentes da crise económica reflíctese na existencia dun bo número de familias que en relación co préstamo hipotecario subscrito para a súa vivenda habitual soportan unha carga financeira demasiado considerable en relación cos ingresos que perciben. Nalgúns casos chégase a unha situación insostible que no marco da crise financeira e de emprego conduce inexorablemente a que a entidade acredora inicie o procedemento de execución hipotecaria, que pode consumarse co desafiuzamento da vivenda familiar. En 2013 seguimos recibindo queixas sobre desafiuzamentos da vivenda habitual daquelas familias que non puideron facer fronte ao pago do préstamo hipotecario. Neste sentido, continuamos os nosos contactos con colectivos sociais que se implicaron neste problema e a través deles contactamos cos propios afectados para ofrecer a nosa mediación ou intervención informal para tratar de resolver o problema da ameaza de privación inmediata da súa vivenda habitual. Nesta área de urbanismo e vivenda recibimos en 2013 un total de 285 queixas, das que 94 corresponden a urbanismo e 191 a vivenda. En 2012 recibíramos 187 queixas, das que 80 correspondían a vivenda. En 2013 aumentaron as queixas desta área ao redor dun 35 %, e ademais é o primeiro ano no que as queixas sobre vivenda superan ás de urbanismo. En todo caso, debemos subliñar que entre as 191 queixas de vivenda contabilízanse 36 que tratan todas elas dun problema de adxudicación de vivendas de propiedade municipal en Ferrol, e tamén destaca o número de queixas referidas aos desafiuzamentos, que foi de 66 en total. Converteuse en residual, practicamente, a presenza das queixas recibidas respecto dos programas públicos de axuda ao alugueiro de vivendas privadas: o Programa da Renda Básica de Emancipación (RBE), e o Programa Aluga. O primeiro foi eliminado polo goberno central, e o segundo pechouse á incorporación de novas vivendas, por estimarse que coas existentes no programa se cobre a demanda de inquilinos que se queiran acoller ao programa, que sufriu restricións orzamentarias derivadas da necesidade de enxugar o déficit fiscal. O certo é que estas queixas que ata 2012 tiveran un especial protagonismo en materia de vivenda, xa experimentaran un importante descenso nese ano, con 25 queixas referidas á RBE e 5 ao Programa Aluga. En 2013 só recibimos 7 queixas, e todas elas referidas ao Programa Aluga. O resto das queixas en materia de vivenda refírense a asuntos moi heteroxéneos como é o caso de incidencias na adxudicación de vivendas de promoción pública, ou de obras necesarias para o mantemento destas vivendas, ou problemas co alugueiro destas vivendas de promoción pública. II- DATOS CUANTITATIVOS O número de queixas correspondentes á área de urbanismo e vivenda no ano 2013 foi de 285, entre as que se atopa un grupo de 36 queixas referidas todas elas a un problema de adxudicación de vivendas de propiedade municipal en Ferrol. De conformidade co anteriormente exposto, o cadro estatístico sería o seguinte: Total reclamantes Total asuntos Iniciadas 285 251 Admitidas 258 90 % 222 88 % Non Admitidas 26 9 % 26 10 % Remitidas ao Defensor del Pueblo 1 1 % 1 2 % En canto á situación procedimental das queixas admitidas a trámite é a seguinte: Total reclamantes Total asuntos Concluídas 125 9 % 125 56 % En tramite 133 91 % 97 44 % Ao longo deste ano tamén foron obxecto de trámite diversas queixas presentadas en anos anteriores: Ano de presentación En trámite a 31-12-2012 Reabertas Total Resoltas En trámite a 31-12-2013 2011 33 0 33 33 0 2012 76 15 91 78 13 III- ACTIVIDADE DE SUPERVISIÓN Trataremos neste apartado de perfilar os temas tanto de urbanismo como de vivenda nos que recaeron máis queixas, destacando aqueles que sexan máis relevantes pola súa repercusión social. 1. Urbanismo En 2013 unha inmensa maioría das queixas en materia de urbanismo (un 78%) refírense a temas de disciplina urbanística. As queixas que recibimos sobre esta materia aluden ás máis diversas incidencias que poden xurdir na tramitación dun expediente de reposición da legalidade urbanística. A este respecto, hai queixas nas que se pon de manifesto que aínda presentada a denuncia por unha presunta infracción urbanística a administración demórase na apertura dunha investigación preliminar e no seu caso dun expediente de disciplina urbanística. Tamén chegan moitas queixas a esta oficina do Valedor do Pobo en relación cos atrasos na tramitación administrativa dos expedientes abertos, o que desemboca en moitos casos na caducidade do procedemento administrativo iniciado. Por último, dentro do amplo abanico de supostos aos que nos referimos pode engadirse outro caso no que adoitan recaer moitas queixas, como é o referido ao incumprimento das ordes de demolición de obras ilegais e ilegalizables. O motivo de queixa máis habitual é o daqueles que ven frustradas as súas expectativas dunha actuación eficaz da administración que recibe a denuncia; unha administración municipal na maioría dos casos. A este respecto, pode facerse unha primeira distinción fundamental entre as queixas sobre disciplina urbanística, atendendo á fase do procedemento administrativo na que, por así dicilo, se produce o bloqueo ou paralización do expediente. Así, poden tratarse de demoras producidas na tramitación do expediente de disciplina urbanística, ou de supostos de inexecución de ordes de demolición de obras ilegais. Así pois, un dos principais problemas dos que se reflicten nas queixas que chegan a esta oficina do Valedor do Pobo é o das demoras producidas na tramitación dos expedientes de disciplina urbanística. En relación cos casos que se tramitaron nesta oficina do Valedor do Pobo pode subliñarse que adoitan apreciarse demoras inxustificadas na etapa inicial, en canto a denuncia se presenta no concello, ou ben nos trámites inmediatamente posteriores dun expediente administrativo desta natureza, como sería o trámite da achega polo interesado do proxecto técnico que lle esixe a administración para analizar a compatibilidade ou non da obra realizada coa normativa urbanística aplicable. Estas demoras, sen ningunha dúbida, afectan dun modo substancial ao resultado final das actuacións administrativas que haxan de seguirse ante as posibles infraccións urbanísticas, xa que a falta dunha actuación eficaz por parte da administración pode ocorrer que as obras ilegais realizadas se convertan en feitos consumados, cun difícil retorno á legalidade. A este respecto, é necesario subliñar que a pasividade da administración na tramitación deste tipo de expedientes pode provocar a caducidade do procedemento, o que obrigaría a abrir un novo expediente, sempre que esa pasividade non producise outra consecuencia máis radical como sería a prescrición da infracción urbanística. Neste sentido, entre as queixas tramitadas en 2013 tivemos algún caso de caducidade do procedemento aberto como consecuencia dunha denuncia por infracción urbanística. Tamén, como ocorreu outros anos, observouse en moitas queixas o innecesario ofrecemento pola administración, tanto ao denunciante como ao interesado, de trámites de alegacións, que o único que fan é dilatar inxustificadamente a resolución do expediente, producíndose ademais a circunstancia de que en moitas ocasións esta situación interina é aproveitada polo infractor para continuar coa obra ilegal e conseguir que se consolide o ilícito urbanístico. Neste sentido, pode destacarse o feito, que se observou en moitas queixas, de que a administración actuante non mostra a eficacia desexada no mantemento e efectividade das medidas cautelares para que non se consolide a obra ilegal. En relación coa relevancia práctica destas demoras que ás veces se observan na tramitación dos expedientes de restauración da legalidade urbanística debe subliñarse que no artigo 210 da vixente Lei 9/2002 de ordenación urbanística de Galicia, establécese o prazo de seis anos para que a administración proceda á apertura do correspondente expediente de reposición da legalidade, e que transcorrido este prazo sen que se abra o oportuno expediente unha obra ilegal, por non axustarse ao plan urbanístico, quedaría como unha obra fóra de ordenación e non podería ser demolida aínda que o seu propietario unicamente podería realizar no futuro pequenas reparacións esixidas por razóns de seguridade e hixiene, pero en ningún caso obras de consolidación, de modernización ou de cambio do uso existente. Ao longo da tramitación das queixas que tratan desta problemática non é infrecuente que a administración, tras a solicitude de informe que lle diriximos, corrixa os atrasos producidos na tramitación dun expediente de reposición da legalidade urbanística, polo que nestes casos procederiamos á conclusión cando menos provisional do expediente de queixa. Soamente naqueles casos nos que se observa unha actitude de pasividade por parte da administración procederiamos nesta oficina do Valedor do Pobo a formular unha resolución á administración correspondente. Aínda que a maioría das resolucións do Valedor do Pobo adoptadas en 2013 en materia de disciplina urbanística se refiren a casos nos que se pon de manifesto a falta de efectividade das resolucións municipais de demolición de obras ilegais, tamén se adoptou algunha resolución en relación con demoras na tramitación do expediente de disciplina urbanística, con anterioridade ao acordo de demolición. Así, é o caso da recomendación formulada ao Concello de Muros (Q/279/12) en relación con obras consistentes na construción dunha escaleira de acceso a unha vivenda e que ocupa dominio público municipal, e pola acumulación de cascallos tamén en terreos de dominio público. No informe remitido pola administración municipal sinalábase que non constaba ningunha denuncia da reclamante, e tampouco se realizara ningunha inspección no lugar dos feitos denunciados, sendo así que a reclamante nos remitira fotocopias de varias denuncias presentadas. En consecuencia, desde esta oficina do Valedor do Pobo formulámoslle ao Concello de Muros unha recomendación nos seguintes termos: “Que por parte desa administración municipal se proceda a facer efectiva a función inspectora para comprobar se houbo unha infracción urbanística, no caso denunciado pola reclamante, en particular no que se refire á ocupación de dominio público nas obras realizadas pola denunciada (execución de dous banzos nunha escaleira de acceso a unha vivenda) e tamén no que se refire á acumulación de cascallos en zona de dominio público, e que no seu caso se abra un expediente de reposición da legalidade urbanística de apreciarse infracción urbanística”. Na resposta remitida polo Concello de Muros consta a apertura dun expediente de reposición da legalidade urbanística aberto por obras realizadas pola denunciada. Tamén pode incluírse neste epígrafe o caso que deu lugar ao expediente Q/2221/12, en relación cunha queixa pola pasividade do Concello de Portomarín na tramitación dunha denuncia pola execución por un veciño lindeiro dunha caseta arrimada á propiedade da reclamante e con saída de fumes cara á vivenda, e outra caseta para o can tamén arrimada á propiedade da reclamante. Na información remitida polo Concello de Portomarín constatábase a realización das obras indicadas, e sen que constase a existencia de licenza. En consecuencia, desde esta oficina do Valedor do Pobo formulámoslle ao Concello de Portomarín un recordatorio de deberes legais nos seguintes termos: “Que por parte desa alcaldía-presidencia e para o caso de que as construcións denunciadas se atopasen sen licenza ou excedan da licenza ou licenzas concedidas, se proceda á apertura do correspondente expediente de restauración da legalidade urbanística, de acordo co previsto nos artigos 209 e seguintes da Lei 9/2002 de ordenación urbanística e protección do medio rural de Galicia”. A este respecto, recibimos un escrito do Concello de Portomarín no que se indica que se procede a incoar un expediente de reposición da legalidade urbanística en relación coas obras denunciadas. Outro dos principais problemas que se detectan nas queixas refírese á ineficacia das administracións públicas competentes para conseguir que se executen as demolicións de obras ilegais. Como xa indicabamos ao comezo deste apartado, ademais das demoras na tramitación dos expedientes con anterioridade á súa resolución, constitúe unha queixa frecuente a ineficacia das administracións municipais para conseguir que se executen as demolicións de obras ilegais. Á luz das queixas tramitadas nesta oficina do Valedor do Pobo pódese observar como en ocasións a execución da resolución administrativa que obriga á demolición total ou parcial dunhas obras vaise atrasando nunha secuencia de trámites dilatorios por parte do interesado, moitos deles non contemplados estritamente en ningunha norma legal, sen que tampouco se leven a cabo as medidas de execución forzosa previstas na lexislación de procedemento común e na propia lexislación urbanística. En relación coas medidas de execución forzosa previstas no artigo 209 da Lei 9/2002 sobre ordenación urbanística e protección do medio rural de Galicia, debemos facer referencia á execución subsidiaria pola administración e ás multas coercitivas. A este respecto, o certo é que a administración apenas recorre á execución subsidiaria quizais polas dificultades prácticas para conseguir posteriormente do interesado o reembolso dos gastos ocasionados pola demolición. No caso de optar pola execución subsidiaria, a administración por si mesma non executa as obras de demolición, senón que abre un expediente de contratación para adxudicar as obras a un empresario, e dada a índole do traballo encomendado pode atoparse con dificultades para que as empresas do sector concorran á adxudicación da obra de demolición. Por conseguinte, son as multas coercitivas o expediente máis utilizado pola administración para asegurar a efectividade da orde de demolición, pero para que este mecanismo sexa efectivo é necesario que se impoñan e se cobren con suficiente dilixencia, pois de non ser así aínda dilatarían máis o proceso de restauración da legalidade urbanística. En xeral, en relación coa tramitación dos expedientes de reposición da legalidade urbanística convén subliñar que calquera demora inxustificada tras a chegada da denuncia ao concello, ten unha enorme relevancia sobre o resultado final das actuacións administrativas que haxan de seguirse ante as posibles infraccións urbanísticas, na medida en que as obras realizadas pódense converter en feitos consumados de difícil retorno á legalidade. Neste sentido, unha vez presentada a denuncia, o tempo que tarde en emitirse o informe do arquitecto ou aparellador municipal resulta fundamental para o éxito futuro do procedemento administrativo que eventualmente se abra. É certo que non todos os concellos contan cos mesmos medios para realizar estas inspeccións técnicas, pero non é menos certo que, salvo etapas conxunturais, sempre existirá unha certa proporción entre o grao de conflitividade urbanística e os recursos cos que conte o concello para poñer coto ás ilegalidades urbanísticas. Mesmo nos concellos pequenos, que non adoitan contar cun técnico de modo permanente, na medida en que non se detecte unha actividade urbanística significativa, non hai razóns que poidan xustificar un atraso nos labores de inspección. É necesario subliñar que a pasividade da administración pode chegar a producir a grave consecuencia de impedir a restauración da legalidade urbanística polo transcurso do prazo de seis anos desde a total terminación das obras. A este respecto, no artigo 210 da vixente Lei 9/2002, de ordenación urbanística de Galicia, establécese este prazo de seis anos para que a administración proceda á apertura do correspondente expediente de reposición da legalidade. Neste sentido, transcorrido este prazo sen que se incoase o oportuno expediente quedaría legalizada a obra presuntamente ilegal se a actuación é conforme co ordenamento urbanístico, e se a obra non se axusta ao plan urbanístico, entón quedaría como unha obra fóra de ordenación. Neste último caso a obra non podería ser demolida, aínda que nun futuro o seu propietario só podería realizar pequenas reparacións esixidas por razóns de seguridade e hixiene, pero en ningún caso obras de consolidación, de modernización ou de cambio do uso existente, ou que representasen un aumento de valor a efectos expropiatorios. En relación con esta problemática, e como adoita ocorrer todos os anos, por parte desta institución do Valedor do Pobo formulamos diversas resolucións orientadas a conseguir a eficacia práctica dos acordos de demolición de obras ilegais. Entre os casos nos que se constatou a inexecución de acordos de demolición de obras ilegais e que deron lugar a resolucións do Valedor do Pobo, podemos referirnos a un recordatorio de deberes legais dirixido ao Concello de Forcarei (Q/888/12). No caso descrito nesta queixa a reclamante referíase a que unha veciña lindeira coa súa casa, sita en Soutelo de Montes, tirara un muro de pedra antigo que daba a un camiño público e levantado no seu lugar unha parede de formigón, e que arrimados a esta parede realizara un garaxe e un galpón. Este expediente de queixa xa tivera como precedente outro expediente de queixa polas mesmas obras, e neste caso queixábase a reclamante de que non se procedeu á demolición das obras consideradas ilegalizables (o muro descrito) pois o resto das obras legalizáronse. Unha vez solicitada información do Concello de Forcarei desde esta oficina do Valedor do Pobo formulámoslle a este concello un recordatorio de deberes legais nos seguintes termos: “Que por parte desa administración municipal, e na medida en que a promotora das obras ás que se refire a queixa non procedeu a executar nas condicións legalmente esixidas a demolición parcial que se establecía no acordo municipal de legalización de obras, se lle impoñan as correspondentes multas coercitivas como medio de execución forzosa para o cumprimento efectivo do acordo municipal dirixido á restauración da legalidade urbanística infrinxida.” A este respecto, recibimos un informe técnico do Concello de Forcarei no que se indica que se derrubou a parte superior do muro, quedando cunha altura de dous metros, a metade superior diáfana, polo que as obras se consideraban legalizadas. Noutra das queixas (Q/973/12) sobre este mesmo problema das dificultades para a execución dunha orde de demolición dunha obra ilegal, formulámoslle un recordatorio de deberes legais ao Concello de Moaña. Nesta queixa púxose de manifesto que a promotora dunhas obras as realizara sen licenza, e que ademais se trataba dunhas obras ilegalizables, motivo polo cal se acordou a súa demolición, pero sen que ata o momento se levase a cabo. Desde esta oficina do Valedor do Pobo formulámoslle ao Concello de Moaña un recordatorio de deberes legais nos seguintes termos: “Que por parte desa administración municipal e no caso de constatarse novamente o incumprimento pola entidade promotora da orde municipal pola que debe demoler unhas obras ilegais, se impoñan as correspondentes multas coercitivas como medio de execución forzosa”. A este respecto, recibimos unha resposta do concello na que manifestaba que se lle impuxeran ao interesado dúas multas coercitivas. Tamén formulamos ao Concello de Vilagarcía de Arousa (Q/213/13) unha recomendación, a consecuencia do atraso na execución dunha orde de demolición pola construción ilegal dun muro e un enreixado de aluminio. No recordatorio indicado sinalabámoslle ao concello: “Que por parte desa alcaldía-presidencia, e atendendo á executoriedade dos actos administrativos, se proceda a facer efectiva a orde municipal de retirada do muro e enreixado de aluminio ao que se refire a presente queixa, ben sexa mediante a execución subsidiaria por ese concello, ou ben procedéndose á imposición das multas coercitivas anunciadas na propia orde administrativa de demolición, e que poderán reiterarse ata o total cumprimento do ordenado.” Con posterioridade a esta resolución recibimos un informe do concello no que se indicaba que un xulgado do contencioso-administrativo ditara unha resolución pola que se acordaba a medida cautelar de suspender a orde de execución da demolición, que fora impugnada polo afectado. Nalgún caso a administración opta polo sistema de execución subsidiaria, como ocorreu na queixa Q/174/13 en relación cunhas obras ilegais dun peche e un portalón nun núcleo do Concello de Marín, xa que a administración municipal inclinouse en principio pola imposición de varias multas coercitivas, e finalmente optara polo mecanismo da execución subsidiaria, presentándose xa tres presupostos no expediente correspondente, que estaba pendente dun informe do interventor municipal. Noutro caso similar que afectaba ao Concello de Santiago de Compostela (Q/82/13), en relación cunha edificación ilegal na que se paralizaron as obras, ordenarase a liquidación provisional polos gastos de demolición das obras, que posteriormente se paralizou ao presentar a interesada unha reforma do proxecto de demolición, pero ao non completar a documentación requirida para o proceso de legalización, reabriuse a liquidación que estaba pendente de cobro en vía executiva. Nalgunhas queixas expóñense situacións directamente relacionadas coa tramitación das licenzas urbanísticas municipais, coa que necesariamente debe contar todo propietario que pretenda realizar unha actuación urbanística nun determinado terreo. Neste sentido, un dos principais problemas que adoita exporse nas queixas remite ao feito mesmo de que tipo de obras ou actuacións requiren unha licenza urbanística, e tamén sobre os requisitos inherentes á licenza, en particular sobre o proxecto técnico que debe acompañar á licenza. En canto ás actuacións materiais sobre os terreos que requiren licenza urbanística, o artigo 194 da vixente lei 9/2002 inclúe no seu apartado 2 un amplo catálogo de actuacións ás que se esixe licenza, relación que se fai en extenso no artigo 10 do Regulamento de disciplina urbanística de Galicia, aprobado polo Decreto 28/1999. No último apartado deste artigo indícase expresamente que estarán suxeito a previa licenza, en xeral, todos os actos que sinalen os plans, as normas ou as ordenanzas. Nalgunha das queixas que recibimos nesta oficina do Valedor do Pobo aludíase á problemática das licenzas para construción dunha vivenda no medio rural, que coa vixente Lei 9/2002 de ordenación urbanística e protección do medio rural de Galicia se restrinxen, salvo supostos moi excepcionais, ao solo de núcleo rural e zona de expansión do núcleo. Neste aspecto precisamente poden introducirse modificacións coa nova lei de ordenación urbanística en cuxo debate xa se entrou no Parlamento de Galicia, e estas innovacións poderían orientarse en orde a admitir determinadas actuacións urbanísticas no ámbito do solo rústico de protección ordinaria, que actualmente estarían prohibidas. En todo caso, manterase ao parecer a regra xeral de excluír deste solo rústico as edificacións de uso residencial. O problema que se expón actualmente coas edificacións residenciais no medio rural remite fundamentalmente á problemática asociada á delimitación do núcleo rural, sendo esta delimitación un aspecto moi debatido nos procesos de planificación urbanística, dando lugar a multitude de alegacións no trámite de información pública do plan urbanístico. Tamén dentro deste apartado se expuxeron outras queixas nas que xorden problemas moi diversos, como os que afectan á concesión de licenzas en terreos nos que conflúen a normativa urbanística e as normas de protección do patrimonio histórico, ou ben a normativa sobre protección do dominio público hidráulico. Nesta materia referida á tramitación das licenzas urbanísticas municipais pode facerse referencia a unha queixa (Q/14285/13) que afectaba ao Concello de Cabanas e expúñase en relación cos modelos de solicitudes de licenzas de obras, nos que se incluía a cesión de solo urbano consolidado para outorgar permisos a obras do interior das vivendas ou do exterior, e sen que o formato dispuxese dun cadro no que o solicitante podía confirmar ou rexeitar esta pretensión; indicaba o reclamante que en moitos casos xa se fixeron as cesións correspondentes. Na información facilitada polo Concello de Cabanas indicábase que xa se efectuou a modificación nos modelos segundo o solicitase o reclamante. Doutra banda, tamén hai queixas que se refiren a obrigación legal dos propietarios de terreos, solares ou edificacións de mantelos en condicións de seguridade e salubridade. A este respecto, en 2013 recibimos algunhas queixas en relación con edificacións ruinosas no medio rural, que se atopan en estado de abandono por parte dos seus donos, que non acometen as obras necesarias para manter esas edificacións en condicións de seguridade, de maneira que non se xeren situacións de risco para os viandantes. En relación con esta materia podemos facer referencia a unha queixa (Q/117/13) que afectaba ao Concello de Teo, respecto dunha resolución municipal que obrigaba ao desaloxo inmediato dun inmoble afectado por unha ruína inminente. O escrito que nos remitiu o concello viña acompañado dun amplo informe da coordinadora dos servizos sociais municipais no que se poñía de manifesto que o único habitante da vivenda, que sufrira un grave incendio había uns anos, tiña un arraigamento moi forte na súa vivenda e que a adopción das medidas que correspondesen no ámbito urbanístico acompañábanse de medidas de asistencia social. Tamén se expón noutra queixa (Q/341/13) o problema dunha edificación en total estado de abandono nun núcleo rural do Concello do Bolo, e que xa sufrira un derrubamento parcial nas inmediacións dun camiño público. Na resposta do concello indícase que xa se procedeu ao valado da edificación e que se trataría de elaborar un proxecto técnico e adxudicación das obras necesarias para resolver o problema denunciado. En relación coas queixas sobre problemas en materia de planificación urbanística, en 2013 apenas recibimos queixas sobre esta materia. A este respecto, é preciso subliñar que neste campo da planificación urbanística, e como xa sinalamos en informes anteriores, as posibilidades de intervención do Valedor do Pobo son moito máis restrinxidas que en materia de disciplina urbanística, xa que en materia de planificación urbanística entran en xogo potestades municipais cun marcado carácter discrecional que en todo caso deberán supervisarse pola Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas, e por outras consellerías, ou ben por outras administracións públicas, que deberán emitir informes sectoriais esixidos na normativa sobre procedemento de elaboración dos plans urbanísticos. 2. Vivenda En 2013 as queixas en materia de vivenda superaron ás queixas sobre urbanismo. Así, do total de queixas da área que suman un número de 285, encádranse no ámbito do urbanismo un número de 94, mentres que as queixas que afectan a temas de vivenda foron 191. En todo caso, podemos subliñar que entre estas queixas de vivenda un bo número delas, ata un total de 66, refírense a casos de procedementos executivos de desafiuzamento por falta de pagamento das cotas de préstamos hipotecarios, e outro grupo importante de queixas, un total de 36, refírese ao problema da adxudicación de vivendas de propiedade municipal en Ferrol. Con todo, en 2013 descenderon considerablemente o número de queixas referidas ás axudas públicas para o alugueiro de vivendas privadas. Nun caso, como é o das axudas do programa da renda básica de emancipación neste ano de 2013 xa non se presentou ningunha queixa, porque o programa citado derrogouse con efectos desde 1-1-2012, e as últimas queixas recibidas en 2012 tiñan xa un carácter residual. No caso das queixas referidas ao Programa Aluga tamén descenderon dunha maneira substancial, aínda que aínda nos chegan queixas a pesar de que este programa de axudas se atopa hoxe moi restrinxido; en particular, as queixas refírense neste caso a problemas derivados da propia relación arrendaticia, e por tanto comúns a calquera outro arrendamento, como ocorre coas queixas de veciños sobre presuntas molestias de inquilinos, ou ben sobre vicisitudes do contrato de arrendamento, como discrepancias sobre arranxos na vivenda, ou sobre a falta de pagamento de recibos, ou o cesamento anticipado da relación arrendaticia. Con todo, apenas houbo queixas sobre un aspecto tan importante como son os procedementos de adxudicación de vivendas de protección pública, salvo algúns casos nos que persoas que están inscritas no Rexistro Único de Demandantes de Vivenda da Comunidade Autónoma de Galicia manifestan a súa desconformidade polo feito de que non os convoquen para algún sorteo de vivendas protexidas ou tarden en ofrecerlles algunha vivenda do Programa Aluga. En todo caso, trátase de queixas que teñen unha escasa incidencia numérica no conxunto da subárea de vivenda. En relación con este aspecto en concreto da adxudicación de vivendas sometidas a algún réxime de protección pública, podemos facer referencia a un grupo de queixas, ata un total de 36, formuladas por veciños de Ferrol que resultaran adxudicatarios de vivendas sociais de titularidade municipal no barrio de Recimil. Os reclamantes indicaban nas súas queixas que formaban parte de familias, a maioría delas en difícil situación económica e social, e que resultaran adxudicatarios definitivos de vivendas sociais cuxa entrega estaba a sufrir un atraso moi considerable, e que formularan unha serie de queixas e demandas ao concello, que non foran atendidas. No informe remitido polo concello indícase que se atopa con numerosos problemas á hora de entregar inmobles a aquelas familias que figuran na lista de adxudicatarios de vivendas xa que as ocupacións ilegais de inmobles no barrio citado prodúcense case diariamente e de maneira reiterada, polo que, en primeiro termo, púxose en marcha un censo para coñecer exactamente o número de vivendas baleiras coas que contar para adxudicar e o estado no que se atopan, para que non se produzan situacións como as de recolocar a familias en vivendas que non cumpran coas condicións mínimas de salubridade, confortabilidade e seguridade. Co escrito remitido acompañábase tamén un informe elaborado polo Negociado Municipal de Benestar, así como unha reportaxe fotográfica do estado en que se atopan algunhas das vivendas do citado barrio de Recimil, e que facían imposible a súa entrega ata que se acometesen obras de mellora. Neste apartado de vivenda faremos especial fincapé nos dous grupos de queixas aos que nos referiamos anteriormente: as queixas formuladas por familias afectadas por algún procedemento de desafiuzamento da vivenda habitual a consecuencia da falta de pagamento das cotas dun préstamo hipotecario, e as queixas que nos expuxeron pola supresión das axudas de subsidiación dos préstamos hipotecarios para adquisición de vivendas protexidas. A este respecto, debemos subliñar que as medidas adoptadas para a redución do déficit fiscal desembocaron, no ámbito da vivenda, na diminución ou supresión de determinadas axudas públicas creadas para facilitar o acceso á vivenda. Neste sentido, recibimos nesta institución do Valedor do Pobo un bo número de queixas, ata un total de 46, referidas á supresión das axudas de subsidiación de préstamos convidos para adquisición de vivendas de protección pública. A este respecto, o artigo 35 do Real Decreto-lei 20/2012 de medidas para garantir a estabilidade orzamentaria e de fomento da competitividade (en diante RD-L 20/2012), e baixo o epígrafe de plan estatal de vivenda e rehabilitación 2009-2012, dispuxo o seguinte: “A partir da entrada en vigor deste Real Decreto-lei quedan suprimidas as axudas de subsidiación de préstamos contidas no Real Decreto 2066/2008 polo que se regula o plan estatal de vivenda e rehabilitación 2009-2012. Así mesmo non se recoñecerán aquelas solicitudes que estean en tramitación e que non fosen obxecto de concesión por parte da comunidade autónoma". A entrada en vigor desta norma legal produciuse o 15 de xullo de 2012. Na aplicación desta norma presentouse a dúbida de se a supresión de axudas contempladas no Real Decreto-lei 20/2012 abarcaba tamén as solicitudes de ampliación do período de subsidiación dos préstamos convidos obtidos polos compradores de vivendas protexidas ao amparo dos plans estatais de vivenda anteriores ao plan 2009-2012. Neste sentido, o Ministerio de Fomento non tardou en manifestar a súa postura en relación con esta cuestión nun oficio de data 31 de xullo de 2012 dirixido aos órganos das comunidades autónomas competentes na materia, e baixo a rúbrica de “criterios de interpretación, subsidiación e renda básica de emancipación Real Decreto-lei 20/2012.” En concreto, en relación co problema que nos ocupa indicaba expresamente que: "Non terán dereito a obter a subsidiación dos préstamos convidos, as resolucións de renovación do dereito para obter subsidiación polo comprador, de acordo ao disposto no artigo 43.3 do Real Decreto 2066/2008 e os artigos correspondentes dos plans anteriores, emitidas a partir da entrada en vigor do Real Decreto-lei". En relación con esta problemática, e con anterioridade ao groso das queixas recibidas no mes de decembro de 2013, recibimos nesta oficina do Valedor do Pobo un total de sete queixas presentadas sobre a denegación destas axudas (expedientes 2531/12, 2606/12, 2682/12, 2763/12, 2/13, 277/13 e 14282/13), algunhas das cales foron admitidas a trámite coa finalidade de coñecer o contido da actuación da administración autonómica na tramitación e resolución das solicitudes de ampliación do período inicial de subsidiación recibidas. Con este obxectivo solicitamos información á Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas, en primeiro lugar e en relación co expediente 2606/12 solicitamos información con data de 28-12-2012, e recibimos un informe do Instituto Galego de Vivenda e Solo de data de 14-1-2013 no que se indicaba que desde a publicación do Real Decreto-lei 20/2012 suprimiuse a axuda de subsidiación, e que de acordo cun criterio interpretativo do artigo 35 deste Real Decreto-lei o Ministerio de Fomento estendía esta supresión aos plans anteriores ao 2009-2012. Con base niso, continuaba o informe, procedíase á denegación das solicitudes de prórroga ou ampliación de subsidiación. En calquera caso, continuaba o informe, “aquelas resolucións que se ditaron con anterioridade ao criterio dado polo Ministerio de Fomento e que resolvían concedendo a subsidiación, unha vez que os interesados as presentaban nas entidades de crédito para que se fixesen efectivas, como deben requirir a conformidade previa do ministerio, que é finalmente quen as paga, este non a outorga e os interesados tampouco as perciben finalmente”. A este respecto, noutro informe do Instituto Galego de Vivenda e Solo do 1-2-2013, solicitado en relación co expediente 2682/12, indicábase expresamente o seguinte: “tendo en conta que por parte de varios afectados se informou ao Instituto Galego de Vivenda e Solo de que unha vez que os interesados presentaban estas resolucións nas entidades de crédito para que se fixesen efectivas, como deben requirir a conformidade previa do Ministerio, que é finalmente quen as paga, este non a outorga e os interesados tampouco as perciben finalmente, volveuse a formular esta cuestión ante a Dirección General de Arquitectura y Vivienda do Ministerio de Fomento e estase esperando instrucións. Sen prexuízo do anterior, considérase que neste caso a comunidade autónoma non ten capacidade para executar as resolucións, por ser o ministerio quen ten que prestar a conformidade e pagar a subsidiación a través das entidades financeiras, e que os particulares deberían solicitar directamente ao ministerio a execución das resolucións.” Á vista dos informes recibidos do Instituto Galego de Vivenda e Solo, procedemos a concluír a nosa intervención no problema que motivou estas queixas, na medida en que viña motivado pola aplicación dunha norma estatal de acordo co criterio interpretativo que sustentaba o Ministerio de Fomento, que é a administración a quen lle compete facer efectivas as axudas de subsidiación de préstamos de vivendas protexidas. Con todo, posteriormente tivemos coñecemento de que, á vista das queixas que ía recibindo en relación con esta problemática, a institución do Defensor del Pueblo adoptou un novo criterio en relación coa cuestión controvertida descrita anteriormente. Inicialmente, atendendo ás primeiras queixas recibidas sobre esta problemática, por parte da defensora del pueblo non se entendeu que naquel momento houbese unha actuación administrativa irregular. Neste sentido, comunicarase aos reclamantes que, con independencia do plan estatal de vivenda ao que se acolleu a vivenda adquirida en cada caso, a denegación das solicitudes de subsidiación do préstamo que se atopasen en proceso de tramitación no momento da súa entrada en vigor ou que se presentasen con posterioridade, non constituía unha infracción do ordenamento xurídico que impedise ou menoscabase o exercicio dun dereito. Na adopción do novo criterio a defensora del pueblo mostra o seu desacordo co contido do informe da Abogacía del Estado do Ministerio de Fomento no que se fundamentou o criterio interpretativo indicado, en particular coa aplicación do principio xeral de interpretación que establece o artigo 3.1 do Código Civil para estender a aplicación da norma do artigo 35 do citado Real Decreto-lei a todos os plans estatais de vivenda. Considera a defensora del pueblo que esa interpretación extensiva non resulta a máis acomodada na perspectiva de garantía dos dereitos dos cidadáns beneficiarios de axudas dos plans estatais de vivenda anteriores. A este respecto, debemos subliñar que a interpretación do artigo 35 do Real-Decreto lei 20/2012 que mantén a defensora del pueblo nas recomendacións formuladas ao Ministerio de Fomento é compartida por esta institución, e foi ao parecer a que mantivo inicialmente a administración autonómica, como se desprende da tramitación levada a cabo por esta institución do Valedor do Pobo nas queixas antes citadas 2606/12 e 2682/12, xa que nos informes remitidos indicábase que antes de coñecer os criterios interpretativos do Ministerio de Fomento, considerouse que aquel artigo 35 non afectaba as solicitudes de ampliación do período de subsidiación de préstamos obtidos ao amparo de plans anteriores ao plan estatal de vivenda e rehabilitación 2009-2012. Neste sentido, entendemos que as solicitudes de ampliación do período de subsidiación dos préstamos obtidos ao amparo de plans estatais anteriores ao plan 2009-2012, e ata o 6 de xuño de 2013, non deberon ser denegadas en aplicación do artigo 35 do RD-L 20/2012, senón que debían ser estimadas na medida en que o solicitante cumpría os requisitos esixidos para ser beneficiario da axuda de subsidiación, e procedendo por tanto ao seu aboamento desde o momento da concesión da ampliación. Así mesmo, entendemos que ao oficio do Ministerio de Fomento no que se explicita o criterio interpretativo restritivo non se lle pode outorgar o rango de disposición administrativa. Neste sentido, a vinculación da administración autonómica á hora de levar a cabo a función de recoñecer o cumprimento dos requisitos que habilitan para acceder ás axudas previstas refírese ás normas de rango legal e regulamentario que foran aprobadas polo órgano competente e a través dos procedementos correspondentes, pero non necesariamente á interpretación que destas se realice pola administración estatal. Coincidimos coa defensora del pueblo en que a interpretación extensiva deste precepto legal que propugna o Ministerio de Fomento, apártase do sentido literal do precepto, e substitúe o que realmente se establece no mesmo por outra previsión distinta e ampla. Entendemos, a este respecto, que a mención xenérica aos "plans estatais de vivenda" contida na exposición de motivos do Real Decreto-lei 20/2012, non pode xustificar a interpretación extensiva, xa que o artigo identifica claramente e en dúas ocasións ao plan estatal de vivenda e rehabilitación 2009-2012 como norma concreta onde se conteñen as axudas eliminadas. A este respecto, na Lei 4/2013 de medidas de flexibilización e fomento do mercado do alugueiro de vivendas, na súa disposición adicional segunda, suprimíronse expresamente as prórrogas ou ampliacións destas axudas, mesmo para as concedidas en base a plans anteriores ao do 2009-2012. En consecuencia, a partir da entrada en vigor desta lei (6-6-2013) quedou eliminada definitivamente a posibilidade de estimar as solicitudes de ampliación do período de subsidiación préstamos convidos para a adquisición de vivendas protexidas. É, precisamente, o contraste entre estas dúas disposicións legais o que demostra que o artigo 35 do Real Decreto-lei 20/2012 non prevía a supresión das ampliacións do período de subsidiación de préstamos convidos obtidos ao amparo de plans anteriores ao plan estatal de vivenda 2009-2012. Unha interpretación deste precepto como a realizada pola Administración do Estado faría innecesaria a nova regulación contida ao respecto na disposición adicional segunda da Lei 4/2013. Por outra banda, xa se ditaron algunhas sentenzas por xulgados do contencioso-administrativo nas que se estimaron as pretensións dos demandantes contra resolucións administrativas das administracións autonómicas respectivas. Nestas resolucións denegarase a prórroga ou renovación de axudas á subsidiación de préstamos para a adquisición de vivendas protexidas, baseándose no criterio interpretativo do artigo 35 do Real Decreto-lei 20/2012. Así, na sentenza 335/13 do Xulgado contencioso-administrativo nº 2 de Castellón, e na sentenza 404/2013 do mesmo xulgado e cos mesmos argumentos que a primeiramente citada. Ademais, e no ámbito territorial desta comunidade autónoma, podemos facer especial referencia á sentenza 288/2013 do Xulgado do contencioso-administrativo nº 2 de Pontevedra, na que se ordena a revogación da resolución denegatoria da prórroga da subsidiación. Así as cousas, e como conclusión, entendemos que o artigo 35 do Real Decreto-lei 20/2012 non ampara a denegación das prórrogas ou ampliacións de subsidiación dos préstamos obtidos para a adquisición de vivendas protexidas ao amparo de plans estatais anteriores ao de 2009-2012. Desde esta perspectiva, a correcta aplicación das normas que regulan estas axudas de subsidiación esixe que a administración autonómica proceda a revogar todas as decisións denegatorias adoptadas naquel sentido e a recoñecer, se procede, a ampliación solicitada en cada caso, todo iso ao amparo do previsto no artigo 105.1 da Lei 30/1992 de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común. En todo caso, nesta institución do Valedor do Pobo entendemos que a concesión das ampliacións solicitadas non dará lugar de maneira automática ao aboamento das axudas de subsidiación, na medida en que o Ministerio de Fomento manteña o seu criterio de aplicación extensiva do artigo 35 do Real Decreto-lei 20/2012 ás axudas concedidas ao amparo de plans de vivenda anteriores. Ao noso modo de ver, esta circunstancia non debe impedir que a administración autonómica recoñeza debidamente os dereitos dos cidadáns nos termos contemplados no ordenamento xurídico. Desde esta perspectiva, e no momento de elaboración do presente informe anual formulamos á Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas a seguinte recomendación: “Considerando que o artigo 35 do Real Decreto-lei 20/2012, de medidas para garantir a estabilidade orzamentaria e de fomento da competitividade, non suprime a posibilidade de recoñecer a prórroga ou ampliación dos períodos de subsidiación dos préstamos convidos para a adquisición de vivendas protexidas obtidos ao amparo de plans estatais de vivenda anteriores ao plan estatal de vivenda e rehabilitación 2009-2012, entendemos que por parte desa Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas deberían levar a cabo as seguintes actuacións: Primeiro.- Ordenar ás xefaturas territoriais desa Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas que, ao amparo do disposto no artigo 105.1 da Lei 30/1992, de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común, procedan á revogación de todas as resolucións denegatorias da ampliación do período inicial de subsidiación dos préstamos por adquisición de vivenda protexida adoptadas con anterioridade ao 6 de xuño de 2013. Segundo.- En todos os casos en que se revogasen estas resolucións denegatorias, e en aplicación da norma legal correspondente ao plan estatal de vivenda que deu base ao recoñecemento da axuda de subsidiación préstamo convido, comprobar en cada caso o mantemento do cumprimento dos requisitos esixidos e, se procede, recoñecer a ampliación ou prórroga solicitada nos termos indicados no plan aplicable. Terceiro.- Poñer de manifesto a problemática exposta pola diferente interpretación do precepto sinalado ante o Ministerio de Fomento, coa finalidade de que esta sexa tratada, se así se estima oportuno, nos órganos de cooperación entre o Estado e as comunidades autónomas (Conferencia Sectorial de Vivenda, Urbanismo e Solo e Comisión Multilateral de Vivenda, Urbanismo e Chan).” Por último, faremos tamén unha referencia, como xa fixemos no informe anual de 2012, ao problema dos desafiuzamentos da vivenda habitual dos debedores hipotecarios. En 2012 tramitamos queixas nesta oficina do Valedor do Pobo en relación con este grave problema, que afecta a moitas familias que se atopan coa ameaza dun inminente desafiuzamento da súa vivenda habitual. Esta situación tan asfixiante para as familias afectadas comeza co procedemento executivo emprendido en cada caso pola entidade financeira coa que contraeron un préstamo hipotecario, cuxas cotas deixaron de pagar pola difícil conxuntura económica familiar. A situación actual caracterizada por un considerable incremento dos procedementos de desafiuzamento en relación coa etapa anterior á crise económica ten a súa orixe próxima nos erros cometidos na etapa inmediatamente anterior que adoita denominarse do boom inmobiliario. Nesa etapa moitas entidades de crédito actuaron dun modo imprudente na concesión de préstamos hipotecarios para a adquisición de vivenda, xa que por unha banda se sobrevalorou a capacidade de endebedamento dos adquirentes de vivenda, construída sobre unha baixada moi acentuada dos tipos de xuros, e un alongamento descoñecido ata o momento dos prazos de amortización dos créditos hipotecarios. Por outra banda, as entidades taxadoras non eran independentes da entidade financeira que concedía o crédito, co que se taxaron á alza os inmobles e provocouse un sobrequecemento do mercado que conduciu inexorablemente ao estalido da burbulla inmobiliaria, e a unha crise sen precedentes do noso sistema financeiro. Esta crise financeira acabou desembocando, como todos sabemos, nunha gravísima crise económica, cun aumento desbocado do desemprego, e polo tanto a incapacidade de moitos debedores hipotecarios para facer fronte aos seus compromisos crediticios. Esta gravísima crise económica ten unha dimensión social evidente en situacións como o grave problema dos desafiuzamentos, cuxa repercusión vai moito máis alá da perda da vivenda habitual e familiar, posto que ademais, en moitos casos, está a crearse unha situación de insolvencia a longo prazo e con ela unha case inevitable exclusión social. Ante esta grave situación social que afecta a un bo número de familias xurdiron iniciativas de colectivos cidadáns de apoio ás persoas ou familias afectadas polos desafiuzamentos, e tamén desde as administracións públicas tomáronse medidas para tratar de resolver as situacións máis urxentes. A este respecto, entre as medidas lexislativas adoptadas polo goberno central poden citarse o Real Decreto-lei 6/2012, de medidas urxentes de protección de debedores hipotecarios sen recursos que, entre outros aspectos, regula a posibilidade da dación en pago da vivenda, pero que resultou claramente insuficiente, fundamentalmente polos requisitos de ingresos económicos da unidade familiar, polo que se expuxo a posibilidade de ampliar a marxe de posibles beneficiarios. Posteriormente, aprobouse o Real Decreto-lei 27/2012, de medidas urxentes para reforzar a protección aos debedores hipotecarios que establece a posibilidade de que se poida suspender o lanzamento por un prazo de dous anos, aínda que consideramos que deberían atenuarse os requisitos fixados nesta norma para as familias que poidan acollerse a esta posibilidade. O Real Decreto-lei 27/2012 encomenda ao Goberno que promova co sector financeiro a constitución dun fondo social de vivendas en propiedade das entidades de crédito e destinadas a ofrecer cobertura a aquelas persoas que xa fosen desaloxadas da súa vivenda habitual pola falta de pagamento dun préstamo hipotecario, cando concorran as circunstancias persoais, familiares e económicas previstas nel. É necesario, que se axilice ao máximo a constitución deste fondo social de vivendas, e entendemos que deberían poder acceder outras familias que perdesen a súa vivenda habitual como consecuencia dun desafiuzamento, aínda que non cumpran todos os requisitos establecidos no real decreto. Posteriormente, aprobouse a Lei 1/2013 de medidas para reforzar a protección aos debedores hipotecarios, reestruturación de débeda e alugueiro social, que como xa ocorrese co Real Decreto-lei 6/2012, e co Real Decreto-lei 27/2012, vén motivada polas circunstancias excepcionais que concorren naqueles debedores hipotecarios que como consecuencia da crise económica e financeira, non poden facer fronte ás súas obrigacións polo préstamo hipotecario contratado para a adquisición da súa vivenda habitual. A nova norma pretende perfeccionar e reforzar o marco de protección de tales debedores con catro tipos de medidas. A primeira delas, suspender por un prazo de dous anos os desafiuzamentos de debedores hipotecarios en situación especial de risco de exclusión social (que xa se establecía no RDL 27/2012). En segundo lugar, introduce melloras no mercado hipotecario a través da modificación da súa normativa, limitando no caso de hipotecas constituídas sobre vivenda habitual os xuros por mora; prohibindo a capitalización deses xuros; aplicando o resultado da execución hipotecaria, cando fose insuficiente para cubrir o total da débeda garantida, en último lugar aos xuros de mora, e fortalecendo a venda extraxudicial dos bens hipotecados e permitindo ao notario que poida suspender esta se as partes cuestionaron ante o órgano xurisdicional competente que as cláusulas do contrato de préstamo hipotecario puidesen ser abusivas (como consecuencia da sentenza do Tribunal de Xustiza da Unión Europea de 14 de marzo de 2013). En terceiro lugar, modifica a Lei 1/2000 de axuizamento civil, co fin de garantir de maneira adecuada os dereitos e xuros dos debedores hipotecarios e axilizar e flexibilizar o procedemento de execución hipotecaria, outorgando ao xuíz a posibilidade de que, de oficio ou a instancia de parte, poida apreciar a existencia de cláusulas abusivas no título executivo; establecendo a posibilidade de condonar parte da débeda remanente no procedemento de execución en diñeiro posterior á execución hipotecaria dunha vivenda habitual; permitindo que o debedor participe na revalorización futura da vivenda executada; establecendo que o valor de taxación a efectos de poxa non poderá ser inferior ao 75% do valor de taxación que serviu para conceder o préstamo hipotecario, e incrementando a porcentaxe de adxudicación do ben (a vivenda habitual) no caso de que a poxa conclúa sen ofertante ao 70% do valor do ben polo que saíse a poxa. Por último, modifica o RDL 6/2012 tanto polo que respecta ao seu ámbito de aplicación como nas características das medidas que poidan ser adoptadas, e reitera o mandato ao Goberno –xa contido no RDL 27/2012– para que impulse, co sector financeiro, a constitución dun fondo social de vivendas destinadas a ofrecer cobertura ás persoas desaloxadas da súa vivenda habitual por falta de pagamento dun préstamo hipotecario. No informe anual de 2012 expoñiamos brevemente as propostas formuladas por esta Institución do Valedor do Pobo e que constaban por extenso na páxina web desde o mes de decembro de 2012. Entre aquelas propostas poden subliñarse as seguintes: debían articularse mecanismos adecuados para evitar que a situación de insolvencia sobrevinda desemboque na falta de pagamento e unha posible execución hipotecaria. Desde esta perspectiva, entendiamos que debían fomentarse os procesos de renegociación da débeda, e que para estes procesos de renegociación das débedas hipotecarias, e dado que terían carácter voluntario para as entidades financeiras, os poderes públicos deberían propiciar acordos de carácter xeral con estas. Tamén aludiamos a que debería impulsarse a modificación daquelas normas fiscais que puidesen dificultar os acordos entre as dúas partes, así como regularse no ámbito competencial correspondente un procedemento específico para as situacións de insolvencia persoal e familiar. Por outra banda, tamén lembrabamos no informe anterior que debían constituírse oficinas de información e asesoramento nas administracións autonómica e municipais. Ademais, en relación coa dación en pago que evitaría que o debedor mantivese unha parte da débeda hipotecaria con posterioridade a producirse o desafiuzamento, e que podía considerarse como unha solución xusta nalgúns casos, afirmabamos que a aplicación práctica do Real-Decreto lei 6/2012 que regula esta posibilidade resultaba claramente insuficiente, fundamentalmente polos requisitos de ingresos económicos da unidade familiar, polo que debería estudarse a conveniencia de ampliar a marxe de posibles beneficiarios. Tamén faciamos referencia no informe anterior á normativa procesual que rexe o sistema de poxas, considerando que debería facilitarse o acceso de ofertantes e tamén unha maior información aos posibles licitadores acerca do inmoble. Por outra banda, sinalabamos que, como regra xeral, os xuíces deberían exercer un control de oficio sobre os aspectos dos créditos hipotecarios relacionados coas cláusulas abusivas e os xuros de mora. Finalmente, para aquelas familias que xa perderan a súa vivenda habitual como consecuencia dun desafiuzamento ou pola súa entrega como dación en pago, resultaba necesario arbitrar os mecanismos para que tivesen acceso a unha vivenda mediante un alugueiro social. Por outra banda, ao longo de 2013 estivéronse tramitando por esta oficina do Valedor de Pobo un bo número de queixas sobre casos particulares de desafiuzamentos de vivendas habituais de debedores hipotecarios, sendo algunhas asociacións ou colectivos cos que contactamos os que nos facilitaron datos referidos a familias afectadas. En relación con estas queixas, nas que ofrecemos a nosa colaboración, en primeiro lugar solicitamos información das familias afectadas, e dos responsables das asociacións e colectivos que nos deron a coñecer os casos particulares de afectados. Con posterioridade, contactamos con diversas entidades bancarias solicitando a súa colaboración para, en primeiro lugar, coñecer a situación das unidades familiares afectadas no que se refire ao cumprimento das súas obrigacións como debedor hipotecario, e en segundo lugar, para que a entidade bancaria expoña as posibles medidas que permitan achegar algunha solución ao problema. Nun primeiro momento, nas reunións que tivemos con representantes das diversas entidades bancarias expuxéronnos as liñas xerais das medidas que adoitan arbitrar para tratar de evitar o desafiuzamento ou desposesión efectiva da vivenda habitual. A este respecto, ante os primeiros síntomas de que o debedor non pode facer fronte ao cumprimento das súas cotas hipotecarias, as entidades adoitan ofrecer unha renegociación da débeda, e exponse a demanda xudicial nun procedemento executivo soamente cando se fai patente a imposibilidade do pago da débeda, normalmente como consecuencia dunha precaria situación económica da familia. Neste caso, e unha vez que a vivenda se adxudica á entidade bancaria na correspondente poxa xudicial, téntase a posibilidade dun alugueiro á familia afectada, tentándose evitar o desafiuzamento efectivo. En posteriores reunións, ou ben intercambiando información a través de correos electrónicos, abordáronse desde esta oficina do Valedor do Pobo diversos casos concretos que nos chegaban a través de asociacións ou colectivos implicados na defensa de familias afectadas por desafiuzamentos, e desta maneira puidéronse concretar medidas para evitar desafiuzamentos de vivendas xa inminentes. Neste sentido, debe subliñarse que en todos os casos que puidemos tratar as entidades bancarias manifestaron que non executarían a medida do desafiuzamento ata esgotar todas as posibilidades de solución. A este respecto, hai que subliñar tamén que en moi poucos casos éralles posible aos debedores hipotecarios acollerse a determinadas medidas como a dación en pago ou a suspensión da execución efectiva do desafiuzamento, en tanto que as unidades familiares afectadas non reunían os requisitos e condicións esixidas legalmente. Por outra banda, tamén nalgúns casos púxose de manifesto a dificultade engadida que supoñía a existencia de ruptura da unidade familiar en casos de separación ou divorcio, o que implicaba a imposibilidade en moitos casos de renegociación da débeda. En relación coa colaboración prestada polas entidades bancarias, habemos de manifestar que ao longo de 2013 catro entidades facilitáronnos os datos concretos (Banco Popular, BBVA, Caixabank, e Novagalicia Banco), en particular de índole económica e xudicial, sobre cada un dos casos que chegaron a esta oficina do Valedor do Pobo. No caso do Banco de Santander acudiu á oficina do Valedor do Pobo facilitando datos sobre os casos expostos, pero a maioría deles de carácter xeral, pero sen achegar datos sobre os casos concretos que lle expuxemos. Noutros casos, tamén se contactou co director da oficina ou sucursal bancaria para coñecer a situación da familia afectada. IV. RESOLUCIÓNS DO VALEDOR DO POBO 1.- Recomendación dirixida ao Concello de Muros en data 18 de febreiro de 2013, para que exerza a función de inspección ante unha presunta infracción urbanística (Q/279/12). Nesta institución do Valedor do Pobo abriuse o expediente arriba indicado como consecuencia do escrito de queixa presentado por Da. C..., con domicilio na c..., na localidade de Muros. No seu escrito, esencialmente, indicábanos que a nai dunha veciña súa, Da. M... realizou unha edificación que ocupa chan público con dous banzos dunha escaleira e sen permiso de obra, e que a pesar dos diferentes escritos-denuncia presentados nese concello non levou a cabo a apertura dun expediente de disciplina urbanística. Sinalaba tamén a reclamante na súa queixa que por outra banda esta mesma señora realizou en terreo público uns recheos con cascallo, aumentando os que xa fixese ese mesmo concello ao executar as obras para a rede de sumidoiros, e que como consecuencia destas actuacións as augas pluviais viñan todas cara ao edificio onde reside. Considerando que esta queixa reunía os requisitos formais recollidos no artigo 18 da Lei do Valedor do Pobo, e que atopaba en principio cobertura constitucional derivada do artigo 103.1 da Constitución, no que se refire aos principios de legalidade e de eficacia que deben rexer as actuacións das administracións públicas, admitiuse a trámite e promoveuse a investigación sumaria e informal para o esclarecemento dos supostos en que se baseaba. En consecuencia, solicitamos dese concello que, de acordo co previsto no artigo 22.1 da Lei do Valedor do Pobo, se nos facilite información sobre o problema que motivou a queixa, e en particular sobre os resultados da inspección practicada no lugar dos feitos denunciados e o acordo municipal pertinente en función destes resultados, e tamén sobre se as obras denunciadas contaban ou non con licenza municipal; por outra banda, tamén lle solicitabamos información sobre a posible existencia de cascallos no lugar que indicaba a reclamante, e sobre os posibles danos que sufría por esta circunstancia. A este respecto, logo de reiterarlle a petición de informe en dúas ocasións recibimos un escrito desa alcaldía do 15-11-2012 (RS nº 2439) que se acompaña dun informe do arquitecto xefe da Oficina Técnica da Area de Urbanismo e no que se indica expresamente o seguinte: “Unha vez consultados os arquivos do concello, infórmase que, en relación ao expediente de referencia non se atopa ningunha denuncia ou instrución de expediente de reposición da legalidade urbanística sobre o mesmo”. En relación co informe facilitado por ese concello, do que convén destacar a súa brevidade, o que non permite aclarar as circunstancias do problema que motivou a queixa, e sendo así que afecta presuntamente a unha materia tan sensible como é a protección do dominio público municipal, debemos destacar que ademais non se axusta á solicitude de informe, que tivemos que reiterar, xa que nesta solicitude de información preguntabamos sobre os resultados da inspección practicada no lugar dos feitos denunciados e o acordo municipal pertinente en función destes resultados. Con todo, do informe remitido dedúcese que non debeu realizarse unha inspección no lugar dos feitos denunciados, mesmo vén a indicar que non constan denuncias cando é así que a reclamante achega ampla documentación na que constan varios escritos de denuncia presentados nese concello, como é o caso dos escritos do 11-3-2010, do 2-8-2010, e do 7-2-2011. Tendo en conta o expresado anteriormente, estimamos nesta oficina do Valedor do Pobo que debemos facer algunhas consideracións sobre o problema que motivou a queixa. A este respecto, á vista de que pola información de que dispoñemos non levou a cabo unha inspección en relación cos feitos aos que alude a reclamante no seu escrito de queixa, ou cando menos non consta no informe remitido, consideramos nesta oficina do Valedor do Pobo que respecto das actuacións previas ou dilixencias preliminares anteriores á posible apertura dun expediente de reposición da legalidade urbanística, debe terse en conta o previsto no artigo 12 do Regulamento do procedemento para o exercicio da potestade sancionadora, aprobado polo Real Decreto 1398/1993, en tanto que nin a Lei 9/2002 de ordenación urbanística de Galicia, nin o Regulamento de disciplina urbanística de Galicia, regulan este aspecto. A este respecto, o citado artigo 12 indica expresamente que: “1. Con anterioridade á iniciación do procedemento, poderanse realizar actuacións previas con obxecto de determinar con carácter preliminar se concorren circunstancias que xustifiquen tal iniciación. En especial, estas actuacións orientaranse a determinar, coa maior precisión posible, os feitos susceptibles de motivar a incoación do procedemento, a identificación da persoa ou persoas que puidesen resultar responsables e as circunstancias relevantes que concorran nuns e outros. 2. As actuacións previas serán realizadas polos órganos que teñan atribuídas funcións de investigación e inspección na materia e, en defecto destes, pola persoa ou órgano administrativo que se determine polo órgano competente para a iniciación ou resolución do procedemento.” A este respecto, é conveniente subliñar que na vixente Lei 9/2002 de ordenación urbanística de Galicia, sinálase expresamente no seu artigo 208, relativo á inspección urbanística, que: “1. A inspección urbanística é a actividade que os órganos administrativos competentes en materia de edificación e uso do chan teñen que realizar coa finalidade de comprobar que unha e outro se axustan ao ordenamento urbanístico. 2. O persoal adscrito á inspección e vixilancia urbanística, no exercicio das súas funcións, terá a consideración de axente da autoridade e estará capacitado, co devandito carácter, para requirir e examinar toda clase de documentos relativos ao plan, para comprobar a adecuación dos actos de edificación e uso do chan á normativa urbanística aplicable e para solicitar de todas as partes relacionadas con calquera actuación urbanística e dos colexios profesionais e calquera outro dos organismos oficiais con competencia na materia canta información, documentación e axuda material precise para o adecuado cumprimento das súas funcións.” 3. Os inspectores urbanísticos están autorizados para entrar e permanecer libremente e en calquera momento en parcelas, construcións e demais lugares suxeitos á súa actuación inspectora. Cando para o exercicio desas funcións inspectoras fose precisa a entrada nun domicilio, solicitarase a oportuna autorización xudicial. 4. Os feitos constatados polo persoal funcionario da inspección e vixilancia urbanística no exercicio das competencias propias en materia de disciplina urbanística gozan de valor probatorio e presunción de veracidade, sen prexuízo das probas que en defensa dos respectivos dereitos ou intereses poidan sinalar ou achegar os propios administrados.” Por outra banda, en relación coa acreditación das circunstancias que permitirían adoptar unha resolución sobre a apertura ou non do expediente de reposición da legalidade urbanística, estimamos que debe facerse unha valoración conxunta e ponderado dos distintos aspectos, tanto no que se refire ás medicións e comprobacións físicas no lugar dos feitos como no que incumbe á diversa documentación presentada e probas testificais. En consecuencia, á vista do anteriormente expresado, e tendo en conta o previsto no artigo 32.1 da Lei do Valedor do Pobo, formulámoslle a esa alcaldía do Concello de Muros a seguinte recomendación: Que por parte desa administración municipal se proceda a facer efectiva a función inspectora para comprobar se houbo unha infracción urbanística, no caso denunciado pola reclamante, en particular no que se refire á ocupación de dominio público nas obras realizadas pola denunciada (execución de dous banzos dunha escaleira de acceso a unha vivenda) e tamén no que se refire á acumulación de recheos tamén en zona de dominio público, e que no seu caso se abra un expediente de reposición da legalidade urbanística de apreciarse infracción urbanística. Resposta do Concello de Muros: Na resposta remitida polo Concello de Muros consta a apertura dun expediente de reposición da legalidade urbanística aberto por obras realizadas pola denunciada. 2.- Recordatorio de deberes legais dirixido ao Concello de Moaña en data 9 de abril de 2013, para que adopte as pertinentes medidas de execución forzosa en relación cun expediente de reposición da legalidade urbanística (Q/973/12). Nesta institución do Valedor do Pobo abriuse o expediente arriba indicado como consecuencia do escrito de queixa presentado por Da. C... no que, esencialmente, indicábanos que a súa queixa era produto do incumprimento por parte dese concello da demolición dunha construción (sita no nº..., lindante coa súa propiedade) e que denunciara por non solicitar a licenza de obra, e que transcorrido un tempo recibiu a confirmación por parte dese concello de que a mencionada construción ademais de non ter licenza era "ilegal e ilegalizable", motivo polo cal se debía proceder á súa demolición. Manifestaba tamén a reclamante na súa queixa que con data 28/01/2010 notificóuselle á denunciada a resolución dese concello, resolución n°32/2010 do día 21/01/2010, e que se lle indicaba que de non cumprir dita resolución impoñeríanselle multas coercitivas reiterables mensualmente ata que levasen a cabo a demolición do soportal (construción de ampliación de semisoto en vivenda unifamiliar de 90m2) que era o elemento "ilegal e ilegalizable". Indicaba tamén a reclamante que se impoñían 2 multas coercitivas, a última con data 28/10/2010 e desde esa data non volve ser informada da situación do expediente administrativo ao que se refire a queixa, e que volveu a ese concello os días 12/07/2011, 20/09/2011, e 20/02/2012 presentando as correspondentes instancias pero que ata o momento non se resolveu o problema que motivou a súa queixa. Ao considerar que esta queixa reunía os requisitos formais recollidos no artigo 18 da Lei do Valedor do Pobo, e que atopaba en principio cobertura constitucional derivada do artigo 103.1 da Constitución, no que se refire aos principios de legalidade e de eficacia que deben rexer as actuacións das administracións públicas, admitiuse a trámite e promoveuse a investigación sumaria e informal para o esclarecemento dos supostos en que se baseaba. A este respecto, e logo de reiterar a nosa petición de informe en dúas ocasións, e de solicitalo tamén a través de comunicación telefónica con persoal dese concello, recibimos un informe dese Concello de Moaña de data do 4-12-2012 (RS nº 2882) e no que se indica expresamente o seguinte: “O pasado 26 de xuño de 2012 esa institución solicitou información relativa ás xestións levadas a cabo por ese concello con relación á denuncia presentada por Da. C... por construción de ampliación de semisoto en vivenda unifamiliar, na C......, de Tirán. Ante esta petición poño no seu coñecemento que o Concello de Moaña resolveu incoar un expediente de reposición da legalidade, expediente núm. 04/2009, ao cal se adxunta copia.” A este respecto, da documentación remitida por ese concello e relativa ao expediente nº 04/2009 non constan feitos novos en relación cos indicados polo reclamante no seu escrito de queixa, no que xa alude a dúas multas coercitivas impostas por resolucións do 28-9-2010 e do 28-10-2010. Neste sentido, ponse de relevo que desde a última das multas apuntadas o expediente administrativo correspondente quedou paralizado, transcorrendo practicamente 30 meses desde esta última multa coercitiva. Tendo en conta o anteriormente expresado estimamos nesta institución do Valedor do Pobo que deben facerse determinadas consideracións atendendo á lexislación urbanística aplicable para situacións como a que se constata no presente caso. En sentido, é conveniente ter en conta que no articulo 94 da Lei 30/1992 sobre procedemento administrativo común establécese expresamente que os actos das administracións públicas suxeitos ao dereito administrativo serán inmediatamente executivos. Neste precepto legal cítanse varios supostos excepcionais nos que non prevalecería este principio de executoriedade dos actos administrativos, pero que en todo caso ningún deles afectaría o acordo municipal tomado no expediente administrativo ao que afecta a queixa. A este respecto, no caso de que o interesado non cumpra voluntariamente o ordenado, como ocorre no presente caso, establece a citada lei no seu artigo 95 que “as administracións públicas, a través dos seus órganos competentes en cada caso, poderán proceder, previo apercibimento, á execución forzosa dos actos administrativos”. Entre os medios de execución forzosa aos que se refire o artigo 96 poden mencionar os de execución subsidiaria e multa coercitiva. Neste sentido, esa administración municipal optou xa por un dos mecanismos de execución forzosa mencionados, concretamente pola imposición de multas coercitivas, como se pon de manifesto no informe remitido desde ese concello, pero logo interrompeuse a imposición de novas multas coercitivas, sen que conste causa xustificada no expediente. Así as cousas, en relación coa imposición de multas coercitivas, consideramos pertinente facer referencia a unha Sentenza do Tribunal Constitucional de data do 14-12-1988 (RTC 1988/239) na que se subliñan as notas configuradoras da multa coercitiva. Así, podemos destacar os seguintes aspectos: 1º) requírese unha específica previsión legal, non bastando a mera previsión de tal medio de execución forzosa no art. 99 da mencionada lei 30/1992, pois iso supoñería unha extensión implícita dunha potestade administrativa contraria ao principio de legalidade, artigo 9.3 da CE; 2º) a súa posibilidade de imposición “inaudita parte”, por constituír execución dun acto anterior que lle serve de título; 3º) a súa compatibilidade coa potestade propiamente sancionadora da administración; 4º) a necesidade dunha concreción da contía para impoñer e na forma e prazo fixado para o cumprimento do fin que a multa pretende alcanzar, xa que non se pode descoñecer que consiste nunha medida de prema económica, reiterada en lapsos de tempo, e tendente a obter a acomodación dun comportamento obstrutivo do destinatario do acto ao disposto na decisión administrativa previa, mediando a oportuna conminación ao apercibimento; carece por tanto, da finalidade represiva que caracteriza á multa sancionadora e presenta certo carácter discrecional, que non arbitrario (art. 9.3 da CE). Sinálase, ademais, en relación coas multas coercitivas nunha sentenza do Tribunal Supremo do 19-6-1987 (RJ 1987/6509) que: “...Pero ademais tales multas, que son reiterables, han de sinalar un prazo para levar a efecto a actuación que impoñía o acto que se trata de executar, prazo este que ha de ser “suficiente para cumprir o ordenado” – art. 107.1 da Lei de procedemento...”. A este respecto, entendemos que dado o incumprimento pola interesada da orde de demolición das obras ilegais é conveniente que se impoñan por ese concello as multas coercitivas necesarias para que o interesado execute a citada resolución. En consecuencia, á vista do anteriormente exposto, e tendo en conta o previsto no artigo 32.1 da lei do Valedor do Pobo, formulámoslle a ese Concello de Moaña un recordatorio de deberes legais nos seguintes termos: Que por parte desa administración municipal e en caso de constatarse de novo o incumprimento pola entidade promotora da orde municipal pola que debe demoler unhas obras ilegais, se impoñan as correspondentes multas coercitivas como medio de execución forzosa. Resposta do Concello de Moaña: A este respecto, recibimos unha resposta do concello na que manifestaba que se lle habían imposto ao interesado dúas multas coercitivas. 3. Recordatorio de deberes legais dirixido ao Concello de Forcarei en data 22 de abril de 2013, para que adopte as medidas de execución forzosa en relación cunha orde de demolición (Q/888/12). Nesta institución do Valedor do Pobo abriuse o expediente arriba indicado como consecuencia dun escrito de queixa de Da. O... no que, esencialmente, indicábanos que unha veciña lindeira coa súa casa, sita en ……………, Soutelo de Montes, tirou un muro de pedra antigo, de máis de 70 anos, que daba a un camiño público, e no seu sitio levantou unha parede de formigón, con pedras polo medio, e que na devandita parede fixo un garaxe e un galpón. Anteriormente, o problema ao que se refire a queixa deu lugar ao expediente B.2.Q/1351/10, que se concluíu por esta oficina do Valedor do Pobo, e recibimos a este respecto un informe dese concello do 30-4-2012 (RS nº 1800, do 4-5-2012), no que se poñía de manifesto a legalización das obras denunciadas. Neste sentido, comunicámoslle á reclamante que unha vez legalizadas as obras non era posible a nosa intervención, e que no seu caso podería recorrer á vía xudicial. Con todo, no acordo municipal de legalización das obras constaba expresamente que o promotor das obras “deberá adaptar a altura do muro de peche existente no C………………, á altura legal establecida no PXOM levando a cabo as obras de demolición necesarias de forma que se cumpra unha altura máxima de 2.00 m. para o devandito muro, sendo diáfano a súa metade superior”. A este respecto, solicitámoslle a V.S. un informe complementario, de acordo co previsto no artigo 22.1 da Lei do Valedor do Pobo, sobre este último aspecto mencionado, e se efectivamente o promotor das obras fixera estas correccións. Neste sentido, recibimos un informe dese concello do 19-11-2012 (RS nº 2908, do 21-11-2012) e no que se concluía o seguinte: “Visitadas as obras no día da data, faise constar que devandito muro cumpre coa altura de dous metros, pero non cumpre coa condición de que sexa diáfano na súa metade superior, polo que as actuacións non foron adaptadas á legalidade na súa totalidade.” A este respecto, é necesario subliñar que no acordo da Xunta de Goberno Local do día 12-4-2012 e no apartado de conclusión indicábase expresamente que: “as obras realizadas sen licenza ou sen axustarse a ela quedarán legalizadas unha vez procédase a adaptar a altura do muro de peche existente no C……………., á altura legal establecida no PXOM, levando a cabo as obras de demolición necesarias de forma que se cumpra unha altura máxima de 2.00 m. para o devandito muro, sendo diáfana a súa metade superior”. Neste sentido, debemos destacar que na medida en que as obras de demolición non se efectuaron de acordo coas esixencias e condicións da licenza de legalización acordada por ese concello, desde esa administración municipal deberíanse adoptar as medidas pertinentes para que o promotor das obras cumpra coas previsións do acordo municipal de legalización que implica como condición a necesaria demolición parcial do muro controvertido, a fin de que cumpra cos requisitos de construción previstos na normativa urbanística municipal. Tendo en conta o anteriormente expresado estimamos nesta institución do Valedor do Pobo que deben facerse determinadas consideracións xurídicas aplicables a situacións como a que se constata no presente caso. Neste sentido, é necesario ter en conta que no artigo 94 da Lei 30/1992 sobre procedemento administrativo común establécese expresamente que os actos das administracións públicas suxeitos ao dereito administrativo serán inmediatamente executivos. Neste precepto legal cítanse varios supostos excepcionais nos que non prevalecería este principio de executoriedade dos actos administrativos, pero que en todo caso ningún deles afectaría ao citado acordo municipal. A este respecto, no caso de que o interesado non cumpra voluntariamente o ordenado, como ocorre no presente caso, establece a citada lei no seu artigo 95 que “as administracións públicas, a través dos seus órganos competentes en cada caso, poderán proceder, previo apercibimento, á execución forzosa dos actos administrativos”. Entre os medios de execución forzosa aos que se refire o artigo 96 poden mencionarse os de execución subsidiaria e multa coercitiva. En este mesmo sentido, pode subliñarse que no artigo 209, apartado 6, da Lei 9/2002 de ordenación urbanística de Galicia e protección do medio rural establécese expresamente que: “ No caso de incumprimento da orde de demolición, a administración municipal procederá á execución subsidiaria dela ou á execución forzosa mediante a imposición de multas coercitivas, reiterables mensualmente ata lograr a execución polo suxeito obrigado, en contía de 1.000 a 10.000 euros cada unha”. A este respecto, debe subliñarse que aínda que é certo que por parte da promotora realizouse a demolición esixida no acordo municipal de legalización de obras, con todo non se fixo nas condicións legais que se lle esixiron, polo que non houbo unha execución idónea do acto administrativo aludido. En consecuencia, á vista do anteriormente exposto, e tendo en conta o previsto no artigo 32.1 da Lei de Valedor do Pobo, formulámoslle a ese Concello de Forcarei un recordatorio de deberes legais nos seguintes termos: “Que por parte desa administración municipal, e na medida en que a promotora das obras ás que se refire a queixa non procedeu a executar nas condicións legalmente esixidas a demolición parcial que se establecía no acordo municipal de legalización de obras, impóñanselle as correspondentes multas coercitivas como medio de execución forzosa para o cumprimento efectivo do acordo municipal dirixido á restauración da legalidade urbanística infrinxida.” Resposta do Concello de Forcarei: A este respecto, recibimos un informe técnico do Concello de Forcarei no que se indica que se derrubou a parte superior do muro, quedando cunha altura de dous metros, a metade superior diáfana, polo que as obras considerábanse legalizadas. 4. Recomendación dirixida ao Concello de Vilagarcía de Arousa, en data 9 de agosto de 2013, para que exercite as medidas legalmente previstas de execución forzosa dunha orde municipal de demolición de obras ilegais (Q/213/13). Nesta institución do Valedor do Pobo abriuse o expediente arriba indicado como consecuencia do escrito de queixa de Da. M..., con domicilio en C.., Carril, Vilagarcía de Arousa, e no que, esencialmente, indicábanos que no seu día formulara denuncia urbanística ante ese Concello de Vilagarcía de Arousa por obras executadas sen licenza nin autorización previa en chan público, consistentes en construción dun muro en plena rúa, mediante base de formigón e muros de bloque e rebocado de pedra con posterior colocación dunha balaustrada de ferro, en C.............de Vilagarcía de Arousa. Manifestaba tamén a reclamante no seu escrito de queixa que segundo se fixo constar a ese concello mediante escrito do 18-10-2010, con incorporación de fotografías das obras e firmas de varias asociacións de veciños, que ditas obras supoñen unha ocupación da vía pública, de dobre circulación, causando un grave perigo para o tráfico de vehículos e para a integridade física das persoas que transitan pola zona. Indicaba tamén a reclamante que a ilegalidade destas obras foi recoñecida mediante resolución dese concello de data do 21/10/2010, pola cal se resolve ordenar ás copropietarias do inmoble, Da. M... e Da. D..., a reposición da legalidade urbanística mediante a demolición do muro e proceder á execución forzosa do ordenado con apercibimento de imposición de multas coercitivas de 1.000 a 10.000 euros. Con todo, sinala que ata o momento non se actuou no sentido de poñer fin a esta ilegal situación. Ao considerar que esta queixa reunía os requisitos formais recollidos no artigo 18 da Lei do Valedor do Pobo, e que atopaba en principio cobertura constitucional derivada do artigo 103.1 da Constitución, no que se refire aos principios de legalidade e de eficacia que deben rexer as actuacións das administracións públicas, admitiuse a trámite e promoveuse a investigación sumaria e informal para o esclarecemento dos supostos en que se baseaba. A este respecto, recibimos un escrito dese Concello de Vilagarcía de Arousa de data do 26-3-2013 (RS nº 3314, do 27-3-2013), que se acompaña de ampla documentación sobre o problema que motivou a queixa. Entre esta documentación figura unha resolución da alcaldía-presidencia dese concello de data do 30-1-2013 pola que se desestima o recurso de reposición interposto por Da. M... e Da. D..., e atendendo a un informe da arquitecta municipal de 18/1/2013, ordénase ás interesadas para que, no prazo máximo de tres meses, contados a partir da notificación desta resolución, procedan á retirada do muro e o enrejado de aluminio sito no C................, conforme ao establecido no artigo 209.3 a) da LOUGA. Tamén se lles advertiu ás interesadas que de non executar o ordenado no prazo indicado, esa administración municipal procedería á execución subsidiaria dela ou á execución forzosa mediante a imposición de multas coercitivas, reiterables mensualmente ata lograr a execución polo suxeito obrigado, en contía de 1.000 a 10.000 euros cada unha, conforme o art. 209.6 da LOUGA. Á vista do anteriormente expresado, estimamos nesta institución do Valedor do Pobo que é conveniente facer algunhas consideracións sobre os medios cos que contan as administracións públicas para asegurar o cumprimento dun acto administrativo. A este respecto, no artigo 94 da Lei 30/1992 sobre procedemento administrativo común establécese expresamente que os actos das administracións públicas suxeitos ao dereito administrativo serán inmediatamente executivos. Neste precepto legal cítanse varios supostos excepcionais nos que non prevalecería este principio de ejecutoriedad dos actos administrativos, pero que en todo caso ningún deles afectaría á citada resolución desa alcaldía do 30-1-2013. En consecuencia, estimamos que esta resolución que impoñía unha orde de demolición da obra ilegalizable realizada por Da. M... e Da. D... era xa executiva desde aquela mesma data, e as interesadas tiñan que proceder ao derrubamento ordenado (retirada de muro e enrejado de aluminio) dentro do prazo de tres meses desde que lle era notificada esta resolución municipal. A este respecto, no caso de que o interesado non cumprise voluntariamente o ordenado, como ocorre no presente caso, establece a citada lei no seu artigo 95 que “as administracións públicas, a través dos seus órganos competentes en cada caso, poderán proceder, previo apercibimiento, á execución forzosa dos actos administrativos”, e entre os medios de execución forzosa aos que se refire o artigo 96 poden mencionarse singularmente para este caso os de execución subsidiaria e multa coercitiva. A resolución desa alcaldía do 30-1-2013 referíase alternativamente, para o caso de incumprimento polo interesado, á execución subsidiaria ou á imposición de multas coercitivas. Neste sentido, debemos significarlle que nun caso como o que motivou a presente queixa e para restablecer a legalidade urbanística deberá esa alcaldía procurar dunha maneira eficaz que non se consolide a infracción urbanística Con todo, pola información que se nos facilitou por ese concello, e o que nos informou a reclamante, non se practicou a execución forzosa a través da execución subsidiaria. Por outra banda, en relación coa imposición de multas coercitivas, consideramos pertinente facer referencia a unha sentenza do Tribunal Constitucional de data do 14-12-1988 (RTC 1988/239) na que se subliñan as notas configuradoras da multa coercitiva. Así, podemos destacar os seguintes aspectos: 1º) requírese unha específica previsión legal, non bastando a mera previsión de tal medio de execución forzosa no art. 99 da mencionada Lei 30/1992, pois iso supoñería unha extensión implícita dunha potestade administrativa contraria ao principio de legalidade, artigo 9.3 da CE; 2º) a súa posibilidade de imposición “inaudita parte”, por constituír execución dun acto anterior que lle serve de título; 3º) a súa compatibilidade coa potestade propiamente sancionadora da administración; 4º) a necesidade dunha concreción da contía para impoñer e na forma e prazo fixado para o cumprimento do fin que a multa pretende alcanzar, xa que non se pode descoñecer que consiste nunha medida de prema económica, reiterada en lapsos de tempo, e tendente a obter a acomodación dun comportamento obstativo do destinatario do acto ao disposto na decisión administrativa previa, mediando a oportuna conminación ao apercibimiento; carece por tanto, da finalidade represiva que caracteriza á multa sancionadora e presenta certo carácter discrecional, que non arbitrario (art. 9.3 da CE). En consecuencia, á vista do anteriormente expresado e de acordo co previsto no artigo 32.1 da Lei do Valedor do Pobo, formulámoslle a ese concello unha recomendación nos seguintes termos: Que por parte desa alcaldía-presidencia, e atendendo á ejecutoriedad dos actos administrativos, procédase a facer efectiva a orde municipal de retirada do muro e enrejado de aluminio á que se refire a presente queixa, ben sexa mediante a execución subsidiaria por ese concello, ou ben procedéndose á imposición das multas coercitivas anunciadas na propia orde administrativa de derriba, e que poderán reiterarse ata o total cumprimento do ordenado. Resposta do Concello de Vilagarcía de Arousa: Con posterioridade a esta resolución recibimos un informe do concello no que se indicaba que un xulgado do contencioso-administrativo ditara unha resolución pola que se acordaba a medida cautelar de suspender a orde de execución da demolición, que fora impugnada polo afectado. 5.- Recordatorio de deberes legais dirixido ao Concello de Portomarín, en data 9 de setembro de 2013, para que proceda á apertura dun expediente de reposición da legalidade urbanística por unhas obras realizadas sen licenza (Q/2221/12). Nesta institución do Valedor do Pobo abriuse o expediente arriba indicado como consecuencia do escrito de queixa presentado por Da. M..., con domicilio en C/... de Madrid. No seu escrito, esencialmente, indicábanos que o veciño que colinda coa súa vivenda, D. S... con domicilio en..., realizou obras na súa vivenda quitando os marcos existentes entre as dúas casas, por tanto non respectando a distancia existente que separaba ambas as propiedades. Sinalaba tamén na súa queixa a reclamante que os principais problemas que este feito está a causarlle son os seguintes: 1) construíu unha caseta con saída de fumes directamente sobre a parede da súa vivenda, polo cal cada vez que se acende a calefacción entran todos os fumes da combustión no seu domicilio, sendo insoportable o cheiro e a maior preocupación son os problemas de saúde que poden provocarlles. 2) por outra banda, creou un espazo pechado onde garda os cans e unha das paredes é directamente a do seu domicilio, non deixou ningunha distancia entre ambas as propiedades, polo que todas as feces desprenden un cheiro que ten que sufrir a diario, sen contar co ruído que ocasionan. Manifestaba tamén que presentara escrito nese concello na data do 22-8-2012, e que ata o momento de presentarse a queixa nesta oficina do Valedor do Pobo non recibira contestación. Ao considerar que esta queixa reunía os requisitos formais recollidos no artigo 18 da Lei do Valedor do Pobo, e que atopaba en principio cobertura constitucional derivada do artigo 103.1 da Constitución, no que se refire aos principios de legalidade e de eficacia que deben rexer as actuacións das administracións públicas, admitiuse a trámite e promoveuse a investigación sumaria e informal para o esclarecemento dos supostos en que se baseaba. En consecuencia, solicitamos do concello que nos facilitase información sobre o problema que motivou a queixa, en particular sobre os resultados da inspección practicada no lugar dos feitos denunciados polo reclamante, e o acordo municipal pertinente en consonancia con estes resultados. A este respecto, recibimos un escrito do concello do 21-2-2013 (RS nº 126) que se acompaña dun informe dos servizos técnicos municipais no que se indica expresamente o seguinte: “Que a petición de Da. M..., fíxose visita de comprobación o día 7 de Febreiro de 2013, á leira situada no polígono 25, parcela 599 e con referencia catastral: 27049A025005990000BP pertencente a unha parroquia no Concello de Portomarín para avaliar o seu estado. Comprobouse que na leira aneja á anteriormente citada, situada no polígono 25 parcela 598 e con referencia catastral: 27049A025005980000BQ do mesmo concello, fixéronse dous alpendres; un con saída de fumes sobre a fachada da vivenda que fai a denuncia e outro para gardar cans, empregando unha das paredes da vivenda que fai a denuncia como parede integrante do alpendre e non gardando ningunha distancia entre ambas as propiedades. Acompáñase o informe con fotos realizadas na data da visita de comprobación das leiras (Foto 1), dos alpendres da leira lindeira denunciados (Foto 2), da vivenda denunciante (Foto 3) e da vivenda denunciada (Foto 4)”. Á vista do anteriormente expresado consideramos nesta oficina do Valedor do Pobo que deben de facerse algunhas observacións sobre o problema que motivou a presente queixa, e tendo en conta a normativa urbanística aplicable para este caso. En primeiro lugar, pola información que se remitiu desde ese concello, as actuacións urbanísticas denunciadas (construcións de dous alpendres) pode deducirse que carecían de licenza urbanística, ou se a tiñan excedían das obras amparadas pola licenza, xa que como consta no informe técnico non gardan ningunha distancia entre as propiedades de denunciante e denunciado. A este respecto, é conveniente subliñar que a vixente Lei 9/2002 de ordenación urbanística e protección do medio rural de Galicia establece a esixencia de retranqueo a lindeiras para calquera edificación ou construción, cando a obra realícese en chan rústico ou chan de núcleo rural, e non así en chan urbano, pola propia natureza das cousas. Neste sentido, aínda que no informe técnico achegado por ese concello non se indica tampouco a clasificación de chan no que se sitúan as obras realizadas, dedúcese polas fotos que non é chan urbano, polo que sería de aplicación a normativa citada. En efecto, no artigo 29.1.f) da citada lei e en relación coas condicións de edificación en chan de núcleo rural establécese expresamente que: “Para as novas construcións, serán obrigatorios, excepto en aliñacións estables ou consolidadas, os retranqueos mínimos con respecto ás vías de acceso, que en todo caso deberán separarse un mínimo de 4 metros do eixo e a vía, e 3 metros con respecto ao lindero posterior. No caso de que se desexase retroceder unha edificación aos linderos laterais, este retranqueo deberá ser, como mínimo, de 3 metros”. Por outra banda, en relación coas obras en chan rústico de protección ordinaria, sinálase no artigo 42.1.d) da mesma lei que: “ Os retranqueos das construcións aos lindes da parcela deberán garantir a condición de illamento e en ningún caso poderán ser inferiores a 5 metros.” Ademais, nas propias Normas Subsidiarias dese Concello de Portomarín de 24-10-1983, no seu apartado normativo, e no capítulo V sobre o cadro de condicións de edificación, epígrafe 2.1 establécese expresamente para as edificacións unifamiliares illadas que os retranqueos serán: “tres metros a cada lindero” . Así as cousas, entendemos que no presente caso deberá aplicarse a normativa sobre disciplina urbanística contida na Lei citada, e concretamente na materia correspondente á protección da legalidade urbanística, o artigo 209 refírese ás obras sen licenza en curso de execución. Este artigo establece expresamente que: “1. Cando se estivesen executando obras sen licenza ou orde de execución ou sen axustarse ás condicións sinaladas nelas, o alcalde dispoñerá a suspensión inmediata dos devanditos actos e procederá a incoar o expediente de reposición da legalidade, comunicándoo ao interesado.” En este mesmo artigo faise tamén referencia ás medidas cautelares necesarias para garantir a total interrupción da actividade. Por outra banda, establécense determinados trámites inescusables, unha vez instruído o expediente de reposición da legalidade e despois da audiencia do interesado, debéndose adoptar determinados acordos segundo as obras non fosen legalizables por ser incompatibles co ordenamento urbanístico, ou fosen legalizables. Por outra banda, no artigo 210 establécense uns trámites similares para o caso de obras finalizadas sen licenza ou incumprindo as condicións sinaladas nela. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa alcaldía-presidencia do Concello de Portomarín o seguinte recordatorio de deberes legais: “Que por parte desa alcaldía-presidencia e para o caso de que as construcións denunciadas se atopen sen licenza ou excedan da licenza ou licenzas concedidas, procédase á apertura do correspondente expediente de restauración da legalidade urbanística, de acordo co previsto nos artigos 209 e seguintes da Lei 9/2002 de ordenación urbanística e protección do medio rural de Galicia”. Resposta do Concello de Portomarín: A este respecto, recibimos un escrito do Concello de Portomarín no que se indica que se procede a incoar un expediente de reposición da legalidade urbanística en relación coas obras denunciadas V- CONSIDERACIÓNS FINAIS Á luz das queixas que en materia de urbanismo chegan a esta oficina do Valedor do Pobo podemos chegar á conclusión de que a imaxe que moitos teñen da administración encargada de vixiar o cumprimento das normas urbanísticas, que na maioría dos casos é a administración municipal, é a dunha administración moi lenta na súa reacción ante unha obra ilegal. O contraste resulta evidente. Por unha banda, un infractor escorregadizo que, ante o mínimo indicio de que pode verse envolvido nun expediente de disciplina urbanística, non dubida en axilizar as obras para acabar canto antes, e despois aguantar o que veña parapetado na testuda realidade dos feitos consumados. Do outro lado, unha administración provista aparentemente dun auténtico arsenal normativo e de nutridos departamentos de urbanismo, que deberían bastar para controlar ao primeiro que teña a ousadía de saltarse as normas, pero que na práctica en moitas ocasións actúa tarde e mal ante os presuntos infractores. Podemos dicir sen temor a equivocarnos, porque así o reflicten a práctica totalidade das queixas que chegan a esta oficina do Valedor do Pobo, que os que presentan unha queixa o que realmente pensan é que a administración, dada a súa lentitude e pasividade, está máis ben ao lado do infractor e non do denunciante. En moitos casos isto non é así, pero a ineficacia dunha administración ante os ilícitos urbanísticos dá pé a que moitos o vexan como unha sorte de complicidade, ou polo menos de neglixencia consentidora que favorece ao culpable dun ilícito urbanístico. Isto é o que pensan moitos dos que presentan unha queixa nesta oficina do Valedor do Pobo, e algunhas razóns terán pola experiencia que viven. Á vista do que está a ocorrer no imaxinario de moita xente en relación coa disciplina urbanística parece que a premisa fundamental neste terreo é a de conseguir que a administración se adiante aos feitos, e que a reacción xurídico-administrativa ante unha infracción urbanística sexa o máis rápida posible para evitar os feitos consumados, que serán despois de moi difícil restauración. Esta consolidación dos ilícitos urbanísticos, como todos sabemos, carrexa consecuencias negativas de todo orde tanto no que se refire á racionalización da propia actividade urbanística e a súa sustentabilidade ambiental, como na execución de infraestruturas ou prestación de servizos. En consecuencia, e xa o temos subliñado en anteriores informes, deben potenciarse ao máximo as actuacións de inspección urbanística, para tratar de exercer un control das actuacións urbanísticas na súa primeira fase, na medida en que é máis fácil atallar unha infracción urbanística nos seus primeiros pasos. Estariamos a mandar ademais unha mensaxe a futuros infractores de que non o van a ter nada fácil. Por outra banda, e unha vez iniciado o expediente de reposición da legalidade urbanística, consideramos que a administración debe velar pola efectividade das medidas cautelares necesarias para garantir a total interrupción da actividade, e se é o caso de que non se acate a orde de paralización impoñer xa multas coercitivas nesa primeira etapa do expediente administrativo. En xeral, deben axilizarse os trámites para evitar a indesexable consecuencia da obra ilegal consolidada. En relación coa materia de vivenda , neste informe anual, e como xa o destacabamos no informe de 2012, séguenos parecendo relevante aludir ao gravísimo problema dos desafiuzamentos de vivenda habitual por falta de pagamento da débeda hipotecaria, en tanto que se trata dun problema de plena actualidade e de gravísimo alcance social. É evidente que non podemos permanecer inactivos ante esta problemática. Neste sentido, neste ano de 2013 seguimos en contacto cos colectivos sociais que tratan deste problema, e chegamos desta maneira aos afectados por un desafiuzamento. En canto á colaboración das entidades acredoras, nun primeiro momento mostráronse reticentes, posteriormente celebráronse varias reunións nesta oficina do Valedor do Pobo con representantes das entidades, aínda que é bastante dificultosa a fluidez destes contactos. Por último, nesta materia de vivenda tamén debemos aludir á situación xurdida coa supresión das axudas de subsidiación dos préstamos convidos para a adquisición de vivendas de protección pública. Neste caso, o problema que se expuxo nun grupo de queixas que chegaron a esta oficina do Valedor do Pobo, era o que afectaba a aquelas familias que recibiran a axuda con anterioridade á normativa que a suprimía, e aos que agora se lles denegaba a ampliación desta axuda porque se entendía que a supresión tamén afectaba a estes casos. Non parecía xusto que quen recibiu unha axuda para adquirir unha vivenda, porque cumpría entre outras as condicións económicas esixidas, se lle denegue agora a posibilidade dunha prórroga nun momento de maiores dificultades económicas. ÁREA DE MEDIO AMBIENTE I- INTRODUCIÓN A oposición a determinados proxectos mineiros destacou polo seu importante número de queixas, en especial as dirixidas contra o proxecto de explotación de Corcoesto. Xa o pasado ano comezamos a recibir queixas contra el e no informe correspondente formulamos algunhas obxeccións. Os motivos das queixas foron, basicamente, as súas repercusións negativas na realidade social e económica, a falta de comunicación persoal da apertura do período de información pública, os informes científicos que advertían da presenza de arsénico na zona e da contaminación da auga, que se trata dunha zona ambientalmente protexida, e a falta de avaliación adecuada dos aspectos culturais. Despois de analizar numerosas fontes de información recibimos a comunicación de que a solicitude de explotación era finalmente denegada. Entón comunicamos aos órganos intervintes as nosas conclusións, que trataremos en detalle neste informe. Tamén recibimos queixas por outros proxectos mineiros, fundamentalmente polo plan sectorial de actividades extractivas de Galicia e por un proxecto de mina de feldespato en Xinzo de Limia. Este último tamén foi rexeitado, nesta caso no trámite de avaliación de impacto ambiental, que foi negativo. Recibíronse reclamacións de organizacións de defensa ambiental por falta de convocatoria periódica dos órganos de participación en materia de medio ambiente. As circunstancias postas de relevo nelas foron obxecto de crítica en ocasións anteriores. Volvemos a comprobar casos nos que non se cumpriran as previsións relativas ás convocatorias deses instrumentos de participación. Polo que se refire ás normas reguladoras da caza, actuamos para que, de acordo coa reclamación recibida, non se permitise que a partir dos 14 anos os menores puidesen participar nesa actividade. A Xunta aceptou a nosa argumentación e modificou o seu proxecto de lei, de tal forma que a versión finalmente aprobada no seu proxecto de lei elevaba a idade legal para participar en batidas aos 16 anos. Tamén constatamos actuacións inadecuadas en materia de augas, vertidos, trato a animais domésticos e salvaxes en catividade, antenas de telefonía ou polo retraso ou a negativa a entregar información ambiental en poder da administración. A inmensa maioría das numerosas queixas que coñecemos por este motivo responden á realidade. A administración debe corrixir as súas prácticas neste terreo, posto que se constata a súa reticencia a entregar información ambiental e apenas coñecemos situacións nas que se entregase dentro do prazo legal. En materia de contaminación acústica debemos destacar que os incumprimentos que se detectan nesta orde vulneran o dereito fundamental á intimidade persoal e familiar no ámbito domiciliario do artigo 18.1 e 2 da Constitución, e tamén outros dereitos constitucionais (á saúde, do artigo 43, ou á calidade de vida, do artigo 45). Esta circunstancia propiciou que resulte común que a súa garantía chegue a formularse no ámbito penal e que se dean condenas aos responsables da contaminación acústica, tanto promotores de locais como autoridades ou funcionarios. Apréciase que aumentou a abstención municipal á hora de afrontar as súas responsabilidades en materia de ruídos. Destaca a alegación de que non se poden realizar as preceptivas comprobacións ou medicións. Algúns concellos ven na crise unha desculpa para non dedicar os seus esforzos á loita contra a invasión ruidosa dos domicilios e para non facer fronte á súa obriga legal de evitala. Resulta unha imperiosa necesidade que os concellos cumpran coas súas funcións de supervisión dos locais e que realicen medicións cando reciban denuncias ou chamadas. A licenza obrígaos a unha constante vixilancia dos establecementos; co seu outorgamento ábrese unha relación permanente entre a administración e o seu titular, que se concreta nunha continuada labor tuitiva para que a actividade non resulte prexudicial. Por iso, non pode desculparse a falta de control dos locais que autorizaron. Nalgunhas cidades e vilas continúan os efectos prexudiciais da acumulación de locais en determinadas zonas residenciais, algo que debe tratarse con maior eficacia. Na loita contra o ruído non axudou a modificación dalgunhas normas, como que se eliminara a necesidade de avaliación de incidencia ambiental para discotecas ou pubs. Despois derrogouse a Lei 7/1997, de Protección contra a Contaminación Acústica, por medio da Lei 12/2011, de medidas fiscais e administrativas, que anunciou que se aprobaría outra norma sobre a materia no prazo dun ano, compromiso que non tivo efectividade até hoxe. Iso trae consecuencias prexudiciais, polo que seguimos reclamando que se cumpra con esa obriga legal e se aprobe unha normativa que favoreza a garantía dos dereitos fundamentais de moitas persoas afectadas. Como aspecto positivo en materia de contaminación acústica, seguimos apreciando unha crecente predisposición municipal para tratar os prexuízos dos botellóns, o que reclamamos dende hai tempo. Moitos concellos actuaron eficazmente para perseguir eses botellóns, aínda que noutros casos aínda se permiten, cos conseguintes prexuízos en moitas ordes (ruídos, menores…). II- DATOS CUANTITATIVOS O número de queixas correspondentes á área de medio ambiente en 2013 foi de 804, 571 máis que o ano pasado. Deuse o curso que se describe a continuación: Total reclamantes Total asuntos Iniciadas 804 655 Admitidas 763 94 % 614 94 % Non admitidas 41 6 % 41 6 % Remitidas ao Defensor del Pueblo 0 0 % 0 0 % Das queixas que foron admitidas, o seu estado é o seguinte: Total reclamantes Total asuntos Concluídas 704 92 % 555 90 % En trámite 59 8 % 59 10 % Ao longo deste ano tamén foron obxecto de trámite diversas queixas presentadas en anos anteriores: Ano de presentación En trámite a 31-12-2012 Reabertas Total Resoltas En trámite a 31-12-2013 2011 10 0 10 10 0 2012 42 0 42 42 0 III- ACTIVIDADE DE SUPERVISIÓN 1. As numerosas reclamacións en contra dos efectos ambientais do proxecto mineiro de Corcoesto e doutras minas Iniciáronse 628 expedientes de queixa como consecuencia de escritos relativos a diferentes aspectos do proxecto de explotación mineira de Corcoesto. Tamén se coñeceu un expediente de queixa de oficio da Defensora del Pueblo, que o arquivou á vista das actuacións previas da nosa institución, en aplicación do principio de colaboración (Lei 36/1985, pola que se regulan as relacións entre a Institución do Defensor del Pueblo e as figuras similares nas distintas Comunidades Autónomas). A defensora reclamou coñecer os detalles dos trámites das queixas, dos que lle demos traslado. Pola súa banda, dous deputados do Parlamento de Galicia, ao amparo do previsto no art. 14.2 da Lei 6/1984, do Valedor do Pobo, relativo ás iniciativas dos deputados ante el, promoveron tamén queixa polo mesmo motivo e reclamaron información sobre as actuacións levadas a cabo. Ademais, recibimos unha iniciativa da empresa promotora da explotación, que foi respondida co rexeitamento das súas pretensións. En 2012 comezamos a recibir queixas sobre este asunto e como valoración provisional indicamos no informe correspondente a esa anualidade (páxina 200) o seguinte: “Este ano recibiuse un considerable número de queixas en contra da posible instalación dunha mina en Corcoesto, en Cabana de Bergantiños (Q/889, 896, 897, 898, 899, 2026, 2311, 2389 e 2767/12). Referíanse a diferentes aspectos, como a deficiente avaliación do impacto ambiental da actividade, sobre todo no relativo ás consecuencias sociais da mina nun entorno humanizado, e á avaliación arqueolóxica, ambas cuestións pendentes de aclaración, posto que os informes enviados até agora non xustificaron o actuado. Tamén se alegaba contaminación e mala xestión dos residuos, o que foi contradito pola Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas, e está pendente de aclaración definitiva”. O trámite destas queixas continuou, formulouse unha recomendación á Consellería de Economía e Industria polas deficiencias na avaliación dos elementos do patrimonio cultural (ver resolución nº 2 desta área), que foi aceptada, e se recibiron moitas máis, como sinalamos. A investigación dos expedientes propiciou a chegada dunha inxente cantidade de documentación técnica procedente do ámbito científico. Requirimos información en diferentes ocasións ás Consellerías de Economía e Industria, de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas, e de Sanidade, que nos remitiron os seus informes. Unha vez analizados deduciuse que algúns aspectos non foran aclarados convenientemente, polo que requirimos novos informes aos mesmos órganos. Tamén se encargou un ditame a un equipo do Departamento de Enxeñería Química da Escola Técnica Superior de Enxeñería da Universidade de Santiago de Compostela, co fin de aclarar algún aspecto técnico de diferentes cuestións que eran interpretadas de forma moi distinta por cada unha das partes, en especial o relativo á posible contaminación da auga da zona por arsénico. Ademais, tivéronse en conta diversos artigos científicos, como o asinado polos investigadores Marta Costas, Ricardo Prego, Ana V. Filgueiras e Carlos Bendicho, do Dept. de Química Analítica e Alimentaria da Universidade de Vigo e do Centro Superior de Investigacións Científicas; o realizado por profesores e investigadores da Universidade de Santiago de Compostela que trata este tema; un terceiro documento aclaratorio da polémica técnica asinado polos autores do segundo artigo; e un informe do Centro Superior de Investigacións Científicas, encargado pola Defensora del Pueblo. Finalmente utilizáronse diversos materiais relacionados cos obxectos das queixas, entre eles informes encargados polos interesados, por organizacións ambientais e pola propia empresa promotora. Unha vez analizados os informes das consellerías fixemos unha primeira avaliación e indicámoslles que algúns aspectos non parecían adecuados, polo que insistimos na necesidade de aclaralos ou corrixilos. Así pois, a nosa posición respecto deses aspectos resultou crítica, ao non compartir a posición transmitida pola administración ou entender que non se xustificaba o actuado. Fíxose unha primeira valoración crítica do tratamento das repercusións sociais e económicas do proxecto; da falta de notificación aos afectados do período de información pública; da contaminación da auga na zona; e do tratamento da zona como ambientalmente protexida. Pola súa banda, o contraste das diferentes interpretacións dos artigos científicos sobre a presenza de arsénico na zona tratou de facerse mediante análise propia, co apoio dun informe encargado. Cando tivemos os informes complementarios e os aportados por diferentes fontes, como a propia promotora do proxecto ou as organizacións ambientais, trasladamos á administración o criterio de que se observaron determinadas actuacións aparentemente non adecuadas no proceso. A través de manifestacións en sede parlamentaria coñecemos que a administración finalmente rexeitou o proxecto, polo que xa non resultaba preciso formalizar as actuacións que se poderían deducir. O que coñecemos nas queixas era un trámite global no que existían diferentes actos de trámite das dúas consellerías que actuaban, o órgano substantivo (Consellería de Economía e Industria) e o ambiental (Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas); e dado o rexeitamento global do proxecto, este ten como consecuencia que decaian todos os actos de trámite do mesmo, entre eles a avaliación ambiental. Non resulta aplicable o previsto para a posible caducidade das declaracións, posto que a pervivencia durante un prazo prevese para os casos en que se deu a autorización ou aprobación do proxecto e non comezou a executarse (art. 14 do Real Decreto Lexislativo 1/2008). A valoración realizada pódese dividir nos apartados que citamos. -Presenza de arsénico na zona: Os reclamantes, entre os que se encontran organizacións contrarias ao proxecto, manifestan que dos artigos científicos asinados polos investigadores do Departamento de Química Analítica e Alimentaria da Universidade de Vigo e do Centro Superior de Investigacións Científicas, e por profesores e investigadores da Universidade de Santiago de Compostela, colíxese que a zona presenta altas concentracións de arsénico e que esa circunstancia está relacionada coas actividades mineiras, o que resulta un argumento en contra de volver á actividade mineira na zona, posto que se produciría unha maior mobilización do arsénico presente na natureza do lugar. Do exame dos primeiros informes aportados pola administración autonómica deduciuse que a interpretación respecto do contigo dos artigos en tela de xuízo era discrepante. A Xunta interpretaba que dos estudos científicos invocados debía deducirse que a zona de Corcoesto presenta de forma natural arsénico en concentracións variables e que non existen evidencias de que ditos niveis sexan consecuencia da actividade humana. Cando a posición da administración se fixo pública algúns afectados e entidades reafirmaron a súa interpretación contraria á que fixo a consellería respecto dos estudos científicos, como sucedeu coa Sociedade Galega de Historia Natural, que tamén promoveu unha queixa. Á marxe do exame directo das diferentes fontes en tela de xuízo, dado o carácter eminentemente técnico da controversia formulada pola nosa banda requiriuse o informe do equipo da Universidade de Santiago de Compostela ao que nos referimos. Nel indícase que os artigos poñen de manifesto unha elevada concentración de arsénico e que todos os autores coinciden en que os altos niveis de arsénico da zona teñen unha orixe natural. Isto, que confirma a posición da Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas, debe matizarse, posto que esa orixe natural non contradí que a actividade mineira anterior non aumentara os niveis sobre todo na zona dos sedimentos do río Anllóns, como indican os estudos. A explotación favorece a súa contribución ao medio debido a diferentes circunstancias que se detallan (modificación do solo, fraccionamento, movementos do material, aumento da aireación…), o que fai aumentar a biodispoñibilidade do arsénico. Por tanto, se ben se confirma o exposto pola administración autonómica respecto do evidente orixe natural do elemento, a manipulación dos procesos mineiro e produtivo inflúe no aumento da dispoñibilidade ou mobilización do arsénico. Nun sentido parecido pronúnciase o artigo aclaratorio dos autores da segunda das publicacións que eran obxecto de discrepancias técnicas; a aclaración sinala: “É o arsénico presente nos solos de Corcoesto e os sedimentos fluviais do Anllóns de orixe xeolóxica ou natural? Si, sen dúbida… pero isto non significa que non sexa un problema ou que sexa inocuo. (…) se este arsénico se mobiliza. (…) Esta mobilidade aumenta drasticamente cando as condicións ambientais se modifican: cambios no pH… Aínda que o arsénico presente exhiba pouca mobilidade, a gran cantidade de material que sería almacenado podería traducirse en que a cantidade neta de arsénico mobilizado, e por conseguinte os aportes netos de arsénico aos cursos de auga naturais, sería moi alta. (…) “As pasadas actividades mineiras na zona causaron unha mobilización do arsénico? Si. Os estudos de perfís de sedimentos… e de datación realizados no río Anllóns… suxiren que as actividades mineiras do pasado promoveron unha mobilización de arsénico, baseándose nos enriquecementos de arsénico observados en sedimentos correspondentes ao período de actividade mineira”. Despois de sinalar que o arsénico é de orixe natural, coincidindo co aportado pola Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas, destaca tamén que “a intervención humana exacerbou a contaminación por arsénico. (…) a minería de ouro asociouse frecuentemente á contaminación por arsénico e son numerosos os casos a nivel global, incluíndo os denominados países desenvoltos, entre eles Australia, Estados Unidos, Canadá e España, onde as explotacións de extracción de ouro causaron unha liberación e redistribución de arsénico ao medio ambiente (…)”. Así pois, sendo acertada -e concordante cos estudos- a afirmación da Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas de que a orixe do arsénico é natural, porén debe tamén afirmarse que a actividade mineira e os procesos de explotación non resultan neutros a estes efectos, senón que aumentan os niveis dispoñibles. O informe do Centro Superior de Investigacións Científicas coincide basicamente co exposto até agora; sinala que a orixe é natural e tamén que “as maiores concentracións de As-D se mediron na área de Corcoesto” e que “se sinalaron recentemente concentracións de As-D maiores nalgúns mananciais e augas subterráneas”. É certo que as circunstancias da anterior explotación e as súas posibles consecuencias ambientais non teñen porque coincidir coas da explotación que se pretendía. Con todo, resultaba un deber derivado do principio de prevención que, antes dunha eventual aprobación -o que agora se descarta-, débense determinar con exactitude as posibles relacións de causa e efecto entre as concentracións de arsénico e a anterior explotación. -A avaliación do complexo, a utilización de cianuro e os seus riscos: A análise dos aspectos ambientais pareceu poñer o acento no proceso especificamente mineiro, cando o que se analizaba en realidade era un proceso máis complexo. Os aspectos ambientais do proceso produtivo parecen máis relevantes que os do proceso mineiro polo seu impacto e a súa permanencia no tempo en forma de residuos. O impacto máis significativo do proceso derívase da utilización do cianuro e da permanencia das balsas dos residuos; o risco da permanencia ponse de relevo cos accidentes deste tipo de industria. Xunto cos riscos asociados á extracción a ceo aberto, o principal perigo da fase produtiva do proxecto é a utilización de cianuro. Ao respecto pronunciouse o Parlamento Europeo, que aprobou unha resolución (05-05-2010) sobre a prohibición xeral do uso das tecnoloxías mineiras a base de cianuro na Unión Europea. Aprobou que o cumprimento dos obxectivos da Unión Europea, establecidos na directiva de augas, isto é, conseguir o seu bo estado químico e protexer os recursos hídricos e a diversidade biolóxica, só pode lograrse mediante unha prohibición xeral do uso das tecnoloxías mineiras a base de cianuro; pide á Comisión Europea que propoña a prohibición completa do uso das tecnoloxías mineiras a base de cianuro na Unión Europea antes de finais de 2011, posto que é a única forma segura de protexer os nosos recursos hídricos e ecosistemas da contaminación por cianuro procedente das actividades mineiras, e que, ao mesmo tempo, proceda a unha avaliación de impacto común; …; pide á comisión e aos estados membros que non presten apoio, de forma directa ou indirecta, a ningún proxecto mineiro na unión no que se empreguen tecnoloxías mineiras a base de cianuro, até que sexa aplicable a prohibición xeral, nin amparen proxectos desas características en terceiros países; …; pide á comisión que propoña unha modificación da lexislación vixente sobre a xestión dos residuos das industrias extractivas, co obxecto de esixir que todas as empresas explotadoras estean obrigadas a dispoñer dun seguro para as indemnizacións por danos e para cubrir todos os gastos das medidas de reparación destinadas a restaurar o estado ecolóxico e químico orixinal en caso de accidente por funcionamento defectuoso. Posteriormente a Comisión Europea non aceptou esa iniciativa política do Parlamento Europeo e por tanto non concretou as medidas reclamadas; porén, á hora de avaliar as queixas recibidas tivemos moi presente a resolución, dada a natureza parlamentaria desta institución. Sería conveniente que se examine e resolva sobre a proposta, a prohibición do cianuro. -A avaliación ambiental e a autorización ambiental integrada: De resultar aprobado o proxecto, ao promotor quedaríalle como trámite previo a Autorización Ambiental Integrada, que debería solicitar da Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas e no curso da cal deberían concretarse determinados aspectos do proceso produtivo. Porén, á marxe da legalidade da forma de proceder que tratamos (primeiro avaliación ambiental e despois autorización integrada), pareceunos máis adecuado un trámite simultáneo, no que a avaliación se incluíse como trámite da Autorización Ambiental Integrada. Do contrario o órgano ambiental podería verse condicionado polo xa resolto sen contar con todos os elementos de xuízo, por facer a avaliación cun tratamento insuficiente e desligado da autorización integrada. A solución apuntada, isto é, o tratamento conxunto, é a adoptada por algunha normativa autonómica e é a máis coherente coa normativa nacional, sen prexuízo de recoñecer que resulta certamente confusa. Así maniféstase a mellor doutrina que analiza este problema, por exemplo, o Prof. Rosa Moreno (AAI y EIA: un enfoque integrado, 2003). A tramitación simultánea é a práctica máis adecuada, tal e como se puxo de relevo no caso que examinamos. -Contaminación das augas da zona: Relacionado coa presenza de arsénico está o recoñecemento de que as augas subterráneas dalgúns terreos da zona se encontran afectadas por altas cantidades de dito elemento. En varios os niveis son significativamente superiores aos permitidos. Para o tratamento do problema sanitario detectado -as augas en tela de xuízo úsanse para consumo humano, do ganado e para rego- a Consellería de Sanidade dirixiuse ao Concello de Cabana de Bergantiños para que adoptase as medidas previstas no Real Decreto 140/2003, informase aos usuarios de que non deben consumir a auga e recomendase que só sexa empregada para aseo ou limpeza. Esta consellería respondeu dilixentemente á petición de aclaracións dos aspectos citados. Sinalou que o seu control se limita aos puntos de abastecemento con vixilancia sanitaria e que as respostas aos aspectos tratados deberían aportalas outros órganos. Sinalou que “se instou aos concellos de Coristanco, Cabana de Bergantiños e Ponteceso a que identificasen os abastecementos de auga de consumo humano da parroquia de Corcoesto e as parroquias adxacentes que estean incluídos no ámbito de aplicación do Real Decreto e, por último, instóuselles a estes 3 concellos a que informen á poboación, en xeral, do risco que pode supoñer o consumo de auga dos seus pozos privados sen analizar, e que recomenden que se realice como mínimo unha análise de control de arsénico dos mananciais. A Dirección Xeral de Innovación e Xestión da Saúde Pública, a través da Xefatura Territorial de Sanidade da Coruña, está realizando o seguimento de todas as actuacións aplicadas por ditos concellos”. Incluso de non coñecerse a relación causa-efecto entre a actividade mineira e a contaminación, o feito indiciario da súa coincidencia debería obrigar a facer efectivo o principio de precaución para o caso de continuar a tramitación -cousa que, como vemos, non sucede-, de tal forma que se estude adecuadamente o sucedido e se asegure que se adoptan medidas adecuadas, o que non se aclarou. -Explotación mineira a ceo aberto: A extracción do mineral realízase mediante a apertura de bancos a distintos niveis e voaduras. Por tanto, o medio elixido era agresivo respecto da paisaxe e doutros factores. -A afectación a zona ambientalmente protexida: A afectación, aínda que sexa indirecta ou posible, de zonas ambientalmente protexidas (neste caso Lugar de Interese Comunitario e Zoa de Especial Protección das Aves) debería ser obxecto de avaliación específica; debería constar de forma expresa que se acredita o plus de protección que require a circunstancia. -Falta de tratamento adecuado das consecuencias do proxecto nos sectores económicos da zona: Un importante número de afectados alegou que non se dera unha adecuada análise das repercusións do proxecto na realidade socioeconómica e da poboación, en especial no que se refire ás afeccións que sufrirán as explotacións e a industria madeireira e gandeira. Confirmado o anterior, non se apreciou unha análise detallada deste importante aspecto; no estudo só se destacaban os evidentes aspectos positivos, fundamentalmente en materia de emprego, pero non os potenciais prexuízos sociais. Aportáronse informacións técnicas dos afectados, pero no tratamento das alegacións non se fai unha valoración da incidencia socioeconómica que foi posta de relevo ou alegada. É lóxico que os afectados reclamen a análise deses efectos e o pronunciamento da administración ao respecto, incluída unha análise comparativa beneficios/custos. Tal proposta ten respaldo legal no art. 1.3 do Real Decreto Lexislativo 1/2008, que sinala que “a avaliación do impacto ambiental identificará, describirá e avaliará de forma apropiada… os efectos directos e indirectos dun proxecto sobre os seguintes factores: a) o ser humano… d) a interacción entre os factores mencionados anteriormente”. Por tanto, para o caso de que o proxecto prosperase, algo agora descartado, debería terse valorado a incidencia nas persoas afectadas, non só nos aspectos sanitarios ou estritamente ambientais, senón en calquera das ordes da súa vida, entre as que se encontran de forma destacada a social e a económica, que resultan inseparables das demais, como se desprende do texto legal citado. -A falta de notificación aos afectados: Os reclamantes sinalan que as administracións públicas deberían ter asegurado a participación real e efectiva das persoas interesadas no procedemento que tratamos, o que incluiría o aviso individual do trámite do proxecto. O art. 9.3 do Real Decreto Lexislativo 1/2008, de Avaliación de Impacto Ambiental, sinala que “o órgano substantivo informará ás persoas interesadas… do dereito a participar no correspondente procedemento e do momento no que poden exercitar tal dereito. A notificación indicará a autoridade competente a que se deben remitir as observacións e alegacións nas que se concrete tal participación e o prazo no que deberán ser remitidas. Dito prazo non será inferior a 30 días”. Os informes aportados pola administración non aclararon que se desen esas notificacións individuais aos afectados; diso debe deducirse que implicitamente se confirma o indicado nas queixas. Debe terse en conta que a análise ambiental feita e sobre todo o seu resultado ten un carácter discrecional, polo que a marxe da administración é ampla; precisamente por esa razón é imprescindible o seu sometemento estrito a condicións procedementais que respondan ás garantías dos potenciais afectados e do público en xeral. -A protección do patrimonio cultural: A través dunha queixa (Q/2122/12) confirmouse que o estudo arqueolóxico aportado pola empresa era antigo, polo que esta se comprometeu a aportar un complementario e a atender as posibles instrucións da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria. O indicado non se correspondía co legalmente previsto (art. 7 do Real Decreto Lexislativo 1/2008), que obriga a que os estudos de impacto inclúan a “... avaliación dos efectos previsibles directos ou indirectos do proxecto sobre… os bens materiais, incluído o patrimonio histórico artístico e o arqueolóxico”. Os estudos posteriores non reparan o defecto que supón a carencia do estudo de impacto, que saíu a información pública sen incluír unha parte preceptiva de forma adecuada. Por esa razón formulamos unha recomendación para que se esixise que os estudos teñan o contido legalmente establecido, de tal forma que cando saia a información pública se encontren completos; e que para tratar os efectos do estudo incompleto coñecido na queixa, se avalíen as consecuencias xurídicas do tratado. A necesidade de dar conta da efectividade do recomendado decaeu polo rexeitamento global do proxecto. -Outros aspectos relevantes: Segundo algunhas queixas, a empresa promotora remitiu aos propietarios dos montes unha carta certificada onde lles fala da expropiación forzosa dos montes. Nela a empresa alude expresamente ao proceso expropiatorio. As queixas refiren que a consellería permite esta mala práctica por parte destas empresas sabendo que a día de hoxe aínda non contan coa autorización da Xunta. En relación a esta situación da empresa na negociación para a adquisición de terras mediante o aviso ou a ameaza da expropiación, a Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas sinala que tal circunstancia “non forma parte do trámite de avaliación ambiental do proxecto”. Ese tipo de actuacións previas resultan frecuentes por parte de empresas que actúan amparadas aos efectos que tratamos por sistemas ou declaracións que permiten a posible expropiación dos bens afectados, aínda que é evidente que resultan reprochables no mesmo sentido que indican as queixas, posto que o proxecto non fora autorizado cando a empresa se dirixiu aos propietarios. Un aspecto non aclarado é a base do procedemento que coñecemos: as concesións mineiras que a empresa cita como vixentes no seu estudo. As datas das mesmas resultan rechamantes (1912 e 1926), polo que, no caso de aprobación -o que finalmente non sucede- resultaría preciso aclarar a situación das mesmas, aparentemente afectadas por circunstancias de caducidade. Ademais, un importante número de queixas reclaman a declaración de ben de interese cultural de determinados lugares da zona. As solicitudes encóntranse en curso e, dado o rexeitamento do proxecto, esta circunstancia xa non resulta relevante. Como conclusión, as persoas que promoveron as queixas estaban demandando a preservación duns intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara o dereito a gozar dun medio ambiente adecuado e á protección e mellora da calidade de vida (art. 45). Á vista das numerosas fontes de información solicitadas fixemos as anteriores valoracións e dirixímolas aos órganos da administración competentes no procedemento, fundamentalmente as Consellerías de Economía e Industria e de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas. No procedemento a primeira participou como órgano substantivo, isto é, como o que decide finalmente, e a segunda como órgano ambiental, que decide respecto do acto de trámite incardinado no procedemento global, a avaliación ambiental. Foron moitas as actuacións levadas a cabo pola defensa do interese xeral. Dado que finalmente o proxecto foi rexeitado polo órgano decisorio, xa non resulta preciso formular resolución formal, sen prexuízo de que quede constancia das valoracións feitas e de que se lles deu o curso adecuado, sendo o resultado final que o proxecto decaera. Outro proxecto mineiro que xerou contestación foi o dunha posible explotación en Xinzo de Limia (Q/2712/12). Trala investigación realizada denegouse a solicitude mineira examinada, coincidindo co criterio exposto na queixa. O proxecto non superou a avaliación de impacto ambiental. Na queixa Q/13424/13 a Asociación para a Defensa Ecolóxica de Galiza (ADEGA) reclamou contra a concesión de axudas á Cámara Oficial Mineira de Galicia (153.608,80 €) para o “Anteproxecto do plan sectorial de actividades extractivas de Galicia: análise, incidencia e diagnóstico do sector mineiro”. Sinala que solicitou información ambiental sobre o proxecto e sobre as súas axudas públicas e non a conseguiu. Tamén rexeitaba o plan promovido pola Consellería de Economía e Industria e reclamaba que se elaboraba un novo tendo en conta criterios ambientais e que non se encarguen este tipo de traballos a quen ten un interese parcial no sector. A resposta da Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas confirmou que se está tramitando a avaliación ambiental estratéxica do plan e que ADEGA presentara alegacións co mesmo contido. Na actualidade seguimos co curso da queixa para coñecer as razóns polas que se encargou o proxecto de plan á entidade mencionada e as circunstancias económicas do encargo. Noutro caso a mesma organización reclamaba á Dirección Xeral de Industria, Enerxía e Minas da Consellería de Economía e Industria que informase sobre determinados permisos mineiros en tramitación en Galicia (Q/34/13). En primeiro termo indicou que esa información non estaba amparada polo dereito recoñecido na Lei 27/2006; porén, indicámoslle que a información era de relevancia ambiental e por tanto encaixaba no marco da norma. Entón indicou que os interesados deberían consultar os datos nunha páxina web, pero a propia páxina sinalaba que os seus datos son meramente informativos (non oficiais) e están suxeitos a revisión, polo que poden contrastarse nas delegacións da consellería. Finalmente respondeuse que se proporcionarían os datos reclamados por parte de cada Xefatura Territorial, co que se entende aceptado o criterio transmitido. Noutro caso a reclamación da Asociación para a Defensa Ecolóxica de Galiza facía referencia a catas mineiras nun monte gravemente afectado por incendios en Monterrei e Laza. A empresa buscaba minerais como o tantalio e o volframio. Os veciños sinalaban a esa organización que as actividades producen danos. Solicitouse información sobre as posibles autorizacións ou as intervencións da Xunta, posto que a lei non permite o cambio de uso en 30 anos (Q/13427/13). Ao peche do informe estamos á espera de concretar a información e actuacións da administración e con iso a nosa valoración e no seu caso recomendación. 2. A convocatoria dos órganos de participación A participación cidadá en materia de medio ambiente é un dereito que se articula, entre outros medios, a través da participación das organizacións sociais en órganos consultivos relacionados coas políticas públicas do sector. A participación social especificamente referida á protección ambiental encontrámola regulada en diferentes directivas comunitarias e tamén na Lei 1/1995, de Protección Ambiental de Galicia, que enumera entre os principios que a inspiran os de publicidade, participación e transparencia administrativa, que se mencionan no seu art. 2.i. O Convenio Aarhus, sobre o acceso á información, a participación do público na toma de decisións e o acceso á xustiza en asuntos ambientais, ratificado por España, sinala como obxectivo dos estados asinantes a protección do dereito de cada persoa, tanto das xeracións presentes como futuras, a vivir nun medio ambiente adecuado (artigo 1), para o cal se esixe ás partes, entre outras cousas, “a participación do público na toma de decisións”. Segundo sinala o preámbulo do convenio, todos os cidadáns, e as organizacións non gobernamentais en particular, teñen un importante papel na protección do medio, pero para poder desempeñalo e facer valer o dereito a vivir nun medio ambiente que garanta a saúde e o benestar, débese establecer como premisa que eses mesmos cidadáns teñan acceso á información e se encontren facultados para participar na toma de decisións. Ademais, o respecto aos principios de información e participación permite tomar mellores decisións, aplicalas máis eficazmente e, en xeral, axuda ás autoridades públicas. O programa de acción da ONU sobre medio ambiente e desenvolvemento de 1992 propugna a creación de vías de participación das organizacións non gobernamentais na elaboración e execución de políticas orientadas ao desenvolvemento sostible. Porén, en diferentes ocasións comprobamos o incumprimento da obriga de realizar as convocatorias legalmente previstas dos órganos de participación social en materia de medio ambiente. Así, na queixa Q/141/12 a asociación ADEGA reclamou por ese incumprimento nos órganos dos que forma parte en representación dos colectivos ambientalistas galegos. Prodúcese no Consello Galego de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sustentable, que debe reunirse semestralmente (art. 9 do Decreto 74/2006), pero cuxa última xunta foi o 21-2-12. Tamén no Observatorio Galego da Biodiversidade, con deber legal de reunirse unha vez ao ano (art. 4 do Decreto 260/2007). A última xunta foi o 22-12-10. O Consello da Rede de Parques Naturais de Galicia debe reunirse semestralmente (art. 10 do Decreto 148/2007), pero non houbo ningunha convocatoria dende a súa constitución. Coas respostas aportadas pola Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestrutura confirmouse o indicado na queixa, posto que nin se daba conta das convocatorias periódicas dos distintos órganos nin se sinalaba cando estaba previsto convocalos, salvo no caso do Observatorio Galego da Biodiversidade. Esas circunstancias resultaban rechamantes se temos presente que esta institución xa tivo ocasión de coñecer e confirmar queixas por motivos similares e de formular recomendacións aceptadas. As queixas Q/403/2000 e Q/505/2005 referíanse á xunta de goberno do organismo autónomo Augas de Galicia, con recomendación para que se corrixise a situación, como consta no noso informe do 2005. Outras referíanse á ausencia de convocatoria doutros órganos de participación social incardinados na consellería, como o anterior Consello Galego de Medio Ambiente (Q/991/2002) ou o Observatorio Galego de Educación Ambiental (Q/1105/03); os expedientes tamén finalizaron con recomendacións. Polo sinalado formulamos unha nova recomendación á Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas co seguinte contido: Que se dea estrito cumprimento ás previsións da normativa relativa ás convocatorias periódicas de todos os órganos administrativos a través dos que se produce a participación social na xestión dos asuntos públicos en materia de medio ambiente. A consellería aceptou plenamente o recomendado e comprometeuse a darlle cumprimento, ao que permanecemos atentos para confirmar a efectividade do recomendado. 3. O exercicio do dereito de acceso á información ambiental O cumprimento das obrigas que concirnen á administración en materia de información ambiental resulta fundamental para a protección do medio e en xeral do interese público. A Lei 27/2006, dos dereitos de acceso á información, de participación pública e de acceso á xustiza en materia de medio ambiente, é transposición das directivas comunitarias que dan efectividade ao Convenio de Aarhus. A través das queixas comprobamos que son comúns as denegacións infundadas ou os retrasos á hora de responder as solicitudes de información ambiental en poder da administración; non soen respectarse os prazos establecidos por dita lei, que prevé unha rápida resposta e entrega; debe responderse nun mes, facilitarse no formato solicitado ou máis adecuado, sobre todo en versión informática, e non é preciso demostrar un interese específico. Pero as entregas retárdanse ou obstaculízanse mediante esixencias inadecuadas. Por iso, debe mellorarse a axilidade na resposta e a entrega. Tampouco parece adecuado pedir aclaracións sen que ao tempo se proporcione información sobre os aspectos máis claros da petición, solicitar o pago de cantidades non previstas (as entregas telemáticas deben ser gratuítas, como tamén as fotocopias de menos de 20 páxinas), ou xustificar a falta de resposta ou a demora desproporcionada na falta de medios, posto que a información se debería encontrar en formatos que permitan a súa fácil xestión, manexo e entrega. Como é habitual, este ano tamén tivemos que enfrontar un bo número de demoras nas respostas que as administracións deben proporcionar ás solicitudes de información en materia de medio ambiente. En case todas as queixas, a maioría promovidas pola Asociación de Defensa Ambiental de Galiza (ADEGA), os retrasos confirmáronse, pero tamén se logrou que a información se dese finalmente, aínda que coa demora apuntada. Como exemplo de queixa por falta de resposta en prazo cóntase a que ADEGA nos trasladou sobre a súa solicitude para coñecer as circunstancias dunhas catas mineiras en Xinzo de Limia (Q/5086/13), xa citada no primeiro apartado. Confirmouse que non se dera a resposta, aínda que si se deu despois por medio do informe requirido con motivo da queixa, algo que resulta habitual. Porén, o que coñecemos coa queixa (nesta e na práctica totalidade) puxo de relevo o retraso e que despois da queixa non se soe dar unha comunicación directa da información, a pesar de que resulta unha obriga. Dado que a información se proporciona de forma indirecta, a través do informe que se nos remite, soemos indicar ás organizacións reclamantes que teñen dereito a recibir unha comunicación directa e que se a precisan para formular alegacións ou recursos, entón reclamarémola de forma urxente. Noutras solicitudes de información ambiental apreciamos as mesmas circunstancias (retraso, falta de comunicación directa…), aínda que conseguimos a rectificación que tratamos. Sucedeu, por exemplo, nas queixas Q/100/13, Q/109/13, Q/155/13, Q/160/13, Q/422/13, Q/423/13, Q/424/13, etc. En ocasións as queixas refírense a denuncias que reclaman unha resposta que non se produciu. Nestes casos reclamamos á administración que dea a preceptiva resposta ao denunciante, de acordo co previsto no Real Decreto 1398/1993, da potestade sancionadora, e que ademais informe do curso do expediente nos casos nos que á condición de denunciante se sume a de interesado, algo que debe interpretarse con xenerosidade cando se trata de denuncias interpostas por organizacións de defensa do medio ambiente. 4. A reforma da lei de caza e a protección dos menores Polo que se refire ás normas reguladoras da caza, actuamos para que, de acordo cunha reclamación recibida (Q/1776/12), non se permita que a partir dos 14 anos os menores poidan participar nesa actividade. Suxerimos á Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas que se mantivese o límite de idade actualmente establecido na lexislación galega sobre caza, que consideramos concordante cos criterios inspiradores da lexislación comunitaria, que fala de menores de 18 anos sen sinalar límite mínimo de idade e é restritiva respecto da adquisición e tenencia de armas de fogo polos menores. A consellería aceptou a nosa argumentación e modificou o seu anteproxecto de lei, de tal forma que a versión finalmente aprobada no proxecto elevaba a idade legal para participar en batidas aos 16 anos; sinalou que era consciente de que debe buscarse un necesario equilibrio entre o exercicio da caza e a protección dos menores e que o Goberno (da Xunta) dispuxo… a modificación da idade mínima… deixando a de dezaseis anos actualmente vixente… recollendo, neste sentido, a sensibilidade por vostede demostrada con ocasión do expediente Q/1776/12. Pola súa banda, as asociacións de cazadores reclamaron por outro aspecto da tramitación da reforma da lei de caza (Q/299/13), en concreto polo seu desexo de que se dese resposta ás súas alegacións. Despois de analizar os argumentos dos promotores da queixa e da Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas concluímos que debía responderse ás alegacións. Os procedementos de información pública deben ser obxecto de resposta (art. 86.3 da Lei 30/1992) e esta consulta referíase á elaboración dunha disposición de carácter xeral relacionada co medio ambiente (art. 16 da Lei 27/2006), polo que ao adoptar a decisión deben ser tidos en conta os resultados da participación pública. Por tanto, á marxe da resposta sobre os aspectos alegados por cada colectivo ou cidadán, resulta preciso que se informe ao público en xeral das decisións e os seus motivos, que deben transmitirse ou poñerse a disposición do público. A consellería indicara que as observacións presentadas no proceso de información pública foran tidas en conta, posto que a Dirección Xeral de Conservación da Natureza elaborara un informe sobre o seu resultado no que se especifican as alegacións asumidas, as rexeitadas e os seus motivos. Pero engadía que a lei non esixe a publicación do informe e que de publicarse poderíase vulnerar a normativa sobre protección de datos. Pola nosa banda concluímos que se debía ter dado publicidade ao informe. O previsto na lei de información ambiental debe considerarse unha ampliación do previsto para os procedementos de información pública, polo que o seu resultado debe trasladarse ao público en xeral e non só aos reclamantes. Ademais, a obxección respecto da necesidade de protección dos datos persoais dos alegantes non resultaba adecuada, posto que é perfectamente salvable. A consellería finalmente aceptou os argumentos que lle trasladamos e anunciou que publicaría o informe das alegacións na súa web, evitando a identidade dos alegantes que o fosen a título persoal. 5. A necesidade dunha normativa autonómica contra a contaminación acústica Como adiantamos, na loita contra o ruído non axudou a derrogación dalgúns instrumentos legais útiles; para os locais ruidosos eliminouse a necesidade da antiga licenza de actividades clasificadas, máis adiante chamada en Galicia avaliación de incidencia ambiental, e derrogouse a Lei galega 7/1997, de Protección contra a Contaminación Acústica, a primeira deste tipo en España, e con ela tamén certas disposicións regulamentarias que se demostraran adecuadas. A lei galega sobre contaminación acústica foi derrogada pola Lei 12/2011, de medidas fiscais e administrativas, aínda que co anuncio de que se aprobaría unha alternativa no prazo dun ano, compromiso legal que aínda non tivo efectividade. A aplicación con carácter único da lei estatal do ruído resulta insuficiente sen o complemento da anterior regulación, posto que aquela é transposición dunha directiva comunitaria que parte da base da preexistencia de estándares de protección agora derrogados. Por iso, de novo afirmamos a necesidade de que se cumpra o compromiso legal tratado e se promova e aprobe unha normativa que favoreza a garantía dos dereitos fundamentais afectados. A existencia dunha lexislación clara é requisito para garantir os dereitos dos cidadáns prexudicados por algunhas salas de festas, discotecas, pubs ou actividades similares. Pola súa banda, as licencias de actividade clasificada dos locais de ocio foron os instrumentos preventivos máis eficaces ante os potenciais prexuízos dos locais ruidosos. O Decreto 133/2008, da avaliación de incidencia ambiental, excluíu os locais de ocio deste requisito, co que rebaixou o nivel de protección dos potenciais afectados. Iso sucedeu a pesar de que a exclusión era ilegal, por contradicir a entón vixente lei galega de protección contra a contaminación acústica, tal e como puxemos de relevo en anteriores informes. A súa legalidade segue sendo dubidosa, posto que permanece a lei galega de protección ambiental, que contén definicións das actividades que precisan esa avaliación que non permiten excluír locais como os pubs ou as discotecas, que sen dúbida encaixan nesas definicións, por exemplo as das actividades molestas ou insalubres, idénticas ás que contiña o anterior regulamento de actividades clasificadas (RAMINP) e que facían necesaria a avaliación deses establecementos. Unha das medidas que deberían poder aplicar os concellos para loitar contra os graves prexuízos das zonas saturadas por contaminación acústica -algo que trataremos con máis detalle- é a diminución de horarios nelas. Porén, con razón sinalan que non poden por razóns legais. Sería conveniente que se establecese un horario de peche máis restritivo para os locais situados nelas, como se fai xa nalgún lugar ou impoñen algunhas sentencias, ou polo menos que se habilitase aos concellos para que reduzan os horarios nesas zonas. Trataríase dunha medida paliativa dos prexuízos que sofren os veciños e de estímulo para a autolimitación das actividades. Durante a vixencia das zonas saturadas púxose de manifesto que non resulta eficaz o que se vén facendo comunmente, a prohibición de novas licencias. Por iso reclamamos que para dar unha maior protección ao dereito fundamental á intimidade persoal e familiar e á inviolabilidade do domicilio (art. 18. 1 e 2 da Constitución) e a outros dereitos constitucionais (arts. 43 e 45 da Constitución) se examine a posibilidade de modificar a orde reguladora dos horarios dos locais de ocio co fin apuntado (queixa de oficio Q/251/13). A Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza respondeu positivamente e indicou que na actualidade se tramita unha posible lei de espectáculos públicos e actividades recreativas de Galicia, en fase de borrador; e respecto da posibilidade de reducir os horarios nas zonas saturadas ou contaminadas por ruídos ou permitir que o fagan os concellos, indícase que a norma permitirá realizar ampliacións ou reducións do marco xeral de horarios con carácter excepcional e por determinados motivos, co que en principio debe concluírse que se atendeu o criterio expresado pola nosa banda. Así, agardamos que no prazo máis breve posible se habilite esa posibilidade e comece a aplicarse, o que será positivo para o control da contaminación acústica precisamente onde resulta máis difícil. En materia de horarios tamén é moi necesario que se eleven as posibles sancións, posto que apenas teñen carácter disuasorio, e que se estableza a posibilidade de que a reincidencia se teña en conta en maior medida, posto que a citada falta de carácter disuasorio e a escasa aplicación desa agravación por reincidencia fan que as sancións deste tipo apenas solucionen os graves problemas que padecen os veciños. Unha gran parte das queixas por ruídos resaltan que non só os sofren, senón que ademais o fan máis alá do horario permitido, co que o seu prexuízo se prolonga de forma interminable. Os ruídos e o descoñecemento da hora á que acabarán crea unha razoable angustia nas persoas que sofren esta situación, que se converte en algo verdadeiramente difícil de aturar a longo prazo. Tamén comprobamos que moitos concellos non comproban os horarios alegando que iso é competencia da Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza, que non teñen policía local, ou non a teñen de noite, ou que o fai a Garda Civil, cousa non de todo certa, como comprobamos, posto que os axentes dese corpo non teñen expresamente atribuída esa función, co que se denuncia en ocasións e noutras non, ou só se acode para restituír a orde inmediata, sen denuncia administrativa que disuada ao responsable de seguir comportándose desa maneira. Por iso resulta necesario clarificar a función de comprobar os horarios para que en ningún caso resulte un baleiro no seu control, como sucede en ocasións, tal e como comprobamos. 6. A necesidade de que os concellos comproben os niveis de ruído cando se denuncian Como adiantamos, apréciase que aumentaron os concellos que informan de que non fan medicións de ruídos, alegando que non contan con medios humanos e/ou técnicos, ou que os seus policías locais non están preparados para inspeccionar a transmisión de ruído ou medir os seus niveis. Algúns sinalan que calquera intervención deste tipo é cara e que en tempo de crise non consideran adecuado dedicarlle recursos. Ven na crise unha desculpa para non facer fronte á súa obriga legal. Porén, tal alegación non resulta xustificativa da abstención no cumprimento dun deber, sobre todo tendo en conta que ningún concello dos que argumentan desa forma chegou a xustificar que dedique todo o seu presuposto a gastos preceptivos en termos legais e nada a gastos non preceptivos. Dado que atender a obriga legal á que nos referimos é prioritario respecto de calquera gasto non obrigado, a pretendida xustificación non parece atendible, e así llo sinalamos a algún ente local. En máis dunha ocasión corrixiuse a forma de actuar citada. Resulta unha imperiosa necesidade que os concellos cumpran coas súas funcións de supervisión dos locais e que realicen medicións en canto reciban as chamadas ou denuncias. A licenza obrígaos a unha constante vixilancia dos establecementos; co seu outorgamento ábrese unha relación permanente entre a administración e o seu titular, que se concreta na continuada labor de vixilancia da administración para que a actividade non resulte prexudicial. En ningún caso pode desculparse a falta de control dos locais que se autorizaron. O máis rechamante é que as respostas e outras informacións que nos dan conta da falta de medicións non só chegan de concellos con escasos recursos, como os das pequenas localidades, senón tamén de cidades como Santiago de Compostela ou Pontevedra. A falta de medición e por tanto de actuación eficaz contra os locais ruidosos vén acompañada de razoables queixas polos graves prexuízos das vítimas. Por iso, é necesario solucionar esta carencia canto antes. En Santiago de Compostela coñecemos problemas neste sentido dende hai tempo. Informóusenos dun contrato que abordaría esta cuestión, pero ao parecer non está resultando eficaz, cousa previsible. É evidente que nas cidades deben ser os axentes da policía local os que realicen esta labor, como sucede ordinariamente en todas. Xa o pasado ano lle formuláramos unha recomendación ao seu concello polos prexuízos ocasionados por un local e pola falta de comprobación dos ruídos transmitidos. Recomendamos a realización das medicións precisas para comprobar adecuadamente e corrixir os ruídos transmitidos ás vivendas. Respondeu aceptándoa e comprometeuse a iniciar os trámites pertinentes para corrixir os problemas que o local poida causar mediante a inspección dos usos permitidos pola licenza e con cambios no concello que permitan realizar as medicións de ruídos que se necesiten. Porén, nesa e noutras ocasións coñecemos que as medicións se fan contadas veces e de forma pouco adecuada ou eficaz para comprobar e comezar a solucionar os problemas que se denuncian. No caso de Pontevedra indicóusenos (Q/2104/11) que o problema era que os policías locais non tiñan suficientes coñecementos para realizar esa labor; porén, tal cousa indicárase xa había tempo e en calquera caso era responsabilidade do propio concello resolvela canto antes. Localidades máis pequenas tamén se viron afectadas pola falta de medicións, ao que en ocasións se suman aparentes desaxustes no funcionamento do local respecto do autorizado na súa licenza. É o que comprobamos en Ribeira (Q/2054/12), a cuxo concello lle recomendamos que se despois de aclarar o aparente desaxuste da actividade do local aínda persistían as molestias, entón cumpra o seu deber de comprobar o nivel de ruído transmitido ás vivendas afectadas e adopte as medidas correspondentes (ver resolución nº 1 desta área), o que aceptou, ao tempo que dou conta da efectividade do recomendado, polo que en principio demos por resolto o problema polo que se reclamaba. En parecidos termos formulamos a recomendación que diriximos ao Concello de Fene (Q/2324/12; ver resolución nº 11 desta área). Engadimos que as medicións se debían facer no preciso momento da chamada, cando o local está prexudicado con niveis inadecuados de ruídos, cometendo unha infracción administrativa, e que se evite a presenza de persoas consumindo ou molestando ás portas do local e o funcionamento coas portas pechadas despois de sobrepasado o tempo de obrigado desaloxo. Aceptou o recomendado e deunos conta da súa actividade para cumprilo, co que en principio consideramos que se puxo solución ao problema. Tamén resultou adecuada a actuación do Concello de Sanxenxo en relación con catro locais de Portonovo (Q/1810/12, Q/1979/12, Q/2009/12 e Q/2140/12); recomendáramos que se corrixise o desaxuste dalgunhas licencias e que se medise o ruído transmitido. Aceptouse e deuse conta do peche dos catro establecementos. Por falta de comprobación adecuada do nivel de ruído transmitido formulamos recomendacións, por exemplo, ao Concello da Pobra do Caramiñal, ao que indicamos que debía realizar as medicións requiridas polos afectados mediante chamada de denuncia, facelo no preciso momento en que se dá a denuncia, e sancionar as infraccións que se detecten (Q/2156/12 e Q/692/12; ver resolución nº 6 desta área). Aceptou a recomendación e tivo efectividade. Vímonos obrigados a recomendar algo similar ao Concello de Xinzo de Limia; debía facer as medicións cantas veces se reclamasen polos afectados mediante chamadas á policía local e en condicións adecuadas (Q/13399/13; resolución nº 10 desta área). Ao peche do informe agardamos unha resposta definitiva e o anuncio da solución. Por circunstancias similares formulamos unha recomendación ao Concello de Gondomar (Q/341/12; ver resolución nº 4 desta área), en concreto para que adopte as medidas necesarias para cumprir de forma estrita a súa función legal de control dos ruídos e comprobe e no seu caso evite o ruído mediante as medicións cantas veces sexan requiridas polos afectados mediante chamada de denuncia; que se fagan no preciso momento en que se dá esa denuncia; que se sancionen as infraccións que se detecten; e que se comproben os incumprimentos de horario. Neste caso a solución aplicada polo ente local non foi tan positiva como nos casos precedentes, posto que despois de case un ano non se coñece a efectividade da recomendación ou a solución do problema. Despois de insistir pola nosa banda na necesidade de actuar no sentido indicado o concello indicou que requiría información aos servizos municipais e á Garda Civil para coñecer as medidas a adoptar. Tampouco temos unha resposta adecuada do Concello de Arteixo, ao que recomendamos que habilitase os medios técnicos e humanos precisos para realizar as medicións de ruídos reclamadas polos afectados, que esas medicións as faga en condicións adecuadas e cando os veciños as solicitan, e cantas veces se reclamen (Q/111/13; ver resolución nº 9 desta área). Respondeu que non podía realizar esas comprobacións por non dispoñer nin de material nin de persoal cualificado, co que non se daba solución ao problema, razón pola que ao peche deste informe insistimos na necesidade de resolvelo mediante as medidas precisas de autoorganización do ente local para dotarse dos instrumentos que permitan cumprir coas súas obrigas neste terreo. As situacións que coñecemos en Sarria resultaron peores. A queixa Q/1951/11 versaba sobre a falta de actuación adecuada do Concello de Sarria, ao que foi necesario formular un recordatorio de deberes legais para que cumprise a súa función legal de control dos ruídos dos locais amparados por licencias de funcionamento do propio ente local, de tal maneira que se garantan os dereitos dos afectados; e para que comprobase os niveis de ruído transmitidos ás vivendas dos afectados cantas veces se requirisen a través de chamadas por estar sufrindo nese momento niveis superiores aos permitidos (ver resolución nº 5 desta área). Non se deu solución ao problema e o ente local rexeitou o recordatorio de deberes legais de forma implícita -con incumprimento do deber de responder á resolución-, razón pola que destacamos esta circunstancia, de acordo co previsto no art. 33 da lei reguladora do Valedor do Pobo. Como sinalamos nalgunhas recomendacións das sinaladas, as medicións deben facerse de forma adecuada. Nos informes ao Parlamento de Galicia indicamos a diferentes concellos que as comprobacións das transmisións de ruídos ás vivendas deben facerse no preciso momento en que tal cousa se denuncia por parte dos afectados, é dicir, cando o local está prexudicando con niveis inadecuados de ruídos, cometendo con iso unha infracción administrativa. Esta comprobación debe facerse cando se dá a denuncia, posto que noutro momento carece de sentido ou pode ter outro diferente á comprobación dunha infracción, que debe facerse sempre en tempo real. Ademais, tal necesidade -facer as medicións cando avisen os reclamantes- dedúcese da natureza das licencias dos locais, de funcionamento, o que obriga aos concellos a facer unha vixilancia continuada dos establecementos con licenza deste tipo. 7. A necesidade de corrixir os efectos das zonas saturadas por contaminación acústica A concentración de locais fai que os problemas de ruídos sexan maiores e de máis difícil solución. Os concellos non soen resolver estas situacións e a consecuencia é que os habitantes desas zonas ven seriamente prexudicados os seus dereitos. Normalmente só se prohiben máis licencias, o que fai que non diminúa o ruído. Centrar a actuación nunha mera prohibición de novas licencias é claramente inadecuado. Cando a declaración formal da zona como contaminada por ruídos se deu fai tempo demandamos do concello de que se trate que aclare o grao de eficacia das medidas aplicadas. Normalmente hai que reclamar máis medidas, máis vixilancia e lembrar que corrixir o nivel de contaminación declarado oficialmente non é unha opción, senón unha obriga. Nas zonas con aparencia de encontrase contaminadas por ruídos recomendamos que se examine se se dan as condicións para que sexan declaradas como acusticamente contaminadas e que en caso positivo se adopten as medidas previstas. Así sucedeu en Monforte de Lemos. Nesta localidade hai tempo advertimos ao concello que os problemas da concentración da rúa Duquesa de Alba non tiveran solución (Q/2522/11 e Q/2103/12). Ao comprobar moitas das circunstancias das queixas formulamos ao Concello de Monforte de Lemos unha recomendación para que adopte con urxencia as medidas necesarias para cumprir de forma estrita a súa función legal de control dos ruídos e as condicións dos locais amparados por licencias de funcionamento expedidas polo propio ente local, de tal maneira que se garantan os dereitos fundamentais dos afectados, especialmente o dereito á intimidade persoal e familiar no ámbito domiciliario; que se decida se a zona debe ser declarada acusticamente saturada ou contaminada por ruídos, de acordo co expresado polo propio concello, e que se adopten as medidas adecuadas para que se corrixa o nivel de ruídos coñecido na zona; que se evite o ruído na rúa como consecuencia da presenza de moitas persoas a altas horas da madrugada na zona; que realicen as medicións de ruídos en vivendas que fosen requiridas polos afectados mediante chamada de denuncia; que se sancionen as infraccións que se detecten; que se comproben os incumprimento de horario no momento que corresponda, sen agardar a un posterior ao sinalado como hora de peche de cada local; e que tamén con urxencia se determine con precisión e de forma exhaustiva se os locais da zona contan con licenza de funcionamento e axustan a súa forma de funcionar ao habilitado por cada unha. Xa o pasado ano sinalamos que entraramos en contacto directo co concello e que se comprometera a solucionar o problema. Ao peche deste informe coñecemos que se están cumprindo algúns dos compromisos municipais, posto que o ente local fixera diversas medicións en vivendas, iniciara expedientes sancionadores a diferentes pubs, impuxéralles sancións, denunciara o incumprimento do seu horario e incluso pechara un dos locais infractores. Ademais, anunciaba que ía continuar coa súa labor de control e corrección das infraccións. En Vigo coñecemos que o concello segue actuando para solucionar os problemas detectados nas zonas acusticamente saturadas da cidade, aínda que el mesmo recoñece que a súa actuación continuada non vai significar que deixen de producirse infraccións relacionadas con ruídos nesas zonas. Porén, insistimos en que é necesario dar continuidade á labor municipal que disuada aos infractores (Q/1504/10 e Q/5702/13). En Santiago o pasado ano tiveramos que reclamar do concello que se controlase adecuadamente o nivel de contaminación acústica derivada da saturación de locais nunha zona do casco histórico e que no caso de que non se rebaixase o nivel recoñecido na declaración se aplicasen outras medidas para lograr o obxectivo de situar os ruídos en niveis acordes coa legalidade (Q/942/12). Este ano recibimos a aceptación do recomendado. O Concello de Santiago de Compostela comprometeuse a controlar os concertos en locais non habilitados para ofrecelos e a corrixir mediante sanción as infraccións. Ao peche do informe permanecemos atentos ao cumprimento do compromiso municipal. 8. Os locais que non se axustan ao tipo de licenza que teñen A través das queixas comprobamos que o desaxuste entre a actividade real dos locais e o previsto nas súas licenzas resulta moi común; é unha forma de eludir os estritos controis preventivos que se realizan mediante as licencias de funcionamento. Por iso, deben detectarse a través dos actos de comprobación propios do procedemento de licenza, e, para o caso de detectarse posteriormente, nese preciso momento deben perseguirse mediante a sanción da infracción que supoñen e evitando de forma inmediata que o fraude continúe. Nas zonas saturadas este fenómeno resulta común, pero tamén se comproba en locais fóra daquelas. Na maioría dos casos estas queixas coinciden en alegar tamén que non se comproban adecuadamente os ruídos, polo que as recomendacións para corrixir ese motivo e o desaxuste das licencias van unidas. Dirixíronse, como vimos, aos concellos de Ribeira (Q/2054/12; ver resolución nº 1 desta área) e Fene (Q/2324/12; ver resolución nº 11 desta área). Foron aceptadas e tiveron efectividade. Pola contra, na queixa Q/2327/11, promovida contra a actuación do Concello de Sarria, formulamos unha resolución para que se actuase adecuadamente no tratamento do problema e se corrixise o aparente funcionamento irregular dos establecementos examinados, derivado do seu desaxuste en relación co permitido nas licencias, o que ademais traería como consecuencia engadida un fraude en materia de horarios (ver resolución nº 3 desta área). Como sucedera con este mesmo concello noutra queixa, tamén neste caso incumpriu o seu deber legal de aclarar as circunstancias contidas na resolución e por tanto rexeitouna implicitamente, o que destacamos como comportamento reprochable (art. 33 da lei reguladora do Valedor do Pobo). Este ano coñecemos queixas por esta causa en Portonovo (Q/1810/12, Q/1979/12, Q/2009/12 e Q/2140/12); reclamouse pola pasividade municipal despois das abundantes denuncias por ruídos provocados por locais que funcionaban como pubs sen selo. Os informes do Concello de Sanxenxo parecían confirmar os motivos das queixas, pero sen mencionar unha reacción adecuada para corrixir os feitos denunciados, que se producían de forma continuada, polo que indicamos ao ente local as actuacións que consideramos necesarias. Formulámoslle unha recomendación que entre outras cousas reclamaba que corrixise a inadecuada concesión municipal de licencias de cafetería con equipos musicais, que non se admiten para este tipo de locais (segundo o catálogo de espectáculos públicos e actividades recreativas e a ordenanza de ruídos do Concello de Sanxenxo). O ente local aceptouna e informou de que os catro establecementos denunciados xa estaban pechados, co que en principio entendemos solucionados os problemas que xeraban, sen prexuízo de que máis adiante se fagan precisas novas actuacións. Tamén se detectaron desaxustes de licencias nas queixas xa citadas que afectaban á actividade do Concello de Monforte de Lemos. Como vimos, este ente local reaccionou adecuadamente e nas súas últimas respostas dá conta de determinadas medidas para solucionar definitivamente este e o resto dos problemas detectados. 9. A contaminación acústica ocasionada polo botellón e o consumo ás portas dos locais Como expresamos na introdución e tamén noutros informes, cada vez apreciamos unha maior concienciación municipal respecto da necesidade de tratar os prexuízos que producen os botellóns. A maioría dos concellos con queixas por este motivo aceptaron as diferentes recomendacións que lles formulamos para protexer os dereitos dos veciños, o que non implica que desaparecesen todos os problemas relacionados con este fenómeno. Segue habendo concellos que o consenten a pesar dos seus prexuízos, aos que lembramos que con esa actitude se prexudican dereitos fundamentais. Tamén recordamos aos concellos que en determinados casos se prexudica o interese superior do menor non impedindo a súa participación nos botellóns. Mediante diferentes resolucións procuramos que se evite o consumo de alcohol por menores nos botellóns. Noutras ocasións o ruído na rúa provén dos clientes dos establecementos e da falta de actuación adecuada dos seus propietarios e dos concellos. Comprobámolo nunha queixa relativa a un local de Pontevedra (Q/2104/11), que o ano pasado dera lugar a unha recomendación para evitar o consumo polos clientes ás portas do establecemento e as molestias provocadas pola concentración de persoas perturbando a veciñanza con ruídos evitables, tal e como se prevé na ordenanza municipal (ver resolución nº 10 da área de medio ambiente do informe de 2012). Pola nosa banda insistimos ante o concello para que se dese cumprimento ao recomendado, pero na última resposta insistiu en que a súa tese, que resulta imposible evitar este tipo de molestias, aínda que polo menos neste caso se comprometeu a realizar unha consulta á asesoría xurídica. Indicámoslle que a súa propia ordenanza obriga a evitar estas condutas e que se trata de protexer dereitos fundamentais, de aplicación directa, cuxas implicacións resultan de obrigado cumprimento. 10. Os ruídos desproporcionados ocasionados por algunhas festas As festas que periodicamente se celebran en todas as localidades producen molestias aos veciños, polo que debe procurarse que se minimicen ou se limiten nun entorno adecuado e se sinale un horario e os límites de ruído, de tal forma que eses prexuízos non resulten desproporcionados; se os concellos planifican estas condicións e se comprometen firmemente a facer cumprilas non soen darse queixas. De non impoñerse as prevencións citadas resultan comúns as protestas e até as demandas xudiciais que perseguen a garantía dos dereitos das vítimas do ruído. Así se recoñece na xurisprudencia sobre a materia. Este ano coñecemos outro caso similar aos que tratamos habitualmente por molestias provocadas por instalacións de recintos feirais, as das festas patronais de Portonovo (Q/5404/13). A vítima indicaba que o pasado ano os ruídos foran desproporcionados e se denunciaran e comprobaran, pero o concello non tomara as medidas adecuadas, polo que sospeitaba que este ano tamén sufriría os mesmos prexuízos. Tivera que acudir a urxencias e prescribíranlle medicación continuada. Como resposta o concello anunciou unha serie de medidas limitativas dos ruídos coas que a afectada mostrara o seu acordo. Así, entendeuse confirmado o motivo da queixa en relación coas festas celebradas e solucionado respecto das próximas celebracións. A persoa prexudicada non nos deu conta de novos incidentes. 11. A xestión das augas continentais Nesta materia tratamos de coñecer o cumprimento das garantías legais contra a contaminación das augas continentais. En numerosas ocasións a esta circunstancia únese a queixa sobre a non potabilidade da auga utilizada para consumo mediante captacións de uso privativo, ou a mala calidade da subministrada mediante os servizos municipais. Este último caso foi o que coñecemos en sendas queixas relacionadas co subministro municipal en Punxín. Ao facerse pública a suposta contaminación da auga da traída municipal iniciamos unha investigación de oficio (Q/14318/13), á que despois unimos a recibida dos afectados (Q/14506/13). Na noticia que deu lugar á queixa de oficio sinalábase que as autoridades do pobo ocultaron durante meses que a auga estaba contaminada con arsénico. Ademais, os veciños sufriron un considerable aumento do prezo da auga despois da privatización do servizo para entregalo a Aquagest por 25 anos. O incremento foi do 300 %, ao que se engade que a empresa recibe 107.000 euros ao ano da administración como complemento. O arsénico está nos acuíferos dos que se nutren billas e fontes de varias aldeas, pero o máis rechamante é que a pesar desa realidade a empresa concesionaria segue cobrando os seus recibos cada trimestre. Coa información subministrada polo concello confirmouse a presenza de arsénico na auga do subministro municipal nuns niveis superiores aos permitidos, algo detectado dende hai tempo. A situación de falta de subministro adecuado (só para uns usos, pero non para consumo) permanecía. Por tanto, debería formularse unha eventual compensación polo anterior subministro inadecuado (con arsénico) ou incompleto (para usos limitados). O servizo debería garantir unha calidade que non se daba, a pesar do prezo que pagaban os veciños de forma directa (taxa ou prezo público) e indirecta (subvención). O concello alegaba que a principal causa da subida fora o saneamento e vertido e que foi a empresa a que promoveu la ordenanza correspondente. Porén, non se aportaban detalles que permitisen coñecer que eses servizos se prestaran de forma adecuada e que xustificasen unha subida tan grande. Por todo iso ao peche do informe reclamamos ao Concello de Punxín que aclare basicamente a data de detección da contaminación, a posibilidade de compensar aos usuarios pola falta de subministro adecuado, a fixación da taxa ou prezo público e a súa xustificación, a comprobación das inversións comprometidas pola empresa, e as actuacións por un eventual incumprimento. Por tanto, seguimos interesando unha solución ao prexuízo detectado. 12. A protección dos espazos naturais, a flora e a fauna Algúns cidadáns e tres corporacións locais (Concellos de Cervantes, Pedrafita do Cebreiro e Navia de Suarna) reclamaron polo borrador do plan de recuperación do oso pardo en Galicia. Sinalaban que as medidas de protección provocarían danos económicos e inconvenientes na vida diaria das persoas que viven na zona e nas súas propiedades privadas, polo que reclamaban un estudo de impacto económico e indemnizacións ou compensacións. Porén, a resposta da Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas puxo de relevo que a planificación protectora que tratamos resulta un acto debido ou unha obriga legal, posto que o oso pardo é una especie en perigo de extinción. As medidas previstas son similares nas diferentes zonas habitadas polo oso, as comunidades do Cantábrico, e derivan dunha común estratexia para a súa conservación en España (Comisión Nacional de Protección da Natureza). Ademais, o previsto no proxecto de decreto apenas establece ampliacións das medidas protectoras ou novas limitacións, e si concrecións das xa vixentes no actual plan. Ademais, o motivo da queixa era un proxecto que podería concretarse neses termos ou modificarse de acordo con estas ou outras alegacións. A consellería sinalou que “se intentará obter o maior nivel de consenso posible cos habitantes do ámbito do plan e harmonizar os seus intereses cos compromisos que ten asumidos a nosa Administración para a conservación da especie. En dito procedemento prevese ter en conta e dar resposta ás alegacións presentadas no procedemento”. A resposta da consellería axustábase ao legalmente procedente e ademais, no que se refería a posibles compensacións, comprometíase a intentar consensuar o contido do plan, polo que consideramos adecuada a súa actuación. Neste apartado destaca a investigación que levamos a cabo para esclarecer o impacto das obras do AVE en Laza (Q/14565/13). A Sociedade Galega de Historia Natural denunciou a destrución inxustificada dunha masa de 4.000 árbores autóctonas, algunhas centenarias, pola apertura de escombreiras e pistas para esas obras, circunstancia que tamén recolleron algúns diarios. Nos pobos que circundan o Parque Natural do Invernadoiro estanse entubando regueiros, invadindo bosques, acumulando restos de obra, etc.. A declaración de impacto ambiental da obra preserva o bosque, pero a adxudicataria di necesitar máis espazo e pretende afectar gravemente á masa protexida. Outras organizacións ambientais denuncian que a administración “deixa facer”. Os vertidos provocados por este tipo de obra soen ser inversamente proporcionais ao presuposto, segundo os ambientalistas, e nesta aplicouse un aforro de 575 millóns, do que deducen que se axustou o gasto a costa do medio ambiente. A Confederación Hidrográfica do Miño-Sil xa recoñeceu danos que deben restaurarse. As administracións estatal e autonómica reciben denuncias por obras non autorizadas na declaración ambiental e que afectan a un lugar ambientalmente protexido. Por iso a finais de ano requirimos información á Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas e ao peche do informe agardamos que se aclaren os medios aplicados para dar cumprimento ás medidas de protección do espazo protexido e para reclamar o cumprimento da declaración ambiental do promotor da obra. 13. Queixas non admitidas a trámite Neste apartado recóllense as queixas que non foron admitidas a trámite por non reunir os requisitos formais establecidos no artigo 18 da lei reguladora do Valedor do Pobo, ou por concorrer calquera das circunstancias enumeradas nos artigos 20 e 21 do mesmo texto legal. As circunstancias que motivan con maior frecuencia a non admisión a trámite son o coñecemento legal presente ou pasado da queixa; a non actuación previa da administración; a ausencia de indicios de actuación irregular da administración; a falta de competencia territorial; e a natureza xurídico-privada do problema. En calquera caso, sempre se comunica a inadmisión da queixa e especifícase o motivo concreto desa decisión, informando ao interesado do máis oportuno na defensa dos seus dereitos ou intereses lexítimos, se observamos a existencia dunha actuación alternativa que poida promoverse. Todas as queixas desta área non admitidas a trámite referíanse a un espectáculo taurino que ten lugar na Comunidade de Castela e León con suposto maltrato a animais. IV- RESOLUCIÓNS DO VALEDOR DO POBO 1.-Recomendación dirixida ao Concello de Ribeira o 2 de xaneiro de 2013 debido aos prexuízos e molestias ocasionados por un establecemento (Q/2054/12). Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª … debido aos prexuízos e molestias ocasionados por un establecemento de Ribeira. No seu escrito, esencialmente, indícanos que o Concello de Ribeira e a Policía Local do dito concello fan caso omiso das peticións de que interveñan nun caso de incumprimento da normativa con danos para os veciños. O bar Capri, sito na rúa … e con licenza de café-bar, incumpre de forma sistemática o horario de peche (establecido ás 2:30 durante a semana e ás 3:00 os fins de semana), e ademais pon a música a un volume máis alto do permitido, incluso máis alá do horario de peche. Nos casos en que a Policía Local intervén, moitas veces despois de telos chamado varias veces na mesma noite, en ocasións ata as 5 da mañá, só informan ao dono ou ao camareiro de que deben pechar, sen máis consecuencias para o bar, a pesar do seu incumprimento sistemático do horario de peche e do nivel de volume permitido. Ocorre o mesmo que co bar "Blue Shell", xa denunciado ao Valedor do Pobo no 2005 -C.6.Q/636/05-; o local é o mesmo, con outro dono e outro nome, pero a actuación neglixente por parte do Concello e da Policía Local é a mesma, sinala. Ademais de non interviren contra o reiterado incumprimento do horario, unha das axentes da Policía Local díxolle literalmente "que me fora vivir a outro sitio" se me molestaba o ruído nocturno; noutras ocasións en que chamou de madrugada á Policía Local, debido a que o bar continuaba aberto e con música alta hora e media despois do horario de peche establecido, o axente de garda deulle información enganosa, dicindo que podía pechar á hora que quixera por estar en festas durante a Festa da Dorna. Noutra ocasión chegaron a colgarlle o teléfono sen máis explicacións. Informara no Concello de que é obxecto de constantes insultos e provocacións tanto por parte do dono do bar e da súa clientela habitual, tendo incluso nunha ocasión que chamar á Policía Nacional ás 9 da mañá, ó enfrontárense o dono e unha clienta cando saían do local despois de estar toda a noite nel continuando a festa a porta pechada. Todo isto cónstalle tanto á Policía Local como ó Concello, sen que fagan nada para atallar nin o incumprimento da lei nin actitudes incívicas semellantes, sinala. O seu fillo, residente na vivenda, presentou unha queixa ó Concello pedindo que se lle fixera cumprir ó bar "Capri" o horario e a normativa referida ós ruídos. Tras acudir, como outras moitas veces, á oficina da Policía Local, tras outra noite en que ningún dos seus axentes fixo acto de presenza para facer cumprir a lei tras a chamada, dixeron que recibiran a queixa, pero a actitude neglixente continúa a ser a mesma. No bar Capri teñen organizado karaokes e festas diúrnas de ata dez horas, ocupando gran parte da rúa e sen contar con ningún permiso especial, co consecuente alboroto, e cunha actitude abertamente desafiante cara a súa persoa por parte do dono e os clientes habituais do bar, sen que, unha vez máis, o Concello e a Policía Local tomasen cartas no asunto a pesares de seren avisados. Dous dos residentes na vivenda, o marido e a nai, de idade avanzada, padecen enfermidades graves diagnosticadas, e a imposibilidade de descansar polo ruído e polo estrés continuo agravan os seus padecementos, tendo que seren trasladados en ocasións a urxencias, onde lles subministran calmantes. Adxunta documentación médica ao respecto. Ante iso solicitamos información a ese Concello sobre se o establecemento ten licenza de funcionamento, e, no seu caso, de que tipo (bar, pub ...); sobre se cumpre as condicións do tipo de licenza con que conte, no seu caso, aclarando especialmente se, para o caso de ser un sinxelo bar, como sinala a interesada, prescinde da música e pecha no horario que lle corresponde, de acordo con esa categoría; sobre as causas da falta de intervención e resposta despois das denuncias da interesada, no caso de confirmarse tal circunstancia; sobre a comprobación dos ruídos transmitidos á vivenda, de tal forma que, no caso de ser preciso, se sancionen e eviten, co fin de garantir o dereito fundamental previsto no art. 18 da CE; e sobre as demais circunstancias que se consideren relevantes para a completa valoración do obxecto da queixa. que xa nola remitiu. O informe municipal xa se recibiu e nel sinálase o seguinte: “En relación ós seus escritos e requirimento de actuación en relación á queixa promovida por …, debido as molestias ocasionados polo bar denominado Capri, infórmolle que dito local está sometido a un estrito control por parte da Policía Local e froito do mesmo, remítolle copia da denuncia cursada pola Policía local contra o bar Capri.” A documentación remitida consiste nun informe da policía local de 31 de marzo de 3012 no que se indica que recibiron ata 3 chamadas dun veciño; da conta das propias chamadas e de que a policía acudiu a indicar ao causante do ruído que baixara o volume en dúas ocasións, sen que conste denuncia nin medición, e despois diso, a 01.45, que o mesmo reclamante formula denuncia por contaminación acústica, sen mais, é dicir, sen que a policía comprobara o denunciado e levanta a correspondente acta de infracción, no seu caso. Noutra ocasión (02-03-12) indícase que os axentes recibiron varias chamadas de veciños pola celebración dun concerto sen autorización, sen que conste ningunha actuación ao respecto. Na última ocasión envíase unha denuncia de 02-09-12 por incumprimento do horario do local, na que se indica que estaba aberto ás 5 da mañá; no entanto, non se coñece nada respecto da ruído e a presenza de música, a pesar de que expresamente se indica que o establecemento funcionaba con ela. Unha vez examinado o contido da queixa e do informe municipal dedúcese que se confirma o exposto naquela, isto é, que o bar, con licenza de café-bar, incumpre o horario de peche, utiliza música e ademais a pon a un volume alto. Non obstante, a policía local non intervén adecuadamente despois das chamadas de noite; só informa de que debe baixar o volume, sen máis consecuencias, a pesar do incumprimento sistemático que supón a presenza de música, o volume desta e o horario de peche. Así pois, o establecemento non parece axustarse ao previsto na súa licenza de sinxelo café-bar, posto que funciona como un pub. Dende que se confirmou tal circunstancia procedía o axuste á legalidade de forma inmediata e a sanción da infracción correspondente; no entanto, o concello non dá conta de ningunha das dúas cousas. No relativo ao ruído, chama a atención que o concello non corrixira o funcionamento do establecemento con música e que non se dea conta de medicións nas vivendas dos afectados, a pesar de que constan denuncias. As actividades clasificadas precisan a correspondente licenza municipal de funcionamento, autorización antes outorgada segundo o establecido no RAMINP de 1961 (Decreto 2414/1961) ou no Decreto 133/2008, de avaliación de incidencia ambiental, e agora a licenza de apertura. A través deste instrumento de control preventivo e continuado protéxese o interese público, facendo compatibles a actividade, por unha parte, e a evitación das molestias desproporcionadas, por outra, outorgando as licenzas soamente cando iso sexa posible en función das circunstancias particulares do suposto e coas medidas correctoras previstas para garantir a ausencia de prexuízos. Unha das condicións que deben cumprir os locais autorizados é o axuste ao tipo de licenza que lles foi concedida, de tal modo que as súas actividades non superen os parámetros manexados á hora de conceder as licenzas de funcionamento. Co outorgamento da licenza non termina o labor do ente local; esta abre unha relación continuada no curso da cal a administración local terá por función garantir en todo momento o interese público, principalmente o dos veciños inmediatos, o que, segundo reiterada xurisprudencia, constitúe unha condición implícita de toda licenza municipal de funcionamento. E, como xa tratamos, unha das condicións que deben cumprir os locais autorizados é o axuste estrito ao tipo de licenza que lles foi concedida, de tal modo que as súas actividades non excedan dos parámetros manexados á hora de conceder as respectivas licenzas de funcionamento. O comprobado supón unha desatención das funcións municipais contempladas no art. 25 da LRBRL, que establece que “o municipio exercerá, en todo caso, competencias, nos termos da lexislación do estado e das comunidades autónomas, nas seguintes materias: f) protección do medio ambiente”. A cidadán que promoveu a queixa está demandando a preservación duns intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á intimidade persoal e familiar (art. 18.1), á inviolabilidade do domicilio (art. 18.2), á protección da saúde (art. 43.1), e o dereito a gozar dun medio ambiente adecuado e á protección e mellora da calidade de vida (art. 45.1 e 2). Como consecuencia das citadas disposicións constitucionais, os poderes públicos teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. No suposto que coñecemos, da información dispoñible parece deducirse que o Concello de Ribeira actuou de forma insuficiente e se abstivo de adoptar as medidas adecuadas. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a ese Concello de Ribeira a seguinte recomendación: Que con urxencia se dea cumprimento ás responsabilidades municipais en relación á contaminación acústica que sofre a reclamante e se corrixa e no seu caso se sancione o funcionamento do establecemento obxecto da queixa sen axustarse ao habilitado na súa licenza, de sinxelo café-bar, evitando que utilice música e funcione ata altas horas da madrugada; e que se despois de tal medida aínda persisten as reclamacións por ruídos, entón se dea cumprimento á obriga municipal de comprobar o nivel de ruído transmitido á vivenda ou vivendas afectadas e se adopten as medidas que se deduzan desas comprobacións. Resposta do Concello de Ribeira: recomendación aceptada. 2.-Recomendación dirixida á Consellería de Economía e Industria o 28 de febreiro de 2012 debido ao trámite de autorización dunha explotación mineira (Q/2122/12). Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª ... referente ao trámite de autorización dunha explotación mineira. No seu escrito, esencialmente, indícanos que viu o artigo publicado no diario La Voz de Galicia (edición de Bergantiños) o 30 de agosto de 2012, relativo ao proxecto de mina a ceo aberto que a empresa Río Narcea Gold Mines, S.L. pretende levar a cabo na parroquia de Corcoesto, Cabana de Bergantiños. Nel dise que "a Dirección Xeral de Patrimonio esixiu o estudo para confirmar que os montóns de terra achados son só o resultado de pequenas escavacións que se realizaron en busca de oro...". Denuncia que os interesados no dito procedemento descoñecen a que se refire tal exixencia; a única documentación que se puxo de manifesto ao público no trámite de alegacións foi un requirimento da Dirección Xeral de Patrimonio para que a empresa fixese un novo estudo arqueolóxico, xa que o presentado era de 2001 e por tanto desfasado. Dada a contradición que se pon de manifesto, reclama unha pronta resposta que aclare iso e se informe do motivo que levou a ocultar tal exixencia por parte da Dirección Xeral de Patrimonio, sinala. Reclama o resultado do devandito estudo arqueolóxico para que o público en xeral e interesados en particular podan facer alegacións. Hai referencia de restos de cerámica no lugar de Santa Mariña de asentamentos prerromanos, e restos romanos na parroquia. Deben ser valorados por un experto independente e que faga públicas a datación e as medidas adoptadas ao respecto pola Consellería de Cultura, sinala. Ante iso solicitamos información en diferentes ocasións á Consellería de Economía e Industria (CEI), e tamén á Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria (CCEOU). A primeira xa nos remitiu o último informe requirido. No mesmo sinálase o seguinte: “En resposta ao seu atento oficio de data 12 de decembro de 2012, ditado no expediente con referencia C.6.Q/2122/12, cómpre indicarlle o seguinte: 1º.- Das comunicacións previas existentes, despréndese que obra no seu poder a documentación e informes xerados durante a tramitación do expediente de impacto ambiental do proxecto para a mina de ouro de Corcoesto (promovido pola empresa MINEIRA DE CORCOESTO, S.L.U., antes denominada RIO NARCEA GOLD MINES, S.L.U.) e, relativos á protección do patrimonio cultural; isto, sen prexuízo, claro está, de que precise maiores ou novas aclaracións ou remisións complementarias de documentación, que Ile serán facilitadas no momento que nolo requira. Pois ben, acompáñase como anexo a este escrito, as páxinas 168 e 169 do estudo de impacto ambiental presentado e, exposto a información pública, no que a propia empresa recoñece o seguinte: Como queira que a superficie do presente proxecto comprende zonas non prospectadas no ano 2001, solicitouse unha nova prospección arqueolóxica na área de explotación acorde col proxecto actual. Se da nova prospección arqueolóxica, una vez concluída, se determinase a presenza de bens de interese cultural ou, a necesidade de adoptar medidas protectoras ou correctoras, estas serían atendidas na forma e cola extensión que a Dirección Xeral de Cultura estableza no procedemento correspondente. Acompaña inmediatamente despois, un plano no que reflicte a superficie do proxecto actual e a da prospección arqueolóxica realizada no ano 2001. Por tanto, é evidente que o que se expuxo a información pública durante o trámite de avaliación de impacto ambiental, foi o estudo arqueolóxico do ano 2001, para unha zona diferente, tal e como expresamente recoñeceu a propia empresa. 2º.- Todos os informes posteriores ao trámite de información pública, polo que parece desprenderse do seu oficio, obran xa na súa disposición. Ademais, no caso concreto da alegante, cabe indicar que Dona ... tomou vista no expediente contra o que dirixe a súa queixa, o 24 de setembro de 2012, o 25 de outubro de 2012 e, o 5 de novembro de 2012, podendo, polo tanto, acceder e obter copia completa de cantos estudos e documentos relativos ao patrimonio cultural obran no expediente. 3º.- Por último, cabe destacar que en resposta ás alegacións referidas a necesidade dun novo trámite de información pública, a empresa promotora do expediente, na páxina 211 do escrito de resposta ás ditas alegacións, rexistrado o 30 de agosto de 2012, respondeu o seguinte: O sometemento ou non a un novo trámite de información pública, dun estudo de impacto ambiental e, tamén en xeral, dun procedemento administrativo, depende de que tralo primeiro trámite de información pública, se producisen modificacións substanciais. Así estableceuno reiteradamente a xurisprudencia do Tribunal Supremo Sala 3ª, sec. 3ª, S 1-7-2009, rec. 381/2007, Sala 3ª, sec. 5ª, S 3-3-2004, rec. 1123/2001, Sala 3ª, sec. 5ª, S 30-10-2003, rec. 7460/2000 e no mesmo sentido, o Tribunal Superior de Xustiza de Galicia en sentenzas da secc 2ª S 10-5-2012, n° 473/2012, rec. 4461/2008 e S 21-6-2012, no 656/2012, rec. 4471/2008. Traemos a colación parte do razoamento contido para un suposto idéntico ao que aquí nos ocupa, pola sentenza do Tribunal Supremo Sala 3ª, "Ese novo trámite de información pública, tras as citadas aclaracións e complementos, non está previsto expresamente en ningunha das dúas normas. Puidera darse o caso, non obstante, que o estudo de impacto sometido a información pública, adoecese de tan graves defectos de contido, que nin tan sequera se puidese identificar e denominar como tal estudo de impacto ambiental de modo que o trámite previsto no citado artigo 17 e 29.3 máis que un complemento fose a autentica formulación do estudo. En estes casos si podería afirmarse que o estudo fora furtado ao trámite de información pública e iso puidera conducir á nulidade ou anulabilidade do procedemento. Pero, tales circunstancias no concorren neste caso. Efectivamente, o estudo sometido a información pública datado en outubro de 1997 inclúe a análise da vexetación e da fauna (páxinas 3-38 e seguintes), así como o impacto sobre este (páxinas 4-1 e seguintes) e as medidas correctoras (páxinas 5-7 e seguintes), é dicir inclúe o contido contemplado en el citado artigo 12.3.c). Polo tanto só de complemento ou aclaración pode ser cualificado o informe que aporta ... en data 13 de maio de 1998, tras o requirimento que lle fai o órgano administrativo.” Desde esta administración, considerouse que os estudos complementarios e posteriores ao trámite de información pública, non son modificacións substanciais do estudo de impacto ambiental presentado e publicitado, máxime se atendemos ao contido destes e ás súas conclusións. Cumpriron coa finalidade de axudar á administración ambiental e substantiva a tomar unha mellor decisión no que se refire á protección do patrimonio cultural, cumprindo así co seu obxectivo e finalidade esenciais. A alegante, en ningún modo se lle acusou de indefensión ou se lle ocultaron documentos, pois tivo a súa disposición e obtivo copia deles.” Anteriormente non se aclarara o adecuado tratamento do procedemento de avaliación de impacto ambiental da explotación mineira de Corcoesto. A queixa se refire á falta de documentación adecuada no trámite de información pública dese procedemento no que afecta ao análise do patrimonio cultural. A CCEOU sinalou que o estudo de impacto ambiental (EIA) debera incorporar un estudo específico do impacto do proxecto sobre o patrimonio cultural realizado por técnicos competentes na materia e onde sexan establecidas as posibles afeccións nese patrimonio. A documentación arqueolóxica exposta ao público non coincidía coa achegada á Dirección Xeral do Patrimonio Cultural para emitir informe, polo que entende que debería ser a Dirección Xeral de Industria, Enerxía e Minas quen informase ao respecto, posto que era o órgano substantivo. En contra diso a CEI sinalou que a queixa está relacionada coa protección do patrimonio dun proxecto en información pública, polo que a comprobación das circunstancias e a adopción de medidas son competencia da Dirección Xeral de Patrimonio; “este técnico non coñece circunstancias que se consideren relevantes para a completa valoración do obxecto da queixa. A queixa debe remitirse á Dirección Xeral de Patrimonio”, sinala. O exposto poñía de releve unha contradición entre ambas as dúas consellerías. Agora respóndese por parte da CEI sinalando que o estudo arqueolóxico aportado pola empresa para incorporar no EIA era antigo e non coincidía co proxecto, polo que aquela se comprometeu a aportar un complementario -de impacto arqueolóxico- e a atender as posibles instrucións da CCEOU no procedemento correspondente. No entanto, o indicado non parece corresponderse co legalmente previsto; o art. 7 da lei de avaliación de impacto ambiental sinala que os Estudos de Impacto Ambiental (EIA) deberán incluír ao menos os seguintes datos: “... avaliación dos efectos previsibles directos ou indirectos do proxecto sobre a poboación, a flora, a fauna, o solo, o aire, a auga, os factores climáticos, a paisaxe e os bens materiais, incluído o patrimonio histórico artístico e o arqueolóxico. Así mesmo, atenderase á interacción entre todos estes factores”. Por tanto, resulta necesario que no propio estudo se inclúa esa concreta cuestión, o que parece que non se fixo, senón, polo contrario, unha remisión ao futuro tanto do estudo actual como das determinacións ao respecto, o que non é correcto. O indicado pola empresa e que traslada a consellería refírese a un suposto diferenciable; alude a complementos posteriores ao estudo e que se fagan precisos por esixencias de mellora ou por cambio de circunstancias. Resultarían iso, complementos, e por tanto non desvirtúan o adecuado do primeiro estudo. Neste caso o que se formula é o incorrecto tratamento dende o primeiro estadio do estudo, cando se coñecía que non se dera coa conformación legalmente prevista, que incluía un estudo arqueolóxico do actual proxecto. As indicacións da CCEOU e a posterior corrección acreditan o dito. A esixencia da adecuada configuración do EIA correspondía ao órgano substantivo do procedemento ambiental que tratamos, que era a CEI. No suposto que coñecemos, da información dispoñible -sen prexuízo de posibles informacións engadidas ou matizacións á dispoñible- dedúcese que a CEI non adoptou as medidas adecuadas para que o EIA que saíu a información pública se conformara adecuadamente, posto que non incluía unha parte preceptiva, de acordo coa lexislación vixente. O principio constitucional de eficacia no labor das administracións públicas (art. 103.1 CE) non parece terse aplicado con rigor no tratamento desta problemática. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a ese Consellería de Economía e Industria a seguinte recomendación: Que nos proxectos sometidos a avaliación de impacto ambiental nos que ese órgano teña a consideración de substantivo se esixa que o previo estudo de impacto ambiental teña o contido legalmente establecido, de tal forma que cando saia a información pública se atope completo; e que, para tratar os efectos do estudo incompleto coñecido na presente queixa, se avalíen as consecuencias xurídicas do tratado. Resposta da Consellería de Economía e Industria: recomendación aceptada. 3.-Recomendación dirixida ao Concello de Sarria o 1 de marzo de 2013 debido ao funcionamento irregular de determinados locais en Sarria (Q/2327/11) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. ... debido ao funcionamento irregular de determinados locais en Sarria. No seu escrito, esencialmente, indícanos que se da un total incumprimento dos horarios de peche, así como das licenzas dalgúns locais de lecer de Sarria, situados nas rúas …... Leva a xerencia da Discoteca e Sala de Festas Litmar, con mais de 30 anos. Están en total desacordo cos horarios de peche dos locais nas rúas anteriormente mencionadas. Ademais de incumprir os horarios de peche, moitos deles carecen de licenza para a actividade que están a desenvolver, practicando así unha competencia desleal. Algúns, como o Pub Ambar, Deja Vu, Co2, entre outros, incumpren, fin de semana tras fin de semana, os horarios de peche, e algúns actúan con licenzas de Tablao Flamenco ou sinxelamente Café-Bar, non adaptándose aos horarios nin a actividade ás que se dedican. O 22 de novembro se reuniron co alcalde e diferentes concelleiros do Concello de Sarria, chegando á conclusión que polo ben do lecer en Sarria, todos os locais nocturnos, así como cafetarías e restaurantes, debían de cinguirse ao horario e licenza que cada un posúe e revisar as licenzas dalgún destes para adaptalas ás novas. Exponse a posibilidade de realizar unha reunión con todos os locais no propio concello para informar a todos estes que deben por ao día as súas licenzas e pechar nos horarios marcados pola Xunta de Galicia, e así poder traballar todos legalmente, ao que eles contestan cun non rotundo, e dinlles textualmente que denuncien. Ante iso requirimos do concello que nos facilitara información sobre o problema que motivou a queixa, en particular sobre a comprobación das circunstancias mencionadas, sobre se os locais citados contan con licenza de funcionamento, e, en caso positivo, de que tipo (bar, pub, tablao ...), e sobre se os locais con licenza adaptan a súa forma de funcionar ao habilitado na súa licenza. Tivemos que reiterar o requirimento varias veces e finalmente se respondeu, pero de forma inadecuada, o que obrigou a volver a requirir o informe. Nesta ocasión tamén foi preciso reiterar o requirimento, ata que o ente local respondeu, en primeiro termo, que “dase por enterado” do escrito remitido por esta institución, aos efectos de ter en conta a “recomendación efectuada” na queixa; sen embargo, non se formulou tal recomendación, senón que se requiriu información complementaria. No que se refire aos aspectos de fondo, o concello unicamente daba conta dun trámite interno realizado (dar traslado da queixa ó Departamento de Urbanismo deste Concello ós efectos de recabar a información solicitada ó respecto da tramitación das correspondentes licencias municipais dos establecementos denominados PUB AMBAR, DEJA VU e CO2), o que non aclaraba eses aspectos de fondo que eran motivo principal da queixa. Á vista do anterior requirimos novamente informe complementario para que con urxencia se facilitara aclaración sobre os extremos pendentes dende facía moito. De novo foi preciso reiterar varias veces ese requirimento. Finalmente recibiuse un informe municipal; o concello traslada fotocopias das licenzas dos tres locais, que ao parecer son o Ambar (cafe-cantante), CO2 (tablao flamenco), e outro sen identificar nas fotocopias (con licenza de sinxelo bar), aínda que no listado aportado se menciona o Deja Vu, polo que era de supoñer que trátase dese local. O remitido son fotocopias, non o informe requirido. No que se refire ás licenzas e ao axuste das mesmas á actividade real dos locais, o concello unicamente da conta da primeira circunstancia, pero non da segunda, a pesar de que se pedía. O concello non aclarou nada sobre o cumprimento das condicións das licenzas; so se sinala o tipo de licenza con que conta cada local, pero sen mencionar que se comprobara que as condicións de cada unha se cumpren, o que, á vista tanto das denuncias como dos nomes comerciais non parece darse. No que se refire cumprimento dos horarios o concello seguía sen concretar as medidas. Polo anterior requirimos novo informe, que tivo que reiterarse, como sucedera tamén nas anteriores ocasións. O ente local respondeu: “En virtude do ordenado polo Sr. alcalde, poño no seu coñecemento que a Xunta de Goberno Local, na súa sesión ordinaria realizada o día 14 de NOVEMBRO de 2.012, adoptou, entre outros, o seguinte acordo: 16.- ESCRITOS DO VALEDOR DO POBO. E) QUEIXA FORMULADA POR D. ....(E X P T E .: C. 6. Q/2327/11). Visto o escrito remitido polo VALEDOR DO POBO en relación co expediente que se tramita a instancia de D. ..., por mor da queixa formulada en relación co funcionamento de diferentes establecementos de hostalería sitos na rúa Rías Baixas de Sarria; a Xunta de Goberno, en votación ordinaria e por unanimidade, acordou manifestarlle ao Valedor do Pobo que o Concello de Sarria realizará cantas actuacións sexan precisas en aras ao cumprimento por parte dos establecementos denunciados da normativa vixente en materia de ruídos e de horarios de apertura de establecementos.” Dado o inconcreto da resposta -e o resto das circunstancias da queixa, que xa se trataron- puxémonos en comunicación directa (vía telefónica) co ente local, e finalmente concertamos unha entrevista co alcalde, que finalmente indicou que concretaría o expresado a través de novo informe. No entanto, tal informe non se recibiu, co que seguimos sen ter noticia concreta do que fixo o ente local en relación coas aparentes irregularidades que tratamos, que se coñecen dende hai moito tempo. As actividades clasificadas precisan a correspondente licenza municipal de funcionamento como instrumento de control preventivo, e co outorgamento da licenza non termina o labor do ente local. A licenza abre unha relación continuada no curso da cal a administración local terá por función garantir en todo momento o interese público. Un dos principais obxecto de control é a adecuación da actividade real ao tipo de licenza que se teña, co fin de evitar fraudes. No entanto, da información obrante se deduce que dita labor non se deu por parte do Concello de Sarria, ou ao menos non a trasladou como resposta da queixa. Iso supón unha desatención das funcións municipais relativas ás actividades con licenza e das contempladas no art. 25 da Lei 7/1985, de 2 de abril, reguladora das bases do réxime local, que establece que “o municipio exercerá, en todo caso, competencias, nos termos da lexislación do estado e das comunidades autónomas, nas seguintes materias: f) protección do medio ambiente”. O principio constitucional de eficacia no labor das administracións públicas (art. 103.1 CE) non foi aplicado con rigor no tratamento desta problemática, á vista da insuficiencia das actuacións municipais e fundamentalmente pola abstención na adopción das medidas adecuadas. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a ese Concello de Sarria a seguinte recomendación: Que con urxencia se actúe adecuadamente no tratamento do problema que se pon de relevo na presente queixa e que en consecuencia se revise e corrixa, de ser o caso, o aparente funcionamento irregular dos establecementos obxecto da presente queixa, derivado do posible desaxuste do funcionamento dos locais en relación coa súa licenza, o que traería como consecuencia un fraude en materia de horarios, e dos demais locais dese termo municipal que se vexan afectados pola mesma irregularidade. Resposta do Concello de Sarria: recomendación non aceptada. 4.-Recomendación dirixida ao Concello de Gondomar o 26 de marzo de 2013 debido aos ruídos producidos por un local de hostalería de Gondomar (Q/341/12). Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª ... debido aos ruídos producidos por un local de hostalería de Gondomar. No seu escrito esencialmente indícamos que no baixo do seu edificio hai aberta unha taparía sen licenza municipal que ocasiona molestias. Ao non ter illado correctamente o local escoita no seu piso (2°) o arrastre das cadeiras, mesas, barrís ou calquera outro elemento que sexa susceptible de ser arrastrado. Isto vese agravado polo feito de que o local incumpre o horario que ten no proxecto para a solicitude da licenza. Pode estar escoitando ruídos ás tres da mañá. A policía local desenténdese do caso porque di que é un problema político. Despois das 22:30 horas ten que avisar á Garda Civil por non haber policía local polas noites, que di que non é competencia súa e polo tanto non aparece. Están nunha situación de total indefensión e o seu dereito ao descanso está totalmente cercenado, sinala. Ademais instalaron unha cheminea que non ten suficiente altura e provoca cheiros nos áticos. No concello de Gondomar hai abundante documentación sobre as ditas queixas. A comunidade de propietarios ten presentado cerca de 40 escritos dende o mes de marzo de 2011: informes de arquitectos, solicitudes de contestación ás nosas alegacións, e ultimamente dúas solicitudes de peche. Non recibiron ningunha resposta por parte do Concello de Gondomar. O proxecto di que o local non terá nin música nin TV, pero o certo é que si o ten e puxéronse despois de ter pasadas as probas acústicas. O horario que aparece no proxecto di que non haberá actividade entre as 24:00 e as 8:00 da. mañá, pero ás 3:00 da madrugada están case todos os días facendo a limpeza (coa conseguinte molestia para o poso descanso). Con respecto á cheminea, o proxecto di que voará 1 metro por riba do rumio do edificio e a realidade é que está 80 cm. aprox. por baixo. Ademais esta cheminea pasa por diante da terraza do ático e está ancorada a elementos non estruturais, co conseguinte perigo de derrubamento. Ante iso requirimos informe a ese concello, que nun primeiro termo non respondeu ao especificamente requirido pola nosa banda; remitiu unha resolución municipal de suspensión do prazo dun procedemento de nulidade de pleno dereito, como se esta institución fora interesado nese procedemento, pero non remite o informe requirido de acordo co art. 22 da Lei 6/1984, e con iso deixaba sen aclarar as circunstancias obxecto da queixa. Por esa razón requirimos que se respondera adecuadamente. Entón o concello respondeu co envío dunha resolución que de novo non respondía ao especificamente requirido. Remitiu unha resolución municipal de rexeitamento da declaración de nulidade de pleno dereito da licenza, como se esta institución fora interesada no procedemento. Do que se queixa a interesada -dende hai moito tempo- é das concretas molestias que lle causa o establecemento, como consta ao concello dende que lle requirimos o informe correspondente. Por iso, requirimos unha resposta expresa e clara ao especificamente demandado hai tempo; dadas as circunstancias formulamos ao concello un recordatorio de deberes legais (todos os organismos e dependencias administrativas aos que o Valedor lles recolla datos sobre a tramitación das queixas teñen a obriga de remitirlle estes informes “no prazo de quince días”, e a negativa ou neglixencia de calquera organismo, funcionario ou dos seus superiores responsables ao envío dos informes solicitados poderá ser considerada polo Valedor do Pobo de Galicia como hostil e entorpecedora das súas funcións, facéndoa pública de inmediato e destacando tal cualificación no seu informe anual ou especial, se é o caso, ao Parlamento) e unha advertencia (se no prazo máximo de quince días a contar desde a data deste escrito non se recibe nesta institución o informe adecuado, que unha vez máis lle requirimos, procederemos a facerlle a declaración de hostil e entorpecedor das súas funcións en canto se refire á tramitación da presente queixa). Sen embargo, a resposta municipal de novo deixou sen aclarar algúns extremos da reclamación, posto que so daba conta de aspectos formais, fundamentalmente a existencia ou non de licenza de actividade e dun conflito respecto da nulidade da licenza de obra. Aínda que o informado resulta confuso, parece que o establecemento non conta con licenza de actividade e si de obra, aínda que co intento de declarala nula. O informe engade que se daría traslado a esa institución do que sucedera “aos efectos oportunos”, pero non se fixo. Non se aclarou nada respecto do resto do obxecto da queixa, tal e como quedou definido a través do requirimento de informe de hai mais dun ano. O concello non sinala nada respecto da comprobación dos ruídos, o incumprimento dos horarios, a falta de atención por parte da policía local, a cheminea sen suficiente altura e que provoca cheiros nos áticos, e a falta de resposta á comunidade de propietarios, que ten presentado cerca de 40 escritos. O proxecto do local non prevé nin música nin TV, pero si ten. O horario que aparece no proxecto di que non haberá actividade entre as 24:00 e as 8:00 da mañá, pero ás 3 da madrugada están case todos os días facendo a limpeza. O proxecto da cheminea di que voará 1 metro por riba do cumio do edificio, pero está 80 cm. por baixo, pasa por diante da terraza do ático, e está ancorada a elementos non estruturais, co conseguinte perigo. Polo sinalado, de novo requirimos que se aclarara o obxecto da queixa. O Concello de Gondomar remitiunos o último informe demandado e neste sinálase o seguinte: “ASUNTO.- REQUIRIMENTO DE INFORMACIÓN DO VALEDOR DO POBO EN RELACIÓN AO SEU PROCEDMENETO CON REF. C.6.Q/341/12. Á vista do último requirimento desa institución, e mediante o presente escrito, infórmolle do seguinte: -recibido o seu requirimento, deuse traslado da reclamación presentada pola interesada á policía local deste concello, co fin de que informase sobre as denuncias presentadas nese departamento en relación aos ruídos advertidos pola denunciante contra o local en cuestión. O oficial de policía con núm. 114006, emitiu o seguinte informe: "... no tema de ruídos esta policía no dispón de sonómetro para realizar a dita medición. Que sobre o horario de peche e ruídos esta policía no dispón de servizo de noite por falta de efectivos y el servizo é de 8.00 a 22.00 horas." Neste concello non dispoñemos de servizo nocturno de policía polo que non podemos controlar o cumprimento do horario de dito local. As denuncias remítense á Garda Civil, quen colabora con este concello en relación a ditos feitos. En relación á falta de atención aos propietarios, este concello iniciou procedemento de revisión de licenza, tal e como solicitaran no seu día algún dos veciños da comunidade de propietarios. Dita licenza finalmente non foi declarada nula, xa que o ditame do Consello consultivo foi desfavorable. Ata agora non se adoptaron medidas de restauración da legalidade xa que a actividade e a obra estaban amparadas por licenza, e a comprobación final do local e as medidas correctoras foran informadas favorablemente polo arquitecto municipal. -En relación ao asunto da cheminea, darase traslado hoxe mesmo á oficina técnica para que informe sobre o estado actual da mesma e se está axustada a proxecto. En canto dito informe sexa emitido, porase en coñecemento desa institución. -O estado actual da licenza de actividade é a seguinte: consta outorgada unha licenza de legalización de actividade e obra de bar tapería. Dita licenza foi revisada e dito procedemento finalizou coa consideración polo Consello consultivo e posterior acordo plenario, de que a licenza non era nula. O concello a data de hoxe non iniciou o procedemento de declaración de lesividade, polo que ata o de agora o acto de outorgamento de licenza de legalización de actividade e obra está vixente, sen prexuízo de que deba outorgarse a licenza definitiva de actividade de acordo co informe técnico municipal de comprobación das medidas correctoras.” Unha vez avaliada toda a actividade municipal resinada nos informes aportados dedúcese que o concello segue sen aclarar as súas necesarias actuacións para a determinación do procedente. Fundamentalmente non aclara que se dera comprobación dos prexuízos denunciados e a resposta ás denuncias formuladas; non se aclara a utilización da TV, a pesar do proxecto, o cumprimento de horario e o estado da cheminea. Así, non fai comprobacións sobre os niveis de ruído transmitido ás vivendas, quizais a circunstancia mais grave. Non se dá conta dunha adecuada actuación municipal para a preceptiva comprobación do funcionamento legal do local, ao que sen embargo concedeuse licenza. Os locais teñen licenza de actividade concedida polo ente local, o que lles permite funcionar como establecementos potencialmente molestos. Pero este tipo de licenzas son de funcionamento, polo que de acordo coa súa natureza e con reiterada xurisprudencia, co outorgamento delas non termina o labor do ente local; a licenza abre unha relación continuada no curso da cal a administración local terá por función garantir en todo momento o interese público, principalmente o dos veciños inmediatos, o que, segundo reiterada xurisprudencia, constitúe unha condición implícita de toda licenza municipal de funcionamento. A desatención destas obrigas legais pode dar lugar á responsabilidade municipal, como reiteradamente vén determinando a xurisprudencia. O art. 25 da LRBL establece que “o municipio exercerá, en todo caso, competencias, nos termos da lexislación do estado e das comunidades autónomas, nas seguintes materias: f) protección do medio ambiente”. Por tanto, a tarefa de control destas cuestións é competencia municipal, sen que en ningún caso poida xustificarse a súa desatención. Para o caso de non contar con medios ordinarios, entón o concello debe procuralos de forma inmediata a través dos medios precisos (comisións de servizo ...), posto que se trata de exercer funcións preceptivas e irrenunciables, que debe cubrir en todo caso antes que calquera outra non preceptiva. O contrario pode dar lugar a responsabilidade económica ou doutro tipo. Non pode descargarse a responsabilidade nunha forza de seguridade que non atende este tipo de asuntos, senón outros que, aínda que poden chegar a estar relacionados co funcionamento do local, sen embargo non son os propios dos concellos; por iso, con razón a propia interesada xa sinalara dende o primeiro intre na queixa que a Garda Civil di que non é competencia súa e polo tanto non aparece. O mesmo pode dicirse dos posibles cheiros e a súa evitación. A cidadá que promoveu a queixa demanda a preservación duns intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á intimidade persoal e familiar (art. 18.1), á inviolabilidade do domicilio (art. 18.2), á protección da saúde (art. 43.1), e o dereito a gozar dun medio ambiente adecuado e á protección e mellora da calidade de vida (art. 45.1 e 2). Como consecuencia das citadas disposicións constitucionais, os poderes públicos teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. No suposto que coñecemos, da información dispoñible dedúcese que o Concello de Gondomar non adoptou as medidas precisas para protexer os dereitos constitucionais citados anteriormente, que están sendo obxecto de menoscabo. Así pois, o principio constitucional de eficacia no labor das administracións públicas (art. 103.1 CE) non foi aplicado con rigor no tratamento deste problema, á vista da insuficiencia das actuacións municipais e fundamentalmente pola abstención na adopción das medidas adecuadas. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar ao Concello de Gondomar a seguinte recomendación: Que con urxencia o concello adopte as medidas necesarias para cumprir de forma estrita a súa función legal de control dos ruídos e en xeral das condicións dos locais amparados por licenzas de funcionamento expedidas polo propio ente local, de tal maneira que se garantan os dereitos fundamentais dos afectados, especialmente o dereito á intimidade persoal e familiar no ámbito domiciliario (art. 18. 1 e 2 CE); e que se comprobe e no seu caso se evite o ruído, e iso mediante as medicións nas vivendas cantas veces sexan requiridas polos afectados mediante chamada de denuncia, que se fagan no preciso momento en que se dá a denuncia, que se sancionen as infraccións que se detecten, e que tamén se comproben os incumprimentos de horario no momento que corresponda. Resposta do Concello de Gondomar: recomendación pendente. 5.-Recordatorio de deberes legais dirixido ao Concello de Sarria o 27 de marzo de 2013 debido ao incumprimento de determinadas normas e ás molestias ocasionadas por locais de ocio (Q/1951/12). Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. ... relativo ao incumprimento de determinadas normas e ás molestias ocasionadas por locais de ocio en Sarria. No seu escrito, esencialmente, indícanos que a súa queixa débese á pasividade do Concello ante as denuncias dos veciños polos horarios dos locais nocturnos, o volume co que traballan, portas abertas, pasando o ruído as rúas, sen licenza e incumprindo as normas por rutina. Ao Concello non lle importa nada o descanso do fin de semana dos seus cidadáns, sinala; fan chamadas á policía local que non se atenden, queixas oficiais que non reciben resposta, etc. No seu caso vive nun edificio que soporta dous locais de ocio e un mais no edificio contiguo, e se escoita a música perfectamente no terceiro piso. O seu caso é desesperante e pide axuda para non ter que empezar un litixio contra o Concello e ocupar a xustiza con casos nos que o Concello tería que actuar de oficio. Ante iso requirimos do Concello de Sarria que nos facilitara información sobre o problema que motivou a queixa, pero non respondeu en moito tempo; foi preciso recordarlle o seu deber legal de colaborar nas investigacións desta institución e advertirlle da súa posible declaración como hostil e entorpecedor da labor da institución e mesmo realizar chamadas para urxir o seu envío. Finalmente o ente local respondeu que a xunta de goberno local ... acordou ... solicitar do Valedor do Pobo que nos indique, individualizadamente, o nome dos establecementos hostaleiros sobre os que se formulan as queixas e o motivo delas, todo elo coa finalidade de dar cumprimento ao requirido por esa institución. Por tanto, o concello non respondía ao requirido, a pesar do tempo transcorrido. Na queixa se trasladaba ao concello a dirección do afectado, polo non podía compartirse a alegación municipal de que o requirimento ou a queixa resulten indefinidos; tanto os locais (os do edificio) como os motivos quedan perfectamente identificados, con necesidade de aclaración municipal. Polo anterior de nov requirimos resposta ao concello, que despois dun tempo nos indicou que acordou ... darse por enterado do escrito remitido polo Valedor do Pobo e ... procederase á realización de cantas actuacións sexan precisas en aras ao cumprimento por parte dos establecementos denunciados da normativa en materia de horarios de peche de locais de ocio, e ... dar traslado da queixa ó Departamento de Urbanismo deste Concello ós efectos de recabar a información solicitada .... Apreciouse con claridade que o ente local non concretaba as actuacións respecto do cumprimento dos horarios e as medidas que se adoptaron ante as comprobacións; que, no relativo as necesarias comprobacións dos niveis de ruído transmitido, tampouco concretaba o actual cumprimento da obriga municipal de controlar os ruídos; e que non aclaraba nada respecto das licenzas dos locais e o cumprimento das condicións das mesmas, no caso de tela, posto que unicamente anunciaba a realización dun trámite interno (traslado da queixa a urbanismo). Ante iso requirimos que se respondera ao requirido. A dita resposta só se recibiu despois dun tempo considerable. O concello traslada fotocopias das licenzas dos tres locais obxecto da queixa, o Glas (cafetería-pub), o situado no … (cafetería especial pub), e o situado na rúa … (café-concerto). O remitido consistía nunhas fotocopias, pero non no informe requirido; non se aclaraba o axuste das licenzas á actividade real dos locais; non se aclaraba que tipo de licenza ten o Glas de entre as que se mencionan no catálogo de actividades (decreto 292/2004); en materia de horarios, non se concretaban as actuacións e medidas; e polo que se refire ás necesarias comprobacións dos niveis de ruído transmitido non concretaba nada. Por esa razón, unha vez mais tentamos unha resposta adecuada do ente local ao problema obxecto da queixa, pero despois dun tempo o resultado foi o mesmo. O concello respondeu: “16.- ESCRITOS DO VALEDOR DO POBO. F) QUEIXA FORMULADA POR D. ... (EXPTE.: C. 6. Q/1951 /11). Visto o escrito remitido polo VALEDOR DO POBO en relación co expediente que se tramita a instancia de D. ..., por mor da queixa formulada en relación co funcionamento de diferentes establecementos de hostalería de Sarria; a Xunta de Goberno, en votación ordinaria e por unanimidade, acordou manifestarlle ao Valedor do Pobo que o Concello de Sarria realizará cantas actuacións sexan precisas en aras ao cumprimento por parte dos establecementos denunciados da normativa vixente en materia de ruídos e de horarios de apertura de establecementos.” Á vista da reiterada falta de concreción do achegado polo concello puxémonos en comunicación directa con el, e en diferentes ocasións co alcalde, co que aínda tivemos entrevistas persoais para reiterar a necesidade de responder adecuadamente e sobre todo de solucionar os problemas postos de releve. Sen embargo, non se recibiu nova comunicación, polo que resulta evidente que non se aclarou o obxecto da queixa e sobre todo non se deu conta do cumprimento das obrigas municipais respecto do problema traslado polo afectado. No relativo ao aspecto formal da queixa, non se deu cumprimento á necesaria información a esta institución, incumprindo o previsto no art. 22 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, que imponlles a todos os organismos e dependencias administrativas aos que o Valedor lles recabe datos sobre a tramitación das queixas a obriga de remitirlle estes informes. Loxicamente, esa obriga leva implícita que a resposta sexa congruente co concretamente requirido, cousa que, como vemos, non fixo o concello. No relativo ao fondo do asunto, se poñen de relevo deficiencias á hora de abordar a función legalmente encomendada ao ente local. No relativo ás licenzas dos locais, o concello non comprobou que os titulares das mesmas cumpran as súas condicións. Ademais, non se acaba de entender que tipo de licenza ten o local Glas de entre as que se mencionan no catálogo de actividades (decreto 292/2004) -se mencionan dúas-, o que é especialmente relevantes tanto aos efectos do tipo de actividade con que pode contar o local como con respecto ao seu horario. O tratamento xeral deste aspecto -os horarios- tamén adoece de claras deficiencias; o ente local dixo que faría o que fora preciso, pero non concretou nunca esas actuacións e sobre todo as medidas que se adoptaron ante as comprobacións. No relativo ao aspecto mais básico, as necesarias comprobacións dos niveis de ruído transmitido ás vivendas, o ente local sinalara hai tempo que asinaría un convenio coa Deputación Provincial para a prestación de asistencia técnica para a medición e inspección en materia de contaminación acústica, pero en ningún momento concretou nada respecto das medicións pendentes, aspecto principal da queixa e sobre todo da garantía dos dereitos que poden estar sendo vulnerados. A suposta falta de medios non pode servir de xustificación para non dar cumprimento indefinidamente a unha función municipal, sobre todo tendo en conta que esta (o tratamento administrativo das actividades clasificadas e da contaminación acústica) se atribúe aos concellos dende hai moitísimo tempo. Por iso, en caso de contar con medios escasos ou limitados para abordar a función, o concello debe habilitalos de forma urxente ou polo menos nun prazo prudencial. Se pediu colaboración, pero, ao marxe do resultado desta, en calquera caso debera poñerse en marcha a solución definitiva ás carencias; en ningún caso pode considerarse adecuada a non realización das comprobacións, que teñen carácter preceptivo. Dado que as medicións teñen por fin legal comprobar infraccións administrativas que son obxecto de denuncia, deberan facerse no preciso momento en que se están dando as molestias, isto é, no momento en que os afectados denuncian que están sufrindo as molestias, e non esperando a outro día para facer unha medición noutras circunstancias, e deben facerse cantas sexan necesarias. As actividades clasificadas precisan a correspondente licenza municipal de funcionamento, instrumento de control preventivo a través do cal se protexe o interese público, facendo compatibles a actividade, por unha parte, e a evitación das molestias desproporcionadas, por outra, outorgando as licenzas soamente cando iso sexa posible en función das circunstancias particulares do suposto e coas medidas correctoras previstas para garantir a ausencia de prexuízos. Pero co outorgamento da licenza non termina o labor do ente local. A licenza abre unha relación continuada no curso da cal a administración local terá por función garantir en todo momento o interese público, principalmente o dos veciños inmediatos, o que, segundo reiterada xurisprudencia, constitúe unha condición implícita de toda licenza municipal de funcionamento. Loxicamente, nesta orde enmárcanse as obrigas de comprobacións das posibles inmisións acústicas. A actuación municipal, ou, por mellor dicir, a súa abstención, supón unha desatención das funcións municipais relativas ás actividades con licenza. O art. 25 da LRBL (Lei 7/1985, de 2 de abril, reguladora das bases do réxime local) establece que “o municipio exercerá, en todo caso, competencias, nos termos da lexislación do estado e das comunidades autónomas, nas seguintes materias: f) protección do medio ambiente”. Esa desatención pode dar lugar á responsabilidade municipal, como reiteradamente vén determinando a xurisprudencia ao xulgar supostos similares. O principio constitucional de eficacia no labor das administracións públicas (art. 103.1 CE) non foi aplicado con rigor no tratamento desta problemática, á vista da insuficiencia das actuacións municipais e fundamentalmente pola abstención na adopción das medidas adecuadas. Isto é especialmente grave se temos en conta que o cumprimento dos deberes do concello resulta preciso para preservar os dereitos dos veciños afectados, en concreto o dereito fundamental á intimidade persoal e familiar no ámbito domiciliario (art. 18.1 e 2 CE), e outros dereitos de diferente natureza (arts. 43 e 45 CE). As inmisións ruidosas nos domicilios resultan unha clara conculcación deses concretos dereitos, incluído o dereito fundamental citado, de acordo con reiterada xurisprudencia do Tribunal Europeo de Dereitos Humanos, Tribunal Constitucional, Tribunal Supremo e outros órganos xurisdicionais. A desatención pode xerar responsabilidade de diferente tipo, mesmo no ámbito penal. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a ese Concello de Sarria os seguintes recordatorios de deberes legais: Que con urxencia se dea estrito cumprimento ao previsto no art. 22.1 da Lei do Valedor do Pobo, que impón a todas as administracións galegas a remisión dos informes que requira esta institución, o que implica que eses informes sexan congruentes co requirido e por elo respondan de forma clara e suficiente, o que non sucedeu no presente caso. Que con urxencia o concello adopte as medidas necesarias para cumprir de forma estrita a súa función legal de control dos ruídos e en xeral das condicións dos locais amparados por licenzas de funcionamento expedidas polo propio ente local, de tal maneira que se garantan os dereitos fundamentais e doutra natureza dos afectados. Que con urxencia se actúe adecuadamente no tratamento do problema obxecto da queixa e en consecuencia se comprobe e se corrixa o funcionamento dos establecementos tratados no caso de comprobarse que funcionan sen axustarse as condicións da súa licenza. E que tamén con urxencia se comproben os niveis de ruído transmitidos ás vivendas dos afectados; que tales comprobacións se dean cantas veces se requiran polos afectados a través de chamadas por estar a sufrir nese intre niveis superiores aos permitidos; e que se fagan de forma adecuada, isto é, nese preciso momento, cando se producen os feitos que supostamente constitúen infracción administrativa. Resposta do Concello de Sarria: recomendación non aceptada. 6.-Recomendación dirixida ao Concello da Pobra do Caramiñal o 3 de abril de 2013 debido aos ruídos de dúas actividades, unha discoteca e unha instalación de baile (Q/2156/12 e 692/12). Nesta institución iniciáronse expedientes de queixa como consecuencia dos escritos de queixa de Dª ... referente aos ruídos de dúas actividades, unha discoteca e unha instalación de baile, na Pobra do Caramiñal. No escrito que deu lugar a queixa Q/2156/12 indícanos que anteriormente promovera a queixa Q/46/11, referente aos ruídos procedentes dunha discoteca de A Pobra. Do último informe municipal relativo á mesma deduciuse que, no que se refire a transmisión de altos niveis de ruído ás vivendas, o concello entendía que a forma de comprobar tal circunstancia sería realizar unha medición no interior delas, pero a interesada non desexaba tal cousa. Concluímos que as medicións deberían facerse no momento en que avisen os afectados de que está a producirse o ruído que denuncian; a medición feita de forma adecuada sería un instrumento eficaz para esixir as responsabilidades que correspondan e facer corrixir a actividade irregular que se desenvolva. O outro aspecto destacable da queixa era o funcionamento da terraza como espazo complementario da actividade, o que resultaría irregular. O concello sinalaba que non se utilizaba a terraza como anexo, xa que pertence a outro local que o explota en calidade de bar de copas. Loxicamente, esta explicación non resultaba xustificativa; debería descartarse a comunicación entre a terraza e a discoteca, posto que esta debe permanecer estanca para que o ruído non salga ao exterior -non hai dobre porta nese punto-, e aínda para o caso de descartarse a comunicación, habería que coñecer se o local de copas usa o espazo exterior e molesta ao veciños. Agora a afectada indícamos que nunca lle ofreceron facer unha medición no interior da súa casa. Estivo máis dun ano chamando á policía todos os fins de semana. Achegábanse ao lugar, falaban co propietario, baixaba un pouco a música, e en canto marchaban volvíaa a subir. Non pode dicir si o ruído procede da porta, da terraza ou de ambos. A empresa que lles fixo a medición acústica recomendaba ter todas as portas pechadas e mellorar a súa estanqueidade e dicía que de todas as portas que tiña ningunha era estanca e nunca se fixo nada respecto diso. Unha tempada tiveron un porteiro na rúa o cal abría e pechaba cando entraban e saían clientes, pero logo xa a porta estaba sempre aberta; concertos autorizados polo Concello os cales realizábanse na terraza situada tralo local, que eran verdadeiros pesadelos, sinala; algarabías na rúa. Víronse obrigados a abandonar a casa e irse a unha de aluguer. A terraza está na parte de atrás, cuberta en parte por unha gran carpa. Se accede desde o bar e da discoteca a través dunha porta de corredeira simple, non hai dobre porta e xa funcionaba antes de abrir o bar de copas. O proxecto que figuraba no expediente poñía superficie construída 135,44 m2, superficie útil ao público 225,00 m2, superficie útil ao persoal 140,00 m2, aseos 30,00 m2, superficie útil total 395,00 m2. Sinala que non cadra, sempre entendeu que nunha construción a superficie útil era algo menos que a construída. Segundo o vecindario a cousa non cambiou moito. As 3 da madrugada do sábado a porta estaba completamente aberta, sen porteiro e saíndo un importante nivel de ruído. Dª ... -… cuxa vivenda linda co local e a terraza, contoulle que a ela lle matan sobre todo os concertos de rock que a miúdo celébranse na terraza ata altas horas. Non pode durmir nin na planta de arriba nin na de abaixo e a casa trémelle. Chama á policía para denunciar ese feito e o incumprimento de horario. Dª …, esposa de D. …, residentes no 16 da mesma rúa, oen un ruídos que lles espertan e non deixan durmir; tamén chamaron á policía nalgunha ocasión. D. ..., propietario da vivenda …, di que a súa casa está ben illada, pero que igualmente oe ruídos tanto de música como da xente. Sempre que está en fin de semana chama á policía porque non poden durmir e quéixase do incumprimento de horario. Pechan a porta principal á hora, pero daquela a xente chega, chama á porta e ábrenlle; antes das 9 non se desaloxa nunca o local, sinala. Ante iso solicitamos información ao Concello da Pobra do Caramiñal, que xa nola remitiu. Na mesma sinálase o seguinte: “Recibido con data de hoxe escrito dese Organismo reiterando informe solicitado a esta Alcaldía en relación co expediente da referencia, teño que comunicarlle que o mesmo foi emitido con data 23 de novembro do pasado ano 2012 e remitido a esa Institución con data 27 de mesmo mes a medio de escrito n° rexistro de saída 4571. Xúntolle fotocopia do mesmo así como de acuse de terse recibo o día 28 do pasado mes de novembro e asinado por ...., ….” “Expediente: C.6.Q/46/11. En relación á comunicación recibida neste Concello e remitida polo Valedor do Pobo de data 18 de setembro de 2012, reiterada mediante oficio de 18 de outubro de 2012, na que se insta a aclarar a información enviada desde este Concello nunha comunicación anterior, relacionada cos feitos sobre os que versa o escrito de queixa presentado por D. ... (Ref.: C.6.Q/46/11), EXPONSE: 1. Relativo ao nivel de ruídos alegados pola denunciante, e ás medicións executadas por esta corporación reiteramos que este Concello realizou as medicións desde o exterior da discoteca de ruídos pertinentes a fin de comprobar se efectivamente se excedían os niveis de contaminación acústica, chegando mesmo a ofrecerlle a ... realizar a dita medición desde o seu fogar, insistindo en que esta rexeitou o devandito ofrecemento. 2. Con respecto ás queixas efectuadas polo resto de veciños que se manifesta no informe, insistimos nesta resposta ao Valedor que non constan a este Concello ningunha outra queixa a este respecto por ningún outro veciño. 3. Referente aos ruídos que se alega prodúcense a consecuencia da apertura das portas, volvemos manifestarnos como en comunicacións anteriores, achegándose xa informe da Policía, matizando que as aglomeracións de persoas postas de manifesto por dona E. danse en momentos eventuais da noite, á entrada e saída de persoas do local, non constando á Policía, outros incidentes de maior entidade. É consciente esta Alcaldía que nalgunha ocasión pode producirse ruído no exterior, ao entrar ou saír persoas do local, pero como se lle manifestou nas ocasións anteriores, a Policía Local non ten denuncias respecto diso. 4. Relativo á dúbida que se expón por parte do Valedor do Pobo no seu escrito, manifestámonos novamente acerca da non utilización da terraza como anexo da discoteca, xa que a mesma pertence a outro local que a explota en calidade de bar de copas. 5. En canto ao relatado no último informe do Valedor, non consta a este Concello a situación posta de manifesto e que a porta permanecese aberta toda a noite, permitindo a saída dun importante nivel de ruído, e en tal caso, insistimos en que non consta que este sexa o comportamento habitual no local, e que en tal caso esta sería unha circunstancia eventual. En cumprimento da Lei 6/1984, de 5 de xuño do Valedor do Pobo, e en canto á colaboración demandada é canto corresponde informar, estando á súa disposición para aclarar estes e cuantos aspectos poidan ir xurdindo acerca deste e outros asuntos.” É de sinalar que xa con ocasión da anterior queixa indicamos que sería preciso realizar unha ou mais medicións de ruídos no interior da vivenda. Esas medicións se fan adecuadamente no momento en que avisan os afectados de que está a producirse o ruído desproporcionado que denuncian. O aparente funcionamento da terraza como espazo complementario da actividade da discoteca resultaría irregular. O Concello sinalaba que non se utiliza a terraza como anexo, xa que pertence a outro local que o explota en calidade de bar de copas. Loxicamente, esa explicación non resultaba xustificativa. Do último informe remitido polo ente local se deduce agora que non se deron as medicións necesarias dende o primeiro intre, como se sinalara, e que non se ofreceu esa posibilidade ou que ao menos se ofreceu tarde, despois de que a afectada decidira trasladarse de casa debido aos ruídos que sufría por causa desa actividade e tamén da outra da que temos constancia a través da queixa Q/692/12. O ente local indica que ofreceu a medición, pero non o acredita documentalmente e facendo constar cando se deu tal ofrecemento e as condicións da oferta -que deberan ser as indicadas na anterior queixa-; a interesada sinala que non se ofreceu. Por tanto, e sen prexuízo dunha posible proba do ofrecemento de medición adecuada, cousa que non aporta o ente local, todo parece apuntar a que, de ofrecerse a medición, como afirma o concello, esa oferta se deu despois de que a afectada trasladara o seu domicilio polos ruídos sufridos. No que se refire á terraza, as explicacións anteriores e a actual non resultan adecuadas, posto que non se descarta que se utilice da forma pola que se reclama; o ente local insiste en alegar a “non utilización da terraza como anexo da discoteca, xa que a mesma pertence a outro local que a explota en calidade de bar de copas”. Esa circunstancia -que a terraza sexa dun ou doutro local- non descarta en absoluto o motivo da queixa, que é que se utiliza de noite en ambiente aberto e por tanto con moito ruído, o que o ente local nin descarta nin impide. Polo que se refire ás reclamacións doutros afectados, o ente local parece identificar “denuncia” con “denuncia por escrito”; sen embargo, as denuncias formuladas a través de chamadas á policía local cando se sofren ruídos tamén son denuncias (transmisión da noticia á autoridade competente de feitos que poderían ser constitutivos de infracción administrativa), e nese senso outras persoas puideron facer tales denuncias, segundo se expresa na queixa. O concello non desminte que as persoas que se mencionan chamaran á policía local, pero si que “denunciaran”, posiblemente polo erro mencionado. O outro motivo de queixa da reclamante é a Q/692/12, tamén por ruídos; indicaba que desde o pasado verán ven padecendo un serio problema debido á pasividade do Concello da Pobra do Caramiñal. Abriron un local no baixo no que se imparten clases de batuka e, ademais, celébranse cabodanos. Repetidamente queixase ao concello, tanto en persoa como por escrito, do tremendo ruído procedente do local (música, algarabías, gritos... ). Chamou á policía solicitando que acudisen ao seu domicilio a fin de verificar ruídos, pero en ningún momento o fixeron. Dirixiuse ao concello varias veces por escrito solicitando que tramitárase licenza como actividade molesta, pero só obtivo o silencio como resposta, sinala. Non sabe sequera se ten licenza. Os feitos afectaron a súa saúde e á da súa familia, polo que se viron obrigados a irse a vivir de aluguer, pero iso non pode ser a solución, sinalaba. O concello respondeu cun primeiro informe que non aclaraba os dous principais motivos da queixa, isto é, a ausencia de licenza de funcionamento e a falta de comprobación da transmisión ruídos á vivenda. Efectivamente, o ente local confirmaba que o establecemento non contaba con licenza para a actividade que neste intre desenrola, o que era unha seria irregularidade, e a pesar diso non anunciaba actuación algunha para corrixir tal circunstancia. Ademais, non se comprobou a principal consecuencia prexudicial do funcionamento do local, a transmisión de ruídos á vivenda, posto que non daba conta de realización da medición na vivenda, como se reclamaba; si tiña feito unha ao parecer no local, o que non aclaraba as circunstancias da queixa, salvo o alto nivel de ruído no interior -como é lóxico, dada a actividade-. Polo anterior requirimos informe complementario do concello, que nesta ocasión aclarou que a licenza do establecemento se concedeu finalmente o 5 de xullo de 2012, o que confirmaría que a actividade funcionou sen ela durante case un ano. A pesar diso o concello non daba conta do levantamento de acta de infracción e da apertura de expediente sancionador. Polo que se refire ás medicións, o concello achegou dúas que realizou a policía local os días 19 e 20 de outubro nas habitacións da vivenda da afectada, dando como resultado 36, 37 e 34 dB na tarde do primeiro día, e 31 e 28 no segundo, aínda que xa coa actividade cesada. Do anterior dedúcese que na primeira medición se sobrepasaron os niveis permitidos, e o segundo día a medición resultou ociosa, posto que o local non tiña actividade. Como se subliñou en numerosas ocasións a diferentes concellos, resulta evidente que as medicións deben realizarse no preciso momento en que se reciben as chamadas de denuncia polos afectados, posto que trátase de comprobar unha infracción administrativa, o que non pode suceder noutro momento. Ademais, deberan expresarse as circunstancias apreciadas polos axentes, en especial se na vivenda se sinte a música e en xeral o ruído do establecemento, cosa que non se fai. Iso parece corresponderse coa apreciación da afectada, que en diferentes ocasións manifestou en chamadas telefónicas que a medición se fixo sen clientes e que ademais, ao ser advertida a presenza policial, o nivel de ruído era moi inferior ao habitual. Por tanto, seguía sen concretarse o realizado polo concello para evitar a transmisión de ruídos á vivenda; o concello daba conta dunha medición, pero sen indicar o feito ao respecto, e non daba conta da súa disposición a medir cando recibira chamadas por ruídos, isto é, cando se sufran as molestias denunciadas. A vista do indicado de novo requirimos informe complementario. Nel sinálase o seguinte: “En contestación ao escrito dese Organismo de data 7 do pasado mes de xaneiro, que tivo entrada neste Concello o día 9 do mesmo mes con rexistro de entrada 139, comunícolle o seguinte: O local a que este expediente se refire está situado no baixo dun edificio que á súa vez se encontra nun bloque de vivendas sito na … non constando ningunha outra denuncia por calquera outro veciño afectado mais que a da Sra. ... e a da comunidade de propietarios e en concreto da propietaria da vivenda ... do edificio (xúntase copia). As medicións realizadas pola Policía Local, trala chamada da Sra. ... dan como resultado, como máximo, de 36,1 a 37 dB, coa actividade funcionando e de 31,6 dB sen actividade. Dicir tamén que a actividade estase a desenrolar en horario comercial, é dicir, cando o ruído exterior por circulación de vehículos e outros, e igual ou superior ao da actividade. De todas formas, con esta mesma data se lle require á Policía Local para que novamente faga as comprobacións necesarias en distintas horas do día para comprobar a veracidade da denuncia e preservar o descanso da denunciante, e unha vez realizadas as mesmas, se lle comunicará a ese organismo de forma inmediata.” É de subliñar que despois dun tempo considerable non se recibiu nada mais do ente local, a pesar do expresado. Como se dixo, o ente local realizou comprobacións -aínda que en certa forma cuestionables- respecto do ruído que se denuncia. O concello achegou dúas feitas pola policía local nas habitacións da vivenda da afectada, co resultado de 36, 37 e 34 dB, un día, e 31 e 28 no outro -indica que coa actividade cesada, pretendendo que iso sería o “ruído de fondo”-. Ademais, non se fan constar todas as circunstancias propias dun acta esclarecedora dos feitos, como as circunstancias apreciadas polos axentes, en especial se na vivenda se sinte a música e en xeral o ruído do establecemento. Tampouco se fai constar como se fixo a medición, sobre todo se a mesma se fixo sen que se apercibira a actividade da presenza da policía. A afectada sinala que unha medición se fixo despois de pedir aos clientes que saíran. Tampouco se fixo a medición no intre en que a afectada sufrira os ruídos que viña denunciando, senón que, segundo indica, dado que xa abandonara a súa casa, foi o concello quen a chamou para facela pola mañá, sen que ela soubera o ruído que se facía entón; sen embargo, as medicións deben realizarse no preciso momento en que se reciben as chamadas de denuncia polos afectados, posto que trátase de comprobar unha infracción administrativa, o que non necesariamente sucede noutro momento. En calquera caso, na primeira medición sobrepasaronse os niveis permitidos, pero non se corrixe tal circunstancia, e ademais non se deron as medicións no momento adecuado, ata o punto de que a interesada se viu na necesidade de abandonar a súa casa, á vista da falta de actuación eficaz do concello para aclarar o nivel de ruído transmitido a ela e, no seu caso, para sancionalo e corrixilo. A conclusión é que non se fixeron medicións adecuadas nos locais no momento en que eran precisas e non se aclararon os outros motivos de denuncia, como era o funcionamento exterior da discoteca -ou doutro local- ou o funcionamento sen licenza da escola de baile, o que deu como resultado que a afectada e a súa familia abandonaran a casa da súa propiedade, segundo manifestan. Despois se fixeron medicións, pero de forma que non poden considerarse concluíntes; non se fan cando se denuncia polos afectados, é dicir, no preciso intre en que os locais están a prexudicarlles con niveis inadecuados de ruídos, cometendo con iso unha infracción administrativa. A comprobación debe facerse cando se da a denuncia, posto que noutro non ten sentido; a comprobación do illamento aos efectos de establecer as condicións de funcionamento é algo certamente diferente, posto que esas condicións se poden alterar ou defraudar posteriormente, co que as comprobacións das denuncias deben facerse en todo caso. Ademais, as actas adoecen das carencias que se mencionaron. A natureza das licenzas de funcionamento dos locais obriga aos concellos a facer unha vixilancia continuada dos establecementos con licenza. A través deste instrumento de control preventivo e continuado protéxese o interese público, facendo compatibles a actividade, por unha parte, e a evitación das molestias desproporcionadas, por outra, outorgando as licenzas soamente cando iso sexa posible en función das circunstancias particulares do suposto e coas medidas correctoras previstas para garantir a ausencia de prexuízos. Pero co outorgamento da licenza non termina o labor do ente local. A licenza abre unha relación continuada no curso da cal a administración local terá por función garantir en todo momento o interese público, principalmente o dos veciños inmediatos, o que, segundo reiterada xurisprudencia, constitúe unha condición implícita de toda licenza municipal de funcionamento. Unha das condicións que deben cumprir os locais autorizados é o axuste estrito ao tipo de licenza que lles foi concedida, de tal modo que as súas actividades non excedan dos parámetros manexados á hora de conceder as respectivas licenzas de funcionamento. O anterior supón unha desatención das funcións municipais contempladas no art. 25 da LRBL (Lei 7/1985, de 2 de abril, reguladora das bases do réxime local), que establece que “o municipio exercerá, en todo caso, competencias, nos termos da lexislación do estado e das comunidades autónomas, nas seguintes materias: f) protección do medio ambiente”. Esa desatención pode dar lugar á responsabilidade municipal, como reiteradamente vén determinando a xurisprudencia. A cidadá que promoveu a queixa está demandando a preservación duns intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á intimidade persoal e familiar (art. 18.1), á inviolabilidade do domicilio (art. 18.2), á protección da saúde (art. 43.1), e o dereito a gozar dun medio ambiente adecuado e á protección e mellora da calidade de vida (art. 45.1 e 2). Como consecuencia das citadas disposicións constitucionais, os poderes públicos teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. No suposto que coñecemos, da información dispoñible parece deducirse que o Concello da Pobra do Caramiñal non adoptou todas as medidas ao seu alcance para protexer os dereitos constitucionais citados anteriormente e que están sendo obxecto de menoscabo. Así pois, o principio constitucional de eficacia no labor das administracións públicas (art. 103.1 CE) non parece terse aplicado con rigor no tratamento desta problemática, á vista da insuficiencia das actuacións municipais e fundamentalmente pola abstención na adopción das medidas adecuadas. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a ese Concello da Pobra do Caramiñal a seguinte recomendación: Que con urxencia o concello adopte as medidas necesarias para cumprir de forma estrita a súa función legal de control dos ruídos e en xeral das condicións dos locais amparados por licenzas de funcionamento expedidas polo propio ente local, de tal maneira que se garantan os dereitos fundamentais dos afectados, especialmente o dereito á intimidade persoal e familiar no ámbito domiciliario (art. 18. 1 e 2 CE). Que por parte do ente local se realicen as medicións de ruídos en vivendas que sexan requiridas polos afectados mediante chamada de denuncia, e que se fagan no preciso momento en que se dá a denuncia, que se sancionen as infraccións que se detecten. E que se evite a utilización nocturna da terraza que se menciona no caso de supoñer unha fonte de ruídos, como é previsible que o sexa de confirmarse o seu uso como servizo complementario dun local de copas. Resposta do Concello da Pobra do Caramiñal: recomendación aceptada. 7.-Recomendación dirixida á Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas o 13 de agosto de 2013 debido á falta de convocatoria periódica dos órganos de participación en materia de medio ambiente (Q/141/12). Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. ..., …, debida á falta de convocatoria periódica dos órganos de participación en materia de medio ambiente. No seu escrito, esencialmente, indícanos que se incumpre a periodicidade das convocatorias dos organismos consultivos ambientais dos que ADEGA forma parte en representación dos colectivos ambientalistas galegos. Prodúcese no Consello Galego de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostíble (COGAMADES), que ten obriga legal de reunirse semestralmente (art. 9 do decreto 74/2006). A última xuntanza foi o 21-2-12. Tamén no Observatorio Galego da Biodiversidade, con obriga legal de reunirse unha vez ao ano (art. 4 Decreto 260/2007). A última xuntanza foi o 22-12-10. O Consello da Rede de Parques Naturais de Galicia ten obriga legal de reunirse semestralmente (art. 10 do decreto 148/2007); non houbo ningunha convocatoria dende a súa constitución. ADEGA entende que a administración incorre nun comportamento contrario a dereito que merma os dereitos de representación e información que asisten á entidade e por extensión ao conxunto das organizacións ambientalistas galegas ás que representa nestes organismos consultivos. Ante iso requirimos información a esa consellería, que xa nola remitiu, aínda que cun atraso considerable; foi preciso recordar o deber legal de colaborar nas investigacións desta institución. No informe sinálase o seguinte: “En relación ao escrito de data 6 de maio de 2013, polo que se achegaba unha queixa formulada por ..., …, sobre o incumprimento na periodicidade das convocatorias dos organismos consultivos ambientais nos que forma parte …: Consello Galego de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible (COGAMADES), Observatorio Galego da Biodiversidade e o Consello Rede Parques Naturais, achégolle informes ó respecto enviados pola Dirección Xeral de Conservación da Natureza e pola Secretaría Xeral de Calidade e Avaliación Ambiental. O que lle comunico en cumprimento do establecido na Lei 6/1984, do 5 de xuño”. (Secretaría Xeral de Calidade e Avaliación) “Téndose solicitado informe no marco do expediente referenciado, tramitado polo Valedor do Pobo a instancia de D. ...en calidade de representante de ADEGA, en relación co incumprimento da periodicidade das convocatorias de varios organismos consultivos ambientais entre os que se cita o Consello Galego de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible cuxa xestión se atribúe a este centro directivo, compre sinalar: Dende o ano 2009, o Pleno do Consello Galego de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible viu sendo convocado, de conformidade coas súas funcións, para a presentación e debate das iniciativas xurdidas na Xunta de Galicia con respecto a disposicións normativas ou instrumentos de planificación con relevancia no eido ambiental, entre os que cabe mencionar os seguintes: -Proposta de ampliación da Rede Natura 2000. -Plans de conservación de diversas especies ameazadas. -Proxecto de Decreto polo que se aproba o regulamento do réxime económico e financeiro do canon da auga e do coeficiente de vertedura a sistemas públicos de depuración de augas residuais. -Plan Director da Rede Natura 2000 de Galicia. - Proxecto de Decreto polo que se aproba o Estatuto de Augas de Galicia. - Proxecto de Decreto polo que se regula a colaboración da Administración Hidráulica de Galicia na execución e explotación de infraestruturas hidráulicas no ámbito das entidades locais de Galicia. - Proxecto de Decreto polo que se aproba o Regulamento marco do Servizo Público de Saneamento e Depuración de Augas Residuais de Galicia. -Proxecto de Plan de Xestión de Residuos Urbanos de Galicia 2010-2020. -Traballos das Directrices de Ordenación do Territorio de Galicia. -Traballos do Plan de Ordenación do Litoral de Galicia. -Anteproxecto de Lei de modificación da Lei 9/2002, do 30 de decembro, de ordenación urbanística e protección do medio rural de Galicia. -Anteproxecto de Lei de Augas de Galicia. -Proxecto de Decreto polo que se declara a ampliación do Parque Natural da Baixa Limia – Serra do Xurés. -Proxecto de Decreto polo que se declara a zona de especial protección para as aves da Limia. As xuntanzas do pleno celebradas nese período programáronse tentando agrupar de xeito racional as citadas iniciativas segundo ían xurdindo dos respectivos órganos promoventes, primando a vontade de dotar de efectivo contido e suficiente enxunlla ás reunións, sobre a observancia meramente formal da frecuencia semestral sinalada polo Decreto 74/2006: En todo caso, non se efectuaron solicitudes dos membros para a inclusión doutros asuntos na orde do día que puidesen ter xustificado a convocatoria de máis reunións. Por outra banda, compre sinalar que, máis aló do Pleno do COGAMADS, a Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas ven mantendo un permanente contacto cas entidades e institucións da sociedade civil representadas no Consello e, moi especialmente, cos catro colectivos ecoloxistas presentes no órgano, aos que se dirixen consultas nominativas específicas no marco dos procedementos de avaliación ambiental de plans e programas ou de proxectos.” (Dirección Xeral de Conservación da Natureza) “Con relación a queixa C.6.Q/141/13 do Valedor do Pobo formulada por D. ... en representación de ADEGA, sobre o incumprimento na periodicidade das convocatorias dos organismos consultivos ambientais, infórmase o seguinte: Con data 2 de agosto de 2007 publícase no DOG o Decreto 148/2007, do 19 de xullo, polo que se determina a creación, composición e funcionamento do Consello da Rede de Parques Naturais de Galicia. Na parte expositiva do decreto se di que: "A rede de parques naturais de Galicia estará integrada polos espazos naturais que sexan declarados parques naturais e que ata o día de hoxe son: o Monte Aloia, o complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixán, a Baixa Limia-Serra do Xurés, O Invernadoiro, Serra da Enciña da Lastra e As Fragas do Eume", e que "a configuración dunha Rede de Parques Naturais de Galicia persegue acadar un estado de conservación favorable dos elementos que compoñen a biodiversidade que conteñen, así como o axeitado desenvolvemento sostible dentro das singularidades e particularidades de cada un deles". O decreto ten por obxecto a creación do Consello da Rede de Parques Naturais de Galicia, que exercerá as funcións de información e asesoramento das xuntas consultivas dos parques naturais de Galicia no exercicio das súas competencias, coordinación da xestión individual dos espazos naturais e promoción de políticas públicas de conservación e desenvolvemento sostible de xeral aplicación a todos os parques naturais. As Xuntas Consultivas son os órganos para a colaboración na xestión dos espazos naturais protexidos e para canalizar a participación dos propietarios e dos intereses sociais e económicos dentro da zona de influencia de cada parque natural segundo o artigo 42 da lei 9/2001, de conservación da natureza, que as define, se ben o texto da lei de conservación da natureza non establece a periodicidade con que as xuntas deben ser convocadas. A CMATI está aplicando o seu esforzo en impulsar o funcionamento regular das Xuntas Consultivas, neste momento estase a revisar a composición dos membros e os Presidentes de todas as Xuntas Consultivas, regulados no Decreto 265/2007, do 28 de decembro, polo que se modifica a composición das xuntas consultivas dos parques naturais de Galicia, para a súa adaptación á nova estrutura da Administración autonómica e das súas consellerías, unha vez establecida a renovación da composición das xuntas consultivas, é pretensión da Consellería que estas se reúnan polo menos unha vez ao ano. Igualmente, con relación ao Consello da Rede de Parques Naturais se reformulará a súa composición co desenvolvemento da nova normativa do Patrimonio Natural e a Biodiversidade que pretende impulsar a Consellería, tralo que se impulsará o seu regular funcionamento. Do mesmo xeito, con relación ó Observatorio Galego da Biodiversidade, que a Dirección eral de Conservación da Natureza ten previsto convocar a este órgano consultivo ao longo do presente ano e sinalar ao respecto que aínda que non se convocou unha reunión ordinaria no pasado ano, tense efectuado consultas aos respectivos membros en relación a varios plans de conservación de especies ameazadas que se están tramitando. En relación co incumprimento da periodicidade de COGAMADES, non é competencia desta Dirección Xeral.” Unha vez examinado o contido das respostas aportadas parece deducirse que se confirma o indicado na queixa, posto que a consellería non da conta das convocatorias periódicas dos distintos órganos de participación ambiental aos que se refire a reclamación. Despois dun tempo considerable non desminte o indicado, polo que en principio -a falta de posibles aclaracións- debe entenderse que o confirma; tampouco sinala cando está previsto convocalos, salvo no caso do Observatorio Galego da Biodiversidade, que se convocará no que resta de ano, polo que segue sen coñecerse o momento en que finalmente se cumprirán as previsións respecto dos outros dous órganos colexiados. A consellería sinala que as xuntanzas do COGAMADES se convocan agrupando as iniciativas a tratar segundo van xurdindo e pretendendo que teñan contido, primando tal criterio sobre “a observancia meramente formal da frecuencia semestral sinalada polo Decreto 74/2006”; que mantén permanente contacto cas entidades representadas no Consello, “e moi especialmente cos catro colectivos ecoloxistas presentes no órgano”; que o Consello da Rede de Parques Naturais se reformulará na súa composición, tralo que se impulsará o seu regular funcionamento; e que o Observatorio Galego da Biodiversidade será convocado “ao longo do presente ano”, pero non se convocou o pasado, aínda que “tense efectuado consultas aos respectivos membros en relación a varios plans de conservación de especies ameazadas que se están tramitando”. Os argumentos xustificativos das faltas de convocatorias periódicas non resultan adecuados, posto que as mesmas resultan incondicionais e réxense unicamente por un criterio temporal, de acordo coa normativa que se cita. A participación orgánica concreta o dereito que se atribúe ás organizacións sociais para formar parte dos diferentes órganos consultivos relacionados coas políticas públicas medioambientais. Coa situación confirmada implicitamente na resposta coñecemos incumprimentos das disposicións legais neste orde. A participación social especificamente referida á protección ambiental encontrámola regulada en diferentes directivas comunitarias e tamén na Lei galega 1/1995, de protección ambiental, que enumera entre os principios que a inspiran os de publicidade, participación e transparencia administrativa, que se mencionan no art. 2.i). O Convenio Aarhus, sobre o acceso á información, a participación do público na toma de decisións e o acceso á xustiza en asuntos ambientais, ratificado por España, sinala como obxectivo dos estados asinantes a protección do dereito de cada persoa, tanto das xeracións presentes coma futuras, a vivir nun medio ambiente adecuado (artigo 1), para o que se esixe ás partes, entre outras cousa, “a participación do público na toma de decisións”. Segundo sinala o preámbulo do convenio, todos os cidadáns, e as organizacións non gobernamentais en particular, teñen un importante papel na protección do medio; pero para poder desempeñalo e facer valer o dereito a vivir nun medio ambiente que garante a saúde e o benestar, débese establecer como premisa que eses mesmos cidadáns teñan acceso á información e se encontren facultados para participar na toma de decisións. Ademais, o respecto aos principios de información e participación permite tomar mellores decisións, aplicalas máis eficazmente, e, en xeral, axudan as autoridades públicas. O Programa de Acción da Conferencia de Nacións Unidas sobre Medio Ambiente e Desenvolvemento de 1992 propugna a creación de vías de participación das organizacións non gobernamentais na elaboración e execución de políticas orientadas ao desenvolvemento sostible. As circunstancias postas de relevo ata agora resultan especialmente negativas se temos presente que esta institución xa tivo ocasión de coñecer e confirmar queixas cun obxecto similar. As Q/403/2000 e Q/505/2005 referíanse á xunta de goberno do organismo autónomo Augas de Galicia, con recomendación para que se corrixira a situación, como consta no Informe ao Parlamento do 2005. Outras se referían á ausencia de convocatoria doutros órganos de participación social incardinados na consellería, como o anterior Consello Galego de Medio Ambiente (Q/991/2002) ou o Observatorio Galego de Educación Ambiental (Q/1105/03); os expedientes finalizáronse con recomendacións. Nesta ocasión volvemos a encontrarnos con supostos nos que non se deu cumprimento ás previsións de convocatorias periódicas dos instrumentos de participación social en materia de medio ambiente. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas a seguinte recomendación: Que se dea estrito cumprimento ás previsións da normativa relativa ás convocatorias periódicas de todos os órganos administrativos a través dos que se produce a participación social na xestión dos asuntos públicos en materia de medio ambiente. Resposta da Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas: recomendación aceptada. 8.-Recomendación dirixida ao Concello de Ourense o 27 de agosto de 2013 debido aos prexuízos ocasionados por unha actividade de tinturaría (Q/2486/12). Nesta institución iniciouse procedemento de queixa como consecuencia do escrito de D. ... debido aos prexuízos ocasionados por unha actividade de tinturaría. No seu escrito indicábanos que como administrador da comunidade de propietarios da r/ … reclama debido a inoperatividade do Concello de Ourense ante a problemática xurdida co local comercial sito no edificio… denunciaron á tinturaría que realiza os seus traballos no baixo, pero non teñen resposta algunha do Concello. Segundo rezan os escritos remitidos ao Concello, a referida tinturaría verte cinzas e fume por unha das fachadas do edificio, e tras ser notificado, segue sen ser corrixido o problema. Solicitan a intervención para que se poña solución definitiva ao problema. Ante iso requirimos informe ao concello, pero o primeiro informe municipal non aclaraba as circunstancias da queixa. Nela indicábase que denunciaron á tinturaría do baixo, pero non teñen resposta do concello. No entanto, o ente local non aclaraba que se respondera á denuncia, a pesar de que se requiría. Ademais, denunciábase que a tinturaría verte cinzas e fume por unha das fachadas do edificio, pero o problema non se corrixe. Ao respecto o ente local unicamente indicaba que o establecemento conta con licenza, aínda que non de que tipo (anterior RAMINP ...) e que se cumpría as condicións establecidas tanto no proxecto como nas medidas correctoras. Á marxe dos aspectos formais sinalados, o mais importante era que non se indicaba nada respecto da necesaria comprobación do especificamente denunciado, que son os prexuízos e molestias indicados. O ente local unicamente sinalaba que o expediente encóntrase pendente dun informe técnico do aparellador municipal en relación coas molestias que se denunciaban, sen que despois se recibira nova comunicación. Polo anterior de novo nos diriximos ao ente local, que nesta ocasión aclarou que a licenza se concedeu ao amparo do RAMINP; se indica que o proxecto se remitira á Comisión Provincial de Medio Ambiente e esta acordou o procedente ao amparo do Regulamento de Actividades Molestas, Insalubres, Nocivas e Perigosas, e informou favorablemente o proxecto da actividade, condicionado ao cumprimento das medidas correctoras do proxecto aprobado. Non entanto, non se aclarou que se dera a licenza definitiva ou de funcionamento despois da comprobación da adecuada aplicación das previsións do proxecto e das medidas correctoras (art. 34 RAMINP). No relativo ás molestias en xeral, en particular aos cheiros que sofren na comunidade, se denunciaba que se sofren no portal -e aínda que os cristais se atopan cheos de vapor pola mañá-. O cheiro, que indican que é “inaguantable”, fixo que chamaran á policía local, que levantou atestado. O vertido dáse dende a fachada posterior, o que fai que os cheiros, fume e cinzas cheguen ao patio de luces e ao portal. Tamén denunciaron os ruídos das máquinas fora e dentro do horario de traballo, e que os desaugues da tinturería se fan mediante a tubaxe do edificio. Ao respecto o informe municipal sinalou que cando se acudiu non se comprobaron tales cosas; si se sinalaba que na fachada posterior existen unhas canalizacións que proceden do interior, posiblemente de ventilación, e que a conexión a tubaxe está prevista no proxecto. O indicado no informe do concello non era óbice para que en calquera outro momento diferente ao da “inspección visual” se podan comprobar as circunstancias reiteradamente denunciadas; sería preciso que se entrara en contacto cos denunciantes e afectados para ir a comprobar no preciso momento en que se deran os problemas, principalmente á mañá. Respecto desta concreta circunstancia -cheiros e vapor- as denuncias indican que se comprobou e levantou atestado pola policía local, e sen embargo no informe non se sinala nada ao respecto. Ademais, debera aclararse a legalidade da saída exterior e sobre todo se por ela sae nalgún momento da actividade o que indican os afectados. No relativo ao vertido ás canalizacións da comunidade, ao marxe de que se atopara tal cousa no proxecto, debe indicarse se tal circunstancia é adecuada e en todo caso evita que se transmitan molestias aos veciños, que non terían porqué soportalas. E no que afecta aos ruídos, debera aclararse se fixéronse medicións nas vivendas dos afectados no momento en que estes avisan porque é entón cando sofren eses ruídos. Respecto do aspecto formal da queixa, isto é, a falta de resposta ás denuncias, seguía sen darse conta desa preceptiva resposta. Á vista de todo o indicado nos vemos precisados de insistir na necesidade de aclarar todos os aspectos da queixa que eran competencia do concello, que debera dar conta das medidas que corresponderan. Ese informe complementario, o terceiro, xa se recibiu. Unha vez avaliado o seu contido dedúcese que de novo non se aclaran as cuestións obxecto da queixa; o informe consiste na remisión a outro do aparellador municipal no que este menciona que a aclaración dalgunhas das cuestións pendentes non son función del, sen que tampouco o concello aporte resposta adecuada de quen corresponda, posto que o único que aporta é o mencionado informe do aparellador. No que se refire ao fondo do asunto, se insiste en mencionar que na visita non se detectaron cinzas, fumes e gases no portal, a escaleira e a fachada do edificio, e que non existe normativa que permita intervir en contra desas circunstancias, suxerindo que debera tratarse dende o ámbito sanitario; e, finalmente, no que se refire ao aspecto formal, isto é, a ausencia da debida resposta, non se aclara que esta finalmente se dera. As actividades clasificadas precisan a correspondente licenza municipal de funcionamento, autorización outorgada antes segundo o establecido no RAMINP de 1961 (Decreto 2.414/1961), como ao parecer sucedeu con esta actividade, e agora mediante o procedemento regulado no decreto 133/2008. A través deste instrumento de control preventivo e continuado protéxese o interese público, facendo compatibles a actividade, por unha parte, e a evitación das molestias desproporcionadas, por outra, outorgando as licenzas soamente cando iso sexa posible en función das circunstancias particulares do suposto e coas medidas correctoras previstas para garantir a ausencia de prexuízos. Pero co outorgamento da licenza non termina o labor do ente local. A licenza abre unha relación continuada no curso da cal a administración local terá por función garantir en todo momento o interese público, principalmente o dos veciños inmediatos, o que, segundo reiterada xurisprudencia, constitúe unha condición implícita de toda licenza municipal de funcionamento. O actuado polo ente local para garantir o bo funcionamento e a conseguinte ausencia de prexuízos e molestias non resulta adecuado. En primeiro termo, despois de diferentes requirimento deixando patente as aparentes carencias desa actuación, o ente local ao parecer aínda non respondeu formalmente á denuncia, e sobre todo non da conta de comprobación concluínte das circunstancias que reiteradamente foron obxecto de denuncia e queixa; unicamente se indica que se foi unha vez -non cando os afectados avisan de que os prexuízos se fan patentes- e non se apreciaron, polo que pola nosa banda indicamos ao concello que debera entrarse en contacto cos afectados para acudir no intre en que eses prexuízos se dean; tal forma de proceder resulta precisa nestes supostos, nos que deben comprobarse circunstancias en tempo real ou no preciso intre en que suceden, non noutro; sen embargo, o último informe non da conta de que tal cousa se fixera ou se vaia a facer en breve. Polo que se refire á falta de parámetro legal que permita unha actuación respecto dos concretos motivos de queixa, esta alusión resulta inadecuada, posto que, como sinalamos, se trata da preservación do interese público, en especial o dos veciños inmediatos, o que debe concretarse na garantía permanente da ausencia de prexuízos e molestias que non teñen porqué soportarse; en termos mais sinxelos, resulta evidente que se no intre da solicitude de licenza se coñeceran as molestias que agora se tratan, aquela resultaría denegada, salvo a súa adecuada corrección. Os afectados demandan a preservación dun interese especialmente protexido na Constitución Española, que ampara o dereito a gozar dun medio ambiente adecuado e á protección e mellora da calidade de vida (art. 45.1 e 2 CE). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, e entre eles as administracións locais, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. No suposto que coñecemos, da información dispoñible parece deducirse que o Concello de Ourense non adoptou todas as medidas ao seu alcance para protexer os dereitos citados, que poden estar sendo obxecto de menoscabo. Así pois, o principio constitucional de eficacia no labor das administracións públicas (art. 103.1 CE) non parece terse aplicado con rigor no tratamento desta problemática, á vista da insuficiencia das actuacións municipais e fundamentalmente pola abstención na adopción das medidas adecuadas. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a ese Concello de Ourense a seguinte recomendación: Que con urxencia se proceda a comprobar de forma adecuada a presenza das circunstancias prexudiciais reiteradamente denunciadas polos veciños afectados pola actividade en cuestión, e que se faga cantas veces resulten necesarias para confirmar ou descartar de forma suficientemente motivada esas circunstancias; e que tamén con urxencia se proceda a responder de forma adecuada á denuncia dos reclamantes. Resposta do Concello de Ourense: recomendación pendente. 9.-Recomendación dirixida ao Concello de Arteixo o 13 de novembro de 2013 debido prexuízos e molestias polo funcionamento dun local de ocio en Arteixo (Q/111/13). Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª ... referente a prexuízos e molestias polo funcionamento dun local de ocio en Arteixo. No seu escrito, esencialmente, indícanos que antes promovera a queixa C.6.Q/2237/07, relativa ás molestias provocadas polo local Bata de Guata. Da información aportada entón deduciuse que o local non contaba con licenza e que se atopaba en tramitación unha solicitude para converterse en café-concerto. O técnico actuante propuxo a suspensión das actuacións e a apertura dun expediente de reposición da legalidade. O establecemento levaba funcionando irregularmente dous anos. De prosperar iso o previsible era que se solucionara o problema obxecto da queixa. Agora sinala que os seus veciños e ela non aguantan a situación provocada polo local. En numerosas ocasións queixáronse ao Concello de Arteixo porque non facía nada por remedialo; alega que non pode facer a proba de medición acústica e din que contrate a un particular para realizala. A medición acústica que fixo o local para ter licenza non superou os límites establecidos, pero fixérona sen xente no local, ás 9 da mañá e sen ningún tipo de actuación, polo que non reflicte a realidade. Remite fotos nas que se pode observar a fronte do local, que son cristais sen insonorizar, onde sitúan a terraza baixo uns soportais; durante todo o día, desde a súa apertura ata a pechadura, ocupan a maiores o espazo dunha obra pegada a un dos seus laterais, que leva 13 ano en construción, tendo grave perigo para a xente, xa que só conta coa estrutura. Cada vez que realizan unha actuación/concerto/espectáculo, para que colla mais xente no local, sacan os mobles á terraza, quedando á vista da xente. Xa que o seu aforo é de 93 persoas; os días de concerto supérase con moito e o concello fai a vista gorda. Durante un tempo, máis ou menos un ano, non tiveron problemas acústicos, xa que non realizaban ningún tipo de actividade que non fora á dunha sinxela cafetería. Iso cambio no momento que o Concello de Arteixo concedeulles a licenza. Realizan concertos e espectáculos de martes e xoves. Cada vez que se chama á policía se escoita perfectamente a música e a letra do cantante, pero non se soluciona. As queixas se remiten ao concelleiro, pero non fai caso. Non pasan as revisións dos filtros do aire; se non o fan víbralle a casa. O veciño o ... escoita no almacén o continuo movemento de botellas e caixas cando repoñen polas noites; e o veciño do .. , que traballa a quendas, xa puxo queixas no concello e está farto do ruído da porta da entrada principal. A farmacia pegada ao local cheira a comida, polo cal preguntan reiteradas veces por onde han pasa a saída de fumes, non tendo contestación nin do concello nin dos donos. Reclama que se actúe; que cumpran as normas ou se revogue a licenza do local, xa que é insoportable poder vivir con semellante ruído. Nalgunhas ocasións non se pode nin manter unha conversación no piso. Ante iso requirimos información en diferentes ocasións a ese concello. Na primeira ocasión sinalábase que “... achégolle copia das actuacións practicadas. Así mesmo, signifícolle que das actuacións que a tal efecto se vaian producindo por esta administración se lle dará puntual traslado”; indicamos que non aclaraban os extremos da queixa, posto unicamente aportábanse instrucións dadas a determinados departamentos municipais, pero non o resultado, isto é, o informe propiamente dito e que fora obxecto do noso requirimento o pasado 24 de xaneiro. Ademais, se remitían fotocopias, e non o informe expresamente requirido sobre aspectos tamén concretos. Ante iso requirimos aclaración sobre os extremos pendentes. Do exame da documentación -non informe- remitida como resposta ao anterior deduciuse que se ordenou aos responsables do local que se xustificara o correcto do sistema de evacuación de fumes; que se faga unha medición acústica no local, aínda que poñéndoo en coñecemento “das partes implicadas” -se supón que a orde se dirixiu aos servizos municipais, aínda que non se indicaba-; e que informe sobre o cumprimento das condicións da licenza de café-concerto. Despois diso non se recibiu nada mais, polo que non se coñecían as circunstancias que se reclaman na queixa dende hai moito tempo. Chamaba a atención a previsión respecto da medición mencionada, que sería unha, a pesar de que, segundo a queixa, as infraccións por inmisións de ruídos nas vivendas son abundantes, e se avisaría ao suposto infractor, o que facía que previsiblemente non tivera valor para garantir os dereitos dos denunciantes, que reclaman que se fagan cando se dea a súa concreta chamada por atoparse afectados pola invasión ilexítima dos ruídos, con vulneración de dereitos fundamentais (art. 18. 1 e 2 CE). O actuado respecto do illamento do local non exime da necesidade de comprobar as denuncias concretas, como se deduce da natureza da licenza (de funcionamento). De novo requirimos do concello que con urxencia se facilitara aclaración sobre os extremos pendentes, en concreto sobre a comprobación das circunstancias mencionadas na queixa; sobre as condicións da licenza -garantía de insonorización adecuada, etc.-; sobre as causas polas que non se fan medicións de ruídos transmitidos ás vivendas afectadas cando se denuncien as concretas molestias, a pesar de resultar obrigado para o concello; sobre os incumprimentos de aforo; sobre as condicións de evacuación de gases; e en xeral sobre a garantía de respecto á intimidade persoal e familiar no domicilio dos afectados. O informe municipal xa recibiuse e nel sinálase, basicamente, que o local ten licenza municipal; que aportou certificado do cumprimento das condicións acústicas; que a afectada “en ningún momento achegou probas documentais ou de outra índole que avalen o contido das súas denuncias”; que carece de medios para facer medicións con rigor e por esa razón reclamouse a medición da que xa se dera conta, realizada unha empresa homologada; que se xustifica avisar aos afectados da medición programada; e finalmente, no que se refire á evacuación de gases, remítese a un informe da Consellería de Economía e Industria que aínda non se coñece. Co fin de complementar a información recibida puxémonos en comunicación directa co concello. Nel subliñouse de novo que, no que se refire ás necesarias medicións para comprobar as transmisións de ruídos, na actualidade non existe a posibilidade de facelas no senso mencionado nas comunicacións transmitidas pola nosa banda debido a que o concello non ten nin aparato de medición nin persoal que se considere habilitado para iso, aínda que se mostrou disposición para corrixir tal carencia. En numerosas ocasións temos indicado aos concellos que as medicións resultan necesarias para comprobar e sancionar as infraccións por ruídos, que causan evidente menoscabo no dereito fundamental á inviolabilidade do domicilio e á intimidade persoal e familiar (art. 18. 1 e 2 CE) e noutros dereitos constitucionais, e para disuadir aos responsables de seguir facéndoo. Deben facerse no preciso intre en que os afectados avisan aos axentes responsables da acta, que acudirían de forma discreta -se non o fan dese xeito non poderán comprobar a suposta infracción- e cantas veces sexa preciso ata facer valer o efecto disuasorio das consecuencias legais previstas para infraccións que soen repetirse noite tras noite, convertendo a situación que pacede o cidadán afectado, no caso de confirmarse, nunha conculcación habitual dos seus dereitos. Por contra, unha medición programada aos efectos de comprobar o nivel de illamento acústico -unha condición previa ao funcionamento- non empece a necesidade evidente de medir cantas veces se denuncien ruídos desproporcionados nas vivendas. Polo que se refire á celebración de concertos ou espectáculos, a vixilancia municipal, ademais de referirse ao control de ruídos transmitidos, de acordo co expresado ata agora, debe tamén dirixirse a descartar en todo caso os extremos que se mencionan nas queixas e se denuncian, isto é, que o local incumpre as súas previsións de aforo mediante o desaloxo do mobiliario; o local debe respectar as exixencias de aforo e permanecer en condicións estancas (dobre porta e con elas pechadas, coas ventás pechadas, sen uso da terraza ...), posto que en caso contrario os prexuízos polos que se reclama serían evidentes. Finalmente, no que se refire á mención municipal á achega de medios de proba por parte da denunciante, resulta claro que tal exixencia non resulta adecuada, posto que, tal e como vemos indicando, trátase da comprobación de eventuais infraccións administrativas, do que resulta a necesidade e a obriga da administración competente de comprobalas polos seus propios medios, denunciar, no seu caso, e actuar de oficio para corrixir as actuacións infractoras. As actividades clasificadas precisan licenza municipal de funcionamento, autorización outorgada segundo o establecido no anterior RAMINP e agora no Decreto 133/2008, do 12 de xuño, polo que se regula a avaliación de incidencia ambiental. A través deste instrumento de control preventivo e continuado protéxese o interese público, facendo compatibles a actividade, por unha parte, e a evitación das molestias desproporcionadas, por outra, outorgando as licenzas soamente cando iso sexa posible en función das circunstancias particulares do suposto e coas medidas correctoras previstas para garantir a ausencia de prexuízos. Pero co outorgamento da licenza non termina o labor do ente local. A licenza abre unha relación continuada no curso da cal a administración local terá por función garantir en todo momento o interese público, principalmente o dos veciños inmediatos, o que, segundo reiterada xurisprudencia, constitúe unha condición implícita de toda licenza municipal de funcionamento. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a ese Concello de Arteixo a seguinte recomendación: Que con urxencia se habiliten os medios técnicos e humanos precisos para realizar as medicións de ruídos que sexan reclamadas polos afectados nas súas vivendas, e que esas medicións se fagan nas condicións adecuadas que se mencionan; que cando os veciños soliciten medicións por denunciar a transmisión de ruídos, aquelas se dean cantas veces se reclamen, de tal forma que se garantan os dereitos potencialmente afectados dos reclamantes e especialmente o seu dereito á intimidade persoal e familiar no ámbito domiciliario. Resposta do Concello de Arteixo: recomendación pendente de efectividade. 10.-Recomendación dirixida ao Concello de Xinzo de Limia o 21 de novembro de 2013 debido aos prexuízos ocasionados por diferentes locais de ocio (Q/13399/13). Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. ... debido aos prexuízos ocasionados por diferentes locais de ocio de Xinzo de Limia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que ao carón da súa casa hai 3 locais dedicados ao ocio nocturno que están a facerlles a vida imposible. Estes locais son clientes da asesoría do alcalde e amigos del, segundo sinala; son o bar "UP", o bar "Chaman Blues" e o Pub "Flumen Oblivionis". Co respaldo do alcalde os horarios de peche e de emisión de ruídos non van con eles; pechan cando queren, fan o ruído que queren e ninguén toma medidas; hai mais xente que denunciou os feitos e non se lles fixo caso, igual ca ela. Dous deses locais nin tan sequera teñen licenza como pub, senón de cafe-bar, pero o seu horario é igual ou superior ao dos pubs. O local "Chaman Blues", por exemplo, cando abriu non tiña licenza e estivo aberto durante catro meses sen as autorizacións pertinentes. Denunciou os feitos e dixéronlle no concello que ían precintar o local, cousa que nunca ocorreu, nin lle requiriron absolutamente nada a ese local. O feito de ser cliente da asesoría do alcalde non debería evitar cumprir a lei, sinala. O local nin está insonorizado, nin ten as medidas legais, nin a actividade que realiza é legal. O bar "UP" aínda é peor. O concello xa non so é que faga caso omiso ás reclamacións por ruídos e escándalo publico pola vía do dialogo, senón que aínda por riba divulga outra vez os datos das persoas que chaman para requirir a presenza da Policía Local. Os ruídos e os problemas que se montan na rúa impedindo o descanso das persoas e familias é bochornoso. Destrución da propiedade privada, gritos, pelexas, roturas nas caixas de correo, destrución de pechaduras para poder acceder as casas, etc. Este local nos últimos vinte días, por culpa da Policía Local, está sendo un sen vivir. A Policía díxolle quen estaba chamando porque non podía durmir e porque estaba incumprindo os horarios de peche dada a categoría do local e un dos propietarios ata chegou a lle agredir fisicamente primeiro e despois pasou a destrución das súas propiedades, como pode verse nas denuncias que adxunta. A Policía Local é capaz como se demostrou de por a un veciño como min desta vila en perigo. Ten ataques continuados contra a súa propiedade. Séntese inseguro, sen respaldo polas autoridades do concello. Se non cumpren as normas e os cidadáns non poden descansar nas súas casas coas familias. Son xente humilde e sinxela que viven como calquera outra persoa, pero non permiten que teñan os dereitos mais elementais. Leva 4 anos e medio tratando de que se fagan medicións de ruídos na propiedade para que eles mesmos vexan dunha vez por todas o inferno que vive e que as súas queixas son tan reais como o feito do pouco caso que lle fan, dándolle largas, dicindo que a maquina esta estragada, cousa que é mentira, que non está a persoa, ou que hai moita xente na rúa para facer a proba. Cada día unha cousa distinta para non facer o seu traballo. Catro anos despois aparecen agresións e demais con destrución na súa propiedade. Adxunta documentación para comprobar o que expón. Ademais o 21/06/12 fixo un escrito solicitando poñer diante da súa casa unhas xardineiras como efecto decorativo, pero tamén tratando que os vehículos nos estacionaran diante da vivenda e impidan o acceso. Non llo permiten porque a rúa onde vive é peonil e polo tanto non se pode circular nin estacionar. No entanto, pola dita rúa circulan vehículos en dobre dirección e estacionan vehículos. Isto ocorre 24 horas ao día e os 365 días do ano. O Concello di que se hai algún coche que moleste que os avise. Leva 4 anos avisando deste feito e cando a Policía Local se digna vir o único que fai é buscar aos donos polos bares da zona ou dicirlle que colla polo oco para entrar a súa casa, e se ten algo en contra da xente que estaciona o seu vehículo diante dela. Non tiña que haber vehículos nin circulando nin estacionando, pero o concello fai a vista gorda. Ante iso requirimos información ao Concello de Xinzo de Limia, que xa nola remitiu. Unha vez avaliado o contido do informe municipal dedúcese que se responde por medio dun extenso escrito da policía local, que basicamente menciona que algún establecemento ten licenza municipal, aínda que so un a tería Flumen Oblivionis pub, mentres que os outros dous a terían para sinxelos café-bar; o Chaman Blues carece de licenza na actualidade e ademais, de concederse, so sería para bar, como dixemos; o Flumen non a ten ,posto que se menciona que é provisional, o que significa que non podería ter iniciado a súa actividade sen a comprobación final, e nesa situación se atoparía dende 2005; se formularon denuncias contra o Up por incumprimento do seu horario e contra o Chaman Blues por carecer de licenza e ocupar a vía pública, e ao respecto se remite algún documento sobre tales circunstancias, pero sen concretar o resultado final dos expedientes que sexan de competencia muncipal; o Flumen non ten denuncias; habitualmente non se poden realizar as medicións de ruídos en vivendas debido a que existe moito ruído de fondo, por tratarse dunha zona con moitos locais de ocio e por tráfico ou outros motivos; por carencia de persoal as medicións so poden facerse en fin de semana; carecen de sonómetro, posto que está en revisión -non se sinala durante canto tempo se deu esa circunstancia-; e dáse conta dunha medición positiva, aínda que sen concretar o resultado do correspondente expediente. Así pois, non se aclara a aparente situación irregular dos dous locais que teñen licenza (ou a solicitaron) para ser sinxelos bares, a pesar de que expresamente se requirira tal aclaración ao mencionar que debía identificarse o tipo de licenza (bar, pub ...) e o cumprimento das súas condicións, en especial evitando que os que sexan sinxelos bares ou cafés teñan música e pechen a altas horas da madrugada. O establecemento Up conta con licenza de sinxelo café-bar, e o Chaman Blues nin tan sequera a ten, aínda que a pediu; no entanto, funcionan como pubs, de acordo coas denuncias e queixas, non desmentidas polo ente local. Estas aparentes irregularidades denúncianse polo promotor da queixa, pero nin se aclaran polo concello nin se anuncia a súa corrección. Tampouco se aclara a situación irregular do pub Flumen, que ten licenza provisional, segundo a policía local, o que significaría que o ente local non habilitou o seu funcionamento actual, de acordo coa normativa que rexía este tipo de trámites no momento correspondente. As actividades clasificadas precisan unha licenza municipal de funcionamento. A través deste instrumento de control preventivo e continuado protéxese o interese público, facendo compatible a actividade coa evitación das molestias desproporcionadas, outorgando as licenzas só cando iso sexa posible en función das circunstancias. Pero co outorgamento da licenza non termina o labor do ente local. Pero ademais, a licenza abre unha relación continuada no curso da que a administración local terá por función garantir en todo momento o interese público, principalmente o dos veciños inmediatos, o que, segundo reiterada xurisprudencia, constitúe unha condición implícita de toda licenza municipal de funcionamento. Unha das condicións que deben cumprir os locais autorizados é o axuste estrito ao tipo de licenza que lles foi concedida, de tal modo que as súas actividades non excedan dos parámetros manexados á hora de concederlles as respectivas licencias de funcionamento. No entanto, algúns dos locais obxecto da queixa funcionaban e funcionan sen axustarse ao permitido pola licenza con que contan. Efectivamente, resta por aclarar o actuado en relación cos locais que contan con licencias para funcionar como sinxelos bares, cafeterías ou similares, polo que non poden realizar o seu labor con música e cun horario amplo, entre outras moitas razóns debido a que no momento do exercicio do control preventivo realizado, é dicir, no procedemento da licenza, os promotores e as administracións intervenientes non garantiron a inocuidade do local nesas condicións de uso, ao figurar outras ben distintas. As esixencias ambientais para este tipo de locais son menos rigorosas, polo que se posteriormente non axustan o seu modo de funcionar ao verdadeiramente habilitado, poden causar importantes prexuízos, e, en calquera caso, están incumprindo as condicións da licenza municipal que posúen. O ente local tampouco aclara como impide que os clientes dos locais permanezan ás portas dos mesmos a altas horas da madrugada, algo non permitido -os locais nocturnos deben funcionar dun xeito estanco- e claramente prexudicial, tal e como alega razoablemente o reclamante. Ao contrario, esa circunstancia -a abundante presenza de xente na zona- serve para que a policía local se considere imposibilitada de facer medicións adecuadas do ruído transmitido ás vivendas, cando en realidade debera impedirse -con carácter previo á medición- que transmítanse ruídos por esa causa perfectamente evitable (os clientes ás postas dos propios locais). Tal e como expresamos, no informe local se da conta dalgunha medición de hai tempo. No entanto, ademais de ser antiga, sobre todo non se concreta o seu resultado, isto é, o curso dado ao expediente por esa suposta infracción e o resolto ao respecto polo concello, competente nesa materia. Finalmente, no que se refire á necesidade de facer as medicións que se reclaman polo afectado, é de subliñar que resulta obrigado para o concello comprobar adecuadamente o nivel de ruído transmitido ás vivendas e corrixir, no seu caso, a contaminación acústica transmitida polos locais obxecto da queixa ou por calquera outra causa evitable. En numerosas ocasións temos indicado aos concellos que as medicións resultan necesarias para comprobar e sancionar as infraccións por ruídos, que causan evidente menoscabo no dereito fundamental á inviolabilidade do domicilio e á intimidade persoal e familiar (art. 18. 1 e 2 CE) e noutros dereitos constitucionais, e para disuadir aos responsables de seguir facéndoo. Deben realizarse no preciso intre en que os afectados avisan aos axentes responsables da acta, que acudirían de forma discreta -se non o fan dese xeito non poderán comprobar a suposta infracción- e cantas veces sexa preciso ata facer valer o efecto disuasorio das consecuencias legais previstas para infraccións que soen repetirse noite tras noite, convertendo a situación que pacede o cidadán afectado, no caso de confirmarse, nunha conculcación habitual dos seus dereitos. O artigo 25 da LRBRL establece que “o municipio exercerá, en todo caso, competencias, nos termos da lexislación do Estado e das Comunidades Autónomas, nas seguintes materias: f) Protección do medio ambiente”. No suposto que coñecemos, da información dispoñible dedúcese que o Concello de Xinzo non adoptou todas as medidas ao seu alcance para protexer os dereitos constitucionais á intimidade persoal e familiar (art. 18. 1), á inviolabilidade do domicilio (art. 18.2), ao medio ambiente adecuado e á calidade de vida (art. 45), e á protección da saúde (art. 43). Así pois, o principio constitucional de eficacia no labor das administracións públicas (art. 103.1 CE) non parece terse aplicado con rigor no tratamento desta problemática, á vista da insuficiencia da actuación municipal. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a ese Concello de Xinzo de Limia a seguinte recomendación: Que con urxencia se adopten as medidas precisas para evitar e corrixir a actual actividade dos locais que funcionan sen licenza ou sen axustarse ao tipo de licenza con que contan, de café-bar, posto que aparentemente funcionan como pubs; que tamén con urxencia se detalle o curso dado ao expediente municipal por ruídos comprobados ou polo funcionamento sen licenza dos locais obxecto da queixa; que tamén con urxencia se eviten os ruídos provocados pola concentración de persoas na vía pública ás portas dos locais e a altas horas da madrugada; e que se realicen medicións de ruído na vivenda do afectado cantas veces as reclame con chamadas á policía local, e que esas medicións se fagan nas condicións adecuadas que se citan nesta resolución. Resposta do Concello de Xinzo de Limia: recomendación pendente de efectividade. 11.-Recomendación dirixida ao Concello de Fene o 30 de decembro de 2013 debido aos prexuízos e molestias ocasionados por un local (Q/2324/14). Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. ... referente aos prexuízos e molestias ocasionados por un local de Fene. Anteriormente promovera a queixa C.6.Q/841/12, referente aos prexuízos ocasionados por un local de Fene, o café Fussión. O ente local aclarou que o establecemento non contaba con licenza de funcionamento e, no caso de tela no futuro, esta sería para funcionar como cafetería, e non como pub. Por esa razón o Concello instou verbalmente aos responsables do local a que ante as molestias postas de manifesto pola veciñanza cesen as mesmas, “advertindo da ilegalidade de manter aberto o local sen licenza de actividade”. Loxicamente, esa actuación verbal non resultaba adecuada, posto que debera terse concretado nun requirimento formal e no seu caso na apertura do correspondente expediente sancionador e na adopción das medidas que corresponderan (orde de cesamento ...). Ademais, tamén deberan terse informado todas as circunstancias denunciadas, en especial a comprobación do nivel de ruído transmitido ás vivendas, o consumo na rúa e o incumprimento do horario, pero non se fixo. Non obstante, puxémonos en contacto co interesado, que entón indicou que a situación mellorara, pero o local seguía a funcionar. Tamén nos dixo que promoveran unhas alegacións en contra da apertura do establecemento. Á vista diso procedemos ao arquivo provisional da queixa. Agora o interesado sinala que o 15 de xuño do 2012 se realizou a última reunión da comunidade, na que se presentou D. ..., propietario do Café-Bar Fussion, co seu avogado e o seu tío. Léronse as alegacións que presentou a comunidade no concello polo avogado e a xestoría, onde se expoñen todas as incidencias que ten o local, entre elas que a licenza que ten é de acondicionamento, pero non de apertura. O propietario do bar quixo chegar a un acordo para que retiraran as alegacións; o negocio non molestaría coa música por medo a que lle clausurasen o local. Logo duns días volveron á mesma situación e sufriron as mesmas molestias; a música séguese escoitando polas noites (máis os fines de semana), co que o seu fillo, que ten once meses, non durme, espértase sobresaltado e con ansiedade, co que se prexudica o benestar dun menor. Incluso o propietario do 1° B, situado na parte traseira do edificio, presentouse en varias ocasións queixándose da música e facéndoo constar á comunidade. O problema agrávase no momento no que o propietario de devandito local leva a situación a un problema persoal; denuncioulle por perdas no negocio, por acoso, porque afirmaba que non lle deixan desenvolver o seu traballo, que sacaban fotos aos seus clientes e que lle pedían diñeiro a cambio de que non lle pecharan o local, sendo todo falso. No xuízo no Xulgado de Paz de Fene saíu absolto. Na madrugada do 2 de setembro a casa quedou baleira e o 15 unha parente encontrou que non se podía acceder porque a cerradura tiña pegamento Loctite. Unha parella da Garda Civil subiu ao domicilio e viu a situación, se procedeu a poñer a denuncia, sen probas de que fora o propietario, pero con firmes sospeitas, afirma. O 19 de setembro pola noite regresaron logo dunha longa viaxa e non puideron acceder ao domicilio co bebé. Descubriron que tamén botaran pegamento Loctite no buzón. Dedícase a acosarlles, observándolles na rúa, paséase por diante da casa polo dia e pola noite, dando voltas ao redor do vehículo, timbra o domicilio a calquera hora, sobre todo pola noite, espertando ao fillo; hai un menor por medio a quen molesta e acosa. O 20 de setembro acode a súa esposa ao Cuartel da Garda Civil de Fene expoñendo o problema que sofren, pero dinlle que é cousa da Policía Local, onde sempre lles aseguran que é asunto do Concello, pois eles non teñen medidores de son e pechan ás 21:00 horas. Aínda están esperando resposta sobre as alegacións presentadas ao Concello. A nai do propietario ten coñecidos no cuartel da Garda Civil. Botaron para atrás a denuncia porque indicáronlles que non daban nomes, pero presentouse o propietario do local acusándolles: sabemos que fuches ti. Esa mesma noite lle chamaron ao cuartel para ser informado dunha nova denuncia na súa contra e para pasar por alí a mañá do 21 de setembro. O 21 de setembro, logo de estar no cuartel de Fene, foi a Garda Civil de Pontedeume a presentar a súa denuncia polos danos sufridos no domicilio -necesitamos unha que certifique o que sucedeu para presentar ao seguro- e expoñen o acoso na persoa da miña muller. Esa mesma noite timbra no domicilio e paséase por diante da vivenda e coche. A noite do 22 de setembro o propietario do 10 volve escoitar a música pola noite, pois o local ten moitas veces as portas abertas. A situación é insostible; aínda non recibiron resposta do Concello, cando o local ten unha pechadura preventiva desde xuño ou xullo. Segue realizando as súas funcións e facéndolles a vida imposible. Reclaman a protección do Valedor como Defensor do Menor. Ante iso requirimos información en diferentes ocasións a ese concello. Despois de diferentes requirimentos este indicou ao titular do establecemento que existen reclamacións por ruídos e incumprimento de horarios e requiriulle que se axuste á licenza concedida, de sinxela cafetería, pero sen que se mencione que se comprobara ningunha das circunstancias indicadas, especialmente o desaxuste do funcionamento real do establecemento respecto da licenza e tamén os ruídos. Para coñecer a efectividade da medida municipal, fundamentalmente se o establecemento estaba a funcionar como unha cafetería sen música, puxémonos en comunicación directa co reclamante, que nos indicou que os problemas seguían sendo os mesmos e que no fin de semana o local continuaba con música a alto volume, que se transmitía á súa vivenda, e con festas ou espectáculos non autorizados, como viña facendo ata agora. Polo anterior de novo requirimos do concello que con urxencia facilitara aclaración, que xa remitiu. O informe municipal sinala basicamente que o 18 de outubro se comproba, por orde da alcaldía, se a actividade da Cafetería Fussión se adapta á licenza concedida, sobre todo no relativo aos ruídos e á utilización de música amplificada, por mor das denuncias presentadas en reiteradas ocasións polo reclamante. Se realizou un dispositivo con catro policías locais, dous de uniforme e dous de paisano, de 22:30 a 02:00. Os policías de paisano realizaron roldas a pé polas inmediacións do local, mentres que os uniformados patrullaban polas proximidades. Non escoitaron ningún tipo de música amplificada nin calquera outro tipo de son que puidera causar molestias aos veciños, a pesar de que o local semellaba ter o aforo completo e tamén había clientes na terraza exterior. No mesmo tramo horario estivo no domicilio do denunciante unha empresa especializada para realizar unha medición de ruído, cun resultado negativo, o que consta na documentación enviada. Postos en contacto co afectado, indicounos que o día da comprobación non existía problema algún, posto que o responsable do local ou ben estaba avisado ou ben apercibiuse do dispositivo. Ese día non púxose a música, a pesar de que gravaron para un programa de TV sobre locais nocturnos, o que demostraría que é a iso ao que se dedica, e non á actividade propia dunha cafetería. Engadiu que agora o problema da transmisión de ruídos se da en menor medida, sobre todo porque a música non se pon todos os días, senón so algúns venres e sábados, pero non todos -de forma aleatoria-. Sen embargo, cando se fai sonar faise a un volume moi alto e molesta de forma importante, tal e como se vén denunciando. Ademais, o establecemento prolonga a súa xornada ata moi tarde, deixando que os clientes permanezan ata as 6 algúns días tanto dentro, coas portas pechadas, como fora, consumindo o adquirido no local e molestando na rúa. Do anterior dedúcese que coa última comprobación que se traslada o ente local demostra boa disposición para realizar os traballos precisos da súa competencia en aras a determinar os feitos denunciados e actuar en consecuencia. No entanto, o labor realizada é insuficiente debido a que non se adecúa ás necesidades para este tipo de supostos. O que o concello realizou foi un dispositivo programado que incluíu unha comprobación sonométrica na vivenda do afectado. En numerosas ocasións temos sinalado nos Informes ao Parlamento de Galicia e a diferentes concellos que as comprobacións das transmisións de ruídos ás vivendas deben facerse no preciso momento en que tal cousa se denuncia por parte dos afectados, é dicir, cando o local está a prexudicar con niveis inadecuados de ruídos, cometendo con iso unha infracción administrativa. Esta comprobación debe facerse cando se da a denuncia, posto que noutro momento carece de sentido ou pode ter outro diferente á comprobación dunha infracción, que debe facerse sempre en tempo real. Ademais, tal necesidade -de facer medicións cando avisen os reclamantes- se deduce da natureza das licenzas dos locais, de funcionamento, o que obriga aos concellos a facer unha vixilancia continuada dos establecementos con licenza dese tipo. Polo que se refire á presenza de música, que o establecemento segue a utilizar, segundo o afectado, tamén debera facerse o mesmo tipo de comprobación, isto é, acudir alí cando el, que é o que coñece a situación en cada intre e por tanto sabe cando se producen feitos que poden ser infracción (neste caso, utilizala sen estar previsto para este tipo de licenza), chama para realizar a comprobación. Polo que se refire á comprobación dos horarios e á presenza de clientes no interior e no exterior a altas horas da madrugada, debemos sinalar o mesmo, isto é, que resulta precisa a comprobación deses supostos feitos no preciso intre en que se denuncien, para que, no caso de comprobarse, se inicie o correspondente expedinte sancionar tantas veces se dean os feitos, ata que finalmente se produza o efecto disuasorio asociado ás comprobacións e sancións dos feitos que constitúen infracción. Ao respecto do problema xeral é de sinalar que o mesmo se coñece dende hai mais dun ano e sen embargo aínda non atopou solución, segundo o afectado, a pesar da última actividade municipal, que se aproxima á solución, aínda que cos matices que mencionamos. É de destacar que a situación afecta a dereitos fundamentais, tal e como recoñece a xurisprudencia; poden estar sendo prexudicados os dereitos á intimidade persoal e familiar e á inviolabilidade do domicilio. Ademais, un dos afectados na vivenda é un menor, cuia protección en todos os ámbitos (saúde, sono, descanso, educación ...) debe resultar prioritaria. O cidadán que promoveu as queixas está demandando a preservación duns intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á intimidade persoal e familiar (art. 18.1), á inviolabilidade do domicilio (art. 18.2), á protección da saúde (art. 43.1), e o dereito a gozar dun medio ambiente adecuado e á protección e mellora da calidade de vida (art. 45.1 e 2). No suposto que coñecemos, da información dispoñible parece deducirse que o Concello de Fene non adoptou todas as medidas precisas para protexer os dereitos citados anteriormente. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar ao Concello de Fene a seguinte recomendación: Que con urxencia se realicen as comprobacións de utilización de música na actividade e as medicións de ruídos que sexan precisas porque o afectado chame á policía -ou a quen o ente local determine- para indicar que sofre os prexuízos que ven denunciando dende hai tempo; que as medicións se dean no preciso intre da chamada, cando o local está a prexudicar con niveis inadecuados de ruídos, cometendo unha infracción administrativa; que no seu caso se actúe para corrixir e sancionar as infraccións; que se comprobe tamén e no seu caso se evite a presenza de persoas consumindo ou molestando ás portas do local e o funcionamento coas portas pechadas fora do horario permitido despois de sobrepasarse o tempo de obrigado desaloxo. Resposta do Concello de Fene: recomendación aceptada. 12.-Recomendación dirixida ao Concello de Sanxenxo o día 17 de xuño de 2013, debido ás molestias por ruídos producidas polo establecemento.(Q/2140/12, Q/1979/12, Q/2009/12 y Q/1810/12). Nesta institución do Valedor do Pobo abríronse os expedientes arriba indicados como consecuencia de varios escritos de queixa presentados, respectivamente, por Dª ..., respecto das molestias por ruídos producidas polo establecemento denominado “IPUB” (C.2.Q/1810/12); por Dª. ... e outros, respecto de molestias similares producidas nos establecementos denominados “BOULEVARD”, “FRIENDS”, “NORAT” e “IPUB” (C.2.Q/1979/12); por D. ..., tamén polas mesmos motivos en relación coa actividade do establecemento denominado “BB2” (C.2.Q/2009/12), e por Dª. ..., tamén polas molestias por ruídos producidos polo establecemento “BOULEVARD” (C.2.Q/2140/12). Ao considerar que estas queixas reunían os requisitos formais recollidos no artigo 18 da Lei do Valedor do Pobo, e que atopaban en principio cobertura constitucional derivada dos artigos 18, 1) e 2), e 45 da Constitución, admitíronse a trámite e promoveuse a investigación sumaria e informal para o esclarecemento dos supostos en que se baseaban. A este respecto, en relación coa queixa C.2.Q/1810/12 recibimos un primeiro informe dese Concello de Sanxenxo do 18-7-2012 (RS nº 1599) no que se indicaba expresamente o seguinte: “O citado establecemento IPUB obtivo licenza municipal provisional o 02 de xullo de 1998, para Café-Bar, sendo titular da mesma a mercantil ....; e licenza municipal definitiva o 14 de xullo de 1998. Por Acordo da Comisión de Goberno do Concello de Sanxenxo de 11 de xuño de 1999 autorizouse o cambio de actividade de café-bar a cafetería dunha cunca, no citado establecemento sito ... de Portonovo, logo da solicitude da mercantil .... O 24 de marzo de 2009 prodúcese un cambio de titularidade da licenza municipal en favor da mercantil ... O 25 de febreiro de 2011 cambia novamente a titularidade da licenza municipal, pasando a mesma á mercantil ..., que é titular na actualidade. No seu momento, pola mercantil interesada aportouse informe sobre a medición do illamento do local a ruído aéreo, de 29 de xuño de 2006, no que se indica o seu cumprimento. (Axúntase copia). O 20 de xullo de 2006, polo Arquitecto Técnico municipal informase da instalación e verificación do limitador-sonógrafo na cadea de son. (Achégase copia). Dende o último cambio de titularidade, ó establecemento de referencia incoáronselle catro expedientes sancionadores por infracción do horario de peche, o 013-11 IH, 016-11 IH, 024-11 IH e 006-12 IH. De ditos expedientes déuselle traslado á Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza, os efectos da súa competencia; para, no seu caso, impoñer sancións graves por reiteración de sancións leves, de acordo co establecido na Lei Orgánica 1/1992, de 21 de febreiro, de Protección da Seguridade Cidadán. Ademais, en cumprimento do disposto na Ordenanza Municipal de Protección do Medio Ambiente contra a contaminación acústica do Concello de Sanxenxo, en concreto no seu artigo 10.2 no seu último parágrafo que establece que os dispositivos, (sonógraforexistrador), deberán enviar os datos ao sistema de inspección diariamente, considerándose a falta de recepcións dos mesmos así como a existencia de calquera incidencia, que atinxe ao funcionamento correcto do dispositivo, como suficiente para a suspensión preventiva da actividade; incoáronse dous expedientes de suspensión preventiva da actividade; en concreto o 001-11 SON, que se inicia por Resolución da Alcaldía de 07 de xullo de 2011 e finaliza por Resolución da Alcaldía de 14 de xullo de 2011; e o 001-12 SON que se inicia por Resolución da Alcaldía de 02 de maio de 2012 e finaliza por Resolución da Alcaldía de 23/05/2012. Sobre a celebración dunha festa tropical no citado establecemento, na noite do sábado ó domingo do 16 de xuño de 2012, debe indicarse que non foi certo que se celebrara a mesma.” A información facilitada por ese Concello confirmou un dos aspectos principais da queixa, isto é, o funcionamento irregular do establecemento, que ten licenza de sinxelo café-bar ou cafetería, pero sen embargo funciona con música e como pub -como por outra parte se deduce claramente polo seu nome comercial-. Esa circunstancia ten importantes consecuencias prexudiciais: ruído, horario, instalacións, como dobre porta, etc.-. Sen embargo, non se aclaraba no informe que ese concello dera axeitada resposta ás denuncias dos afectados; en especial non aclaraba que se comprobase axeitadamente os niveis de ruído transmitido nas vivendas, a pesar das numerosas denuncias promovidas. Isto ten especial relevancia, cómpre subliñar, posto que esa transmisión pode supoñer a conculcación de dereitos fundamentais -dereito á preservación da intimidade persoal e familiar no ámbito domiciliario, art. 18. 1 e 2 CE- e doutros dereitos constitucionais -arts. 43 e 45 CE-. No relativo á dobre porta, tampouco se aclara esta cuestión, posiblemente porque o local formalmente é unha cafetería, actividade á que debera cinguirse, o que non sucede. No que fai referencia á necesidade de ter un limitador e sonógrafo-rexistrador, ese concello non mencionaba no informe remitido se comprobara o adecuado funcionamento do primeiro, e sobre todo non aclara o sucedido co segundo; unicamente sinalaba que como consecuencia dos seus resultados se deron o que chama “suspensións preventivas”, o que seguramente facía referencia a incumprimentos nos niveis permitidos, pero non aclaraba cantos e con qué niveis, e sobre todo non indicaba cal fora o resultado dos expedientes sancionadores que se incoaran por tal motivo, posto que trataríase de infraccións administrativas con medidas cautelares de suspensión (“preventiva”, sinalábase por ese Concello). Respecto da suposta celebración dunha festa ese concello sinalaba no seu informe que non se celebrara (“non foi certo que se celebrara a mesma. Axúntase informe dos Axentes da Policía Local do Concello de Sanxenxo”). Sen embargo, o parte da policía local sinalaba que non tivo constancia da celebración de ningún concerto no local e que non recibiu queixa ou aviso, o que é algo certamente diferente. Os reclamantes sinalaban que se celebrara, tal e como estaba anunciada, e que nese Concello lles dixeran que a prohibirían. Os veciños puideron non chamar debido a que habitualmente non se acode a comprobar ou non se actúa adecuadamente para impedir este tipo de situacións, segundo indican. Sen embargo, xa antes advertiran de que se celebraría, polo que parecería lóxica a comprobación. Por todo o sinalado, fíxose preciso requirir dese concello un informe complementario para a aclaración sobre os extremos mencionados e sobre todos os xa contidos no anterior requirimento dirixido a ese Concello. A este respecto, recibimos un segundo informe dese Concello de Sanxenxo do 10-10-2012 (RS nº 2003) no que se indicaba expresamente o seguinte: “Como xa se dixo con anterioridade, o citado establecemento obtivo licenza municipal provisional o 02 de xullo de 1998, para Café-Bar, sendo titular da mesma a mercantil …, e definitiva o 14 de xullo de 1998. Por Acordo da Comisión de Goberno do Concello de Sanxenxo de 11 de xuño de 1999 autorizouse o cambio de actividade de café-bar a cafetería dunha cunca, no establecemento sito ..., logo da solicitude da mercantil ….. O 24 de marzo de 2009 prodúcese un cambio de titularidade da licenza municipal en favor da mercantil ….. O 25 de febreiro de 2011 cambia novamente a titularidade da licenza municipal, pasando a mesma á mercantil …. No seu momento, pola mercantil interesada aportouse informe sobre a medición do illamento do local a ruído aéreo, de 29 de xuño de 2006, no que se indica o seu cumprimento. Dito informe refírese á transmisión do ruído, establecendo un límite de decibelios permitidos. O 20 de xullo de 2006, polo Arquitecto Técnico municipal informase da instalación e verificación do limitador-sonógrafo na cadea de son. O establecemento ten instalado un equipo de control de son, (sonómetro e Limitador) Equipo TR039071, en cumprimento do establecido na Ordenanza Municipal de Protección do Medio Ambiente contra a contaminación acústica do Concello de Sanxenxo, limitándose a 80 decibelios a emisión sonora, en base o informe da medición do illamento acústico aportado. Dende o último cambio de titularidade, ó establecemento de referencia incoáronselle catro expedientes sancionadores por infracción do horario de peche, o 013-11 IH, 016-11 IH, 024-11 IH e 006-12 IH. De ditos expedientes déuselle traslado á Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza, os efectos da súa competencia, para no seu caso impoñer sancións graves por reiteración de sancións leves, de acordo co establecido na Lei Orgánica 1/1992, de 21 de febreiro, de Protección da Seguridade Cidadán. Ademais, en cumprimento do disposto na Ordenanza Municipal de Protección do Medio Ambiente contra a contaminación acústica do Concello de Sanxenxo, en concreto no seu artigo 10.2 no seu último parágrafo que establece que os dispositivos, (sonógraforexistrador), deberán enviar os datos ó sistema de inspección diariamente, considerándose a falta de recepcións dos mesmos así como a existencia de calquera incidencia, que atinxe ó funcionamento correcto do dispositivo, como suficiente para a suspensión preventiva da actividade; incoáronse dous expediente de suspensión preventiva da actividade, precisamente por constatarse a manipulación dos citados aparellos. O establecemento non ten obriga de dispoñer de dobre porta, polo tipo de licenza que posúe. A licenza de cafetería permite ter equipos de son nos establecementos, que non deberán emitir a mais decibelios dos autorizados. En todo caso, a citada licenza ten a limitación horaria fixada pola Orden de 16 de xuño de 2005, pola que se determinan os horarios de apertura e peche de espectáculos e establecementos públicos na Comunidade Autónoma de Galicia, establece como horario máximo de peche para a categoría denominada Cafetería, as 03,00 horas, ampliándose dito horario ata as 03,30 horas as noites dos xoves ó venres, do venres ó sábado, do sábado ó domingo e do domingo ó luns. A mesma ampliación aplicarase as noites anteriores ós festivos e as dos festivos. O control do cumprimento do horario levarase a cabo pola Policía Local do Concello. O seu incumprimento da lugar á incoación de expedientes sancionadores, como mais arriba se indicou. Por cuanto a informe policial do 19 de xuño de 2011, sobre da celebración dunha festa no establecemento de referencia, no que indican que non tiveron constancia da celebración da mesma, debemos estar o establecido no artigo 137.3 da Lei 30/1992, de 26 de novembro, de Réxime Xurídico das Administracións Públicas e do Procedemento Administrativo Común, polo que os feitos constatados por funcionarios ós que se recoñece a condición de autoridade, formalizados en documento público observando os requisitos legais pertinentes, terán valor probatorio; si ben, dita presunción o é iuris tantum e non iuris et de iure, pola denunciante nunca se aportou proba en contrario que acreditara as súas manifestacións. Debemos manifestar certa curiosidade pola reiteración de denuncias sobre o establecemento referido, cando nas proximidades da vivenda da denunciante, e do seu establecemento de hostalería, atópanse cando menos catro locais con licenza de Café-Bar Categoría Especial ou Pubs.” Por outra parte, en relación coa queixa C.2.Q/1979/12 recibimos tamén un informe dese Concello de Sanxenxo de data do 11-10-2012 (RS nº 1994, do 15-10-2012) no que se indica expresamente o seguinte: “O establecemento denominado BOULEVARD obtivo licenza municipal provisional o 06 de outubro de 1999, para Cafetería dunha taza, sito ... de Portonovo, sendo titular da mesma D. ..., e definitiva o 15 de maio de 2002, na tramitación do expediente 466-24/98. A citada licenza, por cambio de titularidade, é transmitida a D° ..., mantendo a cualificación de Cafetería dunha taza. (Expte.: 466-24/98). Novamente, transmítese a citada licenza, por cambio de titularidade de 30 de abril de 2012, en favor de D. ... (expte.: 466-24/98). Debe indicarse que, a licenza concedida cumpría os parámetros fixados pala lexislación urbanística e sectorial de aplicación, vixentes no momento da súa concesión. O establecemento ten instalado un equipo de control de son, (sonómetro e Limitador) Equipo TR039071, en cumprimento do establecido na Ordenanza Municipal de Protección do Medio Ambiente contra a contaminación acústica do Concello de Sanxenxo. Por canto o incumprimento do horario de peche, debe reseñarse que, revisados os arquivos municipais, o establecemento ten incoado un expediente sancionador en dita materia no ano 2010, e dous no ano 2011. Polo que se refire á incoación de expedientes sancionadores pola superación dos decibelios permitidos, ten incoado un no ano 2010 e outro no ano 2011. Ademais, no ano 2010 suspendéuselle preventivamente a actividade por manipulado do equipo de control de son (sonómetro-limitador). Denúnciase o incumprimento do Código Técnico da Edificación, polo que debe indicarse que o mesmo non estaba en vigor no momento de concesión da licenza, polo que non é de aplicación. - O establecemento denominado FRIENDS obtivo licenza municipal de obra e instalación por Resolución da Presidencia da Xerencia Municipal de Urbanismo de 19 de outubro de 2005 e licenza de posta en funcionamento por Resolución da Presidencia da Xerencia Municipal de Urbanismo de 04 de maio de 2006, nun establecemento sito ... de Portonovo (Sanxenxo), para Bar, na tramitación do expediente 829-22/05, sendo seu titular a mercantil …. Debe indicarse que, a licenza concedida cumpría os parámetros fixados pola lexislación urbanística e sectorial de aplicación, vixentes no momento da súa concesión. O establecemento ten instalado un equipo de control de son, (sonómetro e Limitador) Equipo TRO38780, en cumprimento do establecido na Ordenanza Municipal de Protección do Medio Ambiente contra a contaminación acústica do Concello de Sanxenxo e, con unha limitación de 80 decibelios, fixados pola Delegación Provincial de Medio Ambiente. Por canto o incumprimento do horario de peche, debe reseñarse que, revisados os arquivos municipais, o establecemento ten incoado un expediente sancionador en dita materia no ano 2007, outro en 2008 e dous no ano 209. Polo que se refire á incoación de expedientes sancionadores pola superación dos decibelios permitidos, ten incoado un no ano 2008. Ademais, o citado establecemento foille suspendida preventivamente a actividade no ano 2008 e 2012, logo da comprobación da manipulación dos aparellos de control de son (sonómetro e Limitador). Denúnciase o incumprimento do Código Técnico da Edificación, polo que debe indicarse que o mesmo non estaba en vigor no momento de concesión da licenza, polo que non é de aplicación. - O establecemento denominado NORAT obtivo licenza municipal o 18 de maio de 1990, para un Bar de 4° Categoría (expte. A024/90), e licenza provisional por cambio de categoría da licenza para Cafetería 1 ° Especial o 14 de decembro de 1995 e definitiva o 30 de xullo de 1997, nun establecemento sito ... de Portonovo (Sanxenxo), na tramitación do expediente 331-6/95, sendo seu titular D° ... Debe indicarse que, a licenza concedida cumpría os parámetros fixados polo lexislación urbanística e sectorial de aplicación, vixentes no momento da súa concesión. O establecemento ten instalado un equipo de control de son, (sonómetro e Limitador) Equipo TR038780, en cumprimento do establecido na Ordenanza Municipal de Protección do Medio Ambiente contra a contaminación acústica do Concello de Sanxenxo e, con unha limitación de 80 decibelios, fixados polo Delegación Provincial de Medio Ambiente. Por canto o incumprimento do horario de peche, debe reseñarse que, revisados os arquivos municipais, o establecemento ten incoado tres expedientes sancionadores en dita materia no ano 2008, dous no ano 2009, dez no ano 2010, oito no ano 2011 e, hasta o momento actual un no ano 2012. Denúnciase o incumprimento do Código Técnico da Edificación, polo que debe indicarse que o mesmo non estaba en vigor no momento de concesión da licenza, polo que non é de aplicación. Ademais, en relación coa queixa C.2.Q/2009/12 recibimos un informe dese Concello de Sanxenxo de data do 11-10-2012 (RS nº 1994, do 11-10-2012) no que se indica expresamente o seguinte:: “O citado establecemento BB2 obtivo licenza municipal provisional o 02 de marzo de 1996, para Café-Bar de Categoría Especial, sendo titular da mesma a mercantil ..., e definitiva o 31 de xullo de 1996, na tramitación do expediente 350-25/95. A citada licenza, por cambio de titularidade do 03 de setembro de 1998, é transmitida á mercantil ..., mantendo a cualificación de Café-Bar Categoría Especial. (Expte.: 479-37/08). Novamente, transmítese a citada licenza, por cambio de titularidade de 05 de febreiro de 2007, en favor da mercantil ... (expte.: 924-47/06). Debe indicarse que, a licenza concedida cumpría os parámetros fixados pola lexislación urbanística e sectorial de aplicación, vixentes no momento da súa concesión. O establecemento ten instalado un equipo de control de son, (sonómetro e Limitador), en cumprimento do establecido na Ordenanza Municipal de Protección do Medio Ambiente contra a contaminación acústica do Concello de Sanxenxo. A queixa presentada indica que o establecemento carece de licenza de PUB, dispoñendo de cafetería; o cal non é veraz, pois como se indica mais arriba, obtivo a licenza de Café-Bar Categoría Especial que é asimilable a PUB. Por canto o incumprimento do horario de apertura, debe reseñarse que, revisados os arquivos municipais, o establecemento non ten incoado ningún expediente sancionador en dita materia, nos anos 2009, 2010, 2011 e 2012. Así mesmo, tampouco conta con incoación de expedientes sancionadores pola superación dos decibelios permitidos. Denúnciase o incumprimento do Código Técnico da Edificación, polo que debe indicarse que o mesmo non estaba en vigor no momento de concesión da licenza, polo que non é de aplicación. En todo caso, o interesado que formula a queixa, en ningún momento presenta proba algunha dos feitos denunciados, invertendo a carga da proba na Administración.” Por outra parte, en relación coa queixa C.2.Q/2140/12 recibimos tamén un informe dese Concello de Sanxenxo de data do 16-10-2012 (RS nº 2002, do 19-10-2012), que coincide co informe do expediente C.2.Q/1979/12, polo que non é necesario reiteralo aquí. Á vista do anteriormente expresado, estimamos que deben facerse algunhas consideracións atendendo á normativa xurídica que debe terse en conta en relación coa problemática exposta. Os reclamantes que promoveron as queixas están demandando a preservación duns intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á intimidade persoal e familiar (art. 18.1), á inviolabilidade do domicilio (art. 18.2), á protección da saúde (art. 43.1), e o dereito a gozar dun medio ambiente adecuado e á protección e mellora da calidade de vida (art. 45.1 e 2). Como consecuencia das citadas disposicións constitucionais, os poderes públicos teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Neste sentido, cómpre subliñar que polo que se refire a nosa Comunidade Autónoma o Decreto 292/2004, de 18 de novembro, polo que se aproba o Catálogo de espectáculos públicos e actividades recreativas da Comunidade Autónoma de Galicia, establece no seu artigo 2 que: “1.Todas as licenzas e autorizacións que se outorguen polas administracións locais e autonómica para a celebración de espectáculos públicos, desenvolvemento de actividades recreativas ou de apertura de establecementos públicos dedicados a esta materia, deberán axustarse, en canto a súa denominación e definición, ás recollidas neste catálogo. Os números identificativos da actividade ou espectáculo recollidos nesta norma deberán figurar nas licenzas outorgadas polos concellos. 2. Nas licenzas que concedan os concellos deberán constar con exactitude os espectáculos ou actividades a que se dedique o establecemento ou recinto.” Por outra parte, no Catálogo que figura como anexo ao articulado deste Decreto 292/2004 indícanse expresamente unha enorme variedade de categorías de actividades, locais ou establecementos. No apartado 2.6, referido ás “Actividades de ocio e entretemento”, consistentes na realización de celebracións, disfrute do tempo libre, e a práctica de calquera acción que teña como fin ou entretemento das persoas, recóllense varios tipos de establecementos, entre eles (apartado 2.6.4) os denominados Pubs: “establecementos públicos fixos e independentes dedicados exclusivamente ao servizo de bebidas. Poden dispoñer de ambientación musical por medios técnicos, pero sen pista de baile”. Ademais, neste mesmo catálogo no apartado de “Actividades de restauración (2.7)” que aparecen definidas como “as que teñen por obxecto a prestación de servizo de bebidas e comida elaborada para o seu consumo no interior dos locais”, recóllense tamén varios tipos de establecementos, entre os que se atopan o bar ou café-bar (2.7.2) e a cafetería (2.7.3). Á vista desta normativa xeral aplicable na nosa Comunidade Autónoma unha cafetería considérase un establecemento de restauración, e non un establecemento de ocio e entretemento, o que sen embargo se podería dicir dun pub, no que se podería dispoñer de ambientación musical por medios técnicos. En consecuencia, a instalación de aparatos para reproducir música sería incompatible co concepto de cafetería, tal e como se define no Catálogo referido. Por outra parte, na Ordenanza Municipal de Protección do Medio Ambiente contra a contaminación acústica dese Concello de Sanxenxo (publicada no BOP de Pontevedra de 14-3-2006) indícase expresamente no Anexo III relativo ás Definicións e Clasificacións por Grupos das diferentes actividades de entretemento e ocio, no apartado 1.7 sinálase expresamente que: “Como regra xeral, no interior dos locais onde se desenrolen actividades do Grupo I, que teñan por finalidade fundamental a reunión de persoas para charlar, tomar unha consumición ou comer, non se permitirá a instalación de aparellos de reprodución de música nin videos-musicais”. Neste sentido, o café-bar e a cafetería figuran no citado Grupo I. Na Ordenanza Municipal, sen embargo, os establecementos con categoría de Café-bar especial figuran clasificados, xunto cos pubs e cervexerías de máis de 100 m2, no Grupo II, polo que este tipo de establecementos quedarían fóra da prohibición antes citada do apartado 1.7 do Anexo III. Neste sentido, nos establecementos con esta categoría que se mencionan nas queixas (é o caso dos locais “BB2” e “NORAT”) estaría permitida a instalación de aparellos de reprodución de música e vídeos-musicais. Nos supostos aos que se refiren as queixas presentadas, nos informe aportados non se indica se a licenza se concedeu despois de seguir os trámites previstos no RAMINP. Por tanto, a falta doutra explicación dese Concello, todo parece indicar que a licenza que se outorgou trátase dunha licenza de cafetería que non se contemplaría como unha licenza de funcionamento, por tanto suxeita ao procedemento entón regulado no RAMINP, o que esixía o correspondente proxecto que garantise a inocuidade do establecemento potencialmente molesto, a apertura dun trámite de información publica, a notificación individual aos veciños inmediatos, a licenza de obra (provisional, sen permiso para funcionar) coas medidas correctoras que se determinaran, a comprobación por técnico municipal da adecuada execución do esixido, e a licenza definitiva. Unha das condicións que deben cumprir os locais autorizados é o axuste ao tipo de licenza que lles foi concedida, de tal modo que as súas actividades non superen os parámetros manexados á hora de conceder as licenzas de funcionamento. A este respecto, os locais que contan con licenzas para funcionar como simples bares, cafetarías ou similares non poden realizar o seu labor con música e cun horario amplo, entre outras moitas razóns porque no momento do exercicio do control preventivo, é dicir, no procedemento da licenza, os promotores e as administracións intervenientes (concello e Consellería de Medio Ambiente) non garantiron a inocuidade dos locais nesas condicións de uso, ao se preveren outras. As exixencias ambientais para este tipo de locais son menos rigorosas, polo que se posteriormente non axustan o seu modo de funcionar ao verdadeiramente habilitado, poden causar importantes prexuízos, e, en calquera caso, están incumprindo as condicións da licenza municipal que posúen. Este tipo de establecementos, agás os xa sinalados de “BB2” e “NORAT” non poden contar con música, nin pretender exercer como pubs. Ao respecto xa tivemos ocasión de sinalar en anteriores ocasións que a denominación café-bar fai referencia a locais que non poden incluír na súa actividade equipos de música, incluso nos supostos en que se encontran mencionados nos proxectos (véxase a recomendación e suxestión incluídas no Informe Anual ao Parlamento de Galicia 2002: 249 e ss). Así se desprende da diferenciación que realizan as variadas normas reguladoras da materia, como poden ser o catálogo de espectáculos públicos e actividades recreativas da Comunidade Autónoma de Galicia (Decreto 292/2004), o Real decreto 2816/1982, do 27 de agosto, polo que se aproba o regulamento xeral de policía de espectáculos públicos e actividades recreativas, ou as diferentes ordes da Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza que veñen regulando os horarios de apertura e peche dos locais. O Decreto 292/2004 cita as salas de baile ou festas, as discotecas, os pubs e os karaokes como establecementos con ambientación musical, e, polo contrario, ao mencionar as cafeterías, cafés ou bares non sinala que teñan esa característica, a ambientación musical, pola que a diferenza resulta clara. Por outra parte, debe subliñarase que, a pesar da anterior circunstancia e das denuncias e queixas dos interesados, na información remitida por ese Concello segue sen aportarse ningún elemento relativo á comprobación e, no seu caso, corrección, dos ruídos que son obxecto tanto das denuncias dos reclamantes nos casos que motivaron as queixas, comprobacións que necesariamente deberanse facer no preciso momento en que se dea a suposta infracción, e cantas veces se dean as molestias nocturnas, aos efectos de comprobar e valorar a eventual reincidencia no comportamento infractor. En consecuencia, ademais da obriga apuntada no parágrafo anterior, o Concello debera ter en conta que co outorgamento da licenza non termina o labor do ente local. A licenza abre unha relación continuada no curso da cal a administración local terá por función garantir en todo momento o interese público, principalmente o dos veciños inmediatos, o que, segundo reiterada xurisprudencia, constitúe unha condición implícita de toda licenza municipal de funcionamento. Todo o anterior supón unha desatención das funcións municipais contempladas no art. 25 da LRBL, que establece que “o municipio exercerá, en todo caso, competencias, nos termos da lexislación do estado e das comunidades autónomas, nas seguintes materias: f) protección do medio ambiente”. E esa desatención pode dar lugar á responsabilidade municipal, como reiteradamente vén determinando a xurisprudencia ao xulgar supostos moi similares. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar a ese Concello de Sanxenxo a seguinte recomendación: Que con urxencia se proceda a corrixir a inadecuada concesión municipal de licenza de cafetería (sería o caso dos establecementos “IPUB”, “BOULEVARD” e “FRIENDS”) coa autorización de instalación de equipos de son, que non se admiten para este tipo de locais nin no Decreto da Xunta de Galicia 292/2004, de 18 de novembro, polo que se aproba o Catálogo de espectáculos públicos e actividades recreativas, nin tampouco na Ordenanza Municipal de Protección do Medio Ambiente contra a contaminación acústica dese Concello de Sanxenxo, e que se corrixa o funcionamento irregular destes establecementos derivado de tal circunstancia. Que, por outra parte, en relación cos establecementos que por estar clasificados como Café-bar de categoría especial (sería o caso dos establecementos “BB2” e “NORAT”) e polo tanto estarlles permitido instalar aparellos de reprodución de música e vídeos musicais, se atendan puntualmente as denuncias dos reclamantes por molestias provocadas por ruídos procedéndose á medición mediante sonómetros nos domicilios afectados cando sexa requirida polos interesados, para a comprobación efectiva das molestias denunciadas Resposta do Concello de Sanxenxo: recomendación aceptada. V- CONCLUSIÓNS FINAIS A oposición aos proxectos de plan de ordenación mineira e de determinadas explotacións tiveron unha relevancia considerable na nosa actividade en materia de medio ambiente, como o proban as case 650 queixas que coñecemos por este motivo. Destacaron as moitas queixas recibidas contra o proxecto de mina de ouro de Corcoesto, que argumentaban que con el se darían prexuízos sociais e económicos, máis contaminación da auga e danos na zona protexida, e que o proceso de análise ambiental non cumprira algún requisito do trámite de información pública ou que a avaliación dos aspectos culturais foi inadecuada. Algunhas destas circunstancias foron confirmadas nas investigacións, tal e como destacamos nas nosas respostas. Tamén confirmamos a realidade dun bo número de queixas por deficiencias en materia de participación cidadá e acceso á información medioambiental en poder das administracións. Os órganos consultivos e de participación social nesta materia non se convocaron nos prazos previstos, circunstancia que conseguimos corrixir despois da correspondente recomendación. Esa falta de convocatorias periódicas foi detectada en ocasións anteriores, polo que debe poñerse especial atención na planificación das súas convocatorias e en que se cumpran os roles que lles atribúe a normativa. En canto ao exercicio do dereito a acceder á información ambiental en poder das administracións dunha forma rápida e sen trabas apreciamos un bo número de retrasos, finalmente corrixidos co curso das queixas. A reforma prevista da lei da caza contemplaba unha rebaixa da idade a partir da cal se permite asistir ás cacerías. Iso levounos a reclamar da Xunta que non se fixese tal cousa. Aceptouse a nosa argumentación e por iso se modificou o proxecto de lei, de tal forma que a versión finalmente elevada ao Parlamento de Galicia fixaba a idade legal en 16 anos, o que finalmente se aprobou. Tamén coñecemos actuacións inadecuadas en materia de ruídos, vertidos ou protección dos espazos naturais. A maioría das queixas tratadas tiveron unha solución satisfactoria, aínda que nalgunhas constatamos que esa corrección se deu tarde e que os prexuízos sufridos polos reclamantes se deberan ter evitado mediante unha actuación dilixente. Isto apréciase de forma especial en materia de contaminación acústica, onde algúns concellos seguen tendo un comportamento insatisfactorio. Isto pasou a pesar de que os incumprimentos en materia de ruídos supoñen a conculcación do dereito fundamental á intimidade persoal e familiar no ámbito domiciliario (art. 18.1 e 2 da Constitución) e doutros dereitos constitucionais (á saúde, art. 43; ou á calidade de vida e ao medio ambiente adecuado, art. 45). Como aspecto positivo en materia de contaminación acústica seguimos apreciando unha boa predisposición municipal para tratar os prexuízos dos botellóns ou as zonas acusticamente contaminadas, o que reclamamos dende hai tempo. Moitos concellos actuaron para evitar ou diminuír os efectos negativos deses fenómenos, aínda que é certo -como eles mesmos sinalan- que unha actuación sostida no tempo só poderá mellorar a situación, pero non evitar todas as posibles infraccións. Nalgúns continúan os problemas de ruído na vía pública como consecuencia deses dous fenómenos, con importantes prexuízos para os veciños afectados. ÁREA DE EDUCACIÓN I- INTRODUCIÓN A inestabilidade do noso sistema educativo, tanto na ensinanza obrigatoria e o bacharelato como na educación superior, vai camiño de converterse nun problema crónico. É evidente que a calidade dun sistema educativo require, ademais dunha inxente asignación orzamentaria, unha clara vontade política –un amplo pacto de Estado sobre o modelo de educación que debe promoverse–, comprometendo o esforzo de todos os sectores implicados na ensinanza e da sociedade no seu conxunto. Mellorar os resultados da acción educativa depende dunha clara planificación de obxectivos e recursos, do acordo social sobre o modelo e da estabilidade do marco normativo. A situación que vivimos no noso país parece ir na dirección contraria. O debate político e social xerado este ano ao fío da tramitación parlamentaria da Lei Orgánica para a mellora da calidade educativa é unha mostra elocuente desta situación. A educación – en rigor, o modelo educativo- é un tema politizado en exceso. Son os partidos políticos os que capitalizan o debate sobre o modelo de educación mentres na sociedade, en xeral, detéctase un alto grao de desinformación e, en amplos sectores, de indiferenza. Só os colectivos directamente afectados (profesores, estudantes, sindicatos de ensinanza…) organizaron mobilizacións, e queda desdebuxado o papel esencial que a sociedade debe desempeñar para educar. Quizais debamos reflexionar sobre o sentido profundo do proverbio africano que di que para educar a un neno fai falta a tribo enteira. Os cidadáns parece que interiorizaron a súa función secundaria na educación e asumen como algo inevitable que o modelo educativo cambiará cando cambie o partido político no goberno. Ven con resignación que dende 1970 tiveramos oito leis orgánicas que modificaron o sistema educativo non universitario e catro leis orgánicas en materia de universidades. Os profundos desacordos sobre o currículo escolar, a estrutura das ensinanzas, as linguas vehiculares, a ensinanza relixiosa ou os concertos educativos, con mensaxes confusas sobre propósitos privatizadores, e a decisión de derrogar a lei se se produce un cambio do partido político no goberno, xeran na sociedade unha actitude de desesperanza e impotencia que non contribúe a un clima de decidido compromiso social para conseguir unha educación de calidade. Por outra banda, cando non se garante a prioridade do presuposto educativo e se producen constantes restricións na organización prestacional deste dereito fundamental, todo o sistema reséntese. Os expertos que analizan as perspectivas do noso país en termos de crecemento económico e creación de emprego subliñan, sen excepción, que un dos obstáculos principais é a falta dun proxecto estratéxico en educación, que pasa, de forma imprescindible, por inverter na formación necesaria para competir na moderna economía do coñecemento. A redución das partidas orzamentarias destinadas a educación nos últimos anos (as partidas destinadas a educación nos Presupostos de Galicia para o exercicio 2013 diminuíron un 4,3%, co que dispuxo de 96,5 millóns de euros menos) vai no mesmo sentido que os presupostos xerais do Estado, nos que diminuíu un 14,4%. Todo iso supuxo que a inversión pública no sistema educativo se sitúe por debaixo da media da OCDE. No caso español, o aumento do gasto por alumno de educación infantil, primaria e secundaria nos últimos 10 anos estivo sempre por debaixo da media da OCDE e da UE. Só o gasto por alumno en educación superior aumentou en valores por encima da media da OCDE e da UE. Porén, as universidades do Sistema Universitario de Galicia recibiron 371,5 millóns de euros, un 5% menos que en 2012. Ademais destas dificultades financeiras, o SUG acusa os mesmos problemas que o resto do sistema universitario español en termos de calidade e eficiencia. Unha das súas consecuencias máis rechamantes é a dificultade das universidades españolas para acadar postos relevantes nas clasificacións internacionais dos centros superiores de excelencia, ou a súa presenza nesas clasificacións moi por detrás de países que non son comparables ao noso en tradición universitaria, sen prexuízo de que os indicadores e criterios empregados para ordenar estas listas sexan, en ocasións, discutibles. Na nosa comunidade fóronse conseguindo todos estes anos logros importantes en aspectos que afectan ao contido esencial do dereito fundamental á educación: oferta de prazas nos centros de ensinanza, profesorado, bolsas e axudas, atención ao alumnado con necesidades específicas de apoio educativo, contratos-programa enfocados á mellora do éxito escolar, o Plan LIA de bibliotecas escolares ou a ampliación do Espazo Abalar. É evidente que algunhas persoas percibiron unha diminución das prestacións que viñan recibindo como consecuencia dos inevitables axustes derivados da diminución do presuposto educativo, pero, en liñas xerais, o servizo público da educación mantívose en niveis adecuados. A percepción social é distinta, en cambio, se nos referimos aos recursos educativos complementarios. Este ano os problemas non xurdiron, como en anos anteriores, do transporte escolar, senón da entrada en vigor do novo Decreto 132/2013, de 1 de agosto, polo que se regulan os comedores escolares dos centros docentes públicos non universitarios dependentes da consellería con competencias en materia de educación. Aínda que nos referiremos a algúns problemas concretos que se xeraron na súa aplicación cando analicemos a nosa actividade de supervisión, é necesario adiantar que, con carácter xeral, o espírito da nova normativa se axusta mellor ao carácter compensatorio das desigualdades que inspira este tipo de recursos ou servizos complementarios. Parte da base de desvincular a condición de usuario lexítimo do transporte escolar da condición de usuario gratuíto do comedor e establece o pago de cotas de comedor en atención á capacidade económica real das familias determinada pola súa renda per cápita. Esta configuración, correctamente aplicada, evita que o presuposto educativo se vexa gravado coa gratuidade do comedor para familias de rendas altas ou moi altas, establece un sistema de bonificacións ás rendas medias en función do número de fillos e un criterio de exención total en función de certas condicións socioeconómicas. Con ocasión do exame de dalgunhas queixas, analizaremos determinadas situacións problemáticas que se detectaron. No ámbito da educación superior, a situación é moi distinta. A universidade segue inmersa nun proceso de cambios estruturais e conceptuais moi profundos que non foron acompañados do financiamento necesario nin do imprescindible compromiso da comunidade educativa para impulsar con éxito un novo paradigma de educación superior. E o que é peor, non parece que teñamos claro cal debe ser este paradigma, as liñas mestras que definan que tipo de educación superior pretendemos e que recursos son imprescindibles. Apréciase na lexislación en materia de estudos superiores un alto grao de improvisación e falta de coordinación que xera para moitos estudantes situacións problemáticas ou, en ocasións, claramente lesivas. No informe anual de 2013 desexamos chamar a atención sobre dúas delas: os títulos propios e as condicións nas que se imparten algúns masters, que examinaremos con detalle no apartado dedicado á nosa actividade de supervisión. Aos constantes cambios normativos que se producen nas cuestiones dependentes da lexislación estatal básica hai que sumar a Lei 6/2013, de 13 de xuño, do Sistema Universitario de Galicia, que entrou en vigor no mes de xullo. En canto ao cumprimento do deber de colaboración da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria con este comisionado, hai que poñer de manifesto un retraso case sistemático no envío dos preceptivos informes e un nivel moi baixo de aceptación das recomendacións e suxestións formuladas. II- DATOS CUANTITATIVOS O número de queixas recibidas ao longo do ano 2013 na área de educación non universitaria e educación superior foi de 2864. Como sucedeu noutras áreas de supervisión da actividade administrativa, presentáronse queixas múltiples de idéntico obxecto nas que unha determinada medida, decisión ou actuación administrativa afectaba a unha pluralidade de cidadáns. O número de queixas por asuntos que afectaban de forma individual á persoa promotora da nosa actividade de supervisión ascendeu a 178. A todos estes expedientes déuselles a seguinte tramitación: Total reclamantes Total asuntos Iniciadas 2864 178 Admitidas 2860 99,86 % 174 97,75 % Non admitidas 4 0,14 % 4 2,25 % Remitidas ao Defensor del Pueblo 0 ----- 0 ------ A situación das queixas admitidas a trámite é a seguinte: Total reclamantes Total asuntos Concluídas 2389 83,53 % 67 38,50 % En trámite 471 16,47 % 107 61,50 % O escaso número de expedientes non admitidos a trámite obedece aos seguintes motivos: -unha queixa referíase á impugnación xudicial da convocatoria de becas por parte do Ministerio de Educación. -outra queixa impugnaba as probas para a obtención de certificados de aptitude de profesores de formación vial convocadas pola Dirección General de Tráfico (Ministerio del Interior). -outra queixa non admitida referíase á obrigatoriedade do abono do seguro escolar, trasladándolle á interesada a normativa de aplicación. -por impugnación de cualificacións na Universidade de Vigo, remitíndolle ao procedemento legalmente establecido. Ao longo deste ano, continuouse e concluíuse a tramitación de expedientes iniciados en anos anteriores. III- ACTIVIDADE DE SUPERVISIÓN Como acabamos de sinalar, promovéronse neste ano varias queixas múltiples que tiñan un obxecto idéntico ás que faremos referencia neste apartado. Á marxe destas reclamacións que afectaban a amplos colectivos de cidadáns, a tipoloxía das queixas na área de educación, como é habitual, é moi heteroxénea. No ámbito da ensinanza non universitaria promovéronse queixas en materia de escolarización, recursos educativos complementarios, bolsas e axudas, acoso escolar, horarios de profesorado, atención a necesidades específicas de apoio educativo, dotacións e instalacións educativas, ciclos de formación profesional, e ensinanzas de réxime especial (escolas oficiais de idiomas e conservatorios de música, principalmente). No ámbito da educación superior formuláronse queixas por problemas de xestión académica (notas medias, convocatorias de axudas de formación post-doutoral); o financiamento do Sistema Universitario de Galicia; a aplicación de reducións salariais a persoal investigador contratado con cargo a proxectos de investigación; irregularidades na xestión, coordinación e impartición de cursos de master; irregularidades en determinados títulos propios das universidades ou a problemática xurdida cos títulos superiores de ensinanzas artísticas, en concreto, co de conservación e restauración de bens culturais. 1. Recursos educativos complementarios Os asuntos nos que se presentaron un número elevado de queixas cun obxecto idéntico refírense, de modo particular, aos recursos educativos complementarios. En anteriores informes sinalábamos que o dereito á educación, que é un dereito fundamental de liberdade recoñecido nos textos internacionais e constitucionais, ten unha dimensión prestacional que, en determinadas situacións, forma parte do contido esencial, pero noutras ten un carácter accesorio. Son moi complexas as situacións subxectivas que poden xurdir nesta materia pero, de entre elas, nunha situación de redución orzamentaria, resulta urxente distinguir as prestacións exixibles sobre a base do dereito subxectivo constitucional –que impón obrigas públicas directas–, daquelas outras que teñen unha natureza complementaria e contribúen ao benestar dos cidadáns pero cuxa satisfacción non forma parte, en sentido técnico-xurídico, do contido esencial do dereito fundamental á educación. Os servizos de transporte escolar e comedor nutriron unha porcentaxe elevada dos expedientes de queixa tramitados outros anos na área de educación. Como puxemos de manifesto en anteriores informes, o que en momentos máis expansivos ? dende o punto de vista do gasto público ? podía ser atendido cun relativo esforzo orzamentario, sobrecarga agora de modo insostible as contas da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria e levou a modificar a normativa sobre os criterios de acceso e subvención do servizo. A) Comedores escolares O Decreto 132/2013, de 1 de agosto, polo que se regulan os comedores escolares dos centros docentes públicos non universitarios dependentes da consellería con competencias en materia de educación deu lugar a diversas queixas motivadas polo feito de que, ao desvincularse o servizo de comedor do transporte escolar e determinarse a obriga de pagar o servizo en función da capacidade económica real da unidade familiar, certos usuarios que gozaran de gratuidade total víanse obrigados ao pago das cotas. Consideramos, porén, que o novo sistema axústase máis á natureza compensatoria do servizo de comedor escolar. Recibíronse nesta institución varias queixas que manifestaban o seu desacordo coa nova normativa en materia de comedores escolares, en particular, coa contía fixa do prezo público establecido; coa imposibilidade de levar a comida de casa, e coa determinación do exercicio fiscal tido en conta para o cálculo da renda familiar. Con motivo da interposición deses escritos de queixa iniciamos as actuacións oportunas ante a Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria. Nos informes recibidos manifestábase que o novo decreto fixa como importe máximo do prezo público —tarifa que se debe aboar por cada día en que se utilice o servizo— a cantidade de 4,50 €. Dita cifra resulta de dividir o custo económico do servizo entre o número de usuarios e o número de días de funcionamento, fixado en 175, cifra que constitúe o prezo medio do menú nos comedores escolares xestionados pola Xunta. Nos comedores de xestión directa, o custo económico determínase pola suma dos seguintes custos: materias primas e material funxible, equipamento do comedor, gas para as cociñas, nóminas e dereitos sociais do persoal laboral da Xunta, compensacións económicas do persoal de dirección, do persoal encargado e das persoas que colaboran na atención do comedor e os custos proporcionais de luz, gas, auga e seguros. Cando a xestión dos comedores escolares é indirecta, mediante a contratación do servizo a empresas de catering, ao prezo global de cada contrato engádenselle as compensacións económicas aboadas ao persoal de dirección dos centros e os custos proporcionais de mantemento xa referidos anteriormente. Os restantes importes de 1 € e 2,50 € establecéronse tomando como referencia os datos subministrados polo Instituto Galego de Estatística obtidos da enquisa de condicións de vida en Galicia. En efecto, tomáronse como base os datos estatísticos relativos ao número de fogares galegos con algún fillo menor de idade ou maior discapacitado comprendidos nos grupos de tramos de renda anual per cápita referidos ao exercicio fiscal de 2011. Atendendo, pois, á realidade sociodemográfica existente, sinaláronse tres grupos diferenciados: aqueles fogares cun único menor en idade escolar (67,4%); aqueles nos que hai dous menores en idade escolar (28,3%) e as familias numerosas (4,3%). Por último, combinando a estrutura familiar coa variable da renda neta per cápita, deseñáronse os intervalos de renda recollidos no Decreto 132/2013, co obxectivo final de garantir a progresividade do sistema de cobro polo servizo. A consellería pon de relevo no seu informe que “a progresividade e a solidariedade económica do sistema se reflicte nos últimos datos de recadación correspondentes a este mes de decembro que sinalan que o 78,206 % dos usuarios emprega o comedor de maneira gratuíta; o 5,458 % paga 1 euro; o 3,357 % aboa 2 euros e o 12,093 % dos usuarios paga 4,50 euros polo seu menú diario”. Finalmente, indícase que o referido Decreto 132/2013, no seu artigo 16, adáptase ao concepto de unidade e de renda familiar fixado pola Axencia Tributaria para a tributación do IRPF, circunstancia obrigada polo mecanismo previsto en dito decreto para a fixación da contía dos prezos públicos mediante as autodeclaracións correspondentes e a posterior comprobación administrativa, a través do cruce dos datos obtidos por dita Axencia nas campañas do IRPF. Da análise das queixas, podíanse extraer tres cuestións principais: 1ª.- a desvinculación do transporte e o comedor eliminando a gratuidade automática deste último recurso para todos os alumnos transportados, aínda que non o dereito a seren usuarios lexítimos do comedor. 2ª.- a posibilidade de non facer uso do comedor establecendo outras alternativas, como levar a comida de casa. 3ª.- os criterios empregados no Decreto 132/2013, polo que se regulan os comedores escolares, para sinalar os prezos públicos, as bonificacións e as exencións de pago. a- Desvinculación do transporte e o comedor, eliminando a gratuidade automática deste último recurso para todos os alumnos usuarios do transporte escolar En canto a este primeiro punto, con motivo da tramitación dalgúns escritos de queixa sobre o mesmo asunto, a consellería informou que o novo Decreto 132/2013, modifica algunhas previsións recollidas ao respecto na normativa anterior, partindo da situación e do modelo de comedor existente. A consellería sostiña no seu informe que o comedor escolar xorde como un recurso educativo complementario de carácter voluntario, que se vincula ao pago dun prezo público, fixado en base aos distintos niveis de renda neta da unidade familiar, calculados de acordo cos principios xerais de solidariedade e progresividade. O Decreto 132/2013, se ben segue establecendo unha vinculación entre os recursos complementarios de transporte e comedor escolar, elimina a gratuidade automática do comedor para os usuarios lexítimos do transporte. Así, aínda que prevé unha preferencia no acceso ao comedor para os usuarios lexítimos do transporte, o pago do prezo público polo servizo de comedor escolar fíxase unicamente en función da renda neta da unidade familiar do exercicio anterior, que sitúa aos usuarios nos distintos tramos de ingresos fixados polo decreto. A nova norma, segundo a consellería, pretende romper con situacións inxustas e pouco solidarias que se daban co anterior decreto, agora derrogado. A condición de usuario lexítimo do transporte escolar, de acordo coa normativa vixente que lle é aplicable, adquírese por ter a residencia familiar habitual a máis de 2 quilómetros de distancia do centro escolar que corresponda ao alumno, segundo as áreas de influencia fixadas pola Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria. Esta circunstancia obxectiva, de carácter físico ou espacial, non establece ningunha outra distinción en canto á situación económica familiar dos alumnos que usan o transporte, de forma que viaxan en transporte escolar nenos pertencentes a unidades familiares con rendas baixas e medias, e nenos pertencentes a familias de rendas elevadas ou moi elevadas. Até agora, o feito de ser usuario lexítimo do transporte supoñía de xeito automático ser usuario gratuíto do comedor. A partir da regulación dos comedores escolares efectuada no ano 2007, os usuarios do comedor que non eran usuarios do transporte e tiñan determinados niveis de renda abonaban unhas contribucións económicas en concepto de tarifas e prezos públicos pola utilización do servizo. Este sistema, vixente dende 2007 até o curso actual, xerou situacións de grave inxustiza que o novo Decreto evita, de acordo co criterio da administración educativa xa que, en definitiva, o feito decisivo do pago non era a renda familiar, senón a distancia física entre o colexio e o lugar de residencia. Así, persoas con rendas medias residentes preto do centro escolar pagaban o comedor e outros con rendas elevadas ou moi elevadas, residentes en núcleos ou urbanizacións distantes máis de 2 quilómetros do centro educativo, recibían o servizo gratuitamente, con cargo ao presuposto público sufragado por todos os contribuíntes galegos. A consellería sostén que o novo Decreto 132/2013, pretende finalizar con estas situacións inxustas, vinculando o pago dos prezos públicos polo servizo de comedor escolar á renda neta da unidade familiar. Os motivos polos que os alumnos transportados, a pesares de ter preferencia no acceso ao comedor como usuarios lexítimos, poden ter que facer fronte ás cotas de comedor fixadas en función do nivel de renda das súas familias, parecen razoables. Esta institución coñeceu moitas queixas de pais e nais de alumnos que, con baixos ou moi baixos niveis de renda familiar, pagaban o comedor por non ter que utilizar o transporte, en tanto que alumnos con altos niveis de renda que residían a máis de 2 quilómetros do centro escolar e utilizaban o transporte, eran usuarios gratuítos. b- Posibilidade de non facer uso do comedor establecendo outras alternativas, como levar a comida de casa En canto a este segundo punto, relativo a outras opcións propostas nos escritos de queixa como a de levar a comida de casa e quentala no centro, a consellería trasladou a esta institución os aspectos tomados en consideración, en particular, os perigos e consecuencias negativas que se sinalan a continuación. Dende sempre levouse aos colexios comida fría en formato pequeno, especialmente para os períodos diarios de recreo. O que non se considera aconsellable é introducir e comer nos centros escolares menús respecto dos que non se poden garantir as súas condicións antes do consumo, nin a trazabilidade dos seus compoñentes e cuxo proceso de quecemento pode producir accidentes, especialmente aos alumnos máis pequenos. Ademais, o necesario consumo separado dos alimentos traídos de casa e dos servidos no comedor, esixido pola vixente normativa sanitaria, orixinaría situacións de desvantaxe e discriminación entre os escolares, que perturbarían a boa convivencia nos centros de ensinanza. De feito, esta foi unha cuestión moi debatida no ámbito das diversas administracións educativas. As solucións adoptadas non son tampouco coincidentes. En determinadas comunidades autónomas estableceuse con carácter xeral a habilitación de espazos nos centros para quentar e consumir o almorzo levado da casa. Non foi unha decisión pacífica e foi moi discutida polas comunidades educativas afectadas. Noutros casos, aplicouse o mesmo criterio que recolle a consellería no seu informe. A normativa sanitaria non permite que nos centros escolares se poidan introducir alimentos cociñados que non estean baixo a responsabilidade dos xestores do comedor, sexa a propia consellería nos comedores de xestión directa ou a empresa concesionaria nos de xestión indirecta. Tampouco cabe desestimar os riscos na manipulación de fornos microondas ou outros aparatos eléctricos ou de gas polos propios alumnos, e moi particularmente, os máis pequenos. Facer responsables aos propios nenos da conservación de certas comidas que cómpre manter refrixeradas até o seu consumo, os problemas de conservación dos alimentos nos períodos de calor ou a vixilancia dos comensais para asegurar a inxesta dos alimentos son tamén problemas que non presentan solucións sinxelas. Hai outro factor que debe ser considerado e é que compartir espazo no comedor entre os alumnos usuarios do servizo e os que levan a comida dende as súas casas impediría ou dificultaría moito o control do alumnado con alerxias ou intolerancias alimentarias, máis problemáticas en idade infantil, o que pode ter, segundo os casos, consecuencias graves ou fatais. Hai que ter en conta que o que podería aplicarse, con mínimas cautelas, aos escolares de máis idade non vale para os máis pequenos, polo que as familias mostrarían tamén o seu desacordo por non tratarse a todos os alumnos por igual no caso de poder levar o menú da casa. A necesaria separación do alumnado á hora do xantar para o consumo do menú servido no comedor ou dos alimentos levados da casa non parece, en absoluto, unha consecuencia positiva xa que pode crear entre o alumnado unha percepción de desigualdade ou falta de recursos que prexudica aos propios nenos. A razón de fondo para regular estas alternativas sería a imposibilidade obxectiva de facer fronte ás cotas do comedor. Porén, da análise da normativa reguladora despréndese que o abono do servizo toma en consideración unicamente o nivel da renda familiar ou circunstancias obxectivas que diminúen a renda dispoñible, como ser membro de familias numerosas, polo que, con carácter xeral, non se pode considerar que a nova regulamentación prexudique as familias con menos recursos. De feito, nas estatísticas facilitadas pola consellería, como se aprecia no informe, incrementouse o número de usuarios con gratuidade total do comedor en cifras bastante superiores ás estimacións iniciais da administración educativa. c- Criterios empregados no Decreto 132/2013, polo que se regulan os comedores escolares, para sinalar os prezos públicos, as bonificacións e as exencións de pago En canto a este terceiro punto, formulábanse varias cuestións. Sobre o concepto de unidade familiar, o novo decreto regulador do comedor escolar é claro no que atinxe á obrigatoriedade da utilización dos conceptos tributarios establecidos na normativa do imposto sobre a renda para a aplicación dos prezos públicos, xa que as autoliquidacións son comprobadas mediante os datos fiscais que constan na Axencia Tributaria. Para os que teñen que facer fronte ao gasto do comedor escolar, hai que partir da base de que as cotas que deben aboar polos seus fillos usuarios do comedor están correctamente calculadas de acordo cos niveis de renda familiar, segundo os datos concretos das súas autoliquidacións sobre a renda familiar anual neta per cápita. Este dato é o que determina o acceso á gratuidade e ás bonificacións do comedor escolar, así como a fixación das cantidades que se deben aboar en concepto de prezos públicos e das tarifas do comedor escolar, nos casos en que a renda anual da familia supere certos límites. En liñas xerais, os novos criterios que establece o decreto son os seguintes: Serán usuarios gratuítos dos comedores escolares: – Os alumnos que cursen a ensinanza básica e o segundo ciclo de educación infantil pertencentes a unidades familiares que se atopen en situación socioeconómica de exclusión social certificada polos servizos sociais autonómicos ou municipais correspondentes. – Os alumnos que cursen a ensinanza básica e o segundo ciclo de educación infantil que se atopen en situación de acollemento residencial ou familiar. – Os alumnos que cursen a ensinanza básica e o segundo ciclo de educación infantil cun grao de discapacidade declarado igual ou superior ao 33 %. – Os alumnos que cursen a ensinanza básica e o segundo ciclo de educación infantil pertencentes a unidades familiares vítimas de terrorismo ou de violencia de xénero acreditada documentalmente. – Os alumnos que cursen a ensinanza básica e o segundo ciclo de educación infantil pertencentes a unidades familiares cunha renda familiar anual neta per cápita inferior a 7.000 euros. – O persoal de cociña durante os días de desempeño efectivo do seu traballo. – Os coidadores, educadores e auxiliares de enfermería que, durante o almorzo e os períodos de tempo anterior e posterior a el, atendan aos alumnos de educación especial, no tempo de desempeño efectivo do seu traballo no comedor escolar. – O persoal funcionario e laboral da Xunta de Galicia destinado nos centros de ensinanza con responsabilidades na organización dos comedores escolares ou no coidado dos alumnos comensais, durante os días de asistencia efectiva ao comedor. – Os pais, nais, titores legais e acolledores familiares de alumnos matriculados en ensinanza básica e segundo ciclo de educación infantil que colaboren na atención dos alumnos comensais durante os días en que se desenvolva a súa colaboración efectiva. O uso do comedor escolar nos supostos non descritos con anterioridade dará lugar ao abono total ou parcial deste servizo nos termos que se establecen na norma. Co obxecto de facilitar ao alumnado con pleno dereito o acceso a este servizo, a consellería asume, total ou parcialmente, o seu custo nos seguintes supostos: Serán beneficiarios de bonificación para comedor, agás na contía dun euro que se aboará por día de servizo, os alumnos cuxa renda familiar neta anual per cápita se atope nos seguintes casos: • Unidades familiares cun único menor que curse ensinanza básica obrigatoria e/ou segundo ciclo de educación infantil: Renda anual neta per cápita de 7.000,01 a 8.000,00 €. • Unidades familiares con dous menores que cursen ensinanza básica obrigatoria e/ou segundo ciclo de educación infantil: Renda anual neta per cápita de 7.000,01 a 8.000,00 € • Unidades familiares con tres ou máis menores que cursen ensinanza básica obrigatoria e/ou segundo ciclo de educación infantil: Renda anual neta per cápita igual ou superior a 7.000,01 €. Serán beneficiarios da bonificación para comedor, agás na contía de 2,50 euros de abono por día de servizo, os alumnos cuxa renda familiar neta anual per cápita se atope nas seguintes condicións: • Unidades familiares cun único menor que curse ensinanza básica obrigatoria e/ou segundo ciclo de educación infantil: Renda anual neta per cápita de 8.000,01 a 9.000,00 € • Unidades familiares con dous menores que cursen ensinanza básica obrigatoria e/ou segundo ciclo de educación infantil: Renda anual neta per cápita de 8.000,01 a 9.000,00 €. O consello escolar de cada centro docente informará ás familias sobre o servizo de comedor escolar prestado no centro, de xeito que poidan beneficiarse, no seu caso, das bonificacións. Aos efectos do decreto, como dixemos, o concepto de unidade familiar é o definido na normativa do imposto sobre a renda das persoas físicas. Aos efectos do acceso á gratuidade e ás bonificacións do comedor escolar, así como para a fixación das cantidades que se deben aboar en concepto de prezos públicos e das tarifas do comedor escolar, a renda familiar neta anual per cápita obterase pola suma das rendas de cada un dos membros da unidade familiar, correspondentes ao exercicio fiscal anterior ao ano natural en que dea comezo o curso escolar, calculadas da maneira seguinte: Sumarase a base impoñible xeral coa base impoñible do aforro, excluíndose os saldos netos negativos de ganancias e perdas patrimoniais correspondentes aos exercicios anteriores. Deste resultado restarase a cota líquida resultante da autoliquidación. O principal problema que se formula é que os datos fiscais non son oficiais até que conclúe o período de presentación das declaracións da correspondente campaña de renda, polo que, na práctica, a situación económica familiar tida en conta para o cómputo se remonta, de feito, case dous anos atrás. Esta situación é considerada inxusta por moitas familias. Nesta institución instamos á consellería a axustar os datos da renda que hai que comunicar, non só en materia de comedores senón para outras prestacións ou programas como a gratuidade de libros de texto, á situación económica real da familia no curso escolar no que se piden as subvencións que, efectivamente, pode ser moi distinta da capacidade económica do exercicio fiscal anterior. Lamentablemente, o nivel de ingresos de moitas familias empeorou notablemente nos últimos meses. Porén, a consellería xustifica o seu criterio polos seguintes motivos: -o preámbulo do Decreto sinala literalmente que destaca “entre os cambios organizativos abordados, a simplificación do procedemento de admisión no comedor escolar e, conseguintemente, a minoración das tarefas administrativas que, ao respecto, até agora se asignaban aos centros de ensinanza, así como a redución da documentación que deben presentar os solicitantes de prazas de comedor. En efecto, as posibilidades que ofrecen as plataformas telemáticas actuais permiten a presentación de autodeclaracións de datos persoais e de renda, que serán comprobados pola Administración educativa, trala autorización das familias. Neste sentido, o recurso á Plataforma tributaria estatal necesariamente esixe utilizar os datos de renda dispoñibles nela, que son os do exercicio fiscal anterior ao ano natural de presentación das solicitudes de prazas de comedor”. Cando se fai a reserva de praza no centro para os alumnos xa escolarizados nel (febreiro-marzo) ou cando se solicita unha praza nova (marzo), non existen aínda datos de renda do exercicio fiscal do ano natural no que comeza o curso. Polo tanto, os únicos datos oficiais son os do exercicio fiscal anterior ao ano natural de presentación das solicitudes de comedor. Esta institución aprecia que, en efecto, trátase dun mecanismo moi imperfecto porque con frecuencia, eses datos de renda xa non son reais nin reflicten a situación económica actual da familia, pero a consellería alega a imposibilidade de facer as comprobacións ás que legalmente está obrigada doutro xeito por non ter datos oficiais. Xa que logo, entendemos que cando as condicións económicas son notoriamente inferiores ás do exercicio fiscal anterior, poderían establecerse outros mecanismos de comprobación ou xustificación da situación económica da familia no momento de solicitar as axudas. Este criterio foi acollido na actual regulación dos comedores escolares. No seu artigo 14.2 establece que a Administración educativa poderá, durante o curso escolar, axustar os importes dos prezos públicos e tarifas fixados de acordo coas novas situacións das rendas familiares netas per cápita, derivadas da diminución de ingresos que supoña o cambio do tramo de rendas autodeclarado previamente, como consecuencia da acreditación de situacións de paro de duración superior a seis meses de calquera membro da unidade familiar. A nova regulación parece axustarse mellor ás necesidades económicas reais das familias, que son as que xustifican a subvención deste recurso educativo complementario que ten un carácter compensatorio das desigualdades a través da redución do prezo ou incluso a gratuidade do servizo. B) Transporte escolar Este foi un ámbito tradicional de interposición de escritos de queixa, referido habitualmente a situacións particulares nas que a familia se consideraba prexudicada ou non se daba adecuada resposta ao problema do desprazamento do alumno. Este ano non foi así. Practicamente non houbo que tramitar queixas individuais sobre problemas de transporte. En cambio, rexistrouse unha queixa múltiple de idéntico obxecto (D.3.Q/1918/13 a D.3.Q/3724/13) que rematou dándolle solución ao problema de modo efectivo e respostando ás demandas dos interesados. As queixas referíanse a un problema de horarios escolares en rutas compartidas de transporte entre tres concellos: Allariz, Xunqueira de Ambía e Baños de Molgas, na provincia de Ourense. Até este ano, as horas de entrada dos colexios eran as seguintes: Baños de Molgas, ás 9:30 h; Xunqueira de Ambía, ás 10:00 h e Allariz, ás 10:30 h. Este último horario supoñía graves problemas de conciliación laboral. Os pais do colexio de Allariz solicitaron un cambio no horario escolar, para que se adiantase a hora de entrada. Concedeuse o cambio pero, para iso, modificáronse tamén os horarios dos outros dous colexios, retrasando a entrada de ambos, e establecendo as 10:15 h como entrada para os dous centros. Un dos problemas formulados na queixa derivaba, precisamente, da hora de entrada. Resultaba imposible que un autobús puidese estar en Xunqueira de Ambía e en Baños de Molgas á mesma hora, despois de facer a la ruta correspondente en cada concello xa que en ningún momento se afirmou que se autorizaría outra liña máis. En consecuencia, os nenos de Xunqueira terían que agardar vinte minutos fóra do centro ou os de Baños de Molgas chegar tarde ao colexio. O retraso da hora de entrada aos centros facía moi difícil a conciliación laboral e familiar. En Baños de Molgas e Xunqueira de Ambía non hai aula de espera xa que, debido ao reducido número de alumnos, o custo resulta elevado. Por outra banda, poñíase de relevo o prexuízo que supoñía para os propios escolares. O retraso da saída afectaría ás actividades extraescolares (algunhas realízanas noutros concellos), ao tempo para facer as tarefas escolares na casa e aos períodos de lecer coas súas familias. Ademais, ao non se modificaren as liñas existentes, terían que estar agardando na porta do colexio até a hora de entrada, nas adversas condicións climáticas do inverno. Unha das solucións que se propuxo foi contratar unha liña máis de autobús, liña que os alcaldes de ambos pobos estaban dispostos a costear, pero esta petición non foi inicialmente atendida. Ante esta situación puxémonos en contacto coa consellería e solicitouse informe sobre os distintos feitos denunciados nos escritos de queixa e, en particular, sobre: a) Os motivos polos que se consideraba adecuado que os tres concellos (Allariz, Baños de Molgas e Xunqueira de Ambía) compartisen transporte, aínda que se tivese que retrasar unha hora a entrada no colexio do alumnado de Allariz respecto do de Baños de Molgas. b) Os motivos polos que se consideraba preciso afectar aos horarios de entrada dos outros dous colexios para resolver favorablemente a solicitude de cambio de horario formulada polas nais e pais do colexio de Allariz. c) Baixo qué presupostos se consideraba posible establecer un novo horario simultáneo para Baños de Molgas e Xunqueira de Ambía retrasando os horarios de ambos centros e sen aumentar as unidades de transporte operativas cando, co mesmo transporte, había 30 minutos de diferenza co horario vixente até a data. A consellería enviou en agosto o seu informe. En primeiro termo, aclaraba que na Xefatura territorial da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria en Ourense se celebraron dúas reunións iniciais cos representantes da ANPA do CEIP Padre Feijoo, de Allariz, os días 11 de xaneiro e 7 de febreiro de 2013. Posteriormente, e dado que o cambio horario para o CEIP de Allariz implicaba reorganizar necesariamente o transporte escolar da zona con incidencia nos horarios do IES de Allariz, do CEIP de Xunqueira de Ambía e do CEIP de Baños de Molgas, convocáronse dende a Xefatura territorial catro reunións máis cos representantes dos concellos e das ANPAS respectivas os días 8 de abril, 20 de maio, 29 de maio e 10 de xuño de 2013. Ao final destas reunións, a administración educativa aceptou a nova proposta horaria efectuada polas ANPAS e procedeu a reorganizar o transporte escolar no sentido acordado. Por último, nunha reunión celebrada na sede da consellería, en Santiago de Compostela, presidida polo conselleiro, os alcaldes de Xunqueira de Ambía e de Baños de Molgas e os representantes das ANPAS dos colexios de ditas localidades, manifestaron a súa conformidade e total satisfacción cos novos horarios establecidos para os centros, que son compatibles cunha organización eficiente e racional do servizo de transporte escolar da zona. A administración educativa tivo en conta os razoamentos das persoas representantes das ANPAS, dos alcaldes dos concellos e das persoas titulares das direccións dos centros para acadar finalmente unha solución consensuada que contou coa conformidade de todas as partes implicadas. Os novos horarios acordados para o curso 2013-2014 son os seguintes: el CEIP de Allariz, de 9.15 a 15.45; el CEIP de Xunqueira de Ambía, de 9.30 a 16.00 e o CEIP de Baños de Molgas, de 9.30 a 16.00 h. Finalmente, o horario do instituto de educación secundaria de Allariz fixouse dende as 8.30 até as 14.10 (os luns, de 8.30 a 17.40). Considerouse adecuado que o transporte escolar estea compartido entre os tres centros pois os seus horarios permiten configurar o servizo de transporte de forma combinada, de forma que un mesmo vehículo presta servizo a distintos centros educativos compatibles entre si, por itinerario e horario, optimizando así o recurso. Esta opción racionaliza ao máximo as rutas de transporte escolar logrando un uso máis eficaz e eficiente dos vehículos que prestan o servizo, o que se traduce nun aforro importante de fondos públicos. No suposto que deu lugar ás queixas, o cambio de horario previsto no CEIP de Allariz para o curso 2013/2014 supón unha reestruturación do transporte escolar baseada no interese público, derivado da implantación dun horario máis acorde ás necesidades do CEIP de Allariz, que conta cunha matrícula de 450 alumnas e alumnos, e que, sen afectar ao horario do CEIP Padre Crespo, de Baños de Molgas (33 alumnos e alumnas), só require unha leve modificación do horario do CEIP de Xunqueira de Ambía (48 alumnas e alumnos), e do instituto de educación secundaria de Allariz, todas elas acordadas coas súas respectivas comunidades escolares. En liñas xerais, dita reestruturación consiste en desligar as rutas do CEIP de Allariz das dos CEIPs de Xunqueira de Ambía e de Baños de Molgas, reorganizando as prestacións incluídas nos contratos existentes, e independizar o transporte para o CEIP Padre Crespo, de Baños de Molgas. Con esta reorganización lógrase un importante aforro económico, malia que está previsto instaurar dous servizos novos para atender en exclusiva o transporte do CEIP Padre Crespo, de Baños de Molgas. En definitiva, a solución pactada resultaba tecnicamente viable, satisfacía as expectativas das comunidades educativas implicadas e permitía un aforro importante no custo do transporte escolar na zona, cunha maior eficiencia na asignación dos recursos económicos públicos. Esta institución celebra que fose posible acadar un acordo sobre estas rutas de transporte escolar que sexa aceptable para as familias, os centros educativos e as administracións implicadas. O transporte escolar en Galicia, polas súas peculiares características físicas e demográficas, é un servizo educativo complementario de enorme complexidade organizativa e un elevadísimo custo total. Como dato, o gasto en transporte escolar só na comunidade autónoma galega representa preto da cuarta parte do gasto total do Estado neste concepto. A pesar desta circunstancia e do esforzo dos responsables por artellar un transporte escolar eficiente, certos contratos vixentes coas empresas transportistas e outras situacións disfuncionais impoñen en ocasións un inaceptable impacto do servizo sobre os horarios dos centros escolares e, en definitiva, sobre a organización e a vida das familias. Neste caso, afortunadamente conseguiuse unha organización razoable de rutas e horarios que evita as perturbacións de cursos pasados. Noutra queixa producírase un erro no deseño inicial da ruta, que foi corrixido, no CEIP de Ventín, en Ames; e continúa formulando problemas o transporte ao IES Leliadoura en Ribeira, nunha modalidade, a C, que coincide coas liñas de transporte regular, na que se fixo o pasado ano unha recomendación sobre axudas individualizadas que aínda non foi completamente desenvolta e sobre a que requirimos unha nova información (Q/13533/13, aínda en trámite). 2. Reducións de profesorado O ano pasado manifestamos no informe o noso desacordo coa forma na que se estaban realizando determinados agrupamentos en aulas de centros situados no medio rural. Xa entón sinalábamos a necesidade dunha estratexia global para loitar contra o problema do constante descenso demográfico na nosa comunidade autónoma e, en particular, para facer fronte á despoboación do medio rural, a pesar de que a nosa economía segue a ter unha dependencia moi significativa do sector primario. Dando por reproducidos os razoamentos que se conteñen en dito informe anual, hai que aludir a unha queixa sobre este mesmo obxecto con múltiples afectados, a formulada polos pais e nais do CEIP de Présaras-Vilasantar, na Coruña (expedientes Q/12395/13 a Q/12415/13 e Q/12423713 a Q/12434/13). No informe remitido pola administración sobre o problema que motivou as queixas, relativo ao cadro de profesorado do CEIP Présaras-Vilasantar sinalábase que a administración ten como principio de organización e actuación a xestión eficaz e eficiente dos recursos dispoñibles, incluídos os recursos humanos. Na Orde do 12 de agosto de 2010 pola que se establecen o número de unidades e postos de traballo docentes dos centros públicos dependentes da consellería nos niveis de educación infantil, primaria e educación especial, modificada pola Orde do 30 de xullo de 2013 pola que se modifican as unidades e postos de traballo docentes deses centros, establécense os respectivos catálogos e recóllese para cada centro, por unha banda, o número de unidades escolares e, por outra, o número de mestres ouº postos das diferentes especialidades necesarios para atender cada centro, para o que resulta determinante o número de unidades escolares. O número de unidades ven determinado polo número de alumnos que hai no centro. Antes da modificación do ano 2013, no CEIP de Présaras-Vilasantar estaban catalogadas catro unidades (unha en educación infantil e tres en educación primaria), o que supoñía seis postos de traballo. Porén, con ocasión da modificación do ano 2013 comprobouse o descenso do alumnado matriculado no CEIP de Présaras-Vilasantar. Por tal motivo, no catálogo vixente trala modificación do ano 2013, o CEIP ten atribuídas tres unidades (unha de educación infantil e dúas de educación primaria), que agrupan 34 alumnos: 11 de educación infantil e 23 de educación primaria. De acordo co catálogo, corresponden ao CEIP catro postos de traballo docentes: un especialista de educación infantil, un especialista en inglés, un especialista en música e un especialista en educación física. O informe sinala que, ademais dos postos do catálogo, o centro conta tamén con outra especialista en inglés, dado que unha mestra foi asignada ao centro en comisión de servizos para o cargo de directora, ao que hai que engadir que, no presente curso, unha persoa especialista en audición e linguaxe asiste tres días á semana ao centro. A consellería manifesta no seu informe que o agrupamento do alumnado é unha posibilidade permitida polo ordenamento xurídico en orde a acadar o equilibrio entre o número de alumnos e de mestres, e ten unha ampla tradición no noso sistema educativo. O Real Decreto 1594/2011, do 4 de novembro, polo que se establecen as especialidades docentes do corpo de mestres que desempeñen as súas funcións nas etapas de educación infantil e de educación primaria reguladas na Lei Orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación, dispón no seu artigo 3.6 que os postos de traballo en unidades que agrupen alumnado de educación infantil xunto co alumnado de educación primaria, serán ocupados indistintamente por persoal funcionario do corpo de mestres coa especialidade de educación primaria ou de educación infantil. Polo tanto, o CEIP de Présaras-Vilasantar, de acordo coa planificación educativa, non só ten os postos de traballo previstos para centros semellantes, que garantan a calidade educativa que deben recibir os seus alumnos, senón que mesmo ten algún profesor máis. O informe finaliza coa seguinte declaración: “Esta consellería é sensible ás circunstancias educativas do rural e por este motivo fai un esforzo para manter os centros educativos nas propias localidades do alumnado, a pesar do descenso significativo deste, o que obriga a axustar os cadros de persoal, como aconteceu no caso do CEIP de Présaras-Vilasantar, fronte a outras opcións máis eficientes, como podería ser o peche do centro e que o alumnado fose escolarizado en centros do entorno, co correspondente servizo, se fose necesario, de transporte escolar”. Na visita que o grupo de pais e nais afectados fixeron a esta institución para valorar a presentación das súas queixas, xa se lles informou da nosa posición en relación cos agrupamentos escolares e o nomeamento de profesorado especialista. No caso do CEIP de Présaras-Vilasantar ten tres unidades que agrupan 34 alumnos: 11 de educación infantil e 23 de educación primaria o que non supón o grave desequilibrio que se está producindo noutros centros rurais. De acordo co catálogo, correspóndenlle catro postos de traballo docentes: un especialista de educación infantil, un especialista en inglés, un especialista en música e un especialista en educación física. Esta institución comprende perfectamente o malestar ante o feito de que as escolas rurais, que son un modelo adecuado para manter o arraigo dos nenos e nenas co seu medio e evitar unha sistemática despoboación das localidades situadas no rural, se vexan ameazadas pola falta de políticas públicas que favorezan a demografía nestas zonas do territorio. Pola súa banda, a administración educativa ten que asignar recursos cada vez más limitados á atención do alumnado, polo que se están aplicando criterios obxectivos en función do número de escolares, que están provocando nos pais e nais a decisión de escolarizar aos seus fillos en centros situados en localidades máis grandes nos que contan con máis e mellores medios. A progresiva diminución do alumnado nestas escolas leva, en moitos casos, ao seu peche, coa desaparición dos centros educativos nas localidades nas que viven os escolares. En realidade, bótase en falta un proxecto demográfico máis amplo e ambicioso que resolva este problema en todas as súas facetas. Por iso, debemos insistir na urxencia de artellar novas políticas públicas que favorezan o crecemento demográfico equilibrado con especial atención ao medio rural, procurando manter e mellorar até onde sexa posible, as súas infraestruturas, incluídas as educativas. Consideramos que os aspectos que deben ser avaliados nas decisións que se adoptan en materia educativa non poden tomar en conta unicamente criterios de eficiencia do gasto público. É certo que é imprescindible unha xestión eficaz dos recursos materiais e humanos pero debe enmarcarse en políticas e plans estratéxicos máis amplos e a medio e longo prazo. Entre eles, o mantemento de servizos públicos esenciais en localidades xa habitadas que faciliten a pervivencia das poboacións que viven nelas dende hai tempo, o repunte demográfico e a consolidación dos núcleos rurais tradicionais facéndoos atractivos para as familias novas e tamén para as que xa estaban asentadas neles. Con iso evitaríase a proliferación de desenvolvementos urbanísticos na periferia das cidades que acaban demandando a creación de servizos, entre eles, novos centros escolares, e que acaban por xerar novas inversións e maior gasto público. 3. Profesorado de apoio ao alumnado con necesidades educativas especiais Este ano recibimos neste apartado sete queixas, con problemáticas diversas. Aflora nos escritos, en xeral, un desaxuste entre a percepción das necesidades dos menores que formulan os pais e os medios que se asignan por parte da administración educativa. Algunhas queixas referíanse á falta de profesorado de apoio ou a un número insuficiente de horas de atención con respecto ás recibidas en cursos anteriores (Q/12456/13; Q/12464/13); a unha escolarización inadecuada nun centro ordinario, sendo aconsellable a escolarización nun centro de educación especial (Q/132/13); aos problemas dunha alumna con discapacidade para identificar o transporte escolar que lle correspondía, ao prescindirse da coidadora que a viña asistindo durante toda a xornada escolar (Q/13536/13); á falta de adaptación das probas de selectividade para alumnos con déficit de atención (Q/12422/13), en particular nas probas que implicaban un período moi prolongado de concentración. Hai dous problemas que nos preocupan de modo especial porque consideramos que a administración educativa aínda non estableceu con claridade os recursos imprescindibles para abordar estas situacións: a escolarización de alumnos diabéticos (Q/606/13) e a escolarización de nenos con trastornos de espectro autista e outras alteracións cognitivas, en particular, os alumnos con síndrome de Asperger. Respecto de ambos problemas detéctase un certo descoñecemento da patoloxía (síntomas, reaccións do alumno...) e unha evidente falta de recursos. No caso dos alumnos con diabetes, é imprescindible levar a cabo a formación e información necesaria do persoal docente e a organización sistemática dos coidados aos alumnos con esta enfermidade. No caso dos alumnos con síndrome de Asperger, unha adecuada preparación dos orientadores dos centros onde estean escolarizados para articular adecuadamente os seus apoios, tanto nos métodos de aprendizaxe como nas súas habilidades sociais. Trátase de alumnos nos que a elección dun centro adecuado é esencial, non só para cumprir a obriga legal da súa escolarización obrigatoria, senón para que non se vexan constantemente alteradas as súas referencias escolares de modo que se perturbe o seu progreso académico, o seu ritmo de aprendizaxe, os seus hábitos de traballo e, en definitiva, a normalización da súa vida de acordo a súa idade. Neste punto, é especialmente significativa a advertencia de que o colexio non pode ser para estes alumnos unha fonte permanente de estrés e experiencias negativas, como de feito o soe ser. Cobran aquí un especialísimo sentido as consideracións contidas no preámbulo do Decreto 229/2011, de 7 de decembro, polo que se regula a atención á diversidade do alumnado dos centros docentes da Comunidade Autónoma de Galicia, no relativo a que "a diversidade é unha realidade derivada da singularidade biolóxica, psicolóxica, social e cultural de cada alumna e cada alumno, da singularidade de cada familia e de cada unha das profesoras e dos profesores, tamén das particularidades de cada centro e de cada comunidade educativa no seu conxunto. E a resposta educativa a esa diversidade debe concretarse en cada un dos proxectos educativos, en cada unha das ensinanzas, na coordinación docente, na personalización da educación de cada unha das alumnas e alumnos, nos recursos e medidas educativas, nos compromisos familiares e sociais e en todo o que contribúa ao máximo desenvolvemento persoal e social do alumnado e a súa preparación para convivir e participar, de forma autónoma, nunha sociedade democrática". No perfil deste alumnado o que resulta imprescindible é comprometerse de forma concreta no cumprimento destes principios. Para iso, é fundamental ter en conta que a identificación das necesidades educativas específicas destes alumnos apuntan como unha das vías esenciais do seu proceso de escolarización a un entorno escolar de protección e profundo coñecemento das súas peculiaridades. Estamos traballando en ambas cuestións con ocasión das queixas recibidas. 4. Obras de conservación e mantemento en centros escolares Os problemas máis importantes detectados neste apartado proveñen, na súa maior parte, dun inadecuado cumprimento das competencias municipais. No primeiro trimestre do actual curso escolar recibimos unha queixa de pais e nais da ANPA do CEIP Monte dos Postes, en Santiago de Compostela (expedientes Q/14557/13 a Q/14562/13). No seu escrito comunícannos que presentan a súa queixa polas deficiencias nas instalacións do centro escolar. Segundo manifestan, no seu momento presentaron a súa reclamación nunha reunión da ANPA coa concelleira de Educación do concello de Santiago de Compostela. O escrito denuncia a falta de resposta á solicitude feita pola ANPA ante o concello para que se proceda a efectuar as actuacións de mantemento das instalacións do colexio de Monte dos Postes. En concreto, refírense ás seguintes: arranxo das fochancas no acceso interior ao colexio; falta de iluminación exterior (hai que ter en conta que hai nenas e nenos que chegan ao centro ás 7.30 da mañá, con visibilidade case nula porque a iluminación dos farois exteriores non funciona); limpeza dos canlóns e baixantes dende as cubertas, xa que houbo aulas que se anegaron e equipamentos do centro que se viron afectados pola auga (entre outros, os equipos electrónicos e informáticos) como consecuencia da falta de limpeza de desaugadoiros e baixantes, despois de varios días de intensas chuvias. Houbo nenas e nenos de tres anos aos que non puideron impartir clase nas súas aulas, por estar inundadas. Reclaman tamén a limpeza dos baños con maior frecuencia, sinalando que as paredes e teitos presentan manchas de humidade e hai baños que non cumpren os mínimos deste tipo de servizos en centros públicos (instalacións rotas ou oxidadas). Reclaman, por último, a ampliación das dotacións deportivas na zona exterior de xogo (canastras e porterías). No momento de pechar este informe, o Concello de Santiago de Compostela no remitira aínda a información reiteradamente solicitada. En outubro de 2013 abrimos una queixa de oficio (Q/13526/13) para esclarecer os motivos polos que a ANPA do CEIP Xosé Neira Vilas de Peitieiros consideraba que o concello incumpría o seu deber de garantir a seguridade vial do alumnado do centro, indicando que a Policía local non se presentara ningún día á hora de saída para ordenar o tráfico da zona, de modo que os alumnos puidesen cruzar a rúa e chegar até o lugar onde aparcan os autobuses de transporte escolar en condicións de seguridade. Dirixímonos ao alcalde de Gondomar para que aclarase os feitos denunciados pola ANPA e nos facilitase información sobre a situación denunciada e, en particular, as medidas de seguridade que o concello adoptou para garantir ao tránsito do alumnado do centro de Peitieiros no paso de cebra e nas proximidades dunha curva con reducida visibilidade, segundo se fai constar, para acceder ao transporte escolar. No momento de pechar este informe anual, o concello de Gondomar persiste na súa actitude de non enviar a esta institución o informe requirido, polo que lle formulamos xa as oportunas advertencias legais. Tamén se recibiron queixas do concello de Marín en relación cunhas obras proxectadas en terreos do CEIP O Seixo, sen que até o momento, o concello nos remitise a información reiteradamente solicitada. 5. Algúns problemas no funcionamento dos centros Á vista das informacións aparecidas na prensa, nas que se sinalaba que tres alumnos do CEIP A Uceira, no Carballiño, non foran admitidos no centro por chegar tarde ao perder o transporte escolar, tras seren recollidos pola Policía local no entorno da igrexa da Veracruz, seguíronse publicando noticias contraditorias sobre o sucedido que consideramos imprescindible esclarecer con urxencia. Segundo informaba o concello, unha profesora xunto cun dos axentes da Policía local e os alumnos, pasaron ao despacho da directora, e unha vez que lle facilitaron ao axente os datos de identificación das familias dos alumnos, a profesora preguntoulle á directora se os alumnos se quedaban no colexio ao que a directora respondeu que non. Esta declaración, feita polo axente de policía, inclúese nas dilixencias de ampliación do ocorrido que foron presentadas polos intervintes a instancias do xefe da Policía local para intentar aclarar a contradición das versións. Por outra banda, a nai dun dos alumnos manifestou que ninguén se puxera en contacto coa familia para comunicarlles o sucedido até as 14 horas. Hai tamén manifestacións de membros do ANPA discutindo o alcance da medida de non entrar ao centro fóra das horas de apertura e peche das portas. Á vista destas informacións promovemos de oficio a oportuna investigación no expediente Q/13525/13, como establece o artigo 22.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, para o esclarecemento da situación denunciada. No informe que nos enviou a consellería expoñíanse os feitos sucedidos o día 14 de outubro de 2013. Das informacións obtidas pola inspección educativa, despois de varias visitas da inspección ao centro para comprobar os feitos acaecidos, dedúcese que unha veciña viu na parada do autobús da Veracruz a tres nenos xogando, de modo que chamou á Policía local para que se fixese cargo deles. A Policía local púxose en contacto cos pais dun deles e levouno a casa, mentres que ós outros dous os levaron ao centro educativo, cara ás 13:30 h. O equipo directivo sinala que un policía local entrou con dous dos nenos para pedir os datos dos pais (un deles xa fora levado á súa casa). A directora e a xefa de estudos entenderon que o asunto se solucionaría adecuadamente se o policía levaba de volta ós nenos, considerando que esta circunstancia non tiña máis transcendencia dado que a xornada de mañá estaba a piques de rematar, e afirman que non houbo orde algunha para que a Policía local levase de volta ós nenos. No mesmo sentido maniféstase o titor dun dos alumnos, que estaba na porta do despacho nese momento. O persoal da inspección educativa entrevistou tamén os dous nenos con autorización e en presenza das súas nais. Os alumnos afirmaron que entenderon que non podían quedar nese momento no centro e que tiñan que volver ás súas casas até a sesión da tarde. Da información obtida da directora e das entrevistas feitas aos pais dos nenos conclúese que non foron avisados dende o centro educativo sobre o incidente, xa que se entendeu que ían ser avisados pola Policía local. En relación cos feitos ocorridos, as normas de organización e funcionamento do centro (Regulamento de Réxime Interior) indican que as horas de entrada ao centro serán ordinariamente, de outubro a maio, pola mañá ás 10:15 e pola tarde ás 15:15 e a porta de acceso ao recinto escolar pecharase un cuarto de hora despois da hora de entrada. A partir dese momento non se permitirá a entrada de ningún neno, até a sesión da tarde. En casos excepcionais, e acompañados do pai ou da nai co correspondente xustificante de asistencia ao médico ou deber inescusable (sempre por escrito), poderán entrar de 12:00 a 12:10 da mañá, debendo asinar o correspondente parte de entrada. Serán recibidos por un profesor/a, que os fará permanecer no banco da Conserxería até que toque o timbre de entrada do recreo. Entón incorporaranse ás súas respectivas filas de entrada. As horas de saída do centro, serán de outubro a maio, ás 13:45 e ás 17:15 todos os días, a excepción do venres que será ás 13:15. (..) No mes de setembro e xuño, a hora de entrada será ás 9:45 e a de saída ás 14:30, todos os días. (....) Se existen razóns que imposibiliten o estrito cumprimento destas normas, os pais ou nais dos/as alumnos/as deberán comunicar, mediante escrito dirixido a la dirección do centro, as razóns que motiven a imposibilidade de cumprimento destas normas e solicitando as variacións que consideren oportunas. (..) Despois de analizar as directrices de entrada e saída do centro co equipo directivo, a inspección educativa deu indicacións á dirección do centro para que procedese de inmediato á posta en marcha das medidas necesarias para modificar as normas do centro no relativo a impedir a entrada dos alumnos e alumnas no recinto escolar con posterioridade á hora oficial de entrada, coa finalidade de evitar que se repetisen feitos similares. Tras esta información, arquivouse o expediente. 6. Centros integrados de formación profesional No ámbito da formación profesional coñecemos dúas queixas múltiples con idéntico obxecto, relativas aos horarios dos centros integrados de formación profesional en relación cos institutos de educación secundaria. En concreto, as queixas presentadas por parte do claustro de profesores dos centros integrados de formación profesional Ferrolterra, en Ferrol (expedientes Q /1195/13 a Q/1266/13) e do centro Carlos Oroza, en Pontevedra (Q/5643/13 a Q/5666/13) sinalando que a organización dos seus horarios vulneraba o número global de horas semanais de permanencia obrigatoria en horario fixo no centro previsto no horario lectivo do profesorado. En outubro recibiuse o informe da consellería, do que se lles deu traslado no noso escrito de 11 de outubro, xunto coa valoración que a esta institución lle merecía a situación denunciada na queixa. Con data do 21 de decembro recibimos un novo escrito do claustro de profesores do centro integrado Ferrolterra no que solicitaban a reapertura do expediente engadindo novos razoamentos sobre o informe e aportando nova documentación, en particular, fotocopias do comunicado do centro integrado Ferrolterra e de requirimento ao director de horarios de 50 minutos; a comunicación feita polo servizo de inspección e os horarios persoais dun profesor de instituto e doutro profesor do centro integrado. Unha vez analizada dita información e as súas alegacións ao escrito remitido dende esta institución, chegamos á seguinte conclusión. Na comparación dos horarios aportados, se establece unha identidade no elemento fundamental: as 23 horas de permanencia obrigatoria no centro en horario fixo, ás que deben axustarse todos os horarios do persoal docente de ensinanza secundaria e ensinanza superior no universitaria, no que se inclúe o persoal docente dos centros integrados de formación profesional. Por tanto, da documentación aportada non se desprende unha vulneración dos límites horarios establecidos na norma. O problema non parece atoparse no feito de que a organización dos horarios vulnere o número global de horas semanais de permanencia obrigatoria en horario fixo no centro previsto no horario lectivo do profesorado -situación que sería ilegal-, e que non pode exceder de 23. O problema parecía ser que a duración das sesións docentes nos institutos de secundaria é máis curta, de 50 minutos. Esta medida non significa que os docentes dos institutos vexan reducido o seu cómputo semanal de horas fixas de permanencia no centro senón que, nos seus horarios, os períodos computados como horas de clase (é dicir, de impartición efectiva da docencia ao alumnado) teñen unha duración real inferior en 10 minutos. Convén insistir en que o tempo semanal de permanencia obrigatoria fixa no centro é idéntico en ambos casos. Porén, non se pode asimilar a organización docente dos institutos e a dos centros integrados. Estes son centros nos que, ademais das ensinanzas propias de formación profesional inicial ou regulada poden tamén ofertarse outras modalidades de formación continua e ocupacional dirixidas a traballadores en activo e a traballadores desempregados conducentes á obtención dos títulos e certificados de profesionalidade incluídos no Catálogo Nacional de Cualificaciones, de maneira que a complexidade organizativa destes centros e a dos institutos require, en cada caso, unha configuración diferenciada. A normativa vixente establece que a xornada laboral do persoal docente do centro integrado poderá axustarse ás necesidades de organización das actividades formativas desenvoltas polo centro, o que inclúe tamén o número e duración das sesións lectivas, sempre co límite do número máximo de horas de permanencia en horario fixo. Este é o único elemento no que cabe facer unha equiparación. Como é evidente, os horarios do profesorado, tanto nos institutos como nos centros integrados de formación profesional presentan moitas circunstancias variables, dende o tipo de actividades lectivas semanais -varía o número de horas de clase en función de grupos e materias, do exercicio ou non de cargos directivos ou xefaturas de departamento, de ser ou non coordinador ou titor...- até o número de actividades semanais complementarias. O que podería dar lugar a confusión é a duración real das clases (en sesións de 50 minutos, de 60 minutos ou de máis dunha hora) en relación co cómputo semanal de horas de permanencia fixa no centro. A diferenza do que sinala o escrito recibido nesta institución o 21 de decembro, o cómputo total de horario fixo no centro é idéntico en ambos horarios (o do instituto e o do centro integrado) e non queda acreditado que por ter horas de clase máis curtas, se estea vulnerando o principio de igualdade e producíndose un agravio comparativo establecendo 23 horas fixas no centro para os centros integrados e só 19,2 horas para os institutos, como denunciaban as queixas. Esta institución podería intervir en caso de que se constatara unha vulneración do principio de igualdade de maneira que o cómputo semanal de horas de permanencia fixa no centro fose superior ao máximo legal de 23 ou fose inferior no caso dos profesores dos institutos, xa que afectaría á equiparación establecida na Orde de 4 de xuño de 2012. A cuestión da duración das sesións lectivas é un aspecto estritamente organizativo. É competencia da dirección do centro, no lexítimo exercicio da función directiva, instar as medidas oportunas para que os períodos lectivos teñan a duración máis idónea, de acordo coa programación docente, as necesidades organizativas derivadas da coexistencia de distintas ensinanzas no centro, os recursos materiais e humanos dispoñibles e outras moitas variables que se insiren na autonomía organizativa e pedagóxica do centro. Polo tanto, deberá ser o claustro de profesores quen poña de manifesto ante a dirección a conveniencia obxectiva de establecer unha determinada duración para as sesións docentes, tomando en consideración os diversos intereses afectados. Non se aprecia unha lesión dos dereitos do profesorado nin unha afectación do principio de igualdade que esixa unha resolución desta institución dirixida á súa corrección. Tampouco o feito de que a inspección educativa sinale que o horario xeral se establecerá por horas e cunha duración das lesiones lectivas de 60 minutos é, en si mesmo, unha vulneración da autonomía organizativa xa que o centro integrado, garantindo todas as necesidades formativas, pode solicitar unha modificación dos horarios, sempre que se compatibilicen todos os intereses afectados, circunstancia que se enmarca dentro da potestade de autoorganización da administración educativa. É o centro o que ten a competencia de facer a proposta de horarios, incluso insistindo na vontade do seu claustro de ter sesións docentes de 50 minutos e en caso de que se reciban novas instrucións de que o horario lectivo semanal se realizará en sesións de 60 minutos, esta indicación deberá ser adecuadamente motivada por parte da inspección educativa. Tamén a conversión do instituto de educación secundaria As Mercedes, en Lugo, nun centro integrado de formación profesional suscitou certa polémica (Q/625/13). No informe recibido sinalábase que en virtude do Decreto 4/2013, do 10 de xaneiro, polo que se establece a súa estrutura orgánica, a Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria é o departamento da Xunta de Galicia ao que lle corresponden as competencias e funcións en materia de planificación, regulación e administración da ensinanza regulada en toda a súa extensión, niveis, graos, modalidades e especialidades e, en particular, en materia de creación, supresión, transformación, clasificación, autorización e organización dos centros escolares, tanto de titularidade pública como privada. En exercicio destas competencias propias, decidiu transformar o instituto As Mercedes de Lugo, no que se impartían as ensinanzas de educación secundaria obrigatoria, bacharelato e diversos ciclos formativos de grao medio e superior, no centro integrado de formación profesional As Mercedes, despois de valorar as seguintes variables: a) Na cidade de Lugo existía, no nivel de ensinanza secundaria e bacharelato, unha oferta educativa suficiente para atender as necesidades do alumnado que estaba seguindo estes niveis de estudos no instituto As Mercedes b) A conveniencia de potenciar a formación profesional, mediante o mantemento dos ciclos formativos de grao medio e superior que se estaban impartindo no centro e a futura introdución doutros, como factor necesario para mellorar o emprego e a competitividade e con elas, as opcións laborais da xuventude lucense. No plano formal, o Decreto 49/2013 do 21 de marzo elaborouse respectando os requisitos e trámites preceptivos (entre eles, o de audiencia) previstos no título II da Lei 16/2010, do 17 de decembro, de organización e funcionamento da Administración xeral e do sector público autonómico de Galicia. A afirmación reflectida no escrito de queixa de que "a zona sur da cidade de Lugo se queda sen o único instituto público que existe, tratándose dunha zona con ampla demanda educativa", non é certa, pois existen outros tres institutos públicos localizados na zona sur de Lugo: o IES Lucus Augusti, situado na rúa Rodríguez Mourelo; o IES Nosa Señora dos Ollos Grandes, situado na rúa Ramón Ferreiro, e o IES Sanxillao, situado na Ronda das Fontiñas. Existen tres centros máis na zona norte (o IES Ánxel Fole e o IES Muralla Romana, están situados na rúa Angelo Colocci; e o IES Manuel Leiras Pulpeiro, na rúa Orquídea), e, finalmente, o IES Xoan Montes, que está situado no centro da cidade, na rúa Montevideo. Á vista de todo o anterior, constátase unha distribución homoxénea dos sete institutos de ensinanza secundaria de Lugo entre as zonas sur, norte e centro (por referencia á Muralla) da cidade. O informe refírese a continuación ao número de alumnas e alumnos que seguiron os estudos de educación secundaria e bacharelato no instituto As Mercedes e a súa distribución por niveis no curso académico 2012/2013. Nas condicións examinadas, a oferta educativa para o nivel de ensinanza secundaria existente na cidade de Lugo considérase que ten capacidade plena para asumir ao alumnado de ensinanza secundaria procedente do instituto As Mercedes sen quebranto algún na garantía do servizo para estes niveis educativos. Ademais, a distribución deste alumnado entre os diferentes institutos existentes na cidade non se realizou de forma arbitraria, senón en función das prioridades manifestadas polo alumnado afectado a través das solicitudes de admisión para o curso académico 2013/2014. Ao pecharse de forma definitiva os datos de matrícula nos respectivos centros para o curso académico 2013/2014, disponse da información necesaria para adoptar os axustes precisos nos respectivos cursos, unidades e modalidades e as medidas necesarias para atender de forma adecuada o alumnado con necesidades específicas de apoio educativo, así como para adecuar o servizo de transporte escolar, de ser preciso. Finalmente, o informe sinala que na Mesa sectorial docente de ensinanza non universitaria se negociaría a situación o profesorado con destino definitivo, de acordo cos criterios de perda de destino definitivo e cómputo de antigüidade de funcionarias e funcionarios docentes establecidos no Decreto 140/2006, de 31 de agosto, tal e como prevé a disposición adicional primeira do Decreto 49/2013, de 21 de marzo. En relación coa perda das inversións realizadas no instituto á que se refería a queixa, a consellería manifesta no seu informe que a transformación dun centro educativo noutro doutro tipo non implica que dita inversión se estea desvinculando da súa finalidade, pois nun centro integrado de formación profesional tamén se presta un servizo educativo. Neste caso, non só se mantén a oferta de ciclos formativos existente, senón que se amplía a outros, racionalizando e diversificando a oferta educativa da provincia, e potenciando os ciclos formativos sen desatender a ensinanza secundaria, xa que as ensinanzas de educación secundaria obrigatoria e de bacharelato quedan debidamente garantidas a través doutros centros de ensinanza secundaria situados na cidade de Lugo, como xa se explicou anteriormente. O informe da consellería manifesta non compartir a valoración subxectiva reflectida na queixa en canto a que a transformación do instituto As Mercedes en centro integrado de formación profesional represente “o fin dun proxecto educativo eficiente”, na medida en que un proxecto educativo eficiente é aquel que constrúen día a día os profesionais docentes, o alumnado e as familias, e non existe razón obxectiva algunha para aceptar que iso non se este a facer noutros centros de ensinanza secundaria de Lugo. O informe finaliza indicando que lle corresponde á administración educativa executar as actuacións necesarias en materia de deseño da oferta educativa e de programación da rede de centros públicos, para adaptala á evolución das exixencias de escolarización, ao compromiso de atender as necesidades reais da poboación escolar, ás necesidades educativas específicas e á diversidade, dentro dos límites orzamentarios existentes e de acordo cos principios de economía, eficiencia e racionalización na programación, na asignación e na utilización de recursos públicos; e de eficacia na prestación do servizo e na consecución dos obxectivos, que se entenden cumpridos, sempre que se garanta a escolarización do alumnado afectado, os medios persoais e materiais precisos e os recursos complementarios como o transporte escolar ou o comedor, no seu caso. Estas actuacións da administración pódense concretar na integración de centros dun ámbito territorial nun só centro, ou na transformación dun centro noutro de tipo diferente, aspectos todos eles que constitúen unha manifestación do exercicio da súa potestade de autoorganización das opcións formativas do modo máis libre e conveniente. Como todo cambio, a conversión dos institutos en centros integrados xerou certa polémica pois é inevitable que existan persoas ou colectivos que estean en desacordo coa medida. Os sectores críticos poñen de manifesto que en Galicia existen dezanove centros integrados de formación profesional, probablemente a ratio máis alta do Estado en función da poboación educativa potencial. Noutros casos tivemos coñecemento do acordo de moitos usuarios coa medida. Polo tanto, a potestade de autoorganización a ten a administración educativa e non lle corresponde a esta institución avaliar o axuste da oferta de estudos á demanda, a planificación de centros e ensinanzas, as inversións necesarias..., e aquelas outras medidas que pertencen ao ámbito da política educativa. Esta institución interviría se quedaran afectados os dereitos fundamentais do profesorado ou do alumnado no seu contido esencial (non en meras expectativas ou en aspectos valorativos da decisión) ou cando non se dese a garantía do servizo público educativo no relativo ao dereito ás prazas escolares e a súa gratuidade nos niveis obrigatorios, á libre elección de estudos, e a recibir unha prestación de servizos educativos de calidade, circunstancias todas elas que non queda acreditado que se visen afectadas no suposto concreto de conversión do instituto de educación secundaria nun centro integrado de formación profesional. 7. Ensinanzas de réxime especial Referímonos a dous ámbitos principais da nosa actividade de supervisión: os conservatorios e as escolas oficiais de idiomas. A) Conservatorios superiores e profesionais de música Nun escrito de queixa (expediente Q/4545/13), o interesado manifestaba o seu desacordo polo feito de que non exista lexislación específica para o cálculo da nota media e da nota media da promoción no ámbito das ensinanzas artísticas superiores. Neste caso, o promotor da queixa, antigo alumno do Conservatorio Superior de Música da Coruña e actual alumno da Universidade Pública de Navarra, quería acceder ás bolsas de doutoramento que ofrecía dita entidade, polo que se puxo en contacto co Conservatorio Superior de Música da Coruña para solicitar que lle calculasen a nota media do expediente e a nota media da titulación en base 4, segundo a convocatoria de axudas de nova solicitude para a formación de persoal investigador na Universidade Pública de Navarra, aportando para iso toda a información necesaria para o cálculo de acordo con esta convocatoria. O conservatorio trasladou a solicitude á Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria e finalmente, de forma oral, ambas entidades alegaron que non existe lexislación específica para o cálculo de dita nota media e negáronse a realizala. Ante iso requirimos informe á consellería, que, con moito retraso, remitiu o informe solicitado. A información solicitouse por primeira vez con data do 30 de agosto e requiriuse o 9 de outubro e o 5 de decembro. No informe finalmente recibido reitérase a mesma argumentación que xa se lle trasladara ao reclamante no mes de xullo de 2013. Pódese aceptar o razoamento de que non cabe aplicar por analoxía ás ensinanzas artísticas superiores unha regulación sobre cálculo de notas medias e notas medias da promoción que está establecida para as ensinanzas universitarias oficiais. A normativa de aplicación ás ensinanzas de música de grao superior impartidas nos conservatorios superiores de música non contempla o cálculo de notas medias en ditas ensinanzas, nin a estatal, de carácter básico, nin a normativa de desenvolvemento da administración educativa galega. Pola contra, si existe normativa específica noutras comunidades autónomas. Porén, o alumnado das ensinanzas artísticas superiores non pode encontrarse nunha situación de desvantaxe nos procesos de concorrencia competitiva, particularmente bolsas e axudas, nos que se concede un peso cada vez maior aos requisitos académicos, en particular ás notas medias, tanto no acceso como na continuidade das axudas. A nota media é un criterio esencial de baremación nos procesos de selección, tanto nos convocados pola administración xeral do Estado como polas universidades ou por institucións e organizacións privadas. Convén destacar que as ensinanzas artísticas superiores están equiparadas aos graos universitarios, polo que esa asimilación debe incluír tamén contar cunha normativa propia en materia de cálculo de notas medias, ao igual que nos graos universitarios oficiais. Por outra banda, hai que sinalar que os numerosos problemas xurdidos no ámbito estatal e autonómico pola coexistencia de múltiples sistemas de cálculo das notas medias, derivados da utilización de distintas bases numéricas, de planos de estudos estruturados en créditos ou non, de medias aritméticas ou ponderadas e doutros mecanismos que xeraron situacións gravemente disfuncionais e incluso discriminatorias, estanse corrixindo ultimamente, intentando establecer procedementos homoxéneos. Por todo iso considerouse necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo , facer chegar á consellería a recomendación de que coa maior brevidade se adopten as medidas oportunas para dotar as ensinanzas artísticas superiores dun procedemento para o cálculo das notas medias, procurando asimilar os sistemas de cálculo aos establecidos para as ensinanzas universitarias de grao por tratarse de titulacións superiores equivalentes a todos os efectos. En particular, e polo que se refire a este expediente, no ámbito das ensinanzas superiores de música. A recomendación aceptouse, e a consellería comprométese a instar do Ministerio de Educación a correspondente regulación básica. Continúa aberto un expediente de queixa (Q/4198/13) pola exclusión dunha alumna con discapacidade da lista de admitidos para cursar o grao elemental no Conservatorio Profesional de Música de Santiago de Compostela. B) Escolas oficiais de idiomas En canto as escolas oficiais de idiomas, entre algunhas outras queixas por problemas puntuais, recibimos tres promovidas por outros tantos membros do persoal non docente dunha escola oficial de idiomas (Q/776/13; Q/777/13 e Q/778/13) ao impedírselles matricularse nas probas de certificación polo réxime libre correspondente ao ou aos idiomas que se imparten na escola ou sección na que prestaban servizo, por entender que participaban nos procesos de configuración final da documentación. Alegaban os interesados que existían múltiples sistemas para garantir a custodia dos exames e que non había que supoñer que todo o persoal non docente accedía, no exercicio das súas funcións, ao contido das probas. Solicitaban que se establecese un sistema que mellore a cadea de custodia dos exames, isto é, o control dos cuestionarios durante todo o proceso: antes da súa impresión e durante o fotocopiado, almacenaxe e transporte, até o momento de realización das probas. Indicaban que a custodia podería garantirse de forma máis segura se a impresión dos exames a asumise a consellería de forma centralizada, de tal maneira que os exames chegasen aos centros xa fotocopiados e en caixas pechadas e seladas e se procedese á súa apertura no momento de se iniciaren as probas. No seu informe, sinala a consellería que a Lei 4/1988, do 26 de maio, da función pública de Galicia crea os corpos de funcionarios da administración xeral da Comunidade Autónoma de Galicia e na súa disposición adicional primeira establece as súas competencias de acordo cos distintos niveis. “Dita lei derrogouse polo Decreto Lexislativo 1/2008, do 13 de marzo, polo que se aproba o texto refundido da Lei da función pública de Galicia, que mantén na súa disposición adicional primeira as funcións dos distintos corpos de funcionarios da administración xeral da Comunidade Autónoma de Galicia de acordo cos distintos niveis: 1. Corpo Superior de Administración da Xunta, do grupo A, que desempeñará funcións de natureza administrativa, de dirección, estudo, coordinación, inspección, control e programación. 2. Corpo de Xestión de Administración da Xunta, do grupo B, que realizará funcións de colaboración en actividades administrativas de nivel superior, así como tarefas propias de xestión administrativa que non correspondan ao nivel superior e sexan propias da titulación do grupo B. 3. Corpo Administrativo da Xunta, do grupo C, que desenvolverá actividades administrativas de xestión, tramitación e colaboración preparatorias, complementarias e derivadas das funcións superiores. 4. Corpo Auxiliar da Xunta, do grupo D, que realizará tarefas de taquigrafía, mecanografía, rexistro e despacho de correspondencia, cálculo, manexo de máquinas e outras funcións semellantes. Estas funcións seguirán desempeñándose por aqueles funcionarios que se acollan ao disposto na disposición adicional vixésimo segunda da Lei 30/1984, do 2 de agosto. 5. Corpo subalterno da Xunta, do grupo E, que desempeñará funcións comúns de vixilancia, custodia, reparto de correspondencia e documentación, transporte manual, centraliña, reprografía e outras semellantes. Non se cuestiona no escrito remitido pola oficina do Valedor do Pobo con data de 23 de agosto de 2013 a xustificación das limitacións impostas ao profesorado que imparta docencia nunha escola oficial de idiomas ou ben a impartise nalgún momento do curso, entendéndose que a motivación desta limitación resulta evidente pola súa intervención directa, ou a través do departamento didáctico correspondente, na elaboración do contido das probas. É preciso estender esta medida ao persoal non docente do centro, habida conta das competencias que lle son atribuídas pola disposición adicional primeira do Decreto lexislativo 1/2008, do 13 de marzo, polo que se aproba o texto refundido da Lei da función pública de Galicia a cada un dos corpos de funcionarios da administración xeral da comunidade autónoma, dada a súa intervención e as súas responsabilidades na xestión da documentación oficial de dito centro. Convén sinalar que o artigo 10.1 da Resolución de 10 de maio de 2012 pola que se ditan instrucións para a elaboración e administración das probas de certificación e de clasificación das ensinanzas de idiomas de réxime especial na Comunidade Autónoma de Galicia, xa establecía que non poderán examinarse das probas de certificación aquelas persoas que participasen na súa elaboración ou nos seus procesos de configuración final. Unha interpretación conxunta e integrada de dita Resolución de 10 de maio de 2012 e da disposición adicional primeira do Decreto Lexislativo 1/2008, do 13 de marzo, polo que se aproba o texto refundido da Lei da función pública de Galicia poñen de manifesto a conveniencia de estender esta medida ao persoal non docente do centro, dada a súa intervención na xestión da documentación oficial de dito centro, e sempre tendo en conta que non se considera que exista ningunha vulneración nin prohibición de acceso ao dereito fundamental á educación recollido no artigo 27 da Constitución española. Polo tanto, con carácter xeral, e dadas as funcións propias do persoal non docente e o funcionamento das escolas oficiais de idiomas, si se pode afirmar que este persoal participa nos procesos de configuración final das probas. Por esta razón, a redacción da cláusula abrangue a todo aquel persoal non docente que pode participar ou acceder á configuración final das probas, xa sexa de forma directa ou indirecta. Non se trata, por parte da consellería, de impoñer un maior grao de dificultade no acceso ao estudo de idiomas ao persoal non docente que presta os seus servizos na escola oficial de idiomas, senón de garantir as condicións de igualdade de todo o alumnado que realiza as probas. En definitiva, o profesorado que imparta docencia nunha EOI, ou ben a impartise nalgún momento do curso académico (no caso do profesorado interino ou substituto) e o persoal non docente cuxo posto de traballo estea nesa mesma escola, non se pode matricular nas probas de certificación de ningún idioma na propia escola oficial na que imparte ou impartira docencia nese curso académico ou na que teña o seu posto de traballo, e, no caso dos idiomas que imparte, o profesorado tampouco se poderá matricular para realizar as probas de certificación en ningunha escola oficial de Galicia, pero si pode facelo o persoal non docente. 8. Acoso escolar Continúan abertos os catro expedientes de queixa sobre esta materia coñecidos este ano, polo que dado o delicado dos supostos formulados e por estar aínda en fase de investigación, non se recollen neste informe datos máis concretos. Con carácter xeral hai que dicir que puidemos percibir unha rápida eficacia da entrada en vigor do Protocolo xeral de prevención, detección e tratamento do acoso escolar e do ciberacoso nos centros docentes de niveles non universitarios sostidos con fondos públicos da Comunidade Autónoma de Galicia e das Instrucións de 17 de xuño de 2013 da Dirección Xeral de Educación, Formación Profesional e Innovación Educativa polas que se traslada o Protocolo aos centros. Ante situacións de ciberacoso será de aplicación o establecido neste protocolo para o acoso escolar, con carácter xeral, considerando as particularidades propias das estratexias de prevención, detección e aplicación de medidas, ás que se refire o propio documento. Coa finalidade de axilizar a tramitación deste protocolo e apoiar a labor encomendada aos centros educativos na súa execución, o documento ofrece un total de 22 anexos que facilitan as distintas intervencións que se deben levar a cabo en aplicación deste protocolo e que van dende a comunicación dunha posible situación de acoso escolar, designación dunha persoa referente de atención e apoio á posible vítima, comunicación ás familias, recollida de información, cuestionarios de entrevistas, análises de datos solicitados, propostas de medidas, asesoramento e apoio técnico e outros procedementos fundamentais para combater, en prazos moi abreviados, este tipo de comportamentos. Debemos poñer de manifesto o apoio desta institución a este tipo de medidas que facilitan a resolución de situacións inaceptables que, na práctica, soen presentar gran complexidade para seren identificadas e abordadas. Cremos que este documento vai ser un mecanismo moi útil para que os centros, que atopaban grandes dificultades para xestionar adecuadamente estes casos, poidan resolvelos en períodos moi curtos de tempo e co necesario apoio e asesoramento. Tal como viñemos manifestando en anteriores informes, estes casos soen producir nos padres unha gran angustia e impotencia, coa sensación de que non se está a protexer aos seus fillos dunha situación inaceptable de agresión. A criterio desta institución, é fundamental avanzar na loita contra a violencia escolar porque nada hai máis oposto á formación que debe transmitirse nos centros educativos que a tolerancia, calquera que sexa o seu grao, con condutas que atenten contra a dignidade dos alumnos. Non cabe falar xa só de comportamentos típicos da adolescencia senón que coñecemos varias queixas nas que os que acosaban a un compañeiro ou compañeira eran nenos de primaria. O acoso escolar prodúcese cando un neno insulta, agrede ou ten un comportamento hostil cara a outro neno e este comportamento prodúcese de forma continuada no tempo. A violencia escolar soe ser moito máis social e psicolóxica que física. Aínda que tamén se producen agresións físicas, intimidacións e coaccións, é máis frecuente a exclusión social, o illamento, ou condutas como a de ridiculizar, humillar, poñer alcumes, non deixar participar en actividades, enfrontar aos compañeiros contra a vítima, facer correr rumores, etc. Este acoso psicolóxico é moito máis daniño que o acoso físico e produce maiores taxas de estrés postraumático polo que debe erradicarse absolutamente do entorno escolar. Confiamos en que o novo protocolo contribúa a eliminar estes comportamentos intolerables. 9. Axudas para a realización de actividades de formación en linguas estranxeiras Unha das cuestións que nos preocupou formulouse como consecuencia dun escrito de queixa no que a interesada nos transmitía o seu desacordo cos criterios aplicados ao amparo da Orde de 18 de marzo de 2013, de axudas para a realización de actividades de formación en linguas estranxeiras no ano 2013. Esencialmente, indicábanos que a súa filla, de 12 anos de idade, tiña provisionalmente adxudicada por méritos académicos unha praza nun campamento de verán e finalmente fora excluída por aplicación do previsto en no artigo 10 da Lei 9/2007, do 13 de xuño, de subvencións de Galicia xa que a súa nai non estaba ao corrente nas súas obrigas coa Seguridade Social polas dificultades financeiras que atravesara a empresa da que era administradora. Con data do 22 de xullo recibiuse o informe da consellería no que, en síntese, se argumentaba o seguinte: -que a Orde de 18 de marzo de 2013 pola que se convocan as axudas para a realización de actividades de formación en linguas estranxeiras no ano 2013, destinadas ao alumnado dos centros docentes sostidos con fondos públicos, en réxime de concorrencia competitiva establece, no seu artigo 3.1.e) que os beneficiarios das axudas deberán cumprir o requisito de "Non estar incursos nas prohibicións para obter a condición de beneficiario, recollidas no artigo 10 da Lei 9/2007, de 13 de xuño, de subvencións de Galicia". Unha destas prohibicións consiste en "non acharse ao corrente no cumprimento das obrigas tributarias ou fronte á Seguridade Social ou ter pendente de pago algunha outra débeda coa Administración pública da Comunidade Autónoma nos termos que regulamentariamente se determinen". -que mentres o colectivo o que se dirixen estas axudas de carácter económico, sexa o alumnado menor de idade que carece de capacidade plena de obrar e está sometido á patria potestade dos seus proxenitores ou á tutela das persoas que a detenten legalmente, dito alumnado exercerá os seus dereitos a través destas persoas, que no desempeño da súa representación legal, deberán administrar correctamente as axudas concedidas e responder pola súa correcta aplicación, en nome de quen representan. Por esta razón, deben cumprir os requisitos esixidos para obter a condición de beneficiario das axudas. -que a convocatoria sinalada xa ten en conta diversos requisitos de participación que "realmente afectan ás posibilidades dos estudantes interesados", na medida en que se lles esixe que cumpran unhas condicións que só poden alcanzarse por eles mesmos. a) Ter superadas todas as áreas, materias ou módulos no curso 2011/2012 b) Ter alcanzado no curso 2011/12 unha cualificación mínima de ben no 6° curso de educación primaria para o alumnado de 1° de educación secundaria obrigatoria, e de 6 para o de 2°, 3° e 4° de educación secundaria obrigatoria, de bacharelato e de ciclos formativos, na área, materia ou módulo de lingua estranxeira que se vai perfeccionar na estadía. De acordo co anterior conclúe o informe que non se está denunciando un mal funcionamento da Administración pública que non respecte os dereitos constitucionalmente recoñecidos ou que se afaste do procedemento legalmente establecido. Porén, esta institución manifestou o seu desacordo coa aplicación desta norma polos seguintes motivos: 1.- Todas as circunstancias excluíntes establecidas no artigo 10 da Lei de Subvencións de Galicia afectan á condición de beneficiario da subvención e deben concorrer nese eventual beneficiario. Nalgúns casos son medidas restritivas de dereitos; noutros, teñen un carácter sancionador; ou ben se vinculan a determinadas condutas ilícitas, pero sempre deben afectar ao beneficiario, é dicir, á persoa que deba realizar a actividade que fundamentou o seu outorgamento ou que se atope na situación que lexitima a súa concesión. Ningunha delas é aplicable a menores de idade. 2.- A Orde do 18 de marzo de 2013 pola que se convocan axudas para a realización de actividades de formación en linguas estranxeiras no ano 2013, destinadas ao alumnado dos centros docentes sostidos con fondos públicos, en réxime de concorrencia competitiva, establece con claridade o carácter persoal destas axudas, dirixidas aos alumnos e alumnas de distintos niveis dos centros docentes sostidos con fondos públicos en Galicia para realizar as actividades de formación lingüística durante o ano 2013. O artigo 3 sinala como beneficiario ao alumno ou alumna que cumpra certos requisitos académicos relativos ás súas cualificacións e requisitos persoais (non ter outras axudas no mesmo curso coa mesma finalidade e ter pasaporte e documentos de identificación en vigor). O beneficiario da axuda non é a familia, porque a norma non o establece así (cousa distinta é a configuración que se faga destas axudas nos presupostos, que non pode alterar a natureza xurídica desta prestación, tal como está recollida na normativa). É incongruente con isto que o nº 3 dese artigo esixa ao beneficiario, neste caso un menor de idade, un requisito que en ningún caso depende del. Os menores de idade non teñen capacidade de obrar polo que non poden estar incursos en ningunha das prohibicións establecidas no artigo 10 da lei de subvencións. Neste sentido, os pais e titores representan aos menores de idade no seu interese xa que é unha función tuitiva respecto de quen non pode obrar xuridicamente por si mesmo; en ningún caso, a representación legal dos menores pode derivar na responsabilidade do representado polas consecuencias xurídicas dos actos realizados polos seus representantes cando actúan no seu propio nome (neste caso concreto, no ámbito do exercicio de actividades mercantís ou empresariais). Por este motivo, enténdese inadecuada a interpretación que a consellería está facendo do alcance da representación legal de los menores de idade cando afirma que o alumnado menor de idade que carece de capacidade plena de obrar e está sometido á patria potestade dos seus proxenitores ou á tutela das persoas que a detenten legalmente, exercerá os seus dereitos a través destas persoas. Unha cousa é que exerzan os seus dereitos por medio dos representantes legais e outra que poidan verse privados de dereitos por actos propios dos seus representantes. Estes non teñen legalmente a condición de beneficiarios das axudas, xa que nin son os que deben realizar a actividade que fundamentou o seu outorgamento nin son os que se atopan na situación que lexitima a súa concesión. A representación legal dos menores de idade exércese exclusivamente no seu beneficio e nunca poden verse prexudicados polos actos dos seus representantes realizados no seu propio nome. 3.- Cousa completamente distinta é a responsabilidade en que poida incorrer o representante legal na administración das cantidades das que o menor representado sexa beneficiario, o que dará lugar, no seu caso, ás accións legais que correspondan. O que non parece apropiado nin ten en conta a equidade é excluír un menor da posibilidade de ser beneficiario dunha acción formativa de carácter persoalísimo (a aprendizaxe de idiomas), por causas exclusivamente imputables a quen ostenta a patria potestade ou a tutela do menor. Nada impide a existencia doutro tipo de controis que garantan a adecuada inversión das cantidades recibidas no seu obxecto propio, segundo os elementos regulados na orde de convocatoria, establecendo as sancións que correspondan, como o reembolso, en caso de non ser adecuadamente invertidas polos representantes legais dos menores beneficiarios. Entender o contrario supón non considerar o interese superior do menor como principio inspirador de toda a normativa, tamén a educativa, senón facerlle corresponsable das medidas limitativas ou restritivas de capacidade impostas aos seus pais ou titores polos seus propios actos, e polo tanto, amparar unha inxusta extensión subxectiva das medidas de carácter sancionador ou punitivo, contraria aos principios xerais do ordenamento. Por todo o anterior, fíxose chegar á consellería a seguinte recomendación: “Que habida conta da natureza das subvencións que teñen como finalidade a realización de cursos ou outras accións formativas, ben en linguas estranxeiras ou con outra finalidade, dirixidas ao alumnado menor de idade, se exceptúe pola súa normativa reguladora o requisito de non acharse ao corrente no cumprimento dos deberes tributarios ou fronte á Seguridade Social ou ter pendente de pago algunha outra débeda coa Administración pública da comunidade autónoma, xa que os beneficiarios da subvención, nos termos exactos da lei reguladora, son os alumnos ou alumnas que deban realizar a actividade que fundamentou o seu outorgamento ou que se atopen na situación que lexitima a súa concesión (ter aprobado todo o curso e conseguir unha determinada nota mínima na materia de lingua estranxeira que se vai perfeccionar na estadía, neste caso concreto). Na súa resposta, a consellería manifestaba literalmente que “non acepta a interpretación forzada que realiza esa institución para tratar de excepcionar un requisito legal nunha convocatoria pública de axudas. É certo que quen realiza a actividade obxecto de subvención é o alumnado e que se trata dunha actividade formativa voluntaria e de realización persoal por parte deste. Porén, as persoas que solicitan as axudas son os pais, nais ou titores do alumnado menor de idade e son os seus datos económicos os que determinan a procedencia de conceder ou non a axuda así como o importe desta. A filla da reclamante en queixa é, obviamente, a beneficiaria da actividade porque é quen vai realizala, pero quen realmente se vai beneficiar da percepción da axuda son os seus proxenitores ou titores, a raíz da obtención da axuda que van ver minorados os gastos correspondentes a dita actividade; por isto deben cumprir o requisito de non incorrer nunha prohibición legalmente establecida, requisito que, en ningún caso, esta consellería vai excepcionar, polo que se rexeita de plano a recomendación formulada”. Esta resposta é incongruente co criterio aplicado de xeito constante polo Ministerio de Educación, Cultura e Deporte nas bolsas e axudas que convoca e exposto de forma nidia na Orden ECI/1815/2005, de 6 de junio por la que se establecen las bases reguladoras de la concesión de becas y ayudas al estudio na que se inclúe esta excepción. No seu apartado segundo se dispón: “Requisitos de los beneficiarios: Tendrán la consideración de beneficiarios de las subvenciones a que se refiere la presente Orden los estudiantes o grupos de estudiantes en cualquiera de los siguientes supuestos: -Que perciban directamente su importe. -Que perciban el importe a través de un tercero. -Que lo obtengan mediante la exención del pago de un determinado precio por un servicio escolar o académico. -Que se beneficien de una prestación en especie en el marco de una actividad educativa complementaria. Los beneficiarios de las becas y ayudas al estudio deberán estar matriculados y cursar estudios en centros españoles así como acreditar la concurrencia de la situación socioeconómica y académica, en su caso, o cualquier otro requisito que establezcan las bases de la correspondiente convocatoria. A los beneficiarios de becas y ayudas al estudio no les serán de aplicación las prohibiciones establecidas en el artículo 13.2 de la Ley General de Subvenciones.” O artigo 13.2 da Ley General de Subvenciones ten un contido substancialmente idéntico ao artigo 10 da Lei de Subvencións de Galicia. Unha manifestación deste criterio figura no artigo 3.5 da Resolución de 21 de febrero de 2013, de la Secretaría de Estado de Educación, Formación Profesional y Universidades, por la que se convocan ayudas para participar en un Programa de Inmersión Lingüística en verano de 2013: “A los beneficiarios de las ayudas convocadas por la presente resolución, no les serán de aplicación las prohibiciones previstas en el artículo 13.2. la) de la Ley 38/2003, de 17 de noviembre, General de Subvenciones”. Esta convocatoria ten un obxecto practicamente idéntico ao da orde de 18 de marzo. Polo tanto, o propio Ministerio de Educación excepciona reiteradamente este requisito nas bolsas e axudas xerais. Por exemplo, na Resolución de 13 de agosto de 2013, de la Secretaría de Estado de Educación, Formación Profesional y Universidades, por la que se convocan bolsas de carácter general para el curso académico 2013-2014, para estudiantes que cursen estudios post-obligatorios, o apartado 4 do artigo 1 sinala: “La condición de beneficiario podrá obtenerse aunque no se cumplan los requisitos establecidos en el artículo 13.2 de la Ley 38/2003, de 17 de noviembre, General de Subvenciones”. Ao mesmo tempo, na Resolución de 26 de marzo de 2012, de la Secretaría de Estado de Educación, Formación Profesional y Universidades, por la que se convocan ayudas para participar en un programa de inmersión lingüística en colonias de vacaciones para el verano de 2012, o artigo 3.5 dispón: “a los beneficiarios de las ayudas convocadas por la presente Resolución, en el les serán de aplicación las prohibiciones previstas en el artículo 13.2.la) de la Ley 38/2003, de 17 de noviembre, General de Subvenciones”. É esencial ter en conta que a propia Orde ECI prevé o seguinte: “Las convocatorias de bolsas y ayudas al estudio podrán prever que las Comunidades Autónomas, mediante la suscripción de convenios con el Ministerio de Educación y Ciencia, y en los términos establecidos en los mismos, puedan llevar a cabo las funciones de tramitación, resolución y pago, así como la inspección, verificación, control y, en su caso, resolución de los recursos administrativos que puedan interponerse”. Segundo este principio de colaboración, carecería de toda xustificación que os alumnos de Galicia que soliciten as axudas convocadas pola consellería sexan de peor condición que os demais alumnos españois que se acollan ás convocatorias de bolsas e axudas do Ministerio de Educación, e que a propia consellería estableza nas bases das súas convocatorias uns criterios de exclusión que non existen nas convocatorias de bolsas e axudas ao estudo para todo o Estado. É máis, que nas funcións de tramitación, resolución e pago, así como nas de inspección, verificación, control e, no seu caso, resolución dos recursos administrativos que se poidan interpoñer nas convocatorias do Ministerio de Educación, a consellería estea aplicando criterios distintos aos que aplica nas súas propias convocatorias con idéntico obxecto, o que significaría amparar unha eventual discriminación entre o alumnado. Por esta razón, a consellería debería aclarar os motivos polos que nas convocatorias de axudas para a realización de actividades de formación en linguas estranxeiras no ano 2013, destinadas ao alumnado dos centros docentes sostidos con fondos públicos en Galicia, aplica aos alumnos unhas prohibicións para seren beneficiarios que están expresamente excluídas nas bolsas e axudas do Estado. 10. Educación superior Como xa puxemos de manifesto na introdución, o sistema de educación superior atravesa unha difícil etapa de cambios e inestabilidade. Na liña de anteriores informes, convén advertir que a educación universitaria acusou, incluso no seu funcionamento ordinario, os efectos dun financiamento claramente insuficiente que, ademais, coincidiu coa implantación dun novo marco de referencia, o denominado Plan Bolonia, que para a súa adecuada posta en funcionamento esixe unha autonomía financeira, unhas dispoñibilidades orzamentarias e un modelo de xestión que as universidades españolas están moi lonxe de alcanzar. A crise económica tivo este ano un impacto evidente nas dificultades polas que atravesa o Sistema Universitario de Galicia. Os condicionantes financeiros derivados da Lei 17/2012, de 27 de decembro, de presupostos xerais do Estado para 2013 e da Lei 2/2013, do 27 de febreiro, de presupostos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para 2013 viñeron agudizar algúns problemas estruturais das universidades galegas. Dende un punto de vista xeral, o noso sistema universitario enfróntase aos problemas de financiamento e xestión derivados da ampliación —non sempre racional— de centros, campus e universidades das últimas décadas; a unha duplicación incomprensible de centros e titulacións asumida, en ocasións, por presións localistas; á desproporción entre prazas ofertadas e demanda real nalgúns estudos, que non se remata de axustar; a un certo exceso na oferta de cursos de posgrao, algúns deles impartidos en condicións de dubidosa calidade; a erros na necesaria coordinación universitaria que eviten a infrautilización de determinados recursos, o desaproveitamento da capacidade docente ou investigadora, ou a falta de especialización e de diferenciación funcional entre as universidades. Un problema non menor é a ineficiencia nos custos que está vinculada a unha organización inadecuada de recursos humanos. Aínda que as universidades galegas teñen un dos crecementos medios dos cadros de persoal académicos máis baixos no seo das universidades españolas, non parece haber unha estratexia clara para formular a necesaria coexistencia dos seus diferentes ámbitos funcionais. É dicir, non parecen equilibrarse as necesidades financeiras derivadas da educación, a investigación e a innovación e algúns ámbitos destas actividades universitarias medran sacrificando outros, sen que se alcancen por iso os adecuados niveis de calidade e excelencia. Por outra banda, a autonomía universitaria incorreu a veces en discrecionalidade ou improvisación: non parecen terse definido aínda os perfís que identifiquen a cada unha das nosas universidades entre as máis competitivas e especializadas nun determinado sector de actividade; se seguen modificando plans de estudo, algúns implantados fai apenas catro ou cinco anos; fórzase a continuidade de titulacións con pouca demanda; burocratizouse de forma excesiva a xestión universitaria e hai unha exaxerada profusión de normas internas nas universidades.... A consecuencia é que os esforzos non sempre se centran en conseguir niveis de excelencia docente e investigadora, senón en alcanzar, aínda que sexa artificialmente, certos indicadores. Un marco normativo en permanente cambio tampouco axuda a estabilizar estas institucións. O Parlamento de Galicia aprobou a Lei 11/1989, de ordenación do sistema universitario de Galicia, que transformou completamente o panorama da ensinanza universitaria na nosa comunidade coa creación das universidades públicas da Coruña e de Vigo, no marco da entón vixente Lei Orgánica 11/1983, de reforma universitaria. As tres institucións integraron o Sistema Universitario de Galicia no que entón se considerou un paso decisivo para unha ensinanza universitaria de calidade como instrumento de transformación social, baseando o modelo na descentralización e regulando a distribución dos diversos centros universitarios, os xa existentes e os de previsible creación, nun total de sete campus repartidos entre as catro provincias: A Coruña, Ferrol, Lugo, Ourense, Pontevedra, Santiago de Compostela e Vigo. A promulgación da Lei Orgánica 6/2001, de universidades, e a súa modificación pola Lei Orgánica 4/2007, fixo necesario que o Parlamento de Galicia completara o corpus normativo en materia universitaria, para dar resposta ao mandato do lexislador estatal, que dotou as comunidades autónomas de novas competencias de coordinación e xestión. Desta maneira, en anos sucesivos, o Parlamento de Galicia aprobou a Lei 7/2001, de 2 de xullo, de control en materia de creación e recoñecemento de universidades, centros universitarios e autorización de estudos na Comunidade Autónoma de Galicia; a Lei 1/2003, de consellos sociais do sistema universitario de Galicia, e a Lei 2/2003, do Consello Galego de Universidades. Este ano, o Parlamento aprobou a Lei 6/2013, de 13 de xuño, do Sistema Universitario de Galicia, que entrou en vigor no mes de xullo. Sobre este marco haberán de facerse novos axustes, que deben contar tamén coa cascada de disposicións estatais que regulan determinados aspectos destes estudos. Durante todo o ano seguiron publicándose acordos do Consello de Ministros polos que se establece o carácter oficial de determinados títulos de grao, master e doutor e se inscriben no Rexistro de Universidades, Centros e Títulos; o Real Decreto 534/2013, de 12 de xullo, modifica os Reais Decretos 1393/2007, de 29 de outubro, polo que se establece a ordenación das ensinanzas universitarias oficiais; 99/2011, de 28 de xaneiro, polo que se regulan as ensinanzas oficiais de doutorado; e 1892/2008, de 14 de novembro, polo que se regulan as condicións para o acceso ás ensinanzas universitarias oficiais de grao e os procedementos de admisión ás universidades públicas españolas; séguese tratando de ordenar as condicións ás que deberán adecuarse os planos de estudo conducentes á obtención dos títulos oficiais que habilitan para o exercicio de profesións reguladas e de profesións tituladas. Os problemas de financiamento xeraron tamén un clima de malestar entre os alumnos de educación superior ao modificarse, en todo o territorio do Estado, as condicións económicas para o goce de bolsas Erasmus e unha configuración máis restritiva do sistema de bolsas regulado no Real Decreto 609/2013, de 2 de agosto, polo que se establecen os limiares de renxa e patrimonio familiar e as contías das bolsas e axudas ao estudo para o curso 2013-2014 para ensinanzas post-obligatorias e superiores, e se modifica parcialmente o Real Decreto 1721/2007, de 21 de decembro, polo que se establece o réxime das bolsas e axudas ao estudo personalizadas. Examinaremos a continuación algúns dos temas dos que nos ocupamos dentro da nosa actividade de supervisión. A) A confusión sobre a natureza dos títulos En numerosos expedientes de queixa que coñecemos este ano está aflorando un gravísimo problema: os cambios acometidos na estrutura da educación superior introduciron unha enorme confusión sobre o alcance e a natureza dos títulos expedidos polas universidades e outros centros de educación superior. Nalgún caso, como sucede coa Universidade de Vigo, esta confusión non se clarificou oportunamente, a pesar de advertirllo, xa no ano 2011, nunha recomendación e tivo efectos moi problemáticos, tanto entre os alumnos dalgúns títulos propios como nas escolas superiores de ensinanzas artísticas. Precisamente sobre a cuestión dos títulos nestas ensinanzas tivo que pronunciarse o Tribunal Supremo ao ser impugnada por algunhas universidades a expedición de títulos de grao polas escolas superiores de ensinanzas artísticas. En síntese, o esquema actual de titulacións de educación superior é o seguinte: No Real Decreto 1027/2011 establécese o Marco Español de Cualificacións para a Educación Superior (MECES), que é unha peza necesaria para completar o Marco Español de Cualificacións (MECU). Ambos se relacionan co Marco Europeo de Cualificacións (EQF). O Marco Español de Cualificacións para a Educación Superior cínguese ás titulacións correspondentes á educación superior. Corresponde nos seus niveis aos ciclos ou niveis 5, 6, 7 e 8 do EQF, completando a correlación entre o Marco Español de Cualificacións e o Marco Europeo. Existen, polo tanto, catro niveis: -Técnico Superior: pode concretarse nos títulos de Técnico Superior de Formación Profesional, Técnico Superior de Artes Plásticas e Deseño ou Técnico Deportivo Superior. -Grao: pode concretarse nos títulos de Graduado ou Graduada, expedido por unha universidade ou o Título Superior en Ensinanzas Artísticas Superiores, expedido por unha escola superior, non adscrita a unha universidade. Ambos son equivalentes. -Master: pode ser un Master universitario ou un Master en Ensinanzas Artísticas -Doutor O Tribunal Supremo, a través das súas sentenzas 299, 320, 321 e 348/2012, resolvendo as demandas interpostas por algunhas universidades, como a de Granada ou a de Vigo, anulou os artigos 7.1, 8, 11 e 12, así como a disposición adicional sétima do Real Decreto 1614/2009, do 26 de outubro; é dicir, anulou todos os artigos que empregaban o termo "grao" ou "graduado" para referirse aos títulos das ensinanzas artísticas superiores. Estas sentencias non discuten a natureza de educación superior destas ensinanzas e tampouco a súa equivalencia aos títulos universitarios de grao, equivalencia no sentido gramatical de igualdade no valor e estimación de ambos títulos, tanto no académico como cara ó exercicio profesional. O fundamento destas sentencias (tal como se reflectía nas correspondentes demandas) é o artigo 3.5 da Lei Orgánica de educación, de 2006, que dispón que constitúen a educación superior en España "a ensinanza universitaria, as ensinanzas artísticas superiores, a formación profesional de grao superior, as ensinanzas profesionais de artes plásticas e deseño de grao superior e as ensinanzas deportivas de grao superior". Son as universidades, ao amparo de Real Decreto 1393/2007, as que poden impartir as ensinanzas de grao conducentes á obtención dos correspondentes títulos oficiais. Pola súa banda, a disposición adicional 19.1 da Lei Orgánica de universidades, en redacción dada pola Lei 4/2007, establece unha reserva de dita denominación unicamente para uso exclusivo dos títulos universitarios de carácter oficial e validez en todo o territorio nacional, e expresa que só poderá utilizarse a denominación de universidade, ou as propias dos centros, ensinanzas, títulos de carácter oficial e validez en todo o territorio nacional e órganos unipersoais de goberno a que se refire esta lei, cando sexan autorizadas ou recoñecidos de acordo co disposto na mesma. E conclúe: “No poderán utilizarse aqueloutras denominacións que, polo seu significado, poidan inducir a confusión con aquelas". Curiosamente, a lei insistía moito en evitar confusións nas denominacións. En igual sentido, facíano o Real Decreto 1393/2007, de 29 de outubro, polo que se establece a ordenación das ensinanzas universitarias oficiais e o Real Decreto 861/2010, de 2 de xullo, que o modifica. A consecuencia é que hai que distinguir entre educación superior e ensinanzas universitarias. Son ensinanzas universitarias as que se imparten polas universidades, a pesar de que non conduzan a un título oficial, incluídos os títulos propios, os simples cursos de formación ou os cursos de experto ou especialista. En cambio, a educación superior é un concepto obxectivo relativo a calquera título, diploma ou certificado emitido por unha institución educativa que acredita ter adquirido un conxunto de resultados da aprendizaxe, despois de superar satisfactoriamente un programa de formación nunha institución legalmente recoñecida no ámbito da educación superior (cfr. preámbulo do Real Decreto 1027/2011, de 15 de xullo, polo que se establece o Marco Español de Cualificacións para a Educación Superior). É necesario transcender, polo tanto, a idea do título de grao como título único nos estudos superiores de segundo ciclo. Sobre esta cuestión, hai que poñer de manifesto que en realidade son as universidades as que, en certos casos, fixeron unha aplicación irregular da norma que lles confire a habilitación para expedir títulos, amparadas por unha lexislación confusa e utilizando o principio de autonomía universitaria nun sentido que diverxe amplamente da súa propia configuración constitucional. Non deixa de ser paradoxal que as universidades consideren que son as únicas que poden expedir, en exclusiva, os títulos de grao e elas mesmas estean expedindo títulos propios —que non ten carácter oficial nin validez en todo o territorio nacional— e os denominen Graduado/a universitario, denominación que, claramente, induce a confusión sobre a natureza do título. Sobre esta cuestión fixemos no seu día unha resolución dirixida á Universidade de Vigo, referida á titulación expedida no marco dos Estudos Superiores en Deseño Téxtil e Moda de Galiza, pero non é a única das universidades españolas que o fixo. Convén aclarar esta cuestión porque está creando entre os alumnos a percepción de que son vítimas dunha publicidade enganosa e pode supoñer un grave descrédito para as institucións universitarias. Os títulos propios son títulos universitarios pero só polo feito de que os expide unha universidade. Non son títulos oficiais. En ningún caso poden equipararse aos graos universitarios ao amparo do Marco Español de Cualificacións para a Educación Superior e en ningún caso os alumnos son graduados universitarios ao finalizar os estudos, a pesar da publicidade que fan os centros ou as direccións dos títulos propios. Trátase dun suposto problemático xa que o adxectivo “universitario” se emprega por referencia á institución que expide o título pero non polo nivel académico e profesional que se acada con eses estudos, cuestión que, porén, non é de coñecemento xeral. Nalgúns casos, ignórase polos propios alumnos do título propio. Este tipo de confusións derivan dos profundos cambios que se acometeron na ensinanza superior e que modificaron a súa estrutura, a organización dos estudos, os contidos e planos de estudos, as cualificacións profesionais, os títulos... e unha longa lista de aspectos propios destas ensinanzas. O primeiro dato, e o máis elemental, é que nos encontramos ante un novo modelo que particulariza os resultados da aprendizaxe, e acredita niveis de formación. Por iso, a confusión alcanza incluso os títulos de master. Trátase dun título de posgrao ao que se pode acceder unha vez finalizados os estudos de grao. Enténdese por Master Oficial o conxunto de ensinanzas reguladas de posgrao con validez en todo o territorio nacional e no Espazo Europeo de Educación Superior que superaron un proceso de elaboración e aprobación conforme ás normas legais ditadas polo Goberno e as comunidades autónomas (leis, decretos, ordes...) recoñecido no marco das normas e acordos do Espazo Europeo de Educación Superior. Para acceder requírese posuír o grao académico de licenciado, diplomado ou equivalente, ou de graduado no novo sistema de educación superior. Xunto a estes masters oficiais, o master, como título propio, refírese a estudos que deben superar un proceso normativo interno máis flexible e diversificado (na propia universidade), pensados para ofrecer un tipo de formación acorde ás demandas da sociedade, unha formación máis flexible que ofreza especialización profesional, académica ou actualización de coñecementos acorde ás demandas de "aprendizaxe á carta" (Life Long Learning), que propugna o Espazo Europeo de Educación Superior. En teoría, son títulos que superaron á súa vez todos os controis normativos e de calidade dunha universidade pública. Como norma, requiren posuír título de grao ou o seu equivalente nas actuais titulacións (licenciado, arquitecto, enxeñeiro). En determinados casos pódese acceder cunha diplomatura ou enxeñería técnica. Porén, non están equiparados. Os masters oficiais dan acceso ao doutoramento, os títulos propios non. O master oficial valórase como un título oficial de posgrao en oposicións ou concursos da administración pública, mentres que os títulos propios puntúan como formación continua, e aínda que tamén isto pode variar segundo a baremación de cada concurso ou oposición, sempre será menor nos títulos propios. Os masters oficiais están recoñecidos en todo o territorio da Unión Europea, non así os masters propios. No ámbito da empresa privada os dous son igual de válidos. Tamén é confuso o alcance dos estudos de “experto universitario” ou “especialista universitario”. No momento de pechar este informe, o Tribunal Supremo publicou unha sentencia na que anula un acordo do Consello de Ministros de abril de 2011 polo que se establece o carácter oficial do título de Master en Enxeñería da Edificación e Construcións Industriais, outorgado pola Universidade de Vigo, porque a súa denominación conduce a erros sobre os seus efectos profesionais. A resolución da sección cuarta da sala terceira do Tribunal Supremo estima un recurso contencioso-administrativo interposto polo Consejo General de Colegios Oficiales de Aparejadores y Arquitectos Técnicos contra ese acordo, en tanto que outorga oficialidade a ese título da Universidade de Vigo. O alto tribunal atendeu a demanda dos aparelladores e arquitectos técnicos, que advertiron que o master era "contrario a dereito" por vulnerar a disposición adicional 19ª da LOU e o artigo 10.3 do RD 1393/2007. Á luz da xurisprudencia existente, o TS fai referencia á necesidade da "clara separación das mencións de arquitectura e enxeñería para evitar eventuais confusións na denominación das respectivas titulacións". Así, sinala que debe acoller a "pretensión anulatoria" dos recorrentes, polo que se refire á denominación do master impartido pola Universidade de Vigo. En definitiva, é imprescindible unha ampla difusión do novo marco de titulacións, da natureza, recoñecemento oficial e efectos de cada título e das posibilidades formativas que implican. No ámbito universitario existe o Rexistro de Universidades, Centros e Títulos creado polo Real Decreto 1509/2008, de 1 de setembro, para proporcionar a información máis relevante sobre as universidades, os centros e os títulos que conforman o sistema universitario español, no que constan inscritos os novos títulos de grao, master e doutoramento oficiais. Ten carácter público e de rexistro administrativo, e concibiuse como un instrumento en continua actualización. Xunto a el, é preciso que as universidades, no ámbito dos títulos non oficiais que poden expedir, e as escolas superiores, utilicen con rigor as denominacións legalmente adecuadas á natureza dos títulos que expiden. B) As ensinanzas artísticas superiores Un numeroso grupo de alumnos da Escola Superior de Conservación e Restauración de Bens Culturais remitíronnos escritos de queixa nos que manifestaban que os alumnos desta escola pública de educación superior dos cursos 2010-2011 e 2011-2012 matriculáronse na titulación de “Grao en Conservación e Restauración de Bens Culturais”. Con posterioridade, como consecuencia das sentenzas do Tribunal Supremo emitidas o 13 de xaneiro de 2012 (polas que se estima en parte a impugnación do Real Decreto 1614/2009 del 26 de outubro, que estableceu a ordenación das ensinanzas artísticas superiores reguladas pola Lei Orgánica de Educación), ofréceselles unha titulación (“Título Superior en Conservación e Restauración de Bens Culturais”) que non coincide en denominación nin en categoría co asinado na matriculación. Segundo os promotores da queixa, dita sentencia restrinxe o Grao en Conservación e Restauración só a centros universitarios, orixinando unha desigualdade entre as titulacións da mesma disciplina que se ofrecen no Estado e un agravio comparativo para os alumnos que cursan estudos nas escolas superiores. Sinalaban que a lexislación en vigor (Lei Orgánica 2/2006, de 3 de maio, de educación e Lei Orgánica 6/2001, de 21 de decembro, de universidades) así como a proxectada (Lei Orgánica para a mellora da calidade educativa) recoñece ás escolas superiores de Conservación e Restauración de Bens Culturais a posibilidade de se adscribiren a unha universidade. A partir desas circunstancias, tanto o equipo directivo como o consello escolar, o claustro e os estudantes reclamaron dende o 15 de marzo de 2012 unha entrevista co conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria na que se puidese abordar unha solución acorde coa norma para poñer fin aos problemas da titulación. Con data o 18 de outubro iniciamos as actuacións oportunas ante a Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria, contra a que se dirixían as queixas. O informe remitido pola administración sinala que o artigo 56.2 da Lei Orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación, establece que o alumnado que supere as ensinanzas de Conservación e Restauración de Bens Culturais, obterá o Título Superior de Conservación e Restauración de Bens Culturais, que será equivalente a todos os efectos ao título universitario de diplomado ou ao título de grao equivalente. Dito artigo desenvolveuse polo Real Decreto 1614/2009, de 26 de outubro, polo que se establece a ordenación das ensinanzas artísticas superiores reguladas pola Lei Orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación. O Tribunal Supremo, a través das súas sentenzas 299, 320, 321 e 348/2012, anulou os artigos 7.1, 8, 11 e 12, así como a disposición adicional sétima do dito Real Decreto 1614/2009, do 26 de outubro; é dicir, anulou todos os artigos que empregan o termo "grao" ou "graduado" para referirse aos títulos das ensinanzas artísticas superiores. Estas sentenzas non discuten a natureza de educación superior das ensinanzas e tampouco a súa equivalencia aos títulos universitarios de grao, equivalencia no sentido gramatical de igualdade no valor e estimación de ambos títulos, tanto no académico como para o exercicio profesional. A Lei Orgánica 8/2013, do 9 de decembro, para a mellora da calidade educativa, reforza o carácter destas ensinanzas superiores equivalentes ao título de grao, ao establecer que os alumnos que superen os estudos de ensinanzas artísticas superiores obterán o Título Superior que queda incluído a todos os efectos no nivel 2 do Marco Español de Cualificacións para a Educación Superior, e será equivalente ao título universitario de grao. Sempre que a normativa aplicable esixa estar en posesión do título universitario de grao, entenderase que cumpre este requisito quen estea en posesión do correspondente Título Superior. Pese a que a posibilidade de adscrición das escolas superiores a unha das universidades do Sistema Universitario de Galicia é unha previsión recollida na Lei Orgánica 8/2013, do 9 de decembro, para a mellora da calidade educativa, a consellería expresa a súa vontade de non renunciar a xestionar as escolas artísticas superiores, -o que ademais, segundo engade o informe, implicaría graves inconvenientes, mesmo para o seu profesorado-, senón que seguirá impartindo estas ensinanzas no marco que establece a Lei Orgánica para a mellora da calidade educativa, sen prexuízo de que se poidan convir fórmulas de colaboración coas universidades para desenvolver estudos de posgrao neste ámbito. A estes efectos, a consellería comunicou que ten previsto asinar un convenio coa Axencia para a Calidade do Sistema Universitario de Galicia (ACSUG), para o seguimento e a acreditación das ensinanzas artísticas superiores que se impartan na Comunidad Autónoma de Galicia, de acordo co que se establece no marco europeo de educación superior. O informe da administración educativa sinala que en España non hai constancia da existencia de escolas públicas de conservación e restauración de bens culturais adscritas a universidades, aínda que si coexisten ambas ofertas nalgunha comunidade autónoma. A Escola Superior de Conservación e Restauración de Bens Culturais de Galicia é o único centro que imparte as especialidades de arqueoloxía, escultura e pintura en Galicia, dende a súa creación no ano 1991, a través do Decreto 352/1991, de 17 de outubro, polo que se crea a Escola Superior de Conservación e Restauración de Bens Culturais de Galicia, sendo unha das primeiras escolas desta modalidade no conxunto do Estado. Neste curso académico 2013-2014 estase implantando o cuarto curso correspondente ao plan LOE, e a escola conta cun total de 95 alumnos matriculados, e un cadro de persoal de 20 profesores. O alumnado que finalice este curso obterá, por primeira vez, un título equivalente ao grao universitario, xa que a titulación do plan LOGSE, que era o que se viña obtendo até agora, era equivalente a diplomado universitario. A regulación destas ensinanzas para Galicia realizouse a través da Orde de 30 de setembro de 2010 pola que se establece o plan de estudos das ensinanzas artísticas superiores de grao en Conservación e Restauración de Bens Culturais na Comunidade Autónoma de Galicia, e se regula o acceso a ditas ensinanzas, e das Circulares 3/2011, 12/2011, 9/2012 e 5/2013 da Dirección Xeral de Educación, Formación Profesional e Innovación Educativa, ditadas para a ordenada implantación progresiva das mesmas. Así, ao estar garantida a absoluta seguridade xurídica para o alumnado que está cursando estas ensinanzas, a consellería expresaba o seu desacordo coa “campaña de desinformación” e as mobilizacións promovidas dende a Escola Superior de Conservación e Restauración de Bens Culturais de Galicia, situada en Pontevedra, respecto da titulación que obterá o alumnado ao finalizar o actual curso escolar O informe remata facendo unha relación dos contactos e reunións mantidos entre o conselleiro ou o director xeral de Educación, Formación Profesional e Innovación Educativa con distintos colectivos (directores de centros que imparten ensinanzas artísticas superiores e representantes do alumnado da Escola Superior de Conservación e Restauración de Bens Culturais de Galicia) afectados por esta situación. Tomando en consideración as manifestacións dos escritos de queixa e o informe da administración cabe concluír que, se ben é certo que a matrícula dos cursos 2010-2011 e 2011-2012 realizouse nunha titulación denominada “Grao en Conservación e Restauración de Bens Culturais”, o obrigado cumprimento das sentencias firmes do Tribunal Supremo obrigou a un cambio na denominación do título, circunstancia non imputable á administración educativa galega. En realidade, xa a Lei Orgánica de Educación se refería ao Título Superior en Conservación e Restauración de Bens Culturais, de maneira que a denominación de Grao non se emprega na lei senón no Real Decreto 1614/2009. Resulta absolutamente indiscutible que as ensinanzas artísticas superiores forman parte da educación superior. A Lei Orgánica 8/2013, do 9 de decembro, para a mellora da calidade educativa reforza este criterio ao afirmar que o Título Superior queda incluído a todos os efectos no nivel 2 do Marco Español de Cualificacións para a Educación Superior, e será equivalente ao título de grao. Sempre que a normativa aplicable esixa estar en posesión do título universitario de Grao, entenderase que cumpre este requisito quen estea en posesión do correspondente Título Superior". As sentenzas do Tribunal Supremo non teñen os efectos que se difundiron nos primeiros meses de 2012, que incluso alertaban da exclusión das ensinanzas artísticas superiores do Espazo Europeo de Educación Superior. Polo contrario, intégranse ao mesmo nivel que os graos no sistema de certificacións que permite a mobilidade e o recoñecemento internacional dos títulos e da formación. Nos fallos das sentenzas, de case idéntico contido, sublíñase que as ensinanzas artísticas superiores se enmarcan no Espazo Europeo de Educación Superior porque “a obtención destes títulos superiores de ensinanzas artísticas constitúen o primeiro ciclo, o grao que se esixe no espazo europeo común de educación superior e que conduce aos estudos de posgrao”, sendo o título superior equivalente ao título universitario de grao e iso no sentido gramatical de igualdade en valor e estimación de ambos títulos tanto no académico como para o exercicio profesional. Polo tanto, queda clara, na normativa e nas resolucións xudiciais, a natureza des estudos e dos títulos que os acreditan. O importante non parece ser o feito de que as escolas superiores estean ou non adscritas ás universidades. É dificilmente comprensible a pugna xudicial entre as universidades e as administracións educativas para articular “a adecuada diferenciación da oferta das ensinanzas artísticas a que se refira o presente real decreto coa das ensinanzas universitarias que puidesen pertencer a ámbitos disciplinares coincidentes con estas, de tal modo que non se establezan outros títulos oficiais que sexan coincidentes substancialmente cos títulos de Grao referidos no art. 8 deste real decreto”. Na práctica, ao seren ambos títulos equivalentes (o do grao e o título superior) e estar equiparados a efectos académicos e profesionais, parece tratarse dun conflito formal que non ten incidencia nin nos niveis formativos nin na acreditación das ensinanzas. Non existe ningunha desigualdade entre os alumnos e os seus títulos salvo a reserva do substantivo “grao” e o adxectivo “universitario” para os títulos expedidos polas universidades. A denominación é idéntica nos niveis de posgrao (master) e doutoramento. No informe remitido, a administración educativa galega reitera a súa decisión de non renunciar á impartición destes estudos nas escolas superiores dependentes da consellería. É unha decisión lexítima no ámbito das súas competencias e da súa potestade de autoorganización polo que, legalmente, non cabe instar á consellería a iniciar un proceso de adscrición a unha universidade. O importante é que a administración educativa cumpra co seu compromiso de facer o seguimento e a acreditación das ensinanzas artísticas superiores que se impartan na Comunidade Autónoma de Galicia, de acordo co establecido no Espazo Europeo de Educación Superior. Neste sentido, o esencial é garantir o adecuado funcionamento dos centros, o seu equipamento docente, a súa autonomía ou a formación do seu profesorado, axustándose aos estándares propios da educación superior. O problema non é que as ensinanzas artísticas superiores se regulen na Lei Orgánica de educación ou na Lei Orgánica para a mellora da calidade educativa, e non na Lei Orgánica de universidades, xa que esta norma regula as funcións e réxime xurídico das universidades dende un punto de vista subxectivo, como institucións que forman parte dos centros de educación superior xunto coas escolas superiores ou determinados institutos superiores. O feito de regular as ensinanzas artísticas superiores noutra lei non menoscaba a súa natureza. O esencial é avanzar na ordenación destes estudos dende o seu verdadeiro rango, difundindo ante a sociedade os títulos superiores como títulos equivalentes aos graos universitarios nos seus efectos académicos e profesionais; desenvolvendo unha idónea oferta de posgraos; garantindo o estatuto do seu profesorado nos niveis docentes e investigadores equiparables ao persoal docente e investigador universitario e asegurando a autonomía dos centros no eido propio da educación superior. Estes son os aspectos que, en adiante, haberá que supervisar, tarefa na que esta institución compromete todo o seu esforzo. Polo que respecta ao título, os alumnos que finalicen os seus estudos na Escola Superior de Conservación e Restauración de Bens Culturais neste curso académico 2013-2014 serán titulados superiores no nivel 2 do Marco Español de Cualificacións para a Educación Superior coa cualificación necesaria para poder acceder aos estudos de posgrao ou iniciar unha actividade profesional para a que se esixa estar en posesión do título universitario de grao, xa que se entenderá que cumpre este requisito quen estea en posesión do correspondente Título Superior. Como sucede con todos os cambios, este terá que consolidarse e ser a base da estima pública e o intenso aprecio das ensinanzas artísticas como berce da creatividade e de múltiples manifestacións culturais, no marco que o Espazo Europeo de Educación Superior lle recoñece. O problema, porén, é unha mostra elocuente da confusión a que nos referíamos no apartado anterior. C) Títulos propios Un número elevado de queixas recibíronse por problemas xurdidos nos títulos propios da Universidade de Vigo “Graduado Universitario en Detective privado” e “Graduado Universitario en Ciencias Policiais” (expedientes Q/14512/13; Q/14513/13; Q/14630/13; Q/14631/13 a 14646/13; Q/865/14). Malia que estas queixas están aínda baixo investigación posto que a Universidade de Vigo non remitiu no prazo legal os informes requiridos, consideramos apropiado referirnos aos graves problemas denunciados polos alumnos como outra mostra tanxible dun uso inapropiado da autonomía das universidades, recoñecida no artigo 34.3 da Lei Orgánica de universidades, para establecer diplomas e títulos propios, sen carácter oficial nin validez no territorio nacional. Esta autonomía deu lugar, na práctica, a unha ampla discrecionalidade na natureza dos títulos expedidos ou na fixación das taxas e prezos que han de satisfacerse, non sempre suxeitos aos adecuados controis. En síntese, a situación denunciada deriva do problema que vimos comentando. Algúns títulos expedidos fórono como “Graduado Universitario en Ciencias Policiais”, título que claramente induce a confusión cos graos universitarios oficiais. Por oficio do 27 de novembro de 2008, o director xeral de Ordenación e Calidade do Sistema Universitario de Galicia comunicou ao reitor da Universidade de Vigo o seguinte: “Estanse ofertando pola Universidade de Vigo os títulos non oficiais denominados "Graduado Universitario en Ciencias Policiais" e "Graduado Universitario en Detective Privado". Lémbraselle que, de acordo co establecido na disposición adicional décimo novena da Lei Orgánica 6/2001, de 21 de decembro de universidades, modificada pola Lei Orgánica 4/2007, de 12 de abril só poderán empregarse as denominacións propias de ensinanzas e títulos de carácter oficial e validez en todo o territorio nacional cando fosen autorizadas ou recoñecidas de acordo do disposto na mesma; tampouco poderán empregarse aquelas outras denominacións que, polo seu significado, poidan inducir a confusión con aquelas. Fáiselle notar tamén que a disposición adicional undécima do Real Decreto 1393/2007, de 29 de outubro, polo que se establece a ordenación das ensinanzas universitarias oficiais, disposición relativa aos títulos non oficiais, establece que na expedición destes títulos, o seu formato e denominación será realizada de maneira que non poida inducir a confusión cos títulos que se establecen en dito Real Decreto, entre eles o de Graduado, recollido no artigo 9. Polo anterior requíselle para que cese a publicidade e proceda á modificación da denominación dos títulos non oficiais da Universidade de Vigo en "Ciencias Policiais" e "Detective Privado", de maneira tal que se elimine a referencia a "Graduado" ou "Grao" e non se induza a confusión con ensinanzas conducentes á obtención de títulos universitarios oficiais”. A día de hoxe, esa denominación continúa vixente nos comunicados oficiais relativos á extinción da titulación da páxina web da Universidade de Vigo. No caso dos detectives privados, a súa principal reclamación céntrase na obtención do título intermedio que se lles entregaría ao completar dous dos tres anos destes estudos. Segundo a titulación coa que se accedese, ao completar o segundo ano os licenciados obterían un master en Criminoloxía, os diplomados e quen acreditase experiencia na policía recibirían o título de especialista en Criminoloxía e as persoas que accedesen con bacharelato e probas de acceso á universidade terían o título de técnico en Criminoloxía. Estes recibiron finalmente un título de “Curso de formación de Técnico en Criminoloxía”. A publicidade do título propio non indicaba en ningún momento que se expedirían estes títulos o que, ademais, incumpre o regulamento da universidade. Segundo este, os cursos de formación non poden exceder dunha carga lectiva de vinte créditos e un ano de estudos, mentres que os reclamantes cursaron 123 créditos e dous anos de estudos. Outro dos problemas deriva dos prezos das matrículas cobrados e das taxas aboadas para a defensa dos “traballos de fin de carreira”, con distintos prezos por crédito en follas de liquidación correspondentes ao mesmo curso académico; abonando por anticipado as taxas do proxecto, aínda antes de acreditar a superación de todos os créditos do terceiro ano. En tres anos consecutivos, o Consello Social da Universidade de Vigo estableceu tres criterios de xestión económica diferentes, segundo parece a proposta do director da titulación: equiparar as taxas do proxecto dos títulos propios ás das titulacións oficiais; declarar a exención de taxas no título propio de Detective Privado ao estar incluídas na matrícula de 3º curso e, finalmente, multiplicar os créditos do traballo polo prezo unitario do crédito na matrícula illada do traballo de fin de carreira. Ademáis, os alumnos admitidos para o curso 2005-2006 tiveron que formalizar a matrícula na titulación completa, os tres cursos, en dous prazos (entre xuño e xullo de 2005) por importe de 7.500 euros. Tralo primeiro ano, o curso 2005-2006, a titulación ofertada desdobrouse en dúas: Ciencias Policiais e Detective Privado, o que ocasionou novos prexuízos aos alumnos matriculados. A dirección e posterior defensa destes proxectos finais foi tamén conflitiva, así como a xestión e impartición concreta destes cursos. No momento de pechar este informe, estamos pendentes de que a Universidade de Vigo nos remita toda a información requirida. D) Os master universitarios Os títulos oficiais de master universitario obtéñense trala superación das correspondentes ensinanzas que teñen como finalidade a adquisición polo estudante dunha formación avanzada, de carácter especializado ou multidisciplinar. Porén, nesta institución coñecemos numerosas queixas xa dende hai catro anos sobre casos de irregularidades na impartición e xestión destes títulos. Continúan abertos e en investigación dous expedientes do master de Arquitectura da Paisaxe Juana de Vega, das universidades da Coruña e Santiago de Compostela, en convenio coa Fundación Juana de Vega. En 2012, iniciamos a investigación polas irregularidades denunciadas por un alumno da Universidade de Vigo do master oficial interuniversitario en Dirección Integrada de Proxectos, especialidade en Sistemas de Información, impartido no campus de Pontevedra (Q/2033/12 e Q/4098/13). Durante a investigación dos feitos denunciados no escrito de queixa producíronse diversas situacións que ocasionaron retrasos na remisión da información requirida e unha resposta confusa e non concluinte á recomendación que esta institución formulou ao reitorado da Universidade de Vigo con data de 15 de xullo de 2013. Con carácter previo, queremos insistir no que xa se puxo de manifesto nese escrito remitido dende esta institución el 15 de xullo: o procedemento regulado na Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, ten por obxecto a supervisión da actividade da Administración da comunidade autónoma galega para garantir o respecto cos dereitos comprendidos no título I da Constitución e o seu sometemento pleno á lei e ao dereito. No exercicio desta facultade de supervisión, o Valedor do Pobo, de oficio ou a instancia de parte, poderá iniciar e proseguir calquera investigación sobre os actos e resolucións da Administración pública de la comunidade autónoma e dos seus axentes; e os servizos xestionados por persoas físicas ou xurídicas mediante concesión administrativa e, en xeral, calquera organismo ou entidade pública ou privada que realice funcións de servizo público e se encontre suxeita a calquera tipo de tutela naquelo que afecte ás materias integradas nas competencias da comunidade autónoma, de conformidade co establecido no Estatuto de Autonomía de Galicia e a lexislación vixente. As facultades do Valedor do Pobo estenderanse á actividade que realicen os conselleiros e calquera autoridades administrativas, funcionarios e axentes que actúen ao servizo da administración da comunidade autónoma e aos seus entes ou empresas dependentes. O procedemento de queixa ante esta institución é independente e ten unha natureza absolutamente diferenciada do expediente de responsabilidade patrimonial que se iniciou a solicitude do interesado e no que finalmente se desestimou a súa pretensión indemnizatoria, previo informe do Consello Consultivo de Galicia. Por este motivo, carece de xustificación o feito de que a Universidade de Vigo non respondese detalladamente á solicitude de información que se lle fixo o 11 de setembro de 2012, especificando punto por punto as irregularidades denunciadas polo interesado na impartición do citado master. O informe requiriuse novamente os días 17 de outubro e 23 de novembro. Finalmente, o día 3 de decembro de 2012, a secretaria xeral da Universidade de Vigo envía un oficio no que comunica que se abriu un expediente de responsabilidade patrimonial por funcionamento anormal do servizo público “polo que é necesario agardar á resolución de dito procedemento para proceder a emitir o correspondente informe”, acompañando a resolución do reitor sobre a apertura do expediente e o nomeamento de instrutor. O 21 de decembro fíxose á Universidade de Vigo un recordatorio dos seus deberes legais, requiríndolle con carácter urxente a remisión do preceptivo informe, nos termos do artigo 22 da lei reguladora desta institución. De novo, con data de 24 de xaneiro de 2013, instamos á Universidade de Vigo a atender o recordatorio de deberes legais e a necesidade de darlle resposta urxente, advertíndolle das súas consecuencias. Con ata de 7 de febreiro, a secretaria xeral da universidade remite a esta institución un escrito no que, supostamente, se envía a información reiteradamente solicitada. Non é así. Nese escrito, a Universidade de Vigo limítase a dar conta pormenorizada dunha serie de reunións, escritos e informes que cruzaron entre a Vicerreitoría de Organización Académica, Profesorado e Titulacións; a Vicerreitoría de Alumnado, Docencia e Calidade; a directora da Area de Posgrao; o coordinador da titulación na Universidade de Vigo; a decana da Facultade de Ciencias da Educación e do Deporte; a Comisión Académica do master e o propio interesado, e detalla todo o sucedido até o 11 de setembro de 2012. Lembremos que o primeiro requirimento de información fíxose por parte desta institución ese mesmo día. Polo tanto, a Universidade de Vigo limitouse a informar sobre escritos e reunións anteriores, pero non aportou a información solicitada sobre as irregularidades denunciadas na impartición do citado master nin fixo valoración algunha sobre o sucedido. Esta actitude reflíctese tamén na resposta á recomendación formulada no mes de xullo de 2013 cuxo tenor literal era o seguinte: “Que se dea adecuada resposta ás situacións irregulares denunciadas polo interesado, especificando as medidas que adoptaron para corrixir todas e cada unha das deficiencias comprobadas pola propia Universidade de Vigo na xestión, coordinación e impartición do master universitario en Dirección Integrada de Proxectos—Especialidade Sistemas de Información que se poñen de manifesto neste escrito; que se conclúa no prazo máis breve posible o expediente de responsabilidade patrimonial e se indemnice ao interesado polos danos sufridos e, finalmente, que nas sucesivas edicións do título se extreme a supervisión dos órganos competentes da universidade para garantir a calidade destes estudos e a estrita observancia da memoria de verificación aprobada no seu día, de modo que nos informes de seguimento se estableza a súa conformidade”. A preceptiva resposta a esta recomendación tivo que requirirse novamente o 23 de agosto. O 11 de setembro, a Universidade de Vigo solicitou un aprazamento de quince días que lle foi tacitamente concedido pois non se remitiu escrito algún en contrario. Finalmente, o 22 de outubro ten rexistro de saída da Universidade de Vigo un escrito recibido nesta institución o día 23 no que, en síntese, se comunican os sucesivos trámites a que deu lugar a reclamación de responsabilidade patrimonial formulada polo interesado, a apertura do expediente o día 6 de novembro de 2012 e o motivo dos retrasos producidos na súa tramitación. Acompáñase un informe do coordinador de 15 de outubro, o ditame do Consello Consultivo e a resolución reitoral que pon fin ao citado expediente. Por parte desta institución, na tramitación deste expediente de queixa, procedeuse á análise detida de toda a información pertinente, que incluía a memoria de verificación do título, os horarios de impartición das materias segundo a memoria; os horarios establecidos no calendario de impartición de cada curso académico; o cadro docente oficial; os profesores que efectivamente impartiron as distintas materias; o informe de seguimento da Axencia para a Calidade do Sistema Universitario de Galicia, o correo electrónico remitido pola Agencia Nacional de Evaluación de la Calidad y Acreditación; os escritos da Vicerreitoría de Alumnado, Docencia e Calidade recoñecendo explicitamente as deficiencias e irregularidades producidas e instando á súa corrección; os correos electrónicos enviados e recibidos polo promotor da queixa ao coordinador do master na Universidade de Vigo, á decana da Facultade de Ciencias da Educación e do Deporte, ao profesor designado para a titoría do seu traballo de fin de master, aos vicerreitores afectados...; os escritos remitidos polo coordinador da Universidade de Vigo á Comisión Académica do master; a resposta desta comisión académica na que, literalmente, “amosa a súa sorpresa e malestar ao Sr. coordinador da Universidade de Vigo ante o tratamento do caso, por canto a Vicerreitoría de Alumnado, Docencia e Calidade da Universidade de Vigo reitera peticións e parece ignorar todas as accións expostas e as actuacións do profesorado do master, sumamente implicado e preocupado pola mellora do título”; o ditame adoptado polo Consello Consultivo no expediente e, particularmente, a proposta de resolución do expediente de responsabilidade patrimonial remitida en xullo de 2013 polo instrutor ao reitor recollendo nos antecedentes e feitos os distintos motivos nos que o interesado basea a súa reclamación. O risco principal deste expediente é que a súa complexidade material, a tramitación case en paralelo de varios procedementos distintos —o expediente de responsabilidade patrimonial, o seu trámite de instrución por parte da Universidade e o informe preceptivo do Consello Consultivo de Galicia; a queixa ante esta institución; a actividade revisora dos propios órganos universitarios ante as reclamacións presentadas...—; o volume inxente da documentación aportada e o transcurso dun período prolongado de tempo dende que os feitos tiveron lugar consiga o efecto pernicioso de escurecer o fondo do problema. E o fondo é que en todas as instancias nas que foron examinando as denuncias formuladas polo promotor da queixa concluíuse a veracidade das mesmas e a gravidade dalgúns dos feitos postos de manifesto nesas denuncias. O elemento decisivo non é que o expediente de responsabilidade patrimonial concluíse que non hai un dano material indemnizable porque non é posible cuantificar economicamente os prexuízos causados, senón que tanto esta institución como os membros do equipo de goberno da Universidade de Vigo que coñeceron os feitos, o instrutor do expediente e o Consello Consultivo, constataron nidiamente as irregularidades producidas, algunhas delas de extrema gravidade neste contexto. Deixando á marxe o obxecto propio do expediente de responsabilidade patrimonial, que é determinar a existencia dunha lesión patrimonial indemnizable, e centrándose no exercicio da facultade supervisora desta institución, non cabe máis que concluír, do mesmo modo que o fai o instrutor da Universidade de Vigo na súa proposta de resolución e o Consello Consultivo no seu ditame, que é inevitable promover actuacións internas en orde ao esclarecemento dos feitos e das persoas responsables e á adopción de medidas de todo tipo que imposibiliten novas convocatorias de cursos de posgrao-master sen que se asegurase o seu funcionamento e desenvolvemento normal e regular. Isto é o que o reitorado da Universidade de Vigo non parece ter conseguido de modo efectivo, deixando a súa resolución en mans do coordinador do master. Esta institución non alcanza a comprender o sentido do escrito entregado ao coordinador da Universidade de Vigo por parte da Comisión Académica do master o día 11 de outubro, en qué consistiron esas supostas medidas de mellora que xa se adoptaron e que non se detallan explicitamente en ningunha parte. Menos comprensible aínda é o escrito remitido polo coordinador da Universidade de Vigo o 15 de outubro de 2013 en resposta á solicitude de informe do vicerreitor de Alumnado, Docencia e Calidade da Universidade de Vigo, de 30 de setembro de 2013, sobre as medidas tomadas dende a coordinación do master interuniversitario en Dirección Integrada de Proxectos para corrixir as irregularidades denunciadas. O coordinador, referíndose ao escrito da comisión académica do día 11, di que se elaborou un informe a petición súa para remitirse ao vicerreitor de Alumnado, Docencia e Calidade (Universidade de Vigo), no que novamente se informa das distintas medidas tomadas. Nese escrito non só non se informa de ningunha medida en concreto, aludindo xenericamente a elas, senón que se protesta por un suposto conflito de competencias e responsabilidades, manifestando de forma críptica que “a resolución de problemáticas que afectan á coordinación e organización xeral das titulacións universitarias no Sistema Universitario de Galicia exceden do seu ámbito de competencia e da súa capacidade para a adopción e execución de medidas”. A proposta de resolución do instrutor é concluinte, aínda deixando á marxe da súa investigación varios aspectos moi relevantes da denuncia formulada polo interesado sobre os que non hai pronunciamento expreso; en particular, as cuestións relacionadas co profesorado, como a investigación de todo o ocorrido durante o acto de defensa do traballo de fin de master, incluído o ton empregado por algún membro do tribunal que amosou, segundo numerosas testemuñas escritas doutros alumnos, unha clara animadversión cara ao promotor da queixa; ou a actuación dunha profesora do master, instando a un grupo de oito alumnos do master a asinar un escrito para que se procedera a abrir un expediente ao promotor da queixa, despois de poñer este de manifesto o plaxio de 119 diapositivas nunha presentación. Estes extremos foron obxecto de requirimento de informe no expediente de queixa D.3.Q/4098/13 e aínda non se responderon. De toda a documentación obrante no expediente cabe concluír que a Universidade de Vigo non foi contundente para corrixir de forma definitiva os problemas creados: non se respondeu ao interesado sobre a documentación solicitada; non se corrixiu o notable desaxuste de horas lectivas entre as indicadas na memoria e as efectivamente impartidas, de acordo co calendario oficial do master, máis dun terzo do total. A día de hoxe, por exemplo, segue sen haber coincidencia entre o profesorado da memoria, a relación de profesores publicada na web e o que imparte efectivamente a docencia; non se sinalou data e hora para a revisión da cualificación do traballo de fin de master; non se explicou porqué se aplicou a normativa prevista para os traballos de fin de grao; nada se investigou sobre o suposto plaxio da presentación feita por unha profesora do master sen dar a coñecer a verdadeira autoría do material exposto en clase e presentado como propio; nada se explicou nin xustificou sobre o feito de que o traballo de fin de master se entregase a profesionais alleos á comisión avaliadora para que asesorasen a un dos membros de dita comisión sobre a cualificación que debería outorgarse, non constando normativamente de forma expresa, posto que non hai regulamento sobre o traballo de fin de master, a posibilidade de que, dada a especificidade ou especialización de certos traballos, houbese expertos externos que puidesen asesorar a comisión. A día de hoxe, no se asumiu a responsabilidade das seguintes irregularidades que se comprobaron: -que as guías docentes non se publicasen con carácter previo ao proceso de matrícula -que deixasen de impartirse 118 horas de docencia presencial previstas na memoria -que na preparación do traballo de fin de master os alumnos non recibisen ningunha das 15 horas presenciais previstas na memoria -que, revisadas as guías docentes e a metodoloxía de avaliación prevista nestas e na memoria, non se respectase o sistema de avaliación previsto e publicado, nin sequera as propias condicións sinaladas nas guías docentes. Ademais, tal como manifesta o reclamante: "faltando 15 días para a primeira convocatoria de exames, os alumnos non dispoñían de información sobre a hora de realización dos mesmos, do tempo estimado para a súa realización, do formato, dos resultados da avaliación continua, dos alumnos que deberían presentarse a eles...” -que non se tomasen medidas contra o responsable ou os responsables de que non se subministrasen os materiais e recursos para a aprendizaxe establecidos na memoria, nin se sinalasen os horarios de titorías -nada se explica sobre a confusa situación creada sobre un dereito académico do alumno como é a adecuada designación de titor do traballo de fin de master nin sobre o ocorrido co titor finalmente proposto. Hai que lembrar que, con data de 12 de xullo de 2012, o coordinador da Universidade de Vigo remite un escrito no que se recollen, entre outras afirmacións, que a defensa do traballo de fin de master se realizou na sede do master na Universidade da Coruña, seguindo estritamente a guía e o regulamento elaborados para tal fin e aprobados polas respectivas Xuntas de Centro das universidades implicadas, ao amparo do convenio asinado polos reitores; nada se explica sobre o feito de que o regulamento aplicado fose, en realidade, o dos traballos de fin de grao e que non houbese unha normativa propia para a defensa do traballo de fin de master nin se explica o feito de que o alumno fose obrigado a defender o traballo de fin de master nunha universidade distinta da do centro de adscrición, en contra do criterio manifestado expresamente e por escrito polo xefe da sección de Posgrao e Formación Continua da Universidade de Vigo que recoñecía o dereito a examinarse na universidade na que se matriculase. -nese mesmo escrito dise que o tribunal dirixiu ao titor académico recomendacións para mellorar o traballo de fin de master e a súa posterior avaliación e que tivo lugar a correspondente revisión. Isto non é certo. Por outra parte, non se aclarou a responsabilidade do titor do traballo de fin de master ao dar a súa aprobación á defensa dun traballo que a comisión avaliadora suspendeu nin os problemas habidos co titor do mesmo. Non se asumiu, en fin, a responsabilidade de que este master non teña a conformidade da ACSUG en ningún dos apartados do informe de seguimento. Por estas razóns, considerouse insuficiente a resposta dada pola Universidade de Vigo á resolución desta institución e se lle lembrou o previsto no artigo 32 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo ante estas situacións. E) Financiamento do Sistema Universitario de Galicia Entre as queixas máis numerosas destacan neste ámbito as presentadas por 294 membros da comunidade universitaria. Unha síntese das situacións que denunciaban os escritos de queixa, deixando á marxe concretas problemáticas individuais, é a seguinte: -o incumprimento, por parte da Xunta de Galicia, do compromiso de financiamento das universidades públicas acordado no Plano de Financiación do Sistema Universitario de Galicia 2011-2015. -a falta de execución dos presupostos previstos para actividades de investigación, que só alcanzarían un 30% do total. -a vulneración do principio de autonomía universitaria con sucesivos requirimentos e directrices que constitúen auténticas vías de feito incumprindo a esixencia de sometemento pleno á lei da Administración (artigo 103 CE) e que superan o seu ámbito competencial. -os recortes salariais aplicados ao persoal das universidades públicas, que seguen as determinacións fixadas polos Criterios interpretativos sobre o axuste retributivo das entidades integrantes do SUG, documento que non ten o carácter dunha instrución interna por dirixirse a outras administracións, as universitarias, nin ten o carácter dun regulamento autonómico xa que nin na forma nin no procedemento de elaboración reviste este carácter. -as indicacións para os recortes retributivos, que invaden compoñentes salariais de fixación estatal (p. ex., o complemento específico do persoal docente e investigador funcionario, art. 26 da lei de orzamentos do Estado para 2013) e incumpren o principio de igualdade no sostemento dos gastos públicos (art. 31 da Constitución española) ao fixar recortes en complementos de produtividade que só ten unha parte do persoal, ademais de violar o disposto nos convenios colectivos. -o feito de que a Xunta de Galicia vulnera a autonomía universitaria ao estar sometendo a autorización non só os custos de persoal ou a verificación do cumprimento da taxa de reposición de efectivos, senón as prazas concretas que poden convocarse polas universidades coa imposición de criterios para a selección de prazas que claramente invaden o espazo de autonomía universitaria e están desprovistos tamén de carácter normativo. Nalgunhas queixas reflíctese tamén o desacordo coas reducións de presupostos das universidades do Sistema Universitario de Galicia. Nestas queixas indícase literalmente: -que os recortes impiden a continuidade de moitas actividades docentes, reducindo gravemente a súa calidade (supresión de prácticas, materias impartidas por profesorado afín, masificación, grupos sen profesorado...) e afectan ás actividades investigadoras (redución ou despido de persoal en proxectos, supresión de subscrición a publicacións científicas, redución abrupta da compra de libros, falta de fondos para laboratorios) - un recorte do sistema de bolsas que impide o acceso á universidade a mozos de clase traballadora, cunha selección económica do alumnado - a eliminación de titulacións, poñendo en risco unha oferta universitaria completa en Galicia e o mantemento de titulacións necesarias para o desenvolvemento social e cultural -a parálise á que a Xunta de Galicia somete as universidades, con medidas de intervención e autorización de persoal que poñen na corda frouxa a actividade académica -un recorte gravísimo de persoal pola taxa de reposición de efectivos que sitúa na precariedade máis absoluta a moitos e moitas dos nosos compañeiros, impedindo a renovación do cadro de persoal e anulando a promoción profesional. -os sucesivos recortes salariais que provocaron unha perda de poder adquisitivo, como media, do 20%. -o ataque á calidade do SUG con medidas como os recortes salariais nos complementos que premian a excelencia docente e investigadora penalizando ao profesorado con máis dedicación -a “maquillaxe orzamentaria” que inclúe nos presupostos fondos de investigación que nos últimos anos apenas se executan nun 30%.” Sobre estas cuestións pedimos informes á Universidade de Santiago de Compostela, á Consellería de Facenda e á Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria, na súa Secretaría Xeral de Universidades. Tras analizar toda a información aportada, formulamos no seu día unha recomendación á Universidade de Santiago de Compostela cuxo contido se recolle no apartado IV relativo ás resolucións do Valedor do Pobo nesta área. Nun sentido análogo, algúns investigadores contratados con cargo a proxectos de investigación nacionais e internacionais (expedientes Q/3768/13; Q/4001/13; Q/4042/13; Q/4187/13; e Q/12463/13) trasladáronnos o seu desacordo coa forma na que a Universidade de Santiago de Compostela estaba aplicando as reducións salariais, afectando, no seu caso, ao único compoñente das súas nóminas, o chamado soldo de investigación, que non é en modo algún un complemento retributivo autonómico —os únicos sobre os que se pode aplicar legalmente a redución, senón que se fixa en atención ás cantidades finalistas que figuran para a contratación de persoal investigador nas memorias económicas dos proxectos financiados. A Dirección Xeral de Planificación e Orzamentos da Consellería de Facenda, con motivo da tramitación destas queixas sobre os criterios de aplicación dos axustes salariais, emitía informe en relación cos fundamentos ou motivación da medida prevista no artigo 37 da Lei 2/2013 de presupostos xerais da comunidade autónoma. Deste informe, destacamos o contido seguinte: En cuanto a súa competencia, o artigo 31 do Estatuto de Autonomía de Galicia atribúelle á comunidade autónoma a competencia plena para regular e administrar a ensinanza en toda a súa extensión, niveis e graos, modalidades e especialidades, sen prexuízo do disposto no artigo 27 da Constitución Española e nas leis orgánicas que o desenvolvan, é dicir, respectando a autonomía universitaria e as disposicións básicas da Lei Orgánica 6/2001, de 21 de decembro, de universidades. Pola súa banda, o artigo 53 da mesma norma determina que lle corresponde á Xunta de Galicia a elaboración e aplicación do presuposto da comunidade autónoma e ao Parlamento o seu exame, emenda, aprobación e control. Segundo sinala o informe da consellería, a exposición de motivos da Lei 2/2013, do 27 de febreiro, de presupostos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para 2013, fundamenta na situación económica nacional e internacional no momento da elaboración dos presupostos, a necesidade de continuar coa racionalización do gasto público iniciada a mediados de 2009, de que o axuste se realice fundamentalmente no gasto de carácter improdutivo e, por último, por non ser suficiente o axuste anterior debido á escasa marxe existente nos presupostos, de que ese axuste se debe complementar cun esforzo en materia de persoal. Este esforzo concrétase nun axuste retributivo establecido de acordo cos principios de universalidade, equidade e progresividade e configúrase como unha redución que resulta de aplicar ás retribucións íntegras unha porcentaxe equivalente ao que se obtén de acordo co establecido no artigo 21.1 d) da Lei 2/2013 para o persoal funcionario. Os motivos da medida obedecen á necesidade de manter a sustentabilidade das contas públicas nun escenario de redución do obxectivo de déficit, o que obriga a manter os niveis retributivos até que se consigan ingresos en termos semellantes ao momento no que se incorporaron as pagas adicionais do complemento específico nos meses de xuño e decembro. En cuanto ao ámbito de aplicación das medidas en materia de persoal, o Título II da Lei 2/2013 establece un axuste retributivo que ten carácter progresivo, xa que se obtén de aplicar unha porcentaxe ás retribucións íntegras, e que afecta, de forma universal e igualitaria, a todo o persoal ao servizo do sector público da Comunidade Autónoma de Galicia definido no artigo 13.6 da propia lei, entre o que se inclúen as entidades do Sistema Universitario de Galicia. O carácter universal e igualitario da medida obriga á administración autonómica a aplicala a todo o persoal, con independencia do carácter dos fondos con que se financien as relacións laborais concretas. Para as universidades, o ámbito de aplicación do axuste defínese efectivamente no artigo 37.2 da Lei 2/2013, que determina que afecta a todo o persoal ao servizo das entidades integrantes do Sistema Universitario de Galicia, independentemente da relación laboral que teñan e da aplicación orzamentaria coa que se financie a mencionada relación laboral. É dicir, a todo o persoal que manteña unha relación laboral que se financie a través do presuposto dunha das entidades o Sistema Universitario de Galicia. No campo investigador, a medida só exclúe o persoal en formación investigador ao que se refire a disposición transitoria da Lei 14/2011, da ciencia, a tecnoloxía e a innovación, que non mantén unha relación laboral coa universidade, por encontrarse nunha situación xurídica de bolsa. En canto aos límites para aplicar as medidas de axuste, o informe manifesta que o artigo 37.3 da Lei 2/2013 establece que o axuste se acordará ao amparo das competencias da Comunidade Autónoma de Galicia; por iso, o propio artigo exclúe da aplicación do axuste os conceptos retributivos cuxa regulación sexa de competencia estatal e, por suposto, con total respecto a autonomía universitaria consagrado no artigo 27 da Constitución española e regulada na Lei Orgánica 6/2001, de universidades. No marco desta normativa actuou a Universidade de Santiago de Compostela, primeiro, negociando coa mesa conxunta de negociación sindical a forma de practicar o axuste e, despois, adoptando as medidas internas para practicalo dentro da marxe concedida pola lei. Con anterioridade á recepción das queixas referentes ao financiamento das universidades, tamén requirimos e recibimos informe da Universidade de Santiago de Compostela sobre as reducións salariais ao persoal da universidade, co gallo da tramitación de expedientes de queixa presentados por investigadores con contratos por obra e servizo determinado retribuídos con cargo a fondos de investigación de proxectos financiados en procedementos de concorrencia competitiva. A Universidade de Santiago de Compostela manifestara que a Lei 2/2013, de 27 de febreiro, de presupostos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2013 dedica no Título II, “Gastos de persoal”, o capítulo II ás Universidades, e establece no artigo 37 os custos de persoal das universidades de Galicia, autorizando o límite máximo en miles de euros, fixando para a Universidade de Santiago de Compostela, en miles de euros, unha masa salarial de 127.777,91 e cargas sociais de 16.188,21 até un total de 143.966.120 millóns de euros. No apartado 2 deste mesmo artigo 37 sinala que as retribucións do persoal ao servizo das entidades integrantes do Sistema Universitario de Galicia se reducirán nunha porcentaxe equivalente ao obtido da aplicación do indicado na letra d) do parágrafo 1 do artigo 21 da lei (...). Dende a entrada en vigor da lei de orzamentos de Galicia para o ano 2013, a Universidade de Santiago de Compostela está recibindo mensualmente contribucións da Xunta de Galicia para retribuír ao seu persoal coa redución resultante da aplicación do artigo 37. O informe da Universidade de Santiago de Compostela sinala que, estando en desacordo, manifestado xa dende que tivo coñecemento do borrador dos presupostos para o ano 2013, procedeu á redución salarial do persoal ao seu servizo por imperativo legal. No marco da negociación coa mesa conxunta de negociación sindical, a Universidade de Santiago de Compostela propuxo non aplicar esta redución ao persoal cunha retribución de até 13.551,29 (1,5 do salario mínimo interprofesional) ao igual que se recollía no artigo 22.6 do Real Decreto-Lei 20/2012, do 13 de xullo, de medidas para garantir a estabilidade orzamentaria e de fomento da competitividade, que supuxo a supresión da paga extraordinaria correspondente a decembro de 2012. Á vista do contido dos informes e do fundamento normativo dos axustes salariais, convén facer as seguintes consideracións. Esta institución manifestou xa en varias ocasións que non está en tela de xuízo a necesidade de equilibrar as contas públicas e corrixir o déficit fiscal (á marxe de que non se teña esclarecido a responsabilidade no desequilibrio do gasto público que se atopa na orixe desta situación). O problema fundamental é determinar se os axustes se están practicando con criterios de equidade e proporcionalidade. E, sobre todo, o impacto que determinadas medidas que responden a unha situación económica adversa conxuntural poden ter sobre sectores de actividade ou produtivos que requiren longos períodos de estabilidade para obter resultados significativos. A investigación científica é un deses campos, e a forma na que se está procedendo coas políticas públicas neste eido condenan o noso país a unha situación de prolongada dependencia científica e tecnolóxica e á perda de inxentes fondos públicos investidos na formación dos científicos e da súa cualificación. No caso das queixas sobre as reducións salariais dos investigadores contratados con cargo a proxectos de investigación, a cuestión que debe analizarse é a forma concreta na que se practicaron esas reducións e sobre qué conceptos retributivos. Dende o punto de vista obxectivo, existen tamén varios criterios que modalizan o alcance do artigo 37.2 da citada lei de presupostos. A pesar de que a norma declara que a redución será aplicable nunha porcentaxe das retribucións anuais íntegras, dita redución non poderá afectar aos conceptos retributivos cuxa regulación sexa de competencia estatal, é dicir, o soldo e os trienios (cfr. Título III da Lei 17/2012, de 27 de decembro, de orzamentos xerais do Estado para o ano 2013). Polo tanto, terá que practicarse sobre os conceptos retributivos autonómicos que no caso do persoal ao servizo das universidades públicas son moi diversos: xunto ao complemento de destino e ao complemento específico existen os complementos de recoñecemento da labor docente, o complemento de recoñecemento da labor investigadora, o complemento de recoñecemento de excelencia curricular ou o recoñecemento por cargos de xestión. Os principais problemas que atopamos nos contratos de investigadores financiados con cargo a proxectos expónse a continuación. En sentido estrito, este tipo de investigadores ten, polo xeral, un único concepto retributivo en nómina chamado “soldo de investigación”, que percibe en catorce pagas da mesma contía. Non ten ningún tipo de complementos, nin se lles recoñece antigüidade. Polo tanto, non pode falarse, en sentido técnico, de conceptos retributivos de fixación estatal xa que non perciben o soldo base establecido para o resto da función pública, nin os trienios. Pero tampouco pode falarse de conceptos retributivos de fixación autonómica xa que non perciben ningún deles. O soldo de investigación fíxase polo investigador principal do proxecto en función das achegas que teña o capítulo de persoal do proxecto de investigación. Trátase dunha cantidade moi variable xa que vén determinada, ademais de polos fondos dispoñibles do proxecto, polo perfil do investigador, polas tarefas encomendadas, pola adicación efectiva ao proxecto e por outras continxencias do posto de traballo. Non hai máis conceptos retributivos que configuren a nómina destes investigadores. Polo tanto, podería atentar contra o principio de equidade tributaria darlle a este colectivo o mesmo trato fiscal que ao resto do persoal ao servizo das universidades (persoal docente e investigador funcionario e contratado, e persoal de administración e servizos funcionario e laboral fixo) xa que a carga tributaria non recae sobre idénticos conceptos. A propia lei exclúe a aplicación do axuste sobre o soldo base, por ser un concepto tributario de fixación estatal. Porén, este colectivo de traballadores asume o esforzo fiscal integramente sobre o seu soldo porque é o único concepto polo que percibe retribución. A pesar de que a administración defende o carácter universal e igualitario do esforzo, esa igualdade é só aparente xa que a distribución da carga fiscal non parte de condicións iguais. É dicir, ao configurarse o axuste como unha porcentaxe das retribucións íntegras anuais, créase a aparencia dunha distribución progresiva e igualitaria do esforzo fiscal en función da capacidade económica, pero o certo é que resulta extremadamente pouco equitativo xa que os elementos obxectivos de determinación dos ingresos son absolutamente diferentes. No caso do persoal funcionario e laboral do capítulo I dos presupostos da universidade, os axustes afectan, no seu caso, ás pagas adicionais do complemento específico dos meses de xuño e decembro (cando se perciban, se é o caso); ao IPC galego; ao complemento de produtividade e aos demais complementos retributivos autonómicos (recoñecemento á labor docente, á labor investigadora, polos cargos de xestión e á excelencia curricular docente e investigadora). En cambio, no caso dos investigadores contratados con cargo a proxectos, a redución salarial afecta integramente ao soldo, e de maneira máis intensa porque non se lles recoñece ningún tipo de complemento específico polo que tampouco teñen paga adicional deste complemento nas pagas de xuño e decembro. Por outra banda, vese afectado tamén o principio de eficiencia xa que as contías resultantes da redución non repercuten na redución da débeda pública e reverten necesariamente nos fondos o proxecto ao tratarse de achegas finalistas. É certo que tales fondos se contabilizan nos presupostos da universidade, que é o órgano que administra a súa inversión, pero son cantidades diferenciadas das achegas mensuais que a universidade recibe da Xunta de Galicia para retribuír ao seu persoal, que se acadan xa coa redución bruta aplicada sobre o conxunto da masa salarial. Pola contra, hai que lembrar que os fondos dos proxectos de investigación non derivan dos presupostos xerais senón de convocatorias de concorrencia competitiva en función dos méritos do equipo de investigación e que a súa orixe é diversa: convocatorias públicas nacionais ou internacionais de financiamento competitivo de proxectos, ou ben mediante contratos con empresas ou organismos. As súas contías son fixas, os seus gastos están predeterminados na memoria económica do proxecto (equipamento, gastos específicos de laboratorio, fondos bibliográficos, inscrición en congresos...) e figuran en partidas orzamentarias diferentes dentro do capítulo VI do presuposto universitario, contra as que se fan efectivos os salarios do persoal contratado. Resulta tamén disfuncional a situación producida respecto dos eventuais investigadores en formación que son retribuídos mediante bolsas asociadas a proxectos e aos que, a pesar de que os fondos proveñan da mesma partida orzamentaria e do mesmo proxecto de investigación, ao non manter unha relación laboral coa universidade, por encontrarse nunha situación xurídica de bolsa, están excluídos da redución. Hai que mencionar tamén que nos criterios interpretativos sobre o axuste retributivo das entidades integrantes do sistema universitario de Galicia previsto nos artigos 37 e 38 da Lei de orzamentos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2013 sinálase de maneira expresa os problemas que a aplicación do axuste ten sobre o distinto tipo de persoal ao servizo das universidades e, en concreto, ás disfuncións a que pode dar lugar o axuste sobre os complementos autonómicos no caso do persoal docente e investigador funcionario. Pero non é a única disfunción xa que o caso do colectivo que nos ocupa é aínda máis problemático. Dende o punto de vista do ámbito subxectivo, a Lei 2/2013 de presupostos establece con claridade no artigo 37.2 que o axuste retributivo afecta a todo o persoal ao servizo das entidades integrantes do Sistema Universitario de Galicia, independentemente da relación laboral que teñan e da aplicación orzamentaria coa que se financie a mencionada relación laboral. Esta cláusula, que parece ter alcance universal, admite, na práctica, varias excepcións. É un feito evidente a existencia de diversos réximes retributivos e todos eles están detallados con claridade na Lei 17/2012, de 27 de decembro, de orzamentos xerais do Estado para o ano 2013, texto consolidado de 30 de outubro de 2013, que regula os gastos de persoal en atención ao réxime retributivo de cada sector. Refírese ao persoal laboral do sector público no artigo 27, establecendo varias particularidades, incluso a do persoal non suxeito a convenio colectivo, cuxas retribucións veñan determinadas en todo ou en parte mediante contrato individual, establecendo o deber de comunicar as retribucións satisfeitas e devengadas durante 2012 ao Ministerio de Hacienda y Administraciones Públicas, a través da Secretaría de Estado de Presupuestos y Gastos, pero mantendo a singularidade da súa retribución. Por outra parte, no marco de negociación coa mesa conxunta de negociación sindical, a Universidade de Santiago de Compostela acordou que non se aplicara a redución ao persoal cunha retribución inferior a 13.551,29 (1,5 do salario mínimo interprofesional), de forma que só aplicou a redución salarial naqueles contratos vinculados á universidade por unha relación laboral con retribucións superiores a 1,5 veces o salario mínimo interprofesional. Por esta razón, consideramos que, ao igual que se propuxo no seu día por parte da Dirección Xeral de Planificación e Orzamentos unha aplicación modalizada da redución salarial segundo os réximes retributivos (persoal funcionario docente e investigador, persoal docente e investigador contratado, persoal docente e investigador vinculado ao SERGAS e persoal de administración e servizos funcionario e laboral, acordando os conceptos retributivos sobre os que se aplicaría o axuste das súas retribucións e a prelación entre eles), hai que distinguir entre o persoal investigador en función das particularidades da súa retribución e da súa relación laboral. Como xa dixemos, o colectivo de investigadores está sendo, nestes momentos, un dos que padece de maneira máis intensa as consecuencias da falta de financiamento, o que repercute na perda de talento e formación, e na precariedade dos propios proxectos por falta de continuidade. No seu día, a Dirección Xeral da Función Pública, a Secretaría Xeral de Universidades e a Asesoría Xurídica Xeral da comunidade autónoma, descartaron a opción proposta polas universidades de aplicar a redución retributiva sobre o conxunto das retribucións, mediante un concepto xeral redutor da nómina, sen ter que afectar a cada un dos elementos retributivos de forma individualizada, calculándose así a redución salarial sobre o montante retributivo bruto de cada empregado público. Esta opción non se considerou aceptable por considerar que, no fondo, afectaba a conceptos retributivos de competencia estatal para o persoal docente e investigador funcionario. Do mesmo modo, pódese entender que, no caso dos investigadores contratados con cargo a proxectos de investigación, a redución aplicada integramente sobre o soldo de investigación está afectando a un elemento retributivo que non pode considerarse como un complemento autonómico. Como conclusión da correspondente investigación e en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, pola nosa banda formulamos á Universidade de Santiago de Compostela dúas recomendacións con data de 18 e de 27 de decembro, que se recollen literalmente no apartado IV deste informe. Dando cumprimento ao deber establecido no artigo 32.2 da citada lei, o reitor da Universidade de Santiago de Compostela respondeu ás resolucións que se lle fixeron chegar, e nesa resposta sinala: “Precisamente, atendendo aos principios de equidade e proporcionalidade, a Universidade de Santiago de Compostela está aplicando os axustes necesarios con redución das retribucións dos diversos colectivos que integran o seu persoal, coa complexidade e dificultade que implica a súa distinta estrutura salarial, de acordo coas leis de presupostos, e habida conta e adaptando os criterios remitidos pola Dirección Xeral de Planificación e Orzamentos da Consellería de Facenda da Xunta de Galicia, despois dunha negociación sindical que supuxo a non aplicación da redución a aquel persoal con retribucións anuais que non superen 1,5 veces o salario mínimo interprofesional. Non aplicar esta redución ao persoal contratado con cargo a actividades de investigación, ademais de que suporía un incumprimento evidente da Lei de orzamentos que indica: "Esta redución seralle aplicable a todo o persoal conforme as súas retribucións íntegras anuais e independentemente da súa relación laboral e da aplicación orzamentaria coa que se financie", literalidade que non se pode entender dende un punto de vista subxectivo, si suporía unha vulneración dos principios de equidade e proporcionalidade respecto doutro persoal ao que si se lle aplicaron reducións retributivas, que non perciben complemento retributivo autonómico algún (todo o persoal de administración e servizos funcionario de carreira ou interino e o persoal laboral fixo e temporal), e que tamén, moitos deles, perciben retribucións "mileuristas", como o propio Valedor indica respecto dalgún persoal vinculado a proxectos de investigación. As referencias que se fan á Lei de orzamentos xerais do Estado para o ano 2013, e que se podería ampliar á de orzamentos xerais do Estado para 2014, respecto ás particularidades que nelas se recollen e a non redución de retribucións para os funcionarios públicos de ámbito estatal para este ano 2014, parece que non son de aplicación a esta comunidade autónoma pois, de ser así, esas especificidades estarían recollidas nas Leis 2/2013 y 11/2013 que son as que son de aplicación ás universidades de Galicia. Por outra parte, de non afectar aos conceptos retributivos vinculados á produtividade ou á excelencia curricular como pretenden as recomendacións do Valedor, e que si figuran como deducibles nos criterios da Dirección Xeral antes mencionados, habida conta, en primeiro lugar, as contribucións mensuais que a Universidade de Santiago de Compostela está recibindo mensualmente da Xunta de Galicia para retribuír o seu persoal coa redución resultante das leis de presupostos, e, en segundo lugar, que por aplicación da lexislación de estabilización e control do déficit, non pode acudirse ao endebedamento, simplemente non podería facerse fronte ao pago mensual das nóminas do seu persoal. A Universidade de Santiago de Compostela entende que está cumprindo, por imperativo legal, as leis orzamentarias, e que a aplicación da redución retributiva que se está efectuando é a máis equitativa e proporcionada para os distintos colectivos que prestan servizos na Universidade de Santiago de Compostela, polo que non poden atenderse, de non producirse cambios legais que o permitan, ás recomendacións efectuadas polo Valedor do Pobo”. Desta resposta dedúcese que a reitoría da Universidade de Santiago de Compostela considera que non conta con marxe normativa para aplicar os axustes no sentido apuntado na recomendación. Esta institución considera que as modificacións normativas introducidas na vixente Lei 11/2013, do 26 de decembro, de presupostos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2014 concédelle ás universidades marxe suficiente. De feito, a resolución desta institución fíxose ao día seguinte da aprobación da lei de presupostos para que tivese encaixe nese marco normativo. As cuestións principais que hai que poñer de relevo son as seguintes: 1- Non é aplicable, xa que non figura na lei vixente, a cláusula que aparecía no artigo 37 da Lei 2/2013 (“Esta redución seralle aplicable a todo o persoal conforme as súas retribucións íntegras anuais e independentemente da súa relación laboral e da aplicación orzamentaria coa que se financie”). Ao desaparecer esta prescrición legal da redacción da lei vixente, hai que entender que non se establece o deber legal de aplicar a mesma redución a todo o persoal, senón que cabe establecer réximes distintos en función da relación laboral e da aplicación orzamentaria que financie as súas retribucións. Como é sabido, o artigo 4.2 do Código civil establece que as leis de ámbito temporal (como son as leis orzamentarias) non se aplicarán a supostos nin en momentos distintos dos comprendidos expresamente nelas. O principio de equidade implicaría practicar os axustes sobre as distintas retribucións dos diversos colectivos que integran o seu persoal, aínda tendo en conta a complexidade e dificultade que implica a súa distinta estrutura salarial, de acordo coas leis de presupostos, pero non practicar reducións lineais, que é o que se fixo. 2. O único criterio que establece a vixente Lei 11/2013 é que o importe das retribucións adicionais do persoal ao servizo das entidades integrantes do Sistema Universitario de Galicia correspondentes aos complementos retributivos autonómicos vinculados ao recoñecemento á labor docente, á labor investigadora, polos cargos de xestión e á excelencia curricular docente e investigadora que, no seu caso, correspóndanlle ao persoal docente e investigador funcionario e contratado doutor non experimentarán, na súa contía anual, ningunha variación respecto das vixentes o 31 de decembro de 2013, sen prexuízo de que sobre elas se practiquen os axustes precisos para conseguir a retribución sinalada no artigo anterior, o artigo 34, que conxela as retribucións do persoal das universidades. 3. A lei de presupostos só establece unha autorización como límite máximo dos custos do persoal das universidades, en miles de euros, pero non sinala os criterios de redución. Porén, a Universidade de Santiago de Compostela “entende que está cumprindo, por imperativo legal, as leis orzamentarias e que a aplicación da redución retributiva que se está efectuando é a máis equitativa e proporcionada”. Por tanto, a Universidade de Santiago de Compostela rexeita o contido da recomendación que lle fixemos chegar pero esta institución considera que non se deu unha xustificación adecuada para non actuar de acordo co indicado, polo que estamos obrigados a subliñar esta circunstancia. F) Bolsas e axudas de formación post-doutoral Noutro expediente, o interesado indicábanos que presentaba a súa queixa por irregularidades na concesión das axudas de apoio á etapa inicial de formación post-doutoral (Modalidade A) do Plan galego de investigación, innovación e crecemento 2011-2015 (Plan I2C) para o ano 2012, convocadas pola Xunta de Galicia (aportaba recurso de alzada contra os listados de solicitudes admitidas e excluídas). No seu criterio, a Secretaría Xeral de Universidades estaba interpretando dunha maneira inadecuada os requisitos da Orde de 17 de outubro de 2012 pola que se establecían as bases para a concesión, en réxime de concorrencia competitiva, das axudas de apoio á etapa inicial de formación post-doutoral do Plan galego de investigación, innovación e crecemento 2011-2015 (Plan I2C) para o ano 2012, e se procedía á súa convocatoria. En particular, consideraba o recorrente en queixa que non deberían incluírse entre as persoas candidatas a ser destinatarias das axudas a determinados solicitantes que figuraban no listado de admitidos por gozaren xa outras axudas ou bolsas post-doutorales de apoio á etapa inicial de formación. Entre os requisitos dos solicitantes (Anexo 1, Modalidade A, apartado c) do artigo 2) establécese a condición de non ser seleccionado/a nos programas post-doutorales Ángeles Alvariño e Isidro Parga Pondal do Plan Incite, no programa Ramón y Cajal, ou outros asimilables. En primeiro lugar, sería aconsellable unha adecuada publicidade dos criterios de asimilación na propia convocatoria co fin de que os solicitantes das axudas poidan avaliar de maneira máis precisa o encaixe da súa propia traxectoria investigadora —e a dos seus eventuais competidores— no perfil de los candidatos. A cuestión principal que motiva o desacordo do interesado é quedar excluído como consecuencia da valoración de méritos aportados por outros candidatos respecto dos que a súa admisión á convocatoria implica unha labor interpretativa do significado e alcance dos requisitos establecidos nas bases. É dicir, o cumprimento ou incumprimento dos requisitos establecidos nas bases suscita controversia porque deriva dunha actividade interpretativa de conceptos indeterminados. O candidato excluído considera que determinados candidatos incluídos no listado provisional incorrerían en causas de incompatibilidade establecidas nas propias bases. O órgano convocante fai a posteriori unha revisión do caso e conclúe que non se dan as condicións necesarias para considerar que as axudas descritas sexan asimilables ás convocadas pola Orde do 17 de outubro de 2012. Aquí radica precisamente o problema. É evidente a dificultade –manifestada pola Secretaría Xeral de Universidades– respecto á pluralidade de axudas que existen, a imposibilidade de ter coñecemento de todas elas, sobre todo as de entidades privadas ou as internacionais, e de listalas nunha orde de convocatoria. Pero, ao mesmo tempo, nos procesos de concorrencia competitiva hai que reducir ao máximo, e a ser posible eliminar, os elementos nos que poida producirse inseguridade xurídica, indeterminación ou discrecionalidade. O feito mesmo de que o informe teña que acometer unha análise tan pormenorizada dos elementos que poderían ser concordantes coas axudas e os que non permiten a asimilación é xa problemático pois esixe nos candidatos unha labor de interpretación do posible alcance da finalidade, da filosofía, da definición teórica das múltiples axudas que existen ou existiron, e dos instrumentos dos que se dotan para conseguir os seus obxectivos que pode resultar incompatible cos principios polos que deben rexerse este tipo de axudas públicas. É case imposible que no ámbito das axudas existentes, todos os instrumentos sexan idénticos polo que os elementos nos que pode darse asimilación deben quedar claramente reflectidos. Por poñer un exemplo, estase tratando nesta convocatoria de axudas para a etapa inicial de formación post-doutoral do plan I2C, é dicir, nas etapas iniciais da actividade investigadora tras conseguir o doutorado. A Secretaría Xeral de Universidades interpreta que os que gozaran xa das axudas do Subprograma de estadías de mobilidade post-doutoral en centros estranxeiros do Programa Nacional de Movilidad de Recursos Humanos de Investigación non son incompatibles porque falta o contrato retorno. Porén, non considera outros elementos esenciais que as faría asimilables. Por exemplo, que este tipo de axudas do Subprograma de estadías de mobilidade post-doutoral ten por obxecto (artigo 1.2 da convocatoria) “facilitar o perfeccionamento de doutores que acaban de finalizar a súa formación de terceiro ciclo e poidan desenvolver un traballo de investigación que complete a súa etapa de formación en centros de excelencia estranxeiros”. Polo tanto, quen gozara destas axudas enténdese que completou xa a súa etapa de formación (ese e non outro é o obxectivo do Subprograma) de xeito que non podería concorrer a outras axudas á etapa inicial de formación porque xa non se atoparía nesa etapa inicial. Entender o contrario suporía prolongar de maneira indefinida a etapa inicial de formación post-doutoral pero xerando enormes agravios porque estes investigadores conseguirían nesas estadías novos méritos en detrimento doutros que non se encontrarían en iguais condicións de partida. Por outra parte, hai que subliñar que no artigo 14 da convocatoria de axudas do Subprograma de estadías de mobilidade post-doutoral en centros estranxeiros do Programa Nacional de Movilidad de Recursos Humanos de Investigación establécese que “o goce da subvención ao amparo desta convocatoria é incompatible con outras financiadas con fondos públicos ou privados, así como con soldos ou salarios que impliquen vinculación contractual ou estatutaria do interesado”, salvo complementos derivados de proxectos de investigación ou axudas sociais dos centros de acollida. Á vista desta incompatibilidade, é problemático entender que a Xunta de Galicia considere que as súas axudas do Plan I2C si son compatibles. Redunda nesta argumentación o recoñecemento por parte da Secretaría Xeral de Universidades que “de maneira implícita”, na propia orde da convocatoria xa se admite que os candidatos realizasen estancias post-doutorales no estranxeiro. Esta situación non debe darse. Non cabe que nas bases dunha convocatoria de axudas públicas se deba sobreentender nada implicitamente. Si se considera aceptable que se gozase doutras axudas de mobilidade post-doutoral debe especificarse o período máximo de duración (non é o mesmo unha estadía dun mes que dun ano), e o tipo de axudas compatibles. Finalmente, no seu informe, a Secretaría Xeral de Universidades introduce aínda máis elementos de valoración. Xa non estamos falando soamente de que a modalidade de vinculación debe ser de contrato e non de bolsa; que terán que referirse a etapas iniciais da formación post-doutoral; que implicarán necesariamente as dúas partes do programa: fase de formación no estranxeiro e continuación da formación nunha universidade do Sistema Universitario de Galicia; e que, complementariamente, debería contemplarse o período de duración da axuda. Engádense novos parámetros: “O Plan I2C é un plan de ámbito autonómico, adaptado á realidade galega e que se desenvolve aplicando criterios e modelos cun punto de vista propio da comunidade autónoma e que substitúe o anterior Plan INCITE definindo un modelo novo, polo que é coherente que non poidan acollerse a el aqueles que se formaron no modelo anterior. Pola súa particular natureza e idiosincrasia, e por servir a obxectivos propios, non resulta adecuado establecer un paralelo entre os seus programas e os o Plan Nacional, dado que a estratexia non ten por qué ser totalmente concordante”. Literalmente vénse a considerar que non poden acollerse ao Plan I2C aqueles que se formaron no modelo anterior do Plan INCITE, circunstancia que pode resultar extremadamente problemática na súa interpretación e desenvolvemento práctico. Porén, estes obxectivos de desenvolvemento da investigación en Galicia de acordo cos seus propios perfís non é incompatible, todo o contrario, co propósito do Plan Estatal de Investigación Científica y Técnica y de Innovación 2013-2016 no que se adopta un enfoque inclusivo e integral, abrindo as convocatorias de axudas a todos os axentes, públicos e privados, responsables da execución de actividades de I+D+i do sistema entre os que quedan incluídos os axentes cuxa actividade principal é dar soporte á investigación científica e técnica ou á innovación (artigo 3.4 da Lei 14/2011, de 1 de xuño, da ciencia, a tecnoloxía e a innovación). No que corresponde á Xunta de Galicia, é preciso eliminar das bases das convocatorias os elementos puramente interpretativos sobre as axudas que son asimilables e as que non o son. É preferible que os criterios de valoración se inclúan nas propias bases da convocatoria, pero cabe facelo tamén a través de instrucións ou outros documentos administrativos sempre que se fagan públicos polas mesmas canles que as bases da convocatoria e coa necesaria antelación, de maneira que se garanta a imprescindible seguridade xurídica e a igualdade no procedemento selectivo. Neste sentido formulouse unha suxestión á consellería, que se recolle literalmente no apartado IV do informe, que foi aceptada. IV- RESOLUCIÓNS DO VALEDOR DO POBO 1.- Recomendación dirixida ao conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria en data 9 de xaneiro de 2013, para que se facilite o acceso aos datos solicitados pola asociación Galicia Bilingüe, tendo en conta o ámbito material da lexislación de protección de datos de natureza persoal respecto de calquera información que afecte a persoas físicas identificadas ou identificables (Expediente: Q/2109/12) Como sabe, nesta institución, mediante escrito de queixa, compareceu solicitando a nosa intervención D… (Representante de Galicia Bilingüe), con domicilio en Vigo (Pontevedra). No seu escrito, literalmente, comunicábanos que presentaba a súa queixa polo seguinte feito: “O 14 de febreiro de 2012 foi presentada no rexistro da Xunta de Galicia unha solicitude para que a Consellería de Educación e Cultura facilitase o acceso aos datos obtidos a través do formulario que os pais de infantil han de cubrir á hora de formalizar a matrícula, e que se refire á lingua materna dos devanditos alumnos. En arquivo adxunto envíolle a solicitude presentada ante a Xunta na que se inclúe a argumentación na que fundamentei dita petición.(...). A interesada manifestaba: “Transcorridos seis meses e ante o silencio administrativo da Xunta, considerei positiva a resposta e, por iso, presentei no rexistro da Xunta unha petición na que lle facía saber ao Secretario Xeral Técnico da Consellería de Educación, que o venres 31 de agosto acudiría para facer efectivo o dereito de acceso á documentación. En arquivo adxunto envíolle a solicitude presentada. O venres 31 acudín á devandita Secretaría Xeral en compañía de dúas testemuñas, pero negóuseme o acceso á documentación. Un funcionario, que dixo falar en nome do Secretario Xeral, comunicoumo verbalmente.” A interesada concluía o seu escrito manifestando que coa súa solicitude non se vulneraban nin a lei de estatística nin a de protección de datos; os datos solicitados referíanse ao conxunto de cada centro, sen que figurasen os nomes de pais de alumnos nin calquera outro dato susceptible de ser protexido. Ante iso requirimos informe a esa consellería. Con data 13 de novembro recibiuse a información solicitada, remitida polo secretario xeral técnico da consellería na que se manifesta que o día 31 de agosto de 2012, a asinante da queixa acudiu á Secretaría Xeral de Política Lingüística onde lle foi entregado o informe que se acompaña a ese escrito, no que se indican os datos globais da consulta realizada nos centros educativos. Tal e como pode lerse ao final do citado informe, indicóuselle que non se facía público o detalle pormenorizado dos datos por entender que podían transgredir a necesaria protección de datos que obran en poder da consellería. O informe que se acompaña ao oficio do secretario xeral técnico e que lle foi entregado á interesada no seu día ten o seguinte contido literal: “Lingua materna predominante en educación infantil de 3 anos. Datos do curso 2010-2011 Enviouse unha instrución aos centros educativos que imparten Educación Infantil de 3 anos para que acompañasen a seguinte información sobre a lingua materna predominante: · Número de alumnos/as con praza en Educación Infantil de 3 anos. · Número de familias que entregaron o cuestionario. · Número de respostas de galego como lingua materna, · Número de respostas de castelán como lingua materna. · Lingua materna predominante en Educación Infantil de 3 anos (se hai varios grupos, consígnese a lingua materna predominante de cada grupo). -O número de centros públicos que, segundo a información da consellería, imparten ensinos de Educación Infantil no curso 2010-2011 é de 848. -O número de alumnos/as en 3 anos é de 10.416, dos cales entregaron o cuestionario 9.409 (o 87%). Deles, o 37% (4.051) declarou que ten o galego como lingua materna e o 63% (5.100) o castelán. Dado o contido da resposta da consellería, consideramos que fai unha interpretación excesivamente ampla da lexislación de protección de datos. En primeiro termo, porque a Lei Orgánica de Protección de Datos delimita o seu ámbito de aplicación no parágrafo primeiro do seu artigo 2.1, definindo o concepto de dato de carácter persoal no seu artigo 3.a) como “calquera información concernente a persoas físicas identificadas ou identificables”. O tratamento de datos defínese na letra c) do mesmo precepto como as “operacións e procedementos técnicos de carácter automatizado ou non, que permitan a recollida, gravación, conservación, elaboración, modificación, bloqueo e cancelación, así como as cesións de datos que resulten de comunicacións, consultas, interconexións e transferencias”. O artigo 10 da Lei Orgánica de Protección de Datos dispón que: “O responsable do ficheiro e quen interveña en calquera fase do tratamento dos datos de carácter persoal están obrigados ao segredo profesional respecto dos mesmos e ao deber de gardalos, obrigas que subsistirán aínda despois de finalizar as súas relacións co titular do ficheiro ou, no seu caso, co responsable do mesmo.” O deber de segredo ten como finalidade evitar que, por parte de quen está en contacto cos datos persoais almacenados en ficheiros, poidan realizarse filtracións dos datos non consentidas polos titulares dos mesmos. Así, o Tribunal Superior de Xustiza de Madrid declarou na súa sentenza de 19 de xullo de 2001: “O deber de gardar segredo do artigo 10 queda definido polo carácter persoal do dato integrado no ficheiro, de cuxo segredo só ten facultade de disposición o suxeito afectado, pois non en balde o dereito á intimidade é un dereito individual e non colectivo. (...)”. Por esta razón, os datos derivados destas consultas deben protexerse cando afecten a persoas físicas identificadas ou identificables, o que en ningún caso prodúcese na comunicación dos datos desagregados que se solicitaban por parte da asociación: por aula, por centro, por concello ou por provincia. Tampouco podería entenderse vulnerado o dereito á protección de datos de carácter persoal facilitando o acceso á outra información solicitada: a lingua oficial na que se atopan os libros de texto de educación infantil en cada centro no curso 2011-2012. Esta información resulta pertinente e proporcionada en relación cos fins estatutarios da asociación solicitante. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa consellería a seguinte recomendación: Que, tendo en conta o ámbito material da lexislación de protección de datos de natureza persoal respecto de calquera información que afecte a persoas físicas identificadas ou identificables, e entendendo que os datos solicitados pola asociación Galicia Bilingüe non permiten, de ningún xeito, unha identificación das persoas físicas titulares do dato e que se trata dunha información pertinente aos fins da asociación e relativa a procedementos administrativos xa finalizados, a Administración educativa facilite o acceso aos datos solicitados pola asociación. Resposta da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria: non aceptada 2.- Recomendación dirixida ao conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria en data 16 de xaneiro de 2013, para que a Xefatura territorial adopte as medidas necesarias para garantir a adecuada escolarización do fillo do interesado no CPR Apóstol Santiago de Vigo, no que solicitou praza en tempo e forma, restituíndo ao interesado na plenitude do seu dereito para obter unha praza escolar (Expediente: Q/2055/12) Como sabe, nesta institución, mediante escrito de queixa, compareceu solicitando a nosa intervención D. ...., domiciliado en Vigo. No seu escrito, esencialmente indicábanos que no seu momento comunicóuselle ao Xefe territorial da consellería en Pontevedra que varios alumnos admitidos no Colexio Apóstol Santiago de Vigo non tiñan a súa residencia efectiva nos domicilios que se fixeron constar nas solicitudes. Sinalaba o interesado que a concordancia do domicilio alegado co domicilio fiscal non é determinante, segundo a norma, se pode probarse que o domicilio real é distinto. Segundo afirmaba no seu escrito de queixa, esta circunstancia foi alegada e probada na Xefatura territorial de Pontevedra pero manifestóuselle que non se podía comprobar nada nin facer nada. Ante iso requirimos informe a esa consellería, que nolo remitiu. Á vista da información recibida e da documentación achegada co escrito de queixa, con data do 31 de outubro de 2012 esta institución formulou a ese órgano a recomendación de que a Xefatura territorial en Pontevedra da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria adoptase as medidas precisas para comprobar que os domicilios declarados polos alumnos admitidos en 4º de Educación Infantil no CPR Apóstolo Santiago, de Vigo, para o curso escolar 2012-2013 nos que se comunicaron situacións irregulares correspondíanse cos domicilios habituais de residencia efectiva dos seus representantes legais (pais, nais ou titores), aínda que existise unha concordancia formal entre os datos da solicitude, incluído o certificado de empadroamento, e os domicilios fiscais. Con data de 14 de xaneiro, recibiuse nesta institución a resposta á devandita resolución, con varios documentos adxuntos. Consta a aceptación da recomendación formulada e as medidas para darlle efectividade, pero non quedaban claras as consecuencias xurídicas derivadas da nova información acompañada. Á vista do contido da resposta da consellería, esta debía ser posta en relación co primeiro informe remitido a esta institución pola Xefatura territorial de Pontevedra e que tivo entrada o 26 de outubro. En síntese manifestábase: - Que con data 7 de maio de 2012, Dº.... formula reclamación contra a lista de admitidos e excluídos en 4° de Educación Infantil no citado centro docente. Esta reclamación foi desestimada polo CPR Apóstolo Santiago. - Que con data 31 de maio de 2012, Dº.... formula denuncia contra a lista definitiva de admitidos e excluídos do CPR Apóstolo Santiago na que solicita a rectificación da puntuación outorgada en concepto de proximidade ao centro aos alumnos seguintes: -WWW -XXX -YYY -ZZZ - Que o 27 de agosto de 2012, a Xefatura territorial da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria dita resolución pola que se desestiman as pretensións do denunciante. Dita resolución foi notificada ao interesado o 3 de setembro de 2012, segundo xustificante de recepción que obra no procedemento. - Que, segundo afirma o Xefe territorial na desestimación do recurso, todos os menores aos que o interesado fai referencia no seu escrito de 31 de maio de 2012, achegaron en prazo certificado de empadroamento acreditativo do domicilio familiar correspondente. Aínda que no caso da menor XXX preséntase xustificante de empadroamento conxunto e certificación expedida pola Policía local de Vigo, de data 24 de abril de 2012, onde se fai constar que a alumna solicitante reside e convive no domicilio dos seus avós maternos. Neste caso non coincide o domicilio familiar e fiscal e achégase certificado de convivencia onde se acredita que convive e reside cos seus avós, polo que a documentación complementaria requirida non pode achegarse a nome da nai da solicitante. Polo que respecta aos solicitantes YYY sinálase que a non coincidencia da letra/número deriva, segundo indica o centro, da existencia dun único portal con dúas entradas A-B. Con respecto aos restantes interesados mencionados no informe é necesario advertir a coincidencia entre o domicilio familiar e fiscal, polo que é ocioso a presentación da anterior documentación complementaria. O informe finaliza: “A resolución da Xefatura territorial de Pontevedra de 27 de agosto de 2012 desestima as pretensións do interesado ante a manifestación ou denuncia xenérica de irregularidade no proceso de escolarización tendo en conta que os feitos aducidos responden a meras manifestacións ou sospeitas de que a documentación achegada por determinados solicitantes non se corresponde coa realidade domiciliaria. Tales impugnacións, fundamentadas na mera indicación de supostos domicilios de residencia real dos menores, carecen de indicios razoables que insten unha actuación de comprobación respecto da exactitude da documentación que se atopa no expediente, e, no seu caso, de destrución da presunción de veracidade dos datos censais. En consecuencia, ratifícase a puntuación outorgada en concepto de proximidade do domicilio familiar nas listas de admitidos e excluídos en 4° de Educación Infantil no CPR Santiago Apóstolo para o curso escolar 2012-2013”. Con todo, das actuacións comprobatorias seguidas como consecuencia da resolución formulada por esta institución, despréndese que só unha das alumnas reside na actualidade no domicilio consignado na solicitude. Os demais viven efectivamente noutros domicilios e nalgún caso, o cotexo das datas de alta no domicilio que figura no padrón municipal coa información da Policía local obtida polas declaracións dos actuais ocupantes das vivendas poden proporcionar indicios dun uso fraudulento do certificado de empadroamento. Os domicilios nos que residen efectivamente os alumnos coinciden cos comunicados no mes de maio á Xefatura territorial polo recorrente en queixa na súa reclamación. O feito indiscutible é que no caso de catro alumnos, os datos do padrón non se corresponden coa realidade domiciliaria e as circunstancias do seu empadroamento son problemáticas: - nun caso, a alumna e os seus pais compartiran vivenda en réxime de aluguer coa titular e o seu esposo, ata o mes de marzo, data na que marcharon para outro domicilio que a ocupante da vivenda di que descoñece. É necesario subliñar que no mes de marzo iníciase o proceso de escolarización. - noutro caso, a actual inquilina da vivenda na que está empadroada a nena na rúa XX, n° X, unicamente manifestou que a nena e os seus pais viviron con ela, pero que actualmente xa non residen na súa casa, negándose a colaborar máis co axente. Este localiza ao pai residindo no domicilio da rúa XX que o recorrente en queixa comunicara á Xefatura territorial no momento da súa reclamación e que non foi comprobado entón. As datas de alta no domicilio non teñen unha explicación fácil. - por último, os dous irmáns residen en XXX, no municipio de XXX, e da información fornecida polo padrón de habitantes do concello resulta que se deron de alta co seu pai na vivenda de XX o 15 de novembro de 2011. Non consta a relación dos titulares da vivenda con esta familia que, ao parecer, tivo o piso en aluguer só uns meses. O certificado de empadroamento tampouco se axusta á realidade da ocupación. O recorrente en queixa comunicou no seu momento que sempre residiron en XXX. Tendo en conta os datos analizados, é necesario invocar a resolución xudicial que a administración citaba na súa resolución en apoio do argumento de que o padrón é unha proba a modo de presunción iuris tantum, a destruír, por tanto, polos feitos en contrario, cando se demostre que tales feitos producíronse efectivamente e son certos e veraces como indican as sentenzas do Tribunal Supremo de 20 de febreiro de 1992 e sentenza do Tribunal Superior de Xustiza de Navarra de 7 de decembro de 1999. A sentenza do Tribunal Superior de Xustiza da Comunidade Valenciana, de 27 de decembro de 2005, sinala no seu fundamento xurídico quinto: “cómpre concluír que a administración educativa ante a formulación de irregularidades nos procesos selectivos por parte dos interesados, non pode quedar pasiva e absterse de toda comprobación, debendo practicar polo menos a comprobación correlativa ás cuestións expostas, o que comporta que se estas son xenéricas e abstractas, esta obrigación veña cumprida coa comprobación das valoracións segundo a documentación achegada, e se se trata de cuestións e persoas concretas nos termos expostos polos interesados no proceso de admisión de forma razoablemente fundada...". Dos datos obtidos coa comprobación feita recentemente despréndese que a información dada polo interesado non era xenérica ou abstracta senón que achegaba indicios de que certas solicitudes non alegaban os domicilios reais, denuncia que parece confirmarse. De facerse a comprobación no seu momento, tales datos puideron ser investigados ata ter a certeza da veracidade ou falsidade destas declaracións e, en consecuencia, a perda dos puntos por proximidade. Desta situación hai que extraer as seguintes conclusións, aplicando a normativa en vigor no momento de iniciarse o proceso de escolarización debatido: - O Decreto de 15 de marzo de 2007 e a Orde de 17 de marzo que o desenvolve, polos que se regula a admisión do alumnado en centros docentes sostidos con fondos públicos que imparten os ensinos regulados na Lei orgánica 2/2006, de 3 de maio, de educación, establecen que será ineficaz a solicitude ou solicitudes presentadas cando, entre outras situacións, se comprobe a falsidade ou uso fraudulento da documentación presentada polo interesado. (art. 7º, 5, b). Neste suposto, non se terá en conta a solicitude ou solicitudes presentadas, e realizará a escolarización pola comisión de escolarización ou, no seu caso, polo Servizo Provincial de Inspección Educativa. Deste precepto despréndese un deber legal de comprobación, que é competencia da administración educativa. - A comprobación da veracidade dos datos alegados non se esgota pola mera coincidencia do certificado de empadroamento e do domicilio fiscal. O artigo 21.4º da Orde de 17 de marzo de 2007 entón vixente, sinala que o domicilio familiar acreditarase mediante certificado do Padrón municipal. Os directores dos centros docentes públicos ou os titulares dos centros privados concertados solicitarán, ao día seguinte á finalización do prazo de presentación de documentos, á delegación provincial correspondente que verifique que os datos de identificación fiscal, emitidos pola Axencia Estatal Tributaria no ano no que se solicita praza escolar, coinciden cos achegados no certificado do Padrón municipal. Establece unha actividade regrada: unha primeira comprobación de coincidencia entre padrón e domicilio fiscal. Aquelas persoas interesadas que non presenten a autorización expresa para que a Axencia Tributaria forneza a información á que se refire o punto anterior, á Consellería de Educación e Ordenación Universitaria, terán cero puntos neste criterio de admisión. - Se se ten coñecemento pola comunicación dun terceiro interesado, como é o presente caso, da falta de veracidade ou da inexactitude dos datos declarados, debe continuarse a comprobación esixindo para acreditar o domicilio a seguinte documentación complementaria: copia autenticada do título que lexitime a ocupación da vivenda declarada como domicilio familiar (escritura de compravenda ou doazón, contrato de aluguer) e contrato de alta de recibos actualizados de subministracións (auga, luz, gas) a nome do solicitante da praza, de forma acumulativa e non alternativa. A comprobación da realidade da ocupación da vivenda por parte da Policía local é tamén un instrumento válido para acreditar que os datos achegados axústanse ás circunstancias reais do alumno ou alumna (esta é precisamente a redacción que o novo Decreto 254/2012, de 13 de decembro, dá a esta situación). Por tanto, a administración educativa debe velar pola concordancia entre o declarado na solicitude e a realidade, e non pola coincidencia de datos formais. Esta comprobación non se fixo no seu momento, o que ocasionou ao interesado danos de difícil reparación. - Neste momento, os prexuízos que se ocasionarían aos menores se se anulase a baremación e, consecuentemente, a lista de admitidos serían desproporcionados e indesexables, a pesar de que este é o sentido dalgunhas resolucións xudiciais recentes sobre casos similares ocorridos na cidade da Coruña. Con todo, a situación debe ser corrixida dalgún xeito, garantindo os lexítimos intereses do denunciante que viu frustradas as súas expectativas por mor da inactividade do Consello escolar e da administración educativa ante as súas denuncias de irregularidades nos certificados de empadroamento achegados. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa consellería unha nova recomendación: Que a Xefatura territorial adopte as medidas necesarias para garantir a adecuada escolarización do fillo do interesado no CPR Apóstol Santiago de Vigo, no que solicitou praza en tempo e forma, restituíndo ao interesado, Dº...., na plenitude do seu dereito para obter unha praza escolar en 4º curso de educación infantil, sen verse prexudicado por vantaxes ilexítimas doutros solicitantes, praza que lle correspondería pola perda dos dereitos de prioridade de determinados alumnos que foron admitidos, de realizarse no seu momento unha exhaustiva comprobación dos datos achegados. Resposta da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria: non aceptada 3.- Recordatorio de deberes legais dirixido á conselleira de Traballo e Benestar en data 29 de xaneiro de 2013, para que se dese adecuada resposta á reclamación da interesada (Expediente: Q/2665/12) Como sabe, ante esta institución, mediante escrito de queixa, compareceu solicitando a nosa intervención Dª...., con domicilio en Ourense. En síntese, queixábase pola situación producida na adxudicación dunha praza na escola infantil A Farixa, en Ourense, na que se deron dúas resolucións: a primeira adxudicáballe a praza cunha cota mensual de 0 euros e na segunda comunicábaselle unha cota de 230 euros mensuais. A reclamación presentada pola interesada con data de 28 de setembro non foi respondida. Considerando que esta queixa reunía os requisitos formais recollidos no artigo 18 da Lei do Valedor do Pobo, admitiuse a trámite e promoveuse unha investigación sumaria e informal para o esclarecemento dos supostos en que se baseaba, dándolle conta diso para os efectos previstos no artigo 22.1 da citada Lei do Valedor do Pobo. En concreto, con data de 19 de decembro solicitamos desa consellería que, de acordo co previsto no artigo 22.1 da Lei do Valedor do Pobo, nos fora facilitada información sobre o problema que motivou a queixa, en particular sobre as razóns polas que se modificou a cota que se debía pagar na escola infantil entre a resolución de adxudicación de praza, de data 26 de xullo, e a de 21 de setembro; e os motivos polos que aínda non se deu resposta á reclamación da interesada. Finalmente foi recibido nesta institución o informe, no que se aclara que o motivo do incremento da cota foi a comprobación dun erro da aplicación informática. Existen algunhas contradicións entre o escrito de queixa e o informe da administración xa que do escrito da interesada despréndese que non houbo ningún tipo de explicacións nin aclaracións sobre os cambios producidos na adxudicación e, en cambio, a administración sinala que cando foi detectado o erro imputable ao programa informático, por parte da Xefatura territorial da consellería procedeuse a contactar coa interesada para explicarlle que existira un erro na aplicación da puntuación do baremo e por tanto no cálculo da cota mensual, acordando que para non causar un prexuízo á menor, que levaría consigo a perda do dereito á praza, non se lle revisaría a puntuación pero aplicaríaselle con efectos retroactivos a nova tarifa. Insiste o informe en que a reclamación non foi respondida por escrito ao considerar suficientes as explicacións dadas verbalmente á interesada tanto por parte da Xefatura territorial como por parte da dirección da escola infantil, sobre o erro producido, a nova cota a satisfacer e a non revisión da puntuación do baremo. A situación denunciada na queixa expón dúas cuestións. No relativo á cota mensual, a pesar de que é lamentable que se produzan erros deste tipo, o certo é que unha vez detectado, a administración actuou correctamente ao comunicarlle a tarifa que debía satisfacer polo servizo, de acordo coa renda familiar, non revisando a puntuación para non prexudicar á nena, xa adaptada á escola. Tamén actuou correctamente ao responder con celeridade á solicitude de ampliación de horario na escola, xa que ao deberse a circunstancias ou esixencias laborais, este tipo de solicitudes deben ser resoltas nos prazos máis breves posibles. Con todo, a administración non contestou por escrito á reclamación do día 28 de setembro de 2012, confiando en que as aclaracións verbais (que a interesada non recoñece) serían suficientes. Este tipo de situacións non deben producirse e aínda máis cando supoñen un cambio que fai máis gravosa para o cidadán a condición na prestación dun servizo ou que derivan dun erro que non lle é imputable. É lóxico o malestar dunha persoa que se atopa con dúas resolucións escritas cun contido discrepante e non ten unha resposta escrita a un recurso ou reclamación. Esta situación podería evitarse se a administración respondese por escrito sobre a razón do incremento da cota, a non aplicación neste suposto do parágrafo relativo á esixencia de matricular á nena por ser xa usuaria da escola, a non revisión do baremo para non prexudicar á nena coa perda da praza e as demais circunstancias que incidían no caso. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa consellería, na súa Xefatura territorial en Ourense, o seguinte recordatorio de deberes legais: 1.- A obrigatoriedade que ten a Administración de ditar resolución expresa en todos os procedementos e a notificala, calquera que sexa a súa forma de iniciación, que establece o nº 1 do artigo 42 da Lei 30/1992, de 26 de novembro de réxime xurídico das Administracións Públicas e do procedemento administrativo común. 2.- Que de conformidade co número 2 do devandito artigo o prazo máximo no que debe notificarse a resolución expresa será o que fixe a norma reguladora do correspondente procedemento, que non deberá de exceder o de seis meses, e, segundo o número 3, cando as normas reguladoras non fixen prazo máximo, será de tres meses que, nos expedientes iniciados a solicitude do interesado, contaranse desde a data en que dita solicitude tivese entrada no rexistro do órgano competente para a súa tramitación. Neste sentido, o artigo 42.2 da Lei 30/1992, de 26 de decembro, de Réxime xurídico e de procedemento administrativo común, e a súa modificación posterior contida na Lei 4/1999, de 13 de xaneiro, establece que: “o prazo máximo para resolver as solicitudes que se formulan polos interesados será o que resulte da tramitación do procedemento aplicable en cada caso. Cando a norma do procedemento non fixe prazos, o prazo máximo de resolución será de tres meses”. 3.- A responsabilidade directa do persoal ao servizo das Administracións públicas que teñan ao seu cargo o despacho dos asuntos, así como dos titulares dos órganos administrativos competentes para instruír e resolver os mesmos, do cumprimento do deber legal de ditar resolución expresa en prazo, todo iso sen prexuízo das responsabilidades a que puidese dar lugar o incumprimento, que establece o nº 7 do citado artigo. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: aceptada 4 e 5.- Recomendacións dirixidas ao Reitor da Universidade de Santiago de Compostela en data 19 de febreiro de 2013, para que se dese solución aos problemas de seguridade dos menores nos accesos ao CEIP Anexa, situado no recinto da Escola Universitaria de Formación de Profesorado do campus de Lugo (Expedientes: Q/2239/12 e Q/2280/12) Como sabe, nesta institución, mediante escrito de queixa, compareceron solicitando a nosa intervención a presidenta da Federación de ANPAS de Lugo e o representante do ANPA do CEIP Anexa de Lugo. O ano pasado xa se tramitou nesta institución un expediente de queixa a instancias do anterior presidente da Asociación de Pais do CEIP Anexa de Lugo, en relación ao posible perigo para os nenos das condicións de entrada ao centro escolar, ao compartir a chaira de acceso, situada na fachada dianteira do edificio, co uso da mesma para a circulación de vehículos e aparcadoiro da Escola Universitaria de Formación de Profesorado do campus de Lugo. Foi solicitado informe á anterior Consellería de Educación e Ordenación Universitaria. Con data de 13 de outubro tivo entrada nesta Institución o referido informe, subscrito polo xefe de Servizo da Unidade Técnica da Xefatura territorial desa consellería en Lugo. Novamente, no mes de outubro de 2012 presentáronse escritos de queixa nesta institución pola falta de acordo nos usos do edificio ou dalgún dos seus elementos. Considerando que estas queixas reunían os requisitos formais recollidos no artigo 18 da Lei do Valedor do Pobo, admitíronse a trámite e promoveuse a investigación sumaria e informal para o esclarecemento dos supostos en que se baseaban, dándolle conta diso para os efectos previstos no artigo 22.1 da citada Lei do Valedor do Pobo. En concreto, solicitamos dese reitorado que nos facilitase información sobre o problema que motivou as queixas, en particular, as circunstancias relativas á inscrición do edificio e do recinto no que se atopa no Rexistro da Propiedade; os criterios de repartición de espazos entre o centro de educación infantil e primaria e a Escola Universitaria de Formación do Profesorado, así como os documentos que lle servisen de base, e sobre as demais circunstancias que se considerasen relevantes para a completa valoración do obxecto da queixa. O informe foi recibido, facendo constar as circunstancias dos traspasos de bens por parte do Estado á Comunidade Autónoma e á Universidade de Santiago de Compostela e da súa inmatriculación rexistral. Con posterioridade á recepción do informe realizouse unha visita ao lugar co fin de comprobar in situ as circunstancias dos accesos e mantívose unha conversación telefónica coa xefa do Servizo de recursos educativos complementarios, programación e contratación da Xefatura territorial de Lugo da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria. Á vista do contido do informe, esta institución ten que facer as seguintes consideracións. Con relación á primeira afirmación contida no informe, non se comparte o criterio de que o CEIP Anexa estea a ocupar as instalacións en precario. A xurisprudencia do Tribunal Supremo, indo máis aló da definición legal acollida no artigo 1750 do Código civil, engloba baixo o concepto de precario os conceptos de posesión concedida, posesión tolerada e posesión sen título para os efectos de recoñecer a orixe da acción de desafiuzamento, non referíndose o precario á institución regulada no Dereito romano, «senón que comprende a cuantos sen pagar mercé utilizan a posesión dun inmoble sen título para iso, ou cando é ineficaz o invocado para enervar a titularidade dominical que ostente sobre o terreo quen promove o desafiuzamento contra o tenedor precario do mesmo» (STS de 5 de outubro de 1933, entre outras). Deste xeito senta a xurisprudencia a base da acción procesual adecuada para que cese a posesión do inmoble por quen non pode xustificala. É evidente que esta situación non se dá nin pode darse no suposto dun centro escolar de titularidade pública respecto dun ben de dominio público, aínda que neste caso, esa propiedade demanial sexa de titularidade da Universidade de Santiago de Compostela. Por outra banda, a Universidade de Santiago de Compostela refírese aos conceptos de ben de dominio público e de ben patrimonial, que son cualitativamente distintos e defende ao mesmo tempo que as escolas de prácticas foron transferidas ás respectivas universidades, xuntamente coas escolas universitarias de formación de profesorado, e por outra banda, di que o centro educativo de infantil e primaria está en precario, cando desde a súa orixe, este tipo de centros estivo sempre unido ás escolas de maxisterio (as antigas escolas normais) e despois ás escolas de formación do profesorado de EXB, ata a actualidade. O anterior non modifica a situación rexistral do edificio e dos terreos, inscritos efectivamente a favor da Universidade de Santiago de Compostela. A pesar de que isto é así, é necesario subliñar que o informe manifesta a disposición da Universidade de Santiago de Compostela para colaborar no mantemento da situación do centro escolar nas dependencias universitarias. Como consecuencia de todo o anterior, o informe subliña que se realizaron diferentes negociacións coa Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria chegando a acordos en canto á redistribución dos edificios e a cesión dunha parte do patio para a construción dun novo centro dedicado a aloxar a parte dos alumnos de infantil e primaria. Con todo, como pon de manifesto o informe, esta solución non parece ser do agrado da ANPA. Ao mesmo tempo, “a Universidade de Santiago de Compostela é consciente da situación respecto do paso de vehículos na zona utilizada polos nenos e nenas durante a súa entrada e saída do centro escolar e por iso propúxose unha alternativa para modificar a localización do aparcadoiro que permitiría eliminar as prazas de aparcadoiro da zona dianteira, deixando unicamente unhas prazas de discapacitados e outra de carga e descarga. Unha vez máis, esta modificación contou sempre coa oposición frontal da ANPA e da dirección do Centro”. A situación de feito é que non parece prudente un uso conxunto da parte do recinto que se atopa no frontal do edificio, na avenida de Ramón Ferreiro, para tránsito de peóns e simultaneamente de acceso rodado, polos evidentes riscos de seguridade que supón o paso de vehículos ao mesmo tempo que o acceso de nenos e nenas de curta idade, non sendo posible un acordo para un uso alternativo con discriminación horaria. Por outra banda, tampouco parece a mellor solución trasladar o aparcadoiro ao lateral da rúa Pintor Corredoira, o que suporía desmantelar o patio de xogos dos máis pequenos e a única zona arborizada do recinto. Tendo en conta as limitacións orzamentarias actuais, que dificultarían notablemente calquera modificación que implicase un investimento non esixido pola natureza do servizo (e a habilitación de espazos de aparcadoiro non parece esencial ao servizo público educativo), parece adecuado buscar solucións que non impliquen cambios substanciais senón unha reordenación dos usos. Neste sentido, esta institución considera que sería factible a seguinte proposta, na que non resulta sacrificado ningún dos intereses en conflito: 1º.- Establecer como acceso exclusivo para o alumnado de educación infantil o portalón de rúa Pintor Corredoira, que se atopa preto do seu aulario e dos espazos de lecer, sen que teñan que percorrer outras zonas do recinto. Esta porta xa se usa na actualidade para o acceso dos pais ou nais con carriños de bebé. Suporía a conservación do patio de xogos na súa actual localización. 2º.- Delimitar o acceso lateral dereito (visto desde a avenida de Ramón Ferreiro, fronte á fachada principal) como acceso exclusivo do alumnado de primaria por dar entrada á maior parte das súas aulas actuais, sen ter que percorrer o interior do edificio, e facer peonil a franxa necesaria nas proximidades da citada porta, para que os vehículos non poidan chegar ata alí. 3º- Manter as prazas de aparcadoiro na súa localización actual, na fachada principal do edificio, co único cambio de que o acceso rodado non sería pola porta da avenida de Ramón Ferreiro senón pola outra porta, na esquina coa rúa Pintor Corredoira, co fin de evitar o paso dos vehículos diante da entrada reservada ao alumnado de primaria. 4º.- Manter as dúas entradas centrais para o alumnado e o profesorado da escola universitaria. Consideramos que esta proposta, a pesares de que poida ser provisional en tanto non se acometa unha reordenación definitiva dos espazos no edificio, soluciona o problema de seguridade xa que quedan separados os accesos do alumnado do centro escolar das franxas do recinto polo que poden circular os vehículos; non sacrifica a zona arborizada do lateral na que se atopa o patio de xogo dos máis pequenos e tampouco limita a posibilidade de aparcar no interior, mantendo as prazas de aparcadoiro actuais. É evidente que o cambio da porta de acceso dos vehículos pode supoñer unha certa incomodidade pero non maior que a que suporía algunha outra das solucións propostas, incluso a prevista no informe da Universidade de Santiago de Compostela. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a ese Reitorado a seguinte recomendación: Que en atención ao interese máis necesitado de protección que é o dos nenos e nenas alumnos do CEIP Anexa, a Universidade de Santiago de Compostela procure unha reordenación dos accesos á Escola Universitaria de Formación de Profesorado, delimitando o acceso lateral dereito (visto desde a avenida de Ramón Ferreiro, fronte á fachada principal) como acceso exclusivo do alumnado de primaria. Ao mesmo tempo, parece aconsellable manter as prazas de aparcadoiro na súa localización actual, na fachada principal do edificio, co único cambio de que o acceso rodado non sería pola porta da avenida de Ramón Ferreiro senón pola outra porta, na esquina coa rúa Pintor Corredoira, co fin de evitar o paso dos vehículos diante da entrada reservada ao alumnado de primaria e que non se vexa afectada a zona de patio dos alumnos de infantil, no lateral esquerdo do edificio. Resposta do Reitor da Universidade de Santiago de Compostela: parcialmente aceptada 6.- Suxestión dirixida ao alcalde-presidente do Concello de Mugardos (A Coruña) en data 22 de febreiro de 2013, para que na ordenanza fiscal reguladora dos prezos da escola infantil municipal sexan introducidos novos tramos de renda (Expediente: Q/57/13) Como vostede sabe, ante esta institución, mediante escrito de queixa, compareceu solicitando a nosa intervención D....., con domicilio en Mugardos (A Coruña), con motivo da subida de taxas da escola infantil municipal "As Lagoas" para adaptalas ao Decreto 49/2012, de 19 de xaneiro, da Consellería de Traballo e Benestar. En síntese, o interesado sinalaba que o Concello aprobou definitivamente a Ordenanza Fiscal n° 13, publicada no B.O.P. de 31 de decembro de 2012, axustándose en todo ao citado Decreto excepto no referido ao nº 3 do anexo do mesmo. Neste punto aplícanse bonificacións segundo as rendas per cápita, en ata oito tramos, contemplando unha progresividade fiscal recoñecida no artigo 31.1 da Constitución Española. Na Ordenanza Fiscal n° 13 redúcese a catro tramos e elimínase calquera bonificación a partir de rendas do 125% do Indicador Público de Renda de Efectos Múltiples (IPREM), cando no decreto da consellería isto non sucede ata rendas superiores ao 200% do IPREM. O interesado manifesta que fixo alegacións á aprobación definitiva da ordenanza, que foron desestimadas. Ao considerar que esta queixa reunía os requisitos formais recollidos no artigo 18 da Lei do Valedor do Pobo, e que atopaba, en principio, cobertura constitucional derivada do artigo 103 da Constitución, admitiuse a trámite e promoveuse unha investigación sumaria e informal para o esclarecemento dos supostos en que se baseaba, dando conta diso a vostede para os efectos previstos no artigo 22.1 da citada Lei do Valedor do Pobo. En concreto, requirimos dese concello que no prazo de 15 días, de acordo co previsto no artigo 22.1 da Lei do Valedor do Pobo, nos facilitara información sobre o problema que motivou a queixa, en particular sobre os motivos polos que a Ordenanza Fiscal nº 13 afástase dos criterios de progresividade sinalados no Decreto 49/2012, de 19 de xaneiro, da Consellería de Traballo e Benestar en relación cos tramos de renda e as porcentaxes de cálculo de renda sobre o IPREM para facer bonificacións, así como sobre os demais elementos que debesen ser tidos en conta para unha adecuada valoración do obxecto da queixa. Con data do 23 de xaneiro, o interesado remitiu a esta institución copia dun correo electrónico que lle foi enviado desde a secretaría da Subdirección Xeral de Familia e Menores da Consellería de Traballo e Benestar en resposta a unha consulta. Nela, en efecto, manifestábase que o concello de Mugardos remitiu un borrador da ordenanza de prezos públicos para a escola infantil co fin de que desde esa consellería fixésenselle recomendacións. Neste sentido, recomendóuselles a ampliación dos tramos de renda introducindo polo menos tres tramos máis a fin de establecer un réxime de prezos máis equitativo, que debería concretarse no seguinte: - Establecer a cota máxima de 230 euros para as rendas superiores ao 200% do IPREM - Introducir dous tramos intermedios máis de bonificación para as rendas comprendidas entre o 125% e inferiores ao 150% IPREM, e para as comprendidas entre o 150% e inferiores ao 200% do IPREM. A propia Subdirección Xeral de Familia e Menores da Consellería de Traballo e Benestar constatou, ao publicarse a ordenanza fiscal no BOP do 31 de decembro de 2012, que o concello de Mugardos non tivera en conta as recomendacións da consellería. Con todo, a propia Subdirección Xeral manifesta que non se lle pode esixir o cumprimento do Decreto de prezos das escolas infantís ata transcorridos 18 meses desde a entrada en vigor do Decreto 99/2012. Con todo, segundo o informe do concello, ao enviarse o Regulamento de Réxime Interior das escolas para o seu visado á inspección de centros de infancia da Xunta, incluíndo o seu réxime de prezos, este órgano non formulou ningunha observación polo que o concello procedeu á súa aprobación definitiva. É evidente que na Ordenanza Fiscal nº 13 non se respecta o mesmo baremo de progresividade que no Decreto 49/2012 e, por tanto, resulta de feito unha repartición moito menos equitativa das cargas que deben asumir os usuarios para o mantemento do servizo. A falta de progresividade é significativa en certos tramos, cando as rendas na contorna do 150% do IPREM soportan a mesma carga que rendas de máis do dobre: pagan a mesma cota de escola e comedor os de rendas do 150% do IPREM e os de rendas de máis do 300%. Por outra banda, niveis de renda moi semellantes (entre o 125% e o 150% do IPREM) soportan unha carga tributaria exaxeradamente diferente. É dicir, a pesar de que a normativa se axusta á legalidade non parece cumprir as claras esixencias de xustiza material. É necesario distinguir o verdadeiro esforzo tributario en relación á renda e, por tanto, en qué medida a taxa crea ou non máis igualdade na distribución da renda, o que permite xulgar a equidade da carga. Como é sabido, cando non se establecen adecuadamente os tramos de renda, unha taxa ou obrigación tributaria pode ser legalmente progresiva e realmente proporcional, é dicir, aínda que exista unha progresividade teórica, na súa aplicación pode non gravar máis unha maior capacidade económica. Isto é o que sucede coa Ordenanza Fiscal nº 13, na que os criterios de progresividade no copago aos que alude o informe do concello non son reais e terminan por impoñer unha carga desproporcionada a determinadas rendas comprendidas entre o 125% e inferiores ao 150% IPREM, e para as comprendidas entre o 150% e inferiores ao 200% do IPREM. Esta situación pode resultar inxusta, a pesar de que se invoque o argumento de que máis familias están exentas de pago, o que, de seu, non ten porqué ser a medida socialmente máis xusta. Neste momento, a prestación deste tipo de servizos públicos pode ser razoablemente gravada con prezos acordes á capacidade económica das familias usuarias, mantendo a exención no tope legal do 80% do IPREM. A carga debe ser repartida coa maior equidade posible. É necesario sinalar que, nestes momentos de extrema dificultade para moitas familias, a equidade na distribución dos esforzos económicos e fiscais é un evidente sinal dunha boa práctica administrativa e, sen dúbida, de xustiza material. Esta institución, desde o estrito respecto á potestade de auto-organización do concello de Mugardos, considera necesario en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a ese Concello a seguinte suxestión: Que se procure axustar a Ordenanza Fiscal nº 13 do concello de Mugardos á maior progresividade legal e real, de forma que se introduzan polo menos tres tramos máis a fin de establecer un réxime de prezos máis equitativo, que debería concretarse no establecemento da cota máxima de 230 euros para as rendas superiores ao 200% do IPREM e na introdución de dous tramos intermedios máis de bonificación para as rendas comprendidas entre o 125% e inferiores ao 150% IPREM, e para as comprendidas entre o 150% e inferiores ao 200% do IPREM, no mesmo sentido do recomendado pola Consellería de Traballo e Benestar. Resposta do Concello de Mugardos: aceptada 7.- Recomendación dirixida ao conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria en data 29 de abril de 2013, para que no exercicio da función directiva e na necesaria actividade de supervisión e control das obrigas docentes por parte da inspección educativa, sexa garantida a liberdade de cátedra dos docentes, o respecto a toda a normativa sobre a función de avaliar e cualificar ao alumnado, así como a observancia da regulación sobre os documentos oficiais de avaliación (Expediente: Q/994/13) Nesta institución, mediante escrito de queixa, compareceu solicitando a nosa intervención Dº... con domicilio en Santiago de Compostela. O recorrente en queixa é funcionario de educación e no curso 2011-2012, foi destinado ao IES XXX de Santiago de Compostela, no que impartiu clases como profesor de ..., en dous grupos de primeiro de bacharelato internacional e en dous grupos (C e D) de 2º de bacharelato ordinario. No seu escrito de queixa, presentado con data 1 de xuño de 2012, o interesado denunciaba a vulneración, por parte da dirección do IES XXX, dos artigos 104 da Lei Orgánica 2/2006, de 3 de maio, de educación, en relación cos artigos 36.1 e 37.1 do mesmo texto legal e dos artigos 13.2 e 16 do Decreto 126/2008, de 19 de xuño, polo que se establece a ordenación e o currículo de bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia. Do minucioso relato dos feitos que tiveron lugar no IES XXX a partir do mes de febreiro do último curso, esta institución apreciou que en determinadas actuacións que se produciron no centro, podía afectarse de forma significativa o dereito do profesor para exercer libremente a función avaliadora dos alumnos, de acordo cos criterios establecidos nos Departamentos de coordinación didáctica, en concreto o de ...., e na programación xeral anual. Por tal motivo foi solicitado informe á consellería que o remitiu con data do 10 de agosto. Unha vez examinado con detalle o aludido informe, do seu contido non era posible realizar unha valoración definitiva do obxecto da queixa, xa que o informe limitábase a afirmar que “non se vulnerou a normativa mencionada polo profesor ... no seu escrito de queixa”. Non contiña máis aclaracións nin informacións das que se derivase que foron respectados os dereitos académicos do docente. Pero tampouco desmentía a súa denuncia referida a que parte dos profesores do centro e o seu director manifestaron o seu desacordo coas cualificacións outorgadas polo profesor na materia, sen revisar as probas escritas e contra o criterio unánime do Departamento didáctico que ratificara a adecuación dos exames e dos criterios de avaliación. E ese desacordo foi reflectido mesmo nas actas oficiais de cualificación. O informe manifesta que “ningún membro do claustro impediu que o profesor ... determinase a cualificación que estimou oportuno outorgar aos seus alumnos de 2º curso de bacharelato, facendo observacións algúns profesores do equipo docente” ao amparo do artigo 7.8 da Orde do 24 de xuño de 2008 pola que se desenvolve a organización e o currículo dos ensinos de bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia. Aínda que, en efecto, o equipo docente, constituído polo profesorado que imparte docencia no grupo, coordinado pola persoa titora, valorará a evolución de cada alumna e cada alumno no conxunto das materias, a súa madurez académica en relación cos obxectivos xerais do bacharelato (art. 7.8 da Orde de 24 de xuño de 2008 pola que se desenvolve a organización e o currículo dos ensinos de bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia), puido producirse unha vulneración do artigo 7.2, que establece unha avaliación diferenciada por materias, sinalando que “a decisión sobre a superación dos obxectivos previstos, por parte do alumnado, será competencia do profesor ou profesora de cada unha das materias”. Como é lóxico, ningún membro do claustro podía legalmente impedir que o profesor ... determinase a cualificación que estimase oportuno outorgar aos seus alumnos de 2º curso de bacharelato. O resto dos puntos referidos polo profesor ... no seu escrito de queixa non quedaban suficientemente aclarados. En particular, a súa queixa relativa a que foi obxecto de presións para que aprobase aos alumnos que só tivesen a materia de ... suspensa; e a veracidade ou non dos feitos sucedidos no instituto denunciados nos puntos 4º a 14º do escrito de queixa. Tendo en conta a relevancia da actuación do Departamento de .... do IES XXX, que levou a cabo a supervisión previa das probas escritas realizadas entre o 23 de abril e o 21 de maio, e a revisión das cualificacións da materia, solicitouse informe do citado Departamento sobre o sucedido. Por todas estas razóns, requirimos informe complementario a esa consellería, que nolo remitiu, a pesar de que non achegou o informe do Departamento de .... solicitado nin os informes dos inspectores especialistas que supervisaron as probas e a súa corrección. O interesado, con todo, acompañou escritos individuais dos membros do Departamento. Todos eles acreditan que os feitos narrados polo recorrente en queixa ante esta institución no seu escrito son certos e corresponden fielmente co acontecido, sendo eles testemuñas presenciais directas do relatado nos apartados 1º, 5º, 6º, 7º, 9º, 10º, 11º, 12º, 13º, 14º, 15º, 16º, 17º, 18º e 19º. Coa información solicitada, é necesario facer as seguintes consideracións: Esta institución considera que se produciron neste caso concreto certas situacións anómalas e mesmo algunha delas claramente irregular. Os feitos desencadéanse por unha primeira reunión dos pais e nais do alumnado afectado, á que asiste o director do centro e a presidenta da ANPA. Segundo o acta da reunión, “os pais expresan como punto central das súas queixas, a inadecuación clara entre o explicado en clase e o esixido nos exames”. Esta primeira afirmación produce, de inicio, certa perplexidade. Supón, por parte dos pais, un xuízo de adecuación das probas aos obxectivos, contidos e criterios de avaliación e cualificación establecidos na correspondente programación didáctica, e dos procedementos e instrumentos de avaliación aplicados aos establecidos na mesma programación didáctica tomando como parámetro o explicado en clase, xuízo técnico que non lles corresponde. No mesmo sentido, considérase que os exercicios que se formulan nos exames son moi diferentes aos de clase e consideran que deberían ser máis similares, máis alcanzables. Esta é unha petición sorprendente por canto os pais non están en clase e non poden avaliar tecnicamente esta adecuación nin teñen facultades para solicitar que os exames sexan máis asequibles. O punto clave da reunión é o recoñecemento reiterado de que os alumnos consideran que o profesor explica ben a materia polo que non só non se detecta un incumprimento dos deberes docentes senón un recoñecemento explícito da súa observancia. O acta da reunión finaliza con outra declaración sorprendente: “Consideramos que as institucións académicas deben garantir a homoxeneidade no nivel académico-formativo do alumnado de Galicia, reducindo ao mínimo a variabilidade nos contidos docentes e nas avaliacións, tanto intercentros como intracentros. Tan só así se poderá garantir a igualdade de oportunidades para todos/as os nosos/as fillos/as”. O principio de autonomía pedagóxica, organizativa e de xestión atribuído aos centros educativos pola lexislación educativa vixente os faculta para desenvolver e completar os currículos, de modo que se convertan en instrumentos útiles, adaptados á realidade do alumnado de cada centro. Por esta razón, a normativa xeral e a específica destes centros, como son os regulamentos orgánicos, asigna a estes centros distintas competencias referidas á concreción e contextualización dos currículos establecidos pola Administración educativa. Así, mediante o seu proxecto educativo e no proceso de concreción curricular, os centros desenvolven, adecuan e concretan o currículo oficial atendendo á súa propia realidade. É un proceso contrario ao que promoven os pais e nais no seu escrito. Do denominado “decálogo” dos pais e nais, os puntos 1, 5, 6, 7 e 9 conteñen valoracións sobre elementos subxectivos alleos a cumprimentos ou incumprimentos da función docente por parte do profesor e alcanzan a cuestións como a tensión e a angustia dos alumnos. Os puntos 2, 3, 4 e 8 conteñen xuízos técnicos sobre a materia (adecuación, metodoloxía, corrección, axuste as probas PAAU... etc) que non forman parte dos dereitos e deberes dos pais. Por tanto, o documento en si contén desviacións relevantes das competencias e deberes de cada parte. Moitos dos episodios acontecidos a partir desta reunión vulneran de forma clara a liberdade de cátedra do docente, aspecto este a o que se cingue a intervención desta institución nos feitos acaecidos. Aínda que se debateu moito se a liberdade de cátedra constitúe un dereito fundamental ou unha garantía institucional, o certo é que a nosa Constitución, ao recoñecela no seu artigo 20.1.c), configurouna como dereito subxectivo, pola protección que lle outorga o artigo 53.1 da Constitución; protección ademais reforzada, no seu caso, por vir incluída na Sección Primeira do Capítulo II do Título Primeiro, que comporta que non só sexa tutelada polos tribunais ordinarios, senón tamén polo Tribunal Constitucional a través do recurso de amparo (porque a Constitución articulou dita liberdade como un auténtico dereito fundamental). Como deixou claro o Tribunal Constitucional, a nosa Constitución asignoulle á citada liberdade, sen prexuízo de posuír unha dimensión institucional, unha dimensión individual predicable de todo tipo de profesores, tanto universitarios como dos demais niveis educativos, e tanto en centros públicos como en centros privados. Ese dereito subxectivo individual dos profesores dos distintos niveis do noso sistema educativo non só require protección fronte aos posibles ataques externos (fundamentalmente dos Gobernos e administracións públicas territoriais), senón tamén fronte aos eventuais ataques internos doutros órganos, de forma destacada do mesmo centro educativo. Unha manifestación nesta dirección atopámola precisamente na sentenza 257/1990, de 23 de xaneiro, da Sala do contencioso-administrativo do Tribunal Superior de Xustiza da Comunidade Valenciana. O Tribunal enfrontouse a un suposto no que un Consello de Departamento impuxo ao profesor recorrente un programa e uns sistemas de avaliación en lugar dos deste, e a Xunta de Facultade decidiu a substitución do citado profesor, na súa función avaliadora, por un tribunal examinador extraordinario. A sentenza estima o recurso interposto e anula o acordo citado por considerar que é contrario á liberdade de cátedra, chegando a dicir que o nomeamento dun tribunal examinador extraordinario para substituír directamente ao profesor no exercicio das súas tarefas avaliadoras (inxustificadamente, enténdese) «culmina unha inadmisible preterición do contido esencial do dereito á liberdade de cátedra que a Constitución lle atribúe». Así pois, podemos afirmar que naqueles supostos nos que realmente se utilice o acto administrativo de revisión das cualificacións dun profesor para vulnerar a liberdade de cátedra do mesmo (como liberdade de expresión docente e liberdade de expresión científica do mesmo), está a ser afectado un dereito subxectivo do profesor polo acto de revisión impugnado e atoparémonos ante unha lexitimación procesual incontestable, aínda que, como resulta do expediente Q/1967/12 promovido pola mesma persoa, é claro que non toda revisión de cualificacións académicas dun profesor polo órgano ao que se atribúe dita competencia polo noso ordenamento xurídico é lesivo da súa liberdade de cátedra. E nin sequera toda revisión de cualificacións dun profesor que poida cualificarse de espuria afecta á liberdade de cátedra -ao noso entender-, senón só aquelas manifestacións da devandita revisión que se utilicen como medio directo ou indirecto para reprimir a liberdade de expresión docente e investigadora do profesor en cuestión. Os outros casos de ilegalidade da revisión citados afectan o interese lexítimo dos profesores, nos termos que xa argumentamos no citado expediente de queixa e a súa resolución. -Neste suposto o inspector do centro recoñece no seu informe que propuxo ao profesor que fose el o que solicitase ao Departamento a avaliación dos seus alumnos de 2º de bacharelato, ao non existir canles legais para privar desta competencia a un profesor e dar cabida, por tanto, á solicitude feita polos pais e nais. Así o fixo o docente, sen ofrecer resistencia ante unha petición que vulneraba de forma clara as súas facultades, presentando con data de 26 de marzo un escrito no que solicitaba que fose o Departamento quen preparase e corrixise os exames da materia de ... dos grupos C e D, e se encargase da avaliación final dos citados alumnos en xuño e setembro. O punto 7º do informe do inspector non recolle literalmente o acta do Departamento que, en rigor, non di o que pon o informe. O acta da reunión de 30 de marzo manifesta que: “Discutida a solicitude, o Departamento considera que a asunción de tan importantes labores docentes como son as mencionadas non é aceptable, ao carecer de importantes elementos de xuízo sobre o traballo realizado na aula (que, de acordo coa lei establecida sobre a liberdade de cátedra, é privativo de cada profesor, dentro dos límites que estableza a programación correspondente). Considérase que, se existe unha reclamación, debe resolverse a través das canles legais, o que implicaría a actuación dun Inspector da materia. Sendo así a opinión do Departamento, ante a conflitiva situación na que se atopa o profesor antedito, o Departamento está disposto a aceptar colaborar con el na elaboración e corrección de probas pero non na suplantación dos seus dereitos e obrigas como docente”. -O inspector, ante esta decisión do órgano colexiado encargado de coordinar a docencia da materia e o seu axuste á programación didáctica, instou o xefe do Departamento para dirixir e coordinar a elaboración e corrección das probas de avaliación dos dous grupos de bacharelato C e D. No punto 14º do informe, o inspector di descoñecer algo que consta en toda a información remitida. O Departamento supervisou o cálculo das notas finais do curso, tal e como se lle requiriu pola inspección, e ratificou todas as cualificacións outorgadas aos alumnos. Sorprende moito a consideración feita polo inspector do centro: “De acordo cos criterios de cualificación que figuran na programación, unha porcentaxe da nota en 2º de bacharelato depende do traballo diario, do caderno de clase e dos traballos, aspectos dos que só ten datos o profesor polo que este apartado non pode ser valorado polo Departamento”. Esta mesma xustificación debería aplicarse ás cualificacións finalmente outorgadas aos alumnos pola Comisión de Supervisión, que igualmente non puido ter en conta eses elementos que compoñen unha porcentaxe da nota final da materia. Nada se di sobre este punto. -Ante a ratificación das probas e dos criterios de cualificación polo Departamento, instouse a intervención de dous inspectores especialistas alleos ao centro. O informe sinala que “despois de falar co inspector especialista acordamos que antes de visitar o centro sería mellor revisar os exames realizados ao longo do curso e a programación. Como indica o profesor no seu escrito de queixa esta inspección visita o centro, en data 17 de abril (no escrito de queixa aparece un novo erro, pois o profesor indica que esta visita tivo lugar o 16 de abril), para recoller os devanditos exames e poñelos a disposición dos inspectores especialistas (...). Esta inspección visita o centro en compañía de dous inspectores especialistas en data 23 de abril. No acta desta visita figura que, feita a supervisión das probas realizadas polos inspectores especialistas, chegan á conclusión de que estas son adecuadas ao currículo e á programación do departamento. Tamén se inclúen no acta unhas propostas de mellora (avaliación inicial, medidas de reforzo e de atención á diversidade, coordinación cos outros departamentos de ciencias, desenvolver un protocolo máis eficaz de seguimento da programación e dos resultados das avaliacións, maior coordinación do departamento cos profesores de nova incorporación e incluír nas probas escritas as puntuacións das preguntas) e unhas solucións a curto prazo (que o Departamento revise os exames e as correccións do profesor de acordo co calendario proposto)”. Por tanto, á marxe das propostas de mellora, a clave é que feita a supervisión das probas realizadas polos inspectores especialistas, chegan á conclusión de que estas son adecuadas ao currículo e á programación do Departamento. -O informe sinala no punto 19º: “O profesor Dº... quéixase no seu escrito que no acta da avaliación ordinaria de 2° curso de bacharelato grupo D, seis profesores mostraron no apartado de observacións a súa desconformidade coas cualificacións da materia de física. O Decreto 126/2008, do 19 de xuño, polo que se establece a ordenación e o currículo de bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia, di no seu artigo 13.4 que o equipo docente, constituído polas profesoras e profesores que imparten docencia a cada un dos grupos de bacharelato, coordinado pola persoa titora, valorará a evolución de cada alumna e cada alumno no conxunto das materias, a súa madurez académica en relación cos obxectivos do bacharelato así como, ao final da etapa, as súas posibilidades de progreso en estudos posteriores. A Orde do 24 de xuño de 2008 pola que se desenvolve a organización e o currículo dos ensinos de bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia, di no seu artigo 7.8 que o equipo docente, constituído polo profesorado que imparte docencia no grupo, coordinado pola persoa titora, valorará a evolución de cada alumna e cada alumno no conxunto das materias, a súa madurez académica en relación cos obxectivos xerais do bacharelato. Por tanto, a xuízo desta inspección, tanto o Decreto como a Orde mencionados habilitan ao profesorado que forma parte do equipo docente para facer unha valoración sobre as cualificacións de calquera materia”. Esta institución non comparte en absoluto esta afirmación. O que a normativa establece é que o equipo docente “valorará a evolución de cada alumna e cada alumno no conxunto das materias, a súa madurez académica en relación cos obxectivos xerais do bacharelato”. En ningún caso autoriza a un profesor ou un grupo deles a censurar ou criticar (aínda menos publicamente) as cualificacións outorgadas polo docente encargado dunha materia e ratificadas polo seu departamento didáctico. Non existen precedentes deste feito. -Sobre o anterior, o director cometeu un feito irregular. Sen revisar (nin sequera ter visto) os exames, nin ser especialista, anota no acta oficial que “considera que existe unha desviación excesiva nas notas de ... que vai de 2 a 4 puntos”. Descoñecemos os criterios técnicos empregados polo director para facer tal afirmación e sinalar un rango estatístico de desviación das notas de .... O máis grave desta situación, a criterio desta institución, é que o director dun centro desautorice publicamente a un dos profesores do seu claustro, critique as súas cualificacións e fágao nun dos documentos oficiais de avaliación que non admite este tipo de anotacións. Consideramos que se produciu neste caso unha clara extralimitación da función directiva que avala a queixa do docente de que o director estaba a incitar ao alumnado para que reclamase e que foi moito máis aló do deber da dirección de facer públicos os procedementos sobre reclamacións e aclarar calquera dúbida que poidan ter as familias sobre os pasos a seguir. -Nos apartados 20 e 21 do informe recóllense tamén situacións anómalas como foi a actuación do inspector tratando de reconducir outras avaliacións (tres suspensos en ... e 1 de ... cunha soa materia suspensa en 2º de bacharelato) o que lles impedía obter o título. O inspector invoca a valoración doutros factores para que os alumnos fosen aprobados. Nesta liña, argumenta sobre o caso dos tres alumnos de 2° de bacharelato do grupo D que tiñan X como única materia suspensa ou a alumna de este mesmo grupo que tiña un 10 en todas as materias excepto na súa que era cualificada cun 6 (outros tres alumnos deste grupo tiñan unha media de máis de 8 e na materia de X tiñan un 5). É necesario aclarar que a Comisión de Supervisión elevou a nota da primeira alumna só un punto, ata o 7, e os outros tres pasaron de 5 a 6, do que se deduce que non existía de ningún xeito unha desviación excesiva das súas notas e que as cualificacións noutras materias non son o parámetro para sinalar erros ou desviacións. Esta institución considera que nin a liberdade de cátedra nin a normativa mencionada ao longo deste escrito foron respectadas no IES XXX. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa consellería a seguinte recomendación: Que en adiante, no IES XXX, se eviten actuacións como as descritas por parte da dirección do centro ou da inspección educativa, de forma que no exercicio da función directiva e na necesaria actividade de supervisión e control das obrigas docentes por parte da inspección educativa, sexa garantida a liberdade de cátedra dos docentes, o respecto a toda a normativa sobre a función de avaliar e cualificar ao alumnado, así como a observancia da regulación sobre os documentos oficiais de avaliación nos que en ningún caso poden figurar observacións críticas da dirección do centro coas cualificacións outorgadas por un profesor. Resposta do conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria: non aceptada 8.- Recomendación e Suxestión dirixidas ao conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria, en data 29 de abril de 2013, para que se de acceso aos expedientes de revisión da Comisión de Supervisión a un profesor que viu modificadas as cualificacións finais da súa materia en 2º de bacharelato polas outorgadas pola Comisión de Supervisión tras as reclamacións presentadas (Expediente: Q/1967/12) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dº..., con domicilio en Santiago de Compostela. O recorrente en queixa é funcionario de educación e no curso 2011-2012, foi destinado ao IES XXX de Santiago de Compostela, no que impartiu clases como profesor de ..., en dous grupos de primeiro de bacharelato internacional e en dous grupos (C e D) de 2° de bacharelato común. No seu escrito o interesado manifesta a súa desconformidade coa resposta dada pola Dirección Xeral de Educación, Formación Profesional e Innovación Educativa. Manifesta literalmente que “ao amparo do establecido no artigo 35, letra a) da Lei 30/1992, o pasado 25 de xuño solicitei da Consellería de Educación que me expedise copia dos expedientes completos das reclamacións á Comisión de Supervisión. Dita solicitude foi denegada a medio de resolución de data 2 de xullo de 2012, ditada polo Director Xeral de Educación, alegando a administración que a miña relación co procedemento administrativo foi en calidade de funcionario e, como tal, integrante da Administración, e, por tanto, a xuízo da Consellería de Educación non teño a condición de interesado en relación cos documentos solicitados por min”. En efecto, no citado escrito da consellería afírmase que non procede acceder ao solicitado por entender que non é de aplicación o disposto no artigo 35 letra a) da Lei 30/1992, de 26 de novembro, de Réxime Xurídico das Administracións Públicas e do Procedemento Administrativo común, entendendo que a súa relación co procedemento é na súa calidade de funcionario e, como tal, integrante da Administración á que se dirixe. A resolución afirma literalmente: “Dito doutro xeito, vostede non ten a condición de interesado en relación cos documentos solicitados. Na mesma liña pode citarse reiterada xurisprudencia, como o auto do Tribunal Supremo de 24 de novembro de 1997, a sentenza do Tribunal Supremo do 15 de outubro de 1988 ou a sentenza do Tribunal Supremo de 22 de maio de 2001”. Examinado o escrito e a resposta da dirección xeral, suscitaba dúbidas o criterio manifestado nesta última. En efecto, o artigo 35 non é a norma aplicable a este suposto, xa que se refire xenericamente aos dereitos dos cidadáns. Con todo, o artigo 31 da Lei de Réxime Xurídico das Administracións Públicas e do Procedemento Administrativo Común sinala que teñen a condición de interesados os que, sen iniciar o procedemento, teñan dereitos que poidan resultar afectados pola decisión que no mesmo adóptese. Neste caso, prevense legalmente dúas formas de acceso: pola espontánea intervención do afectado nos seus dereitos ou intereses lexítimos e directos ou por actos de notificación, comunicándose ás devanditas persoas a tramitación do procedemento (art. 34 Lei 30/1992). Nomeadamente, debe dárselles traslado do actuado cando solicitan acceder ao expediente. Esta institución considerou, á vista dos datos con que contaba nese momento, que o profesor do IES XXX, que viu modificadas as cualificacións finais da materia de ... nas actas oficiais polas outorgadas pola Comisión de Supervisión, tiña un interese lexítimo e directo no procedemento. Por unha banda, porque a decisión finalmente adoptada no procedemento administrativo afectou o seu dereito de avaliar aos seus alumnos. Ao amparo do artigo 7.2 da Orde do 24 de xuño de 2008 pola que se desenvolve a organización e o currículo dos ensinos de bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia, e establécese unha avaliación diferenciada por materias, sinálase que “a decisión sobre a superación dos obxectivos previstos, por parte do alumnado, será competencia do profesor ou profesora de cada unha das materias”. Ao exercitarse esta función competencial por outro órgano, o seu dereito resultou afectado pola decisión que no mesmo adoptouse. Por outra banda, o profesor tiña dereito a coñecer os criterios de avaliación empregados pola Comisión de Supervisión como consecuencia dos principios de transparencia, acceso á información e contradición. Reunindo esta queixa os requisitos formais establecidos no artigo 18 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, e atopando, en principio, cobertura constitucional derivada do artigo 103 da Constitución Española, procedeu admitir a mesma a trámite. En consecuencia, promoveuse a oportuna investigación sumaria e informal, como establece o artigo 22.1 da citada lei, para o esclarecemento dos supostos en que se baseaba e para os efectos do devandito precepto legal. A tal fin, solicitouse dese órgano que, no prazo de quince días, nos facilitase información sobre o problema que motivou a queixa. En particular, os motivos polos que non se aplicaba neste suposto o artigo 31 da Lei de Réxime Xurídico das Administracións Públicas e do Procedemento Administrativo Común e a identidade da razón con este caso concreto da xurisprudencia invocada, xa que non se aprecia por esta institución que as citadas resolucións xudiciais pronúnciense sobre a cuestión suscitada. Foi recibido o informe da Secretaría xeral técnica da consellería no que se insistía na mesma argumentación: a condición de interesado, en canto aptitude para ser parte e actuar no procedemento administrativo, está ligada á posesión de lexitimación, a cal pode atribuírse a que a decisión que se tome no procedemento lle poda supoñer un beneficio ou eliminarlle un prexuízo. Esa lexitimación ou aptitude para ser interesado require un dereito subxectivo ou un interese lexítimo. O primeiro é o centro de poder concreto recoñecido polo ordenamento xurídico a un suxeito de dereito, fronte a outros suxeitos, públicos ou privados, de modo que lles poida esixir o seu cumprimento; o segundo concíbese como calquera vantaxe ou utilidade xurídica que o interesado pode obter da tramitación dun procedemento administrativo, sexa para o outorgamento dun beneficio, sexa para a evitación dun mal. Segundo o informe, a reiterada e constante xurisprudencia á que facía referencia o escrito do director xeral de Educación, Formación Profesional e Innovación Educativa de data do 2 de xullo de 2012 confirmaba a falta de lexitimación do profesor como consecuencia do principio de xerarquía e da prohibición de accionar contra actos propios. Á vista do contido do informe, é necesario facer as seguintes consideracións: 1º.- O primeiro que convén aclarar é a distinción, no ámbito da xurisdición contencioso-administrativa entre a interposición dun recurso administrativo por un funcionario en calidade de titular dun órgano administrativo e a interposición dun recurso en calidade de persoa física diferenciada afectada polo acto que se impugna nos seus dereitos subxectivos e intereses lexítimos. O artigo 28.4.a) da LJCA só prohibe a interposición do recurso contencioso administrativo aos órganos dunha entidade pública fronte aos actos e disposicións desta (salvo no caso previsto na Lei de Réxime Local sobre a suspensión de acordos das Corporacións Locais), pero iso non quere dicir que os funcionarios públicos, persoas físicas titulares dos devanditos órganos, non poidan formular pretensións fronte a aqueles actos ou disposicións da entidade pública que afecten á súa situación xurídica como tales funcionarios. Por tanto, o criterio que serve para deslindar cando un funcionario público interpón un recurso contencioso-administrativo en calidade de titular dun órgano da administración demandada e cando o fai a título persoal baséase na determinación de se o acto ou disposición impugnada afecta dunha maneira particular á situación xurídica de tal funcionario, se foi afectado por tal acto ou disposición nos seus dereitos subxectivos ou intereses lexítimos. Sobre esta cuestión, hai abundante xurisprudencia que consideramos inútil achegar porque basta reiterar a cita xurisprudencial incorporada ao propio informe da consellería “En efecto, razoa a sentenza desta Sala e Sección de data 8 de outubro de 2008 recaída no procedemento ordinario número 882/2006, de cita expresa pola Administración demandada, que "temos que partir da redacción do artigo 20.a da xurisdición contencioso administrativa, segundo o cal "Non poden interpoñer recurso contencioso-administrativo contra a actividade dunha Administración pública: a) Os órganos da mesma e os membros dos seus órganos colexiados, salvo que unha lei o autorice expresamente". O que o citado precepto prohibe é que os órganos dunha entidade ou administración pública (sexan unipersoais ou colexiados) impugnen en vía contenciosa a actividade da mesma, o que non significa que as persoas físicas que forman parte dos devanditos órganos, ou que sexan os seus titulares, non poidan impugnar os actos ou disposicións que afecten aos seus dereitos ou aos seus intereses lexítimos. Dito doutro xeito, a excepción á regra xeral de lexitimación activa na xurisdición contencioso administrativa refírese exclusivamente ao suposto en que o titular ou membro do órgano administrativo pretenda interpoñer recurso contencioso-administrativo como tal órgano, infrinxindo o principio xeral que inspira a organización xerárquica das Administracións públicas (art. 103.1 da Constitución). A razón diso é a consideración de que no suposto de administracións ou entidades públicas, a vontade e a decisión administrativa é imputable á entidade como tal, non aos seus órganos, polo que manifestada aquela vontade a través do acto que esgota a vía administrativa, os órganos inferiores, aínda que discrepen do parecer de quen emitiu o acto que puxo fin á citada vía, non poden expor tal discrepancia en sede contenciosa, ao ser parte integrante da citada persoa ou ente público. Pola contra, esta excepción non se estende aos integrantes do órgano administrativo, os cales non poden verse privados da posibilidade de defender en vía contencioso-administrativa os dereitos ou intereses lexítimos que a súa situación confírelles e cuxa garantía constitucional deriva do dereito fundamental á tutela xudicial efectiva (art. 24.1 Constitución). Ademais, hai que ter en conta, como subliña a sentenza do Tribunal Supremo de 27 de xaneiro de 1993, que a doutrina do Tribunal Constitucional sobre o axuizamento da concorrencia de lexitimación activa no sentido máis favorable ao dereito fundamental á tutela xudicial efectiva (art. 24.1 CE), comporta a interpretación restritiva das normas prohibitivas establecidas no artigo 28.4 da Lei de xurisdición contencioso administrativa, sempre dentro dos criterios de proporcionalidade e razonabilidade 2º.- O seguinte que cómpre dilucidar é se afecta os dereitos subxectivos e intereses lexítimos dun profesor un acto administrativo polo que outro órgano modifica as súas cualificacións académicas. Parece evidente que non é o mesmo recorrer a decisión adoptada por un funcionario como membro dun órgano administrativo, por exemplo, na tramitación dun expediente, que substituír o criterio dun profesor en canto ao exercicio da súa función avaliadora. Aínda que esta non forme parte tecnicamente da liberdade de cátedra, tal como foi delimitada pola xurisprudencia constitucional, a configuración normativa da función docente establece que é o profesor de cada materia o que ten a competencia legal para decidir, ao finalizar o curso, se o alumno ou a alumna superou os obxectivos da mesma, tomando como referente fundamental os criterios de avaliación (art. 12 Real Decreto 1467/2007, de 2 de novembro, polos que se establece a estrutura do bacharelato e fíxanse as súas ensinanzas mínimas). a) En primeiro termo, o acto administrativo de revisión das cualificacións que modifique a cualificación académica emitida polo profesor da materia afecta negativamente o prestixio profesional do citado profesor (sobre todo cando estamos ante a cualificación proveniente dun profesor, e non dun órgano colexiado) e, no mesmo sentido, pode afirmarse que lle produce un prexuízo no seu prestixio, aínda que sexa reflexo e, por iso, no recoñecemento profesional que todo profesor debe posuír sobre os seus alumnos para o exercicio da función docente. Podería afirmarse, xa que logo, que afecta os intereses lexítimos do citado profesor e, por iso, que este está lexitimado. De forma moitísimo máis evidente neste caso, dado que tivo unha ampla repercusión nos medios de comunicación e no que se verteron toda clase de opinións e comentarios en ámbitos alleos ao centro educativo sobre a actividade docente do profesor. b) Aínda resulta máis claro o argumento de que o acto de revisión das cualificacións académicas dun profesor levado a cabo por outro órgano administrativo non pode quedar sen posibilidade de impugnación por falta de lexitimación activa. Hai que ter en conta que este acto debe poder ser revisado naqueles supostos nos que o órgano revisor non cumpre co principio de especialidade ou competencia técnica, de modo que un acto emitido por un órgano especializado na materia podería ser revisado por un órgano que non o está, nin apoiarse en informes ou ditames técnicos. Tamén cando o citado órgano, sendo colexiado, actuou con vulneración das normas esenciais para a formación da vontade (p. ex., por non estar validamente constituído, por non reunir o quórum necesario, o que é determinante dunha nulidade de pleno dereito); ou naqueloutros casos nos que no órgano de revisión existen membros que incorren en motivos de abstención e recusación respecto do alumno cualificado ou respecto do profesor cualificador (p. ex., por ter relación de parentesco ou amizade íntima co alumno en cuestión). O mesmo sucede naqueles casos nos que o acto revisor incorreu nalgún dos supostos nos que o Tribunal Constitucional admite o control da denominada «discrecionalidade técnica», como son aqueles en os que se constate que o xuízo ou valoración incorreu en arbitrariedade, irracionalidade, ausencia de toda posible xustificación do criterio adoptado, desviación de poder, ou mesmo erro grave ou manifesto fundado en malicia ou en descoñecemento inescusable da materia xulgada; supostos algún deles que están conectados e así aparecen nas sentenzas do Tribunal Constitucional que se refiren aos mesmos. Cando o acto do órgano revisor está incurso nalgún dos supostos de nulidade de pleno dereito ou nalgún dos que acabamos de citar considerados polo Tribunal Constitucional tan graves que ata levan a superar as exclusións derivadas da doutrina da «discrecionalidade técnica», o prexuízo causado ao profesor no seu prestixio profesional é totalmente ilexítimo e o seu interese na eliminación do mesmo é plenamente lexítimo e, por iso, determinante do recoñecemento da súa lexitimación procesual activa. Neste ámbito, non se pode manter que estas situacións queden sen posibilidade de anulación, só polo feito de restrinxir o requisito da lexitimación procesual máis aló do que fai o ordenamento de modo expreso. c) En canto á competencia técnica, a situación denunciada no escrito de queixa é particularmente anómala. Xa apuntamos que a liberdade de cátedra, como a configurou a doutrina xurisprudencial, non implica per se a exclusividade na función examinadora e avaliadora. Precisamente por esta razón admítese a posibilidade de revisar as cualificacións. Pero, neste caso concreto, dáse a particularidade de que o Departamento didáctico había revisado xa os contidos e os criterios de avaliación e atopounos conformes; e ese mesmo exercicio de supervisión realizárono dous inspectores especialistas externos ao centro, con idéntico resultado. Por iso, non estamos a tratar unha mera discrepancia técnica do profesor que cualificou inicialmente respecto do acto de revisión da súa cualificación xa que a presunción de lexitimidade e validez do acto administrativo e a marxe de apreciación que se recoñece ao profesor na súa tarefa de cualificar desprazáronse xa en dúas ocasións previas a outros órganos revisores, ambos con máis que probada especialización técnica na materia académica controvertida. Por iso, o interese lexítimo do profesor en coñecer os criterios técnicos que levaron á Comisión de Supervisión a desestimar a validez destes dous controis técnicos previos é evidente. d) Para finalizar, outro elemento que avala a lexitimación procesual do profesor para impugnar este acto administrativo de revisión é que a Orde de 22 de abril de 2010 pola que se establece o procedemento que convén seguir nas reclamacións das cualificacións outorgadas no segundo curso de bacharelato establecido na Lei Orgánica 2/2006, de 3 de maio, de educación, configura este procedemento como un control negativo. Por tanto, a súa actividade debe tender a desvirtuar a validez e adecuación da función cualificadora efectuada polo profesor e non a substituírlle sen máis, impoñendo uns obxectivos, contidos e criterios de avaliación e cualificación distintos. Por este motivo, non son aplicables a este caso, sen entrar na cuestión de fondo, os argumentos empregados nas sentenzas invocadas no informe remitido pola consellería sobre que ningún dos dereitos ou intereses do profesor impugnante ven afectados pola resolución recorrida, senón a súa condición como membro integrante dun órgano xa que é claro que para o profesor supón unha vantaxe ou utilidade xurídica declarar que a cualificación outorgada debe manterse porque non se acreditou nese control negativo que se afastou do xuízo técnico e da marxe de apreciación que a regulación dos obxectivos, contidos e criterios de avaliación e cualificación establecidos na correspondente programación didáctica concédenlle, nin da correcta aplicación dos procedementos e instrumentos de avaliación. Da interpretación do conxunto da xurisprudencia (e non dunhas cantas sentenzas illadas) hai que concluír que non se pode excluír en todo caso a lexitimación procesual do profesor para impugnar en vía administrativa (se o acto de revisión non a esgota) e en vía xurisdicional o acto de revisión das súas cualificacións, que, ademais de producir indefensión en certos casos no profesor, conduce, en termos prácticos, a que poidan quedar sen control xurisdicional posible, por falta de persoas lexitimadas procesualmente para recorrer, aqueles actos de revisión nulos de pleno dereito (ditados prescindindo das normas esenciais de formación da vontade dos órganos colexiados...) ou incursos nalgúns dos graves vicios nos que o propio Tribunal Constitucional considera que é posible o control da denominada «discrecionalidade técnica». 3º.- O informe remitido pola Secretaría xeral técnica da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria, aclarando a sumaria información enviada en primeiro termo polo director xeral de Educación, Formación Profesional e Innovación Educativa céntrase na lexitimación do recorrente para impugnar a decisión obxecto de recurso, invocando o criterio do Tribunal Superior de Xustiza de Galicia plasmado en varias sentenzas no sentido de negar lexitimación activa ao profesor que acuda á vía contencioso-administrativa pretendendo a revisión da cualificación realizada por un órgano superior da Administración educativa que acolle a reclamación dun alumno. Toma como punto de partida a redacción do artigo 20.a de a lei de xurisdición contencioso- administrativa, segundo o cal non poden interpoñer recurso contencioso-administrativo contra a actividade dunha Administración pública, entre outros, os órganos da mesma e os membros dos seus órganos colexiados, salvo que unha lei autoríceo expresamente. Non é este o propósito que se desprende da solicitude do recorrente en queixa (o de impugnar en vía xurisdicional os criterios da Comisión de Supervisión) senón acceder aos expedientes coa finalidade de coñecer os criterios técnicos empregados para revisar e corrixir as súas cualificacións. E esta é unha pretensión non só lexítima senón completamente razoable que en nada afecta a dereitos de terceiros e que ten unha finalidade racional e proporcionada. O acceso aos expedientes da Comisión de Supervisión non se pretende para impugnar en vía xurisdicional as revisións senón co obxecto de verificar cal é, consonte o criterio desa Comisión, a correcta aplicación dos criterios xerais de avaliación e/ou específicos de corrección, así como a comprobación de que non existiron erros materiais no proceso de cálculo da cualificación outorgada. O coñecemento dos criterios de cualificación empregados pola Comisión é decisivo para poder evitar en adiante erros ou inadecuacións nas probas, nos procedementos e instrumentos de avaliación aplicados, ou a incorrecta aplicación dos criterios de avaliación e cualificación establecidos na programación didáctica. E isto por varias razóns: A) A Orde de 22 de abril de 2010 pola que se establece o procedemento que convén seguir nas reclamacións das cualificacións outorgadas no segundo curso de bacharelato establecido na Lei Orgánica 2/2006, de 3 de maio, de educación, nada di sobre as condicións para acceder aos expedientes unha vez concluído o proceso de revisión das cualificacións finais obtidas nunha materia. En aplicación das boas prácticas administrativas e da transparencia na actuación pública, hai que recoñecer o dereito dos cidadáns para coñecer como se toman ou se tomaron as decisións que lles afectan. Así se expresa no artigo 4 e concordantes de Lei 4/2006, de 30 de xuño, de transparencia e de boas prácticas na administración pública galega. A negativa para dar acceso aos expedientes de revisión ao profesor carece de apoio normativo, xa que a citada orde reguladora do procedemento non se refire en ningún momento ao curso que haberá de darse aos documentos que obren nos expedientes, non cabe invocar ningún dos supostos legais de acceso prohibido ou restrinxido nin a protección de datos de carácter persoal e tal negativa é contraria á transparencia, o dereito á información e as boas prácticas na actuación administrativa. Non existindo ningunha especialidade por razón da materia, aplícanse os preceptos da Lei de Réxime Xurídico das Administracións Públicas e do Procedemento Administrativo Común que regulan o acceso a arquivos, rexistros e expedientes. B) No apartado terceiro da Orde citada establécese que a Subdirección Xeral de Inspección, Avaliación e Calidade do Sistema Educativo constituirá unha comisión de supervisión, presidida pola subdirectora xeral de Inspección, Avaliación e Calidade do Sistema Educativo (sic) e constituída por un inspector ou inspectora e unha acode funcionaria da Consellería de Educación e Ordenación Universitaria, membro dos grupos de traballo na proba de acceso á universidade dos alumnos de bacharelato previstos na Lei Orgánica 2/2006, de 3 de maio, de educación. Esta comisión estará asistida por unha subcomisión técnica, formada por un/unha inspector/a de Educación e un/unha profesor/a, preferentemente membro dos grupos de traballo das diferentes materias obxecto de exame na proba de acceso á universidade, afectadas polas reclamacións presentadas. No caso de reclamación a materias optativas que non son obxecto de exame na proba de acceso á universidade, convocarase a dúas acodes especialistas na materia en cuestión, para que emitan os correspondentes informes. O coñecemento, por parte do profesor, dos criterios aplicados pola subcomisión técnica de especialistas na materia obxecto de exame cuxo concurso é preceptivo no proceso de revisión (“a comisión estará asistida por unha subcomisión técnica”, di literalmente a Orde de 2010) ten unha importancia decisiva por canto nesta subcomisión radica a denominada “discrecionalidade técnica” da Administración. Iso supón que tratándose de cuestións que se avalían aplicando criterios estritamente técnicos, ningún outro órgano administrativo nin tampouco os Tribunais de xustiza poden corrixilos aplicando criterios xurídicos. Non se quere dicir con iso, con todo, que o resultado destas valoracións non poida ser obxecto de análise por parte dos Tribunais senón que esta análise debe quedar limitado de forma exclusiva aos aspectos formais da valoración, tales como as normas de competencia ou de procedemento, a que na valoración non se aplicaron criterios de arbitrariedade ou discriminatorios ou que finalmente non se incorreu nun erro material ao efectuala. Fóra destes aspectos, o tribunal debe respectar os resultados da citada valoración. C) Finalmente, hai que insistir en que a Comisión de Supervisión non pode subrogarse no lugar do profesor para exercer a función cualificadora respecto dos seus alumnos senón que realiza un control de legalidade negativo e só cabería modificar as súas cualificacións (que son o resultado dun proceso de avaliación continua no que se ponderan aspectos como a actitude na clase, o esforzo de superación das dificultades, a calidade dos traballos que deban entregarse ao longo do curso, as preguntas en clase e, naturalmente, as probas e exames) de maneira que só poderían ser modificadas as cualificacións cando, en estrita aplicación de criterios técnicos, fora comprobada a inadecuación da proba aos obxectivos, contidos e criterios de avaliación e cualificación establecidos na correspondente programación didáctica; a inadecuación dos procedementos e instrumentos de avaliación aplicados aos establecidos na programación didáctica; e/ou a incorrecta aplicación dos criterios de avaliación e cualificación establecidos na programación didáctica. O coñecemento por parte do profesor destas eventuais desviacións é relevante para evitalas no futuro, ao ser o parámetro de control a correspondente programación didáctica, un elemento plenamente obxectivo. Deste xeito, o coñecemento dos criterios aplicados polo órgano revisor evitaría un recurso sistemático á Comisión de Supervisión por parte do alumnado do profesor. En relación con todo o anterior, detéctase no procedemento administrativo regulado na Orde de 22 de abril de 2010 pola que se establece o procedemento que convén seguir nas reclamacións das cualificacións outorgadas no segundo curso de bacharelato establecido na Lei Orgánica 2/2006, de 3 de maio, de educación, un baleiro normativo que, a criterio desta institución, debe ser colmado mediante unha regulación equilibrada dos lexítimos intereses das partes implicadas. Desde o punto de vista legal, a intervención de instancias revisoras distintas do profesor é unha garantía do dereito dos alumnos a que a súa dedicación, esforzo e rendemento sexan valorados e recoñecidos con obxectividade. Teñen aberta a vía administrativa e ata a contenciosa. Desde o punto de vista dos profesores afectados, debe regularse o dereito de acceso aos expedientes non só polo xenérico prexuízo ao seu prestixio profesional que incide no excelente exercicio da función docente ao ver as súas cualificacións modificadas, senón por unha razón estritamente xurídica que é evitar a súa indefensión, como xa se argumentou. É necesario subliñar o feito de que mesmo nos supostos de revisión dun acto administrativo por outro órgano superior, o funcionario ou órgano inferior que ve revisada a súa decisión chega a ter un coñecemento preciso da actuación do órgano revisor e da motivación empregada para cambiar a decisión. Por todo o anterior, considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa consellería a seguinte recomendación: - Que se de acceso aos expedientes de revisión da Comisión de Supervisión ao profesor do IES XXX que viu alteradas as cualificacións finais da materia de ... de 2º de bacharelato do curso 2011-2012 nas actas oficiais por aquelas outras outorgadas pola Comisión de Supervisión tras as reclamacións presentadas, tendo en conta que a normativa reguladora do procedemento nada di sobre este punto, que é necesario recoñecerlle un interese lexítimo e que os principios de transparencia e boas prácticas na actuación administrativa promoven xustamente o dereito dos cidadáns para coñecer como se toman ou se tomaron as decisións que lles afectan. Nomeadamente, ao tratarse da modificación dos criterios empregados na emisión de cualificacións, que teñen un carácter técnico e esixen tamén que a súa revisión realícese desde principios de especialización e competencia técnica que deben ser coñecidos. E a seguinte suxestión: Que se prevexa na normativa pola que se establece o procedemento que convén seguir nas reclamacións das cualificacións outorgadas no segundo curso de bacharelato establecido na Lei Orgánica 2/2006, de 3 de maio, de educación, o acceso por parte do profesorado afectado aos expedientes co fin de evitar a súa indefensión. Doutro xeito, o acto de revisión das cualificacións académicas dun profesor levado a cabo por outro órgano administrativo podería quedar sen posibilidade de impugnación para o profesor por falta de lexitimación activa mesmo naqueles supostos nos que o órgano revisor non cumpre co principio de especialización que garante a discrecionalidade técnica, ou o citado órgano actúa con vulneración das normas esenciais para a formación da vontade ou nos casos nos que o Tribunal Constitucional admite o control da discrecionalidade técnica por vicios como a arbitrariedade, a irracionalidade, a desviación de poder, ou erro grave ou manifesto. Resposta do Conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria: non aceptadas 9.- Recomendación dirixida ao Sr. Alcalde-presidente do Concello das Pontes de García Rodríguez (A Coruña), en data 4 de xuño de 2013, para que se recoñeza o erro cometido polo concello ao organizar unha exposición baixando os contidos de internet con material do que era autora a promotora da queixa sen recoñecer expresamente a súa autoría (Expediente: Q/439/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª ... referente á utilización dun traballo do que é autora sen a súa autorización e sen identificar a autoría do material empregado na exposición organizada polo CIM do concello en colaboración co IES XXX. Ante iso solicitámoslle información, que tivo entrada nesta institución con data de 22 de abril. Á vista do contido do informe, é necesario facer as seguintes consideracións. No dicionario da lingua española da Real Academia Española defínese o plaxio como a acción de «copiar no substancial obras alleas, dándoas como propias». Desde o punto de vista legal é unha infracción ao dereito de autor na que se incorre cando se presenta unha obra allea como propia ou orixinal. Parece que isto é o que sucedeu neste caso. O informe insiste dunha forma clara na descualificación do ocorrido como un plaxio pero, desde un punto de vista xurídico, a argumentación non é aceptable. 1.- O informe manifesta que o CIM dependente do concello de As Pontes, a través dunha das funcionarias adscritas ao mesmo, organizou unha exposición con motivo do Día da Muller Traballadora o pasado 8 de marzo de 2013 titulada "XXXX", conxuntamente e en coordinación co Instituto de Educación Secundaria XXX de As Pontes de García Rodríguez, e por tanto cunha finalidade non comercial, senón educativa. Segundo afírmase, dita circunstancia exclúe legalmente xa de raíz calquera tipo de plaxio, invocando o artigo 32 do RD Lei 1/1996 que contén o Texto refundido da Lei de Propiedade Intelectual. O concello, con todo, está a interpretar de maneira inadecuada esta regulamentación. O artigo 32 da Lei de propiedade intelectual regula o denominado “dereito de cita” e sinala o seguinte: Cita e ilustración do ensino. 1. É lícita a inclusión nunha obra propia de fragmentos doutras alleas de natureza escrita, sonora ou audiovisual, así como a de obras illadas de carácter plástico ou fotográfico figurativo, sempre que se trate de obras xa divulgadas e a súa inclusión realícese a título de cita ou para a súa análise, comentario ou xuízo crítico. Tal utilización só poderá realizarse con fins docentes ou de investigación, na medida xustificada polo fin desa incorporación e indicando a fonte e o nome do autor da obra utilizada. As recompilacións periódicas efectuadas en forma de reseñas ou revista de prensa terán a consideración de citas. Con todo, cando se realicen recompilacións de artigos xornalísticos que consistan basicamente na súa mera reprodución e dita actividade realícese con fins comerciais, o autor que non se opuxo expresamente terá dereito a percibir unha remuneración equitativa. En caso de oposición expresa do autor, dita actividade non se entenderá amparada por este límite. 2. Non necesitará autorización do autor o profesorado da educación regrada para realizar actos de reprodución, distribución e comunicación pública de pequenos fragmentos de obras ou de obras illadas de carácter plástico ou fotográfico figurativo, excluídos os libros de texto e os manuais universitarios, cando tales actos fáganse unicamente para a ilustración das súas actividades educativas nas aulas, na medida xustificada pola finalidade non comercial perseguida, sempre que se trate de obras xa divulgadas e, salvo nos casos en que resulte imposible, inclúanse o nome do autor e a fonte. Non se entenderán comprendidas no parágrafo anterior a reprodución, distribución e comunicación pública de compilacións ou agrupacións de fragmentos de obras ou de obras illadas de carácter plástico ou fotográfico figurativo». Os supostos nos que a lei limita o dereito exclusivo do autor para explotar a súa obra a favor do interese social, e que non requiren a súa autorización implican, en todo caso, a mención do nome do autor e a fonte, e afectan a un caso moi diferente do que deu lugar á queixa. Refírese á actividade dos docentes nas aulas, ao traballo que se desenvolve na impartición das clases no ensino regrado. O feito de que unha unidade municipal, o Centro de Información da Muller, organice unha exposición na sede e en colaboración cun instituto non transforma a exposición nunha actividade docente no sentido ao que se refire a lei. É, máis ben, unha acción de divulgación desenvolvida nun recinto escolar. Non queda amparada polo dereito de cita recollido no artigo 32 citado. O informe afirma que aínda no caso de empregarse a obra da que aparece como titular a reclamante -que se nega polo que mais adiante dirase-, ao organizarse o acto de exposición conxuntamente cunha entidade educativa -XXX de As Pontes- e en coordinación cos profesores do centro, e cunha finalidade educativa e ilustrativa para os seus alumnos, e co fin de darlles a coñecer o papel da muller no mundo da composición musical, e por suposto sen ningunha finalidade comercial senón educativa, non pode haber plaxio, ao descoñecerse no momento da exposición a autoría da obra que sinala a reclamante, e por tanto xa de raíz a denuncia formulada non é axustada a dereito. É evidente que o feito de que unha obra allea sexa reproducida, total ou parcialmente, cunha finalidade educativa e non comercial non exclúe o plaxio. O plaxio non é un suposto que se configure xuridicamente sobre o propósito lucrativo de quen fai a copia dun traballo ou unha obra allea. De ser isto así, non habería plaxio no campo educativo, cando é notorio que é na universidade uno dos ámbitos nos que se producen plaxios, e non hai unha utilización con finalidade comercial senón de desenvolvemento académico. Tanto é así que se transcribe a continuación a presentación dun proxecto relevante neste ámbito, que xurdiu na Universidade de Granada: O Proxecto de Innovación e Boas Prácticas Docentes (PID) Estratexias para previr e detectar o plaxio académico en Humanidades xurdiu en 2011 da necesidade de facer fronte a un fenómeno que, segundo confirman recentes estudos realizados no marco do Espazo Europeo de Educación Superior, vai en aumento grazas ás novas tecnoloxías en forma de internet xa que a facilidade de acceso a documentos electrónicos alleos fomenta o malo costume do “copy &paste”, es dicir, o copiar e pegar textos e outros contidos sen identificar a orixe real das fontes utilizadas. A loita mediante este PID contra o plaxio académico -iniciada na Universidade de Granada en 2008 coa creación dunha Plataforma contra o Plaxio- supón a incorporación na aula dun serio problema global, presente na sociedade actual, dado que, hoxe en día, a fraude, empregado co fin de obter vantaxes, forma parte dun comportamento supostamente acordado por moitos cidadáns que repercute en todos os ámbitos da vida cotiá. O Proxecto de Innovación e Boas Prácticas Docentes Estratexias para previr e detectar o plaxio académico en Humanidades ten a finalidade de prover unha serie de ferramentas tanto tecnolóxicas como científicas que pretenden fomentar unha cultura do respecto cara á propiedade intelectual allea, a cal, en última instancia, será proveitosa tamén para a sociedade no seu conxunto. Co propósito de concienciar aos alumnos sobre o problema do plaxio e de inculcarlles os principios do rigor científico realízanse enquisas de opinión, sesións titoriais, talleres, seminarios, clases maxistrais e conferencias que se dirixen especialmente aos estudantes vinculados ao PID da Facultade de Filosofía e Letras. Estas medidas de prevención compleméntanse con accións de control destinadas á detección de plaxios académicos mediante o ensaio de casos prácticos e -en colaboración coa Biblioteca Universitaria- de simulacros con software libre e programas informáticos adquiridos para tal empresa co fin de pescudar a súa utilidade para Humanidades. A páxina Web do PID recompila información relacionada coa prevención e detección do plaxio académico ("Ferramentas"), tanto no ámbito nacional como internacional, facilitando ademais bibliografía específica ("Publicacións"). A apartado "Lexislación" reúne documentación ao redor da aplicación de sancións disciplinarias e penais previstas por algunhas universidades estranxeiras no caso de detección de plaxio académico. Este primeiro argumento do informe non é válido. O feito de que a exposición do CIM con motivo da celebración do Día da Muller Traballadora fora realizado coa colaboración do IES XXX e cunha finalidade didáctica nada ten que ver coa cualificación do sucedido como un acto de plaxio. 2.- Segundo a versión facilitada pola funcionaria encargada do CIM no concello das Pontes, tras a queixa da reclamante, para a presentación do traballo expositivo do CIM das Pontes "XXX", empregouse parte do texto dun traballo subido a internet do que se di que se trataba dun traballo sen nome, non titulado nin asinado. Esta versión do ocorrido tampouco é aceptable. Non é posible comprender que as funcionarias do CIM copiasen, en todo ou en parte, un traballo colgado na rede sen máis cautelas. A dirección enlazada, copiada na barra de direccións, dirixe a unha nova procura na que, exactamente no mesmo aloxamento web, engadindo só a palabra memoria, atópase o traballo orixinal da recorrente en queixa, referencia que aparece tamén no informe remitido polo concello: www.xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx.memoria.pdf A situación é aínda máis inexplicable polo feito de que a autora, que recibiu xa desde 2007 mencións e recoñecementos públicos polo seu traballo, é unha persoa de As Pontes; o proxecto é unha memoria descritiva da materia de xxx de 3º e 4º da E.S.O. aplicada precisamente no centro XXX, das Pontes. Non é posible, co mínimo rigor esixible cando se está organizando unha exposición destas características, obviar todos estes datos. Por este motivo, a insistencia do informe en que o traballo utilizado estaba sen asinar nin identificar non é escusa. O feito de que un traballo poida figurar en internet sen firma non significa que sexa apropiable, sen máis, ou que estea no dominio público. Non se pode entender que ninguén, entre os organizadores e colaboradores da exposición, fixese a menor referencia á autoría do traballo tendo en conta así mesmo a singularidade do tema. Tampouco o feito de que o traballo orixinal estivese en castelán e o traballo exposto estivese en lingua galega é argumento contra o plaxio. Como é sabido, a tradución a outros idiomas da lingua empregada na obra orixinal forma parte do denominado “dereito de transformación”, protexido tamén como parte dos dereitos de explotación do autor sobre a súa obra. Do conxunto do informe despréndese un implícito recoñecemento de que se facía necesaria una certa reparación dos prexuízos causados á autora, non en sentido patrimonial, senón moral e así debeu entendelo o concello cando se puxo en contacto coa autora. En efecto, vulnerouse neste caso, por falta da debida dilixencia das persoas que elaboraron a exposición na investigación das fontes documentais empregadas e da posible autoría, o dereito de paternidade, o dereito á integridade e o dereito para decidir a divulgación, todos eles recolleitos na vixente lexislación sobre propiedade intelectual. É necesario subliñar que ese recoñecemento dos dereitos morais da autora do traballo sobre xxx non pode facerse pola vía que elixa o concello. No informe insístese en que se lle ofreceu a posibilidade de expoñer no lugar e data que quixese a reclamante o seu traballo íntegro e que o puidese presentar persoal e publicamente, mantendo dita persoa unha actitude remisa a calquera tipo de solución, e rexeitando dita posibilidade. É máis, o martes da semana seguinte volveuse a manter unha reunión coa mesma persoa, reiterando o Concello a súa vontade de ofrecerlle a posibilidade de expoñer o seu traballo, ou outra alternativa que quixese a reclamante co ánimo de recoñecerlle o seu traballo, e darlle unha dimensión pública ao mesmo, volvendo rexeitar a reclamante calquera tipo de oferta polo Concello”. O concello esquece que un dos contidos primordiais do dereito de autor son as facultades recollidas no artigo 14: Contido e características do dereito moral Corresponden ao autor os seguintes dereitos irrenunciables e inalienables: 1º.- Decidir se a súa obra ha de ser divulgada e en que forma. 2º.- Determinar se tal divulgación ha de facerse co seu nome, baixo pseudónimo, signo ou anonimamente. 3º.- Esixir o recoñecemento da súa condición de autor da obra. 4º.- Esixir o respecto á integridade da obra e impedir calquera deformación, modificación, alteración ou atentado contra ela que supoña prexuízo aos seus lexítimos intereses ou menoscabo á súa reputación.(...) Deste xeito, o concello non pode decidir se o recoñecemento da condición da autora tense que facer polas vías propostas, cousa á que a interesada pode lexitimamente negarse. Por tanto, é necesario que desde o concello das Pontes fágase un recoñecemento de que, imprudentemente, a exposición foi organizada utilizando materiais alleos e sen adoptar as cautelas imprescindibles cando non hai unha elaboración orixinal nin unha autoría directa senón que se empregan fontes ou documentos que poden pertencer a outras persoas. O recoñecemento de que se cometeu un erro é, sen dúbida, o máis formativo, e pode ter para o alumnado unha importantísima dimensión que subliñaba xa o proxecto da Universidade de Granada: reforzar a “cultura do respecto cara á propiedade intelectual allea a cal, en última instancia, será proveitosa tamén para a sociedade no seu conxunto, co propósito de concienciar aos alumnos sobre o problema do plaxio e de inculcarlles os principios do rigor científico”. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a ese concello a seguinte recomendación: Que o concello das Pontes de García Rodríguez recoñeza que se cometeu un erro ao empregar nunha das súas actividades un material alleo (e non da autoría orixinal das persoas encargadas da preparación da exposición) sen identificar o autor ou autora das fontes documentais empregadas e, por tanto, sen garantir o absoluto respecto aos dereitos patrimoniais e morais protexidos pola propiedade intelectual. En particular, que se pidan públicas desculpas á autora do traballo polos prexuízos morais que se lle ocasionaron ao vulnerar os seus dereitos sobre a obra, non sendo excusable a ignorancia da súa condición por ser ademais unha veciña do propio concello e tratarse dun proxecto educativo recoñecido e divulgado nun centro escolar das Pontes. Resposta do alcalde-presidente do Concello das Pontes de García Rodríguez (A Coruña): aceptada 10.- Recomendación dirixida ao Reitor Magnífico da Universidade de Vigo, en data 15 de xullo de 2013, para que se dea adecuada resposta ás situacións irregulares denunciadas polo interesado especificando as medidas que se adoptaron para corrixir todas e cada unha das deficiencias comprobadas pola propia Universidade de Vigo na xestión, coordinación e impartición do Máster Universitario en Dirección Integrada de Proxectos—Especialidade. Sistemas de Información que se puxeron de manifesto (Expediente: Q/2033/12.) Como sabe, nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dº...., alumno do Máster universitario en Dirección Integrada de Proxectos — Especialidade Sistemas de Información, que se imparte na Facultade de Ciencias dá Educación e do Deporte en Pontevedra. Dirixímonos a vostede en castelán a solicitude do interesado. O informe que, segundo establece o art. 22 da Lei do Valedor do Pobo, tiñan que remitirnos para esclarecer as situacións denunciadas no escrito de queixa, foi requirido a ese Reitorado o 10 de setembro (rexistro de saída n° 6781 do día 11), o 17 de outubro (rexistro de saída n° 7931) e o 22 de novembro. O día 21 de decembro de 2012 formulámoslle un recordatorio de deberes legais, sinalando expresamente que tal envío resultaba un deber legal (art. 22 da Lei do Valedor do Pobo). Con data do 3 de decembro tivo entrada nesta institución un oficio da Secretaría Xeral no que informaba de que se procedeu á apertura do correspondente expediente a efectos de determinar a posible responsabilidade patrimonial da Universidade de Vigo por funcionamento anormal do servizo público, polo que, segundo o Reitorado, era necesario esperar á resolución do devandito procedemento para proceder a emitir o correspondente informe. Con independencia desta situación, que xa era coñecida por esta institución cando foi requirido o informe, lembrámoslle que, segundo a lei pola que se rexe, o Valedor do Pobo, de oficio ou a instancia de parte, poderá supervisar a actividade da Administración da Comunidade Autónoma galega para garantir o respecto dos dereitos comprendidos no título 1 da Constitución e o seu sometemento pleno á lei e ao dereito, o que inclúe a todos os entes e organismos sometidos ao dereito administrativo na nosa comunidade. O procedemento de tramitación das queixas é independente doutros procedementos administrativos abertos e á única limitación que vén imposta á súa actuación por lei é que a institución non entrará no exame individual daquelas queixas sobre as que estea pendente resolución xudicial e suspenderao se, iniciada a actuación, interpuxésese por persoa interesada demanda ou recurso ante os tribunais ordinarios ou o Tribunal Constitucional. Con data de 24 de xaneiro de 2013, dado o período de tempo transcorrido desde a primeira comunicación na que indicabamos a necesidade de dar resposta ao recordatorio de deberes legais, advertimos que, no suposto de non recibir o informe aínda pendente no prazo de quince días, entenderiamos desatendida a obrigación legal contida no artigo 32.2 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, e rexeitado tacitamente o recordatorio de deberes legais. Por elo, procederiamos de acordo co disposto no artigo 33.2 da citada Lei, que sinala que se non se obtivese unha xustificación adecuada para non actuar de acordo co indicado, o asunto incluirase no Informe Anual ou Especial correspondente, con mención do nome ou nomes das autoridades ou funcionarios que persistan nesta actitude, ao considerarse que era posible unha solución positiva e esta non se deu. Así pois, no mencionado Informe dirixido ao Parlamento de Galicia subliñaríase esta circunstancia. Finalmente, con data do 7 de febreiro recibiuse o informe do da reitoría, é dicir, case cinco meses despois do primeiro requirimento. Durante este tempo, estivemos á espera de recibir información sobre o expediente de responsabilidade patrimonial que se tramita nesa universidade, Con todo, transcorreron outros cinco meses máis sen recibir comunicación algunha. Da abundantísima documentación que obra neste expediente queda constatado que as queixas do interesado están absolutamente fundadas no relativo á xestión, coordinación, sistemas de avaliación e demais elementos obxectivos sobre o funcionamento do título por vir especificados na memoria de verificación. Son especialmente significativos os seguintes datos: -Solicitouse, con data 20 de decembro de 2011, á decana da Facultade de Ciencias da Educación e do Deporte informe pola reclamación recibida. Con data 17 de xaneiro de 2012 recibiuse no Vicerreitorado de Alumnado, Docencia e Calidade resposta da citada decana que contesta que as guías docentes do Máster aínda que están a disposición do alumnado na páxina web do Máster, non están publicadas na aplicación telemática Docnet, pero que con todo foron aprobadas na Xunta de Facultade celebrada o 19 de xullo de 2011. Tamén sinala que non se entregaron no Decanato da facultade os calendarios académicos de exames e de docencia correspondentes ao Máster de Dirección Integrada de Proxectos" (Anexo 1). -Con data 16 de marzo dirixiuse un escrito por parte do vicerreitor de Alumnado, Docencia e Calidade ao Prof. ... (coordinador do máster na Universidade de Vigo) no que se recomenda levar a cabo un conxunto de actuacións dirixidas a corrixir as deficiencias denunciadas (Anexo II). Deste mesmo escrito trasládase copia ao vicerreitor responsable de titulacións da Universidade da Coruña e á decana da Facultade de Ciencias da Educación e do Deporte. Nese escrito do vicerreitor recoñécese oficialmente que existen certas incoherencias entre a información que figura na memoria de verificación do título vixente e as guías docentes das materias finalmente aprobadas; que non se seguiu o procedemento establecido na normativa de elaboración, aprobación e publicación de guías docentes da Universidade de Vigo (acordo do Consello de Goberno de 9 de xuño de 2009): non se xestionaron a través da plataforma habilitada para o efecto (Docnet), non se publicaron coa debida antelación nin no formato adecuado; constátanse discrepancias entre as guías docentes dalgunhas materias e a información que figura na memoria de verificación, especialmente no relativo aos sistemas de avaliación empregados e ao seu peso porcentual na cualificación final; sinálase que deberá evitarse que o test de autoavaliación na memoria sexa interpretado como un test de rendemento cun peso determinado na cualificación final; sinálase que deberán programarse as horas presenciais adxudicadas a cada materia na memoria, incluído o traballo de fin de máster; constátase que non se forneceu adecuadamente o material docente das distintas materias, nas condicións que a propia memoria de verificación establece (estando xa o máster no mes de marzo); debe corrixirse o relativo á información sobre horarios e lugares de titorías; debe garantirse que todo o alumnado matriculado dispoña de dúas oportunidades de avaliación do traballo de fin de máster e debe informarse ao alumnado sobre os resultados da avaliación dos traballos xa presentados. Con data de 3 de abril de 2012, remítese aos asinantes da reclamación, información sobre as suxestións e recomendacións que, en relación a súa queixa, realizáronse ao coordinador do máster, Prof. ... (Anexo 111). O escrito do vicerreitor de Alumnado, Docencia e Calidade sinala literalmente que "unha vez estudados os termos das reclamacións presentadas, analizada a información solicitada ao decanato do centro de adscrición da titulación e tras as conversas mantidas co coordinador do título na Universidade de Vigo así como cos alumnos reclamantes, púidose constatar a veracidade de gran parte das deficiencias denunciadas", requiríndose ao coordinador da titulación a execución das accións necesarias para emendar as deficiencias evidenciadas. Xunto a estes escritos, hai numerosos elementos obxectivos que denotan un incumprimento das condicións de impartición do título consignadas na memoria de verificación: -non se impartiron as horas presenciais contempladas na memoria oficial do máster. En total, deixaron de impartirse o 31,22% das horas presenciais previstas, 118 horas. -o profesorado real do máster non coincidiu co que figuraba na memoria oficial. Na especialidade de Sistemas de Información houbo un 26% de coincidencia entre o profesorado autorizado para impartir as materias -segundo a memoria- e o que realmente as impartiu. -non se respectou o sistema de avaliación que figuraba na memoria de verificación, e nalgunha materia avaliouse coa mesma cualificación á totalidade dos estudantes (máis de 30). -non se forneceron os materiais tal e como figuraban na memoria do máster no apartado de "recursos para a aprendizaxe" de cada materia. -non se respectaron os contidos e competencias que figuraban na memoria para cada materia. -respecto ao traballo fin de máster incumpríronse os prazos para asignar titor, aprobar o tema, non se impartiron as 15 horas presenciais, non se publicaron os criterios de avaliación nin a guía, etc. No proceso de avaliación, ningún dos membros do tribunal era da especialidade do reclamante (Sistemas de Información), e ademais non se lle permitiu exercer o seu dereito á revisión. O coordinador do máster informou ao vicerreitor que se seguiu estritamente o Regulamento para a realización do traballo de fin de grao da Universidade de Vigo (Consello de Goberno 14/11/11) no cal se establece que, en caso de obter a cualificación de suspenso, o tribunal de avaliación fará chegar aos estudantes e ao titor un informe coas recomendacións oportunas para mellorar o traballo e a súa posterior avaliación. Constitúe unha irregularidade que se aplique a un traballo de fin de máster este regulamento de grao cuxo ámbito de aplicación redúcese aos títulos de grao regulados polo RD 1393/2007 e non aos ensinos de máster. Por outra banda, non se aplicou o disposto no artigo 30 do Real Decreto 1791/2010 que regula o estatuto do estudante. -o alumno viuse obrigado a defender o traballo de fin de máster na Universidade da Coruña, sendo alumno da Universidade de Vigo e contando cun escrito do xefe da Sección de Posgrao e Formación Continua da Universidade de Vigo onde se recoñecía o seu dereito para defender o traballo no centro onde estaba matriculado. Argumentar que se tratou dunha decisión unilateral do coordinador principal do máster, profesor da Universidade da Coruña, resulta inaceptable desde o punto de vista dos dereitos e obrigas do alumnado da Universidade de Vigo e unha grave falta de coordinación. O coordinador da Universidade de Vigo -contradicindo á secretaria xeral- informa que se seguiu o calendario aprobado en xullo de 2011. Hai que lembrar que este calendario non foi entregado na Facultade de Ciencias da Educación e do Deporte, tal e como recoñeceu a decana no anexo. Aínda que sinala que se seguiu estritamente a guía e o regulamento elaborados para tal fin, refírese ao regulamento do máster (punto 2), ao regulamento do traballo fin de grao (punto 4) e a unha guía docente que non fora publicada. En todo caso, na normativa en cuestión tan só infórmase de que o coordinador notificará a cada alumno/ao lugar, día e hora para a defensa pero non di que poderá ser noutra universidade. Xunto a todos elementos que foron recoñecidos e valorados negativamente no ámbito interno da Universidade de Vigo, hai un dato fundamental que acredita as severas deficiencias na impartición deste título: a Axencia Galega para a Calidade do Sistema Universitario de Galicia (ACSUG) no seu informe de seguimento avalía cun "non conforme" todos os apartados de valoración. Non hai nin un só apartado que obteña un "conforme". Esta circunstancia é especialmente grave pois revela un funcionamento anormal da universidade na impartición dun título oficial de máster que supón para o alumnado un notable desembolso económico e que non alcanza os estándares mínimos de calidade. Este tipo de situacións é inadmisible por canto supón unha vulneración do principio de confianza lexítima e de boa fe, ao estar os alumnos cursando un título que a axencia de calidade do sistema universitario galego avaliou como “non conforme” ao considerar que non se cumpren os requisitos especificados na memoria de verificación. Con todo, nin esta institución nin o interesado recibiron comunicación algunha por parte da universidade sobre as concretas medidas adoptadas para solucionar as graves disfuncións detectadas no funcionamento deste máster senón un mero ir e vir de escritos, oficios, informes e comunicados sen que conste a corrección de todas esas graves deficiencias ao seu debido tempo, de modo que consideramos que se ocasionaron ao interesado danos cuantificables e determinados prexuízos de imposible reparación no ámbito académico. Esta inactividade para corrixir de forma eficaz as situacións irregulares constatadas no máster únese ao atraso na tramitación do expediente de responsabilidade patrimonial e na remisión dos preceptivos informes a esta institución, o que leva a concluír a existencia dunha reiterada mala praxe por parte da Universidade de Vigo. Por todo o sinalado ata agora, considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a ese Reitorado a seguinte recomendación: Que se dea adecuada resposta ás situacións irregulares denunciadas polo interesado especificando as medidas que se adoptaron para corrixir todas e cada unha das deficiencias comprobadas pola propia Universidade de Vigo na xestión, coordinación e impartición do Máster Universitario en Dirección Integrada de Proxectos—Especialidade en Sistemas de Información que se poñen de manifesto neste escrito; que se conclúa no prazo máis breve posible o expediente de responsabilidade patrimonial e se indemnice ao interesado polos danos sufridos e, finalmente, que nas sucesivas edicións do título se extreme a supervisión dos órganos competentes da Universidade para garantir a calidade destes estudos e a estrita observancia da memoria de verificación aprobada no seu día, de modo que nos informes de seguimento sexa establecida a súa conformidade. Resposta do Reitor Magnifico da Universidade de Vigo: pendente 11 e 12.- Recomendacións dirixidas ao Reitor Magnífico da Universidade de Santiago de Compostela, en data 4 de setembro de 2013, para que leven a cabo as solucións previstas na anterior recomendación por contar con todos os informes técnicos favorables (Expedientes: Q/2239/12 e Q/2280/12) Como sabe, nesta institución iniciáronse expedientes de queixa como consecuencia dos escritos da presidenta da Federación de ANPAS de Lugo e do representante da ANPA do CEIP Anexa de Lugo. O ano pasado xa se tramitou nesta institución un expediente de queixa a instancias do anterior presidente da Asociación de Pais do CEIP Anexa de Lugo, en relación ao posible perigo para os nenos das condicións de entrada ao centro escolar, ao compartir a chaira de acceso, situada na fachada dianteira do edificio, co uso da mesma para a circulación de vehículos e aparcadoiro da Escola Universitaria de Formación de Profesorado do campus de Lugo. Foi solicitado informe á anterior Consellería de Educación e Ordenación Universitaria. Con data do 13 de outubro tivo entrada nesta Institución o referido informe, subscrito polo xefe de Servizo da Unidade Técnica da Xefatura territorial desa consellería en Lugo. Novamente, no mes de outubro de 2012, presentáronse escritos de queixa nesta institución pola falta de acordo nos usos do edificio ou dalgún dos seus elementos e insistindo no problema do uso simultáneo da explanada frontal para o tránsito de vehículos e acceso do alumnado. Considerando que estas queixas reunían os requisitos formais recollidos no artigo 18 da Lei do Valedor do Pobo, admitíronse a trámite e promoveuse a investigación sumaria e informal para o esclarecemento dos supostos en que se baseaban. Solicitamos do Reitorado da Universidade de Santiago de Compostela que nos facilitase información sobre o problema que motivaba as queixas, e realizouse unha visita ao lugar co fin de comprobar in situ as circunstancias dos accesos. Mantívose así mesmo unha conversación telefónica coa xefa do servizo de recursos educativos complementarios, programación e contratación da Xefatura territorial de Lugo da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria. É necesario subliñar que o informe remitido por ese reitorado manifestou a disposición da USC para colaborar no mantemento da situación do CEIP nas dependencias universitarias. O informe destaca que se realizaron diferentes negociacións coa Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria, chegando a acordos en canto á redistribución dos edificios e a cesión dunha parte do patio para a construción dun novo centro dedicado a aloxar a parte dos alumnos de infantil e primaria. Con todo, segundo poñen de manifesto o informe, esta solución non parecía ser do agrado da ANPA. Así mesmo, manifestaba o informe que "a USC é consciente da situación respecto do paso de vehículos no zona utilizada polos nenos e nenas durante a súa entrada e saída do Centro escolar e por iso propúxose unha alternativa para modificar a localización do aparcadoiro que permitiría eliminar as prazas de aparcadoiro da zona dianteira, deixando unicamente unhas prazas de minusválidos e outra de carga e descarga. Unha vez máis, esta modificación contou sempre coa oposición frontal da ANPA e da Dirección do Centro". A situación de feito é que non parece prudente un uso conxunto da parte do recinto que se atopa no frontal do edificio, na avenida de Ramón Ferreiro, para tránsito de peóns e simultaneamente de acceso rodado, polos evidentes riscos de seguridade que supón o paso de vehículos ao mesmo tempo que o acceso de nenos e nenas de pouca idade, non sendo posible un acordo para un uso alternativo con discriminación horaria. Por outra banda, tampouco parece a mellor solución trasladar o aparcadoiro ao lateral da rúa Pintor Corredoira, o que suporía desmantelar o patio de xogos dos máis pequenos e a única zona arborizada do recinto. Tendo en conta as restricións orzamentarias actuais, que dificultarían notablemente calquera modificación que implicase un investimento non esixido pola natureza do servizo (e a habilitación de espazos de aparcadoiro non parece esencial ao servizo público educativo), parece adecuado buscar solucións que non impliquen cambios substanciais senón unha reordenación dos usos. Neste sentido, esta institución considerou que sería factible a seguinte proposta, na que non resultaba sacrificado ningún dos intereses en conflito: 1º.- Establecer como acceso exclusivo para o alumnado de educación infantil o portalón da rúa Pintor Corredoira, que se atopa preto do seu aulario e dos espazos de lecer, sen que teñan que percorrer outras zonas do recinto. Esta porta xa se usa na actualidade para o acceso dos pais ou nais con carriños de bebé. Supoñería a conservación do patio de xogos na súa actual localización. 2º.- Delimitar o acceso lateral dereito (visto desde a avenida de Ramón Ferreiro, fronte á fachada principal) como acceso exclusivo do alumnado de primaria por dar entrada á maior parte das súas aulas actuais, sen ter que percorrer o interior do edificio, e facer peonil a franxa necesaria na proximidade da devandita porta, para que os vehículos non poidan achegarse ata alí. 3º.- Manter as prazas de aparcadoiro na súa localización actual, na fachada principal do edificio, co único cambio de que o acceso rodado non sería pola porta da Avda. de Ramón Ferreiro senón pola outra porta, na esquina coa rúa Pintor Corredoira, co fin de evitar o paso dos vehículos diante da entrada reservada ao alumnado de primaria. 4º.- Manter as dúas entradas centrais para o alumnado e o profesorado da facultade. Consideramos que esta proposta, a pesar de que poida ser provisional en tanto non se acometa unha reordenación definitiva dos espazos no edificio, soluciona o problema de seguridade xa que quedan separados os accesos do alumnado do CEIP das franxas do recinto polo que poden circular os vehículos; non sacrifica a zona arborizada do lateral na que se atopa o patio de xogo dos máis pequenos e tampouco limita a posibilidade de aparcar no interior, mantendo as prazas de aparcadoiro actuais. É evidente que o cambio da porta de acceso dos vehículos pode supoñer unha certa incomodidade pero non maior da que suporía algunha outra das solucións propostas, incluso a prevista no informe da USC. No mes de febreiro formulóuselle á Universidade de Santiago de Compostela a recomendación de que, en atención ao interese máis necesitado de protección que é o dos nenos e nenas alumnos do CEIP Anexa, a Universidade de Santiago de Compostela procurase unha reordenación dos accesos á Facultade de Formación do Profesorado, delimitando o acceso lateral dereito (visto desde a avenida de Ramón Ferreiro, fronte á fachada principal) como acceso exclusivo do alumnado de primaria. Ao mesmo tempo, parecía aconsellable manter as prazas de aparcadoiro na súa localización actual, na fachada principal do edificio, co único cambio de que o acceso rodado non sería pola porta da avda. de Ramón Ferreiro senón pola outra porta, na esquina coa rúa Pintor Corredoira, co fin de evitar o paso dos vehículos diante da entrada reservada ao alumnado de primaria e que non se vexa afectada a zona de patio dos alumnos de infantil, no lateral esquerdo do edificio. Na resposta á devandita recomendación, a reitoría achegou dous informes: un deles é da Xunta de Facultade de Formación do Profesorado no que sinala que, dado que o Valedor do Pobo propón que tanto o acceso rodado ao aparcadoiro como o acceso de todo o alumnado de infantil fágase pola rúa Pintor Corredoira, que é unha vía de tres carrís, dous deles de subida e un de baixada, sería conveniente dispoñer dun informe da Policía local sobre o posible perigo da manobra de acceso de vehículos ao aparcadoiro e do acceso do alumnado de infantil nestas circunstancias. Pola súa banda, o técnico da área de Infraestruturas da Universidade de Santiago de Compostela fai varias consideracións no seu informe e acompaña outra proposta basicamente coincidente coa desta institución. Impediríase a circulación de vehículos polo espazo que hai entre a escalinata da porta de primaria (á dereita do edificio, situándose fronte a el) e a beirarrúa de Ramón Ferreiro. Requiriría as seguintes actuacións: -ensanchar o acceso a primaria desde a beirarrúa da avenida de Ramón Ferreiro, eliminando a zona verde nunha anchura igual á da escalinata do edificio, creando unha zona de espera máis ampla para os pais/nais e facilitando deste xeito a entrada e saída de alumnos. -protexer mediante bolardos esta zona de espera, debendo deixar algún deles extraíble para casos de emerxencia (bombeiros, ambulancia ou vehículos de mantemento do propio edificio) -crear un segundo acceso de vehículos desde a rúa Pintor Corredoira. A reitoría concluía que a proposta remitida podería ter problemas de seguridade e poderían existir outras propostas alternativas. En todo caso considerouse que debería ser o concello, a través dos seus servizos técnicos, o que dese o visto e prace ás solucións que finalmente se propuxesen. Por este motivo, con data de 4 de xuño de 2013 solicitamos un informe técnico á Policía local de Lugo sobre a viabilidade da proposta desde o punto de vista da seguridade do tráfico e da protección do alumnado do centro. Con data 31 de xullo foi recibido o informe da Policía local, que manifesta literalmente o seguinte: "A este Gabinete de Tráfico foi remitido o escrito adxunto, emitido polo Valedor do Pobo referencia de saída n° 4317, que ten relación coas queixas presentadas pola presidenta das Anpas de Lugo e ademais tamén polo representante da ANPA do CEIP Anexa de Lugo, co fin de que o persoal técnico dese concello pronúnciese sobre o particular. Ditas queixas fundaméntanse na necesidade que ten a colectividade escolar, que é multidisciplinar, de convivir nunha contorna onde interaccionan vehículos e peóns, co conseguinte risco que iso comporta, especialmente para os alumnos en idades máis temperás. Antecedentes e problemática É evidente o feito de que hai tempo que tanto a Escola de Formación do Profesorado (agora Facultade de Formación do Profesorado), como o Centro Escolar de Ensino Infantil e Primaria da Anexa, utilizan para desenvolver as súas actividades, un inmoble e unhas instalacións que son comúns. O edificio ten catro escaleiras de acceso orientadas o leste e avenida de Ramón Ferreiro. Se miramos á edificación á fronte, pola escaleira da dereita acceden os alumnos de primaria. As dúas centrais son utilizadas polos universitarios e a cuarta atópase pechada. Existe outra entrada orientada ao Sur cara á Rúa Pintor Corredoira, por onde entran os de educación infantil. As escaleiras desembocan nunha chaira que é privada, onde estacionan os vehículos dos alumnos e persoal dos centros. Desta maneira, alumnos, persoal docente, traballadores, pais dos alumnos, etc, á parte dos vehículos que utilizan para desprazarse, teñen que convivir a diario, nun espazo que se antolla reducido, se temos en conta tanto o número de alumnos como de vehículos que alí se concentran, e que se moven en ocasións ao mesmo tempo. Dicir que os vehículos son estacionados na chaira frontal do inmoble, moi preto das escaleiras polas que soben e baixan os alumnos, e que para saír do aparcadoiro, teñen que facer manobras e circular no radio de acción, atravesando dun extremo ao outra dita chaira, afectando así o itinerario do alumnado e xerando uns riscos que dan lugar á problemática exposta. Implementación de medidas Se damos por feito que os alumnos de primaria da Anexa van acceder de forma definitiva pola escaleira que comunica co portón da dereita do inmoble, e os de infantil pola da rúa Pintor Corredoira cara á zona de xogos, deixando as dúas escaleiras centrais para os alumnos da universidade, mantendo os aparcadoiros tal e como se atopan na actualidade na chaira (O IDEAL SERÍA ELIMINAR OS APARCADOIROS), deixando se cabe algunhas prazas en batería para servizos, discapacitados, etc., ao noso xuízo habería que adoptar as seguintes medidas: A) Mellorar o acceso para os alumnos de primaria desde a avenida de Ramón Ferreiro. B) Cortar a circulación pola chaira dun extremo a outro, dos vehículos que se atopan aparcados, e precisan dese movemento para entrar ou saír do aparcadoiro privado. CONCLUSIÓNS 1ª) Para mellorar a seguridade viaria dos alumnos de primaria habería que habilitar unha zona peonil totalmente restrinxida, exclusiva para os alumnos, que abarcaría a totalidade do ámbito da escaleira, e que comprendería desde a base da mesma ata a beirarrúa da avenida de Ramón Ferreiro. A zona peonil deberá de ir protexida polos dous laterais (poderían ser bolardos, etc.), de maneira que non poidan circular os vehículos transversalmente. Devanditos elementos terían que cumprir para casos de evacuación ou de emerxencias. Mellor se fosen escamoteables ou desmontables. 2ª) Por seguridade en caso de evacuacións, deberíanse deixar dúas entradas e saídas para os vehículos que estacionan na chaira, unha pola dereita e a outra pola esquerda, é dicir unha que procedería da avenida de Ramón Ferreiro (a actual) e a segunda que sería pola rúa Pintor Corredoira. Desta maneira eliminaríase a circulación transversal de vehículos, dun extremo ao outro da chaira, mellorando incluso os accesos para acudir en caso de emerxencias (Policía, Bombeiros, Ambulancias, mantemento, etc.). Prohibición expresa de aparcadoiro en liña na chaira, pegado o xardín. 3ª) Manter o acceso para infantil pola rúa Pintor Corredoira. 4º) Deixar as dúas escaleiras centrais existentes para o alumnado universitario". O informe remitido polo Gabinete de Tráfico da Policía local de Lugo xunta un amplo documento gráfico sobre as distintas entradas e accesos ao recinto, a marxe de seguridade onde non deberían estacionar vehículos para facilitar o tránsito en caso de evacuación con prohibición de estacionamento en liña e, finalmente, a distribución dos carrís para a circulación rodada na rúa Pintor Corredoira, fronte ás entradas ao centro por ese viario. O informe da Policía local de Lugo considera idónea e segura a proposta desta institución coa adopción das medidas correctoras necesarias que deberían levar a cabo a través das oportunas reunións entre os representantes da Universidade de Santiago de Compostela, do concello de Lugo, da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria e do Consello Escolar do CEIP Anexa. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, reiterarlle a esa reitoría a recomendación formulada no seu día, que coincide basicamente co informe técnico da área de Infraestruturas da propia USC e que conta cun informe do Gabinete de Tráfico do Concello de Lugo, a través dos seus servizos técnicos, que considera idóneas as solucións propostas nesa recomendación, coas medidas pertinentes para a súa aplicación. Resposta do Reitor Magnifico da Universidade de Santiago de Compostela: aceptada, parcialmente. 13.- Recomendación dirixida á Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria, en data 5 de setembro de 2013, para que, tendo en conta a natureza das subvencións que teñen como finalidade a realización de cursos ou outras accións formativas, ben en linguas estranxeiras ou con outra finalidade, dirixidas ao alumnado menor de idade, se exceptúe pola súa normativa reguladora o requisito de non acharse ao corrente no cumprimento das obrigas tributarios ou fronte á Seguridade Social ou ter pendente de pago algunha outra débeda coa Administración pública da comunidade autónoma, xa que os beneficiarios da subvención, nos termos exactos da lei reguladora, son os alumnos ou alumnas que deban realizar a actividade que fundamentou a súa outorgamento ou que se atopen na situación que lexitima a súa concesión (Expediente: Q/1812/13) Ante esta institución, mediante escrito de queixa, compareceu solicitando a nosa intervención Dª ...., con domicilio na Coruña. No seu escrito, esencialmente, indicábanos que a súa filla, de 12 anos de idade, tiña provisionalmente adxudicada por méritos académicos unha praza nun campamento de verán ao amparo da Orde de 18 de marzo de 2013, de axudas para a realización de actividades de formación en linguas estranxeiras no ano 2013. A promotora da queixa manifestaba literalmente que a orde citada, “no seu artigo n° 3.1.e) recolle como requisito o art. 10 da lei 9/2007 e este requisito refírese a estar ao corrente de pago coa Tesourería da Seguridade Social. Eu, para a miña desgraza, desde o ano 2008, non o cumpro porque estou derivada de responsabilidade pola empresa da que fun administradora xunto a outros dos socios, que as miñas cotas persoais sempre foron abonadas (o meu marido si está ao corrente); ao non poder presentar certificado con este requisito antes do martes día 18 de xuño, a miña filla quedará excluída desta oportunidade. É unha nena con media de sobresaínte, non creo que deba ela pagar polos problemas (que ademais non teñen solución) da súa nai. Non temos grandes ingresos, de feito concédenlle a axuda máis alta para poder participar. E ademais preocúpame moito o feito de que nun futuro non poida acceder a bolsas de estudo por este mesmo motivo, nin ela nin a súa irmá de agora 8 anos, e repito que ten media de sobresaínte”. Ao considerar que esta queixa reunía os requisitos formais recollidos no artigo 18 da Lei do Valedor do Pobo, admitiuse a trámite e promoveuse a investigación sumaria e informal para o esclarecemento dos supostos en que se baseaba, dando conta a vostede para os efectos previstos no artigo 22.1 da citada Lei do Valedor do Pobo. Con data do 22 de xullo foi recibido o informe no que en síntese, arguméntase o seguinte: -que a Orde do 18 de marzo de 2013 pola que se convocan as axudas para a realización de actividades de formación en linguas estranxeiras no ano 2013, destinadas ao alumnado dos centros docentes sostidos con fondos públicos, en réxime de concorrencia competitiva establece (Diario Oficial de Galicia núm. 58, do 22/03/2013), no seu artigo 3.1.e) que os beneficiarios das axudas deberán cumprir o requisito de "Non estar incursos nas prohibicións para obter a condición de beneficiario, recollidas no artigo 10 da Lei 9/2007, do 13 de xuño, de subvencións de Galicia". Unha destas prohibicións consiste en "Non acharse ao corrente no cumprimento das obrigas tributarias ou fronte á Seguridade Social ou ter pendente de pagamento algunha outra débeda coa Administración pública da Comunidade Autónoma nos termos que regulamentariamente se determinen”. -que mentres o colectivo ao que se dirixen estas axudas, de carácter económico, sexa o alumnado menor de idade que carece de capacidade plena de obrar e está sometido á patria potestade dos seus proxenitores ou á tutela das persoas que a detenten legalmente, o citado alumnado exercerá os seus dereitos a través destas persoas, que no desempeño da súa representación legal, deberán administrar correctamente as axudas concedidas e responder pola súa correcta aplicación, en nome de quen representan. Por esta razón, deben cumprir os requisitos esixidos para obter a condición de beneficiario das axudas. -que a convocatoria sinalada xa se fundamenta en diversos requisitos de participación que "realmente afectan as posibilidades dos estudantes interesados", como indica a Sra. ..., na medida en que lles esixe que cumpran unhas condicións que só poden ser alcanzadas por eles mesmos: a) Superar todas as áreas, materias ou módulos no curso 2011/2012. b) Alcanzar no curso 2011/12 unha cualificación mínima de ben no 6° curso de educación primaria para o alumnado de 1° de educación secundaria obrigatoria, e de 6 para o de 2°, 3° e 4° de educación secundaria obrigatoria, de bacharelato e de ciclos formativos, na área, materia ou módulo de lingua estranxeira que se vai a perfeccionar na estancia. De acordo co anterior conclúe o informe que, á vista do escrito de queixa presentado, a Sra. .. non está a denunciar un mal funcionamento da Administración pública que non respecte os dereitos constitucionalmente recoñecidos ou que se afaste do procedemento legalmente establecido. Á vista do contido do informe, é necesario facer as seguintes consideracións. Desde o punto de vista normativo, a interpretación dos artigos citados require unha perspectiva distinta da exposta no informe. En primeiro lugar, o artigo 8.1 da lei 9/2007 de 13 de xuño, de subvencións de Galicia, á que se remite a convocatoria, establece que terá a consideración de beneficiario da subvención a persoa que deba realizar a actividade que fundamentou o seu outorgamento ou que se atope na situación que lexitima a súa concesión. Non son de aplicación neste suposto os parágrafos referidos ás persoas xurídicas nin ás agrupacións de persoas físicas ou xurídicas, públicas ou privadas, as comunidades de bens ou calquera outro tipo de unidade económica ou patrimonio separado ás que tamén se refire este precepto. Tampouco é unha axuda que teña como beneficiaria á unidade familiar, como as que supoñen un aforro nun gasto necesario derivado do ensino regrado. Trátase dunha actividade formativa de carácter voluntario e realización persoal por parte do alumno. O artigo 10, pola súa banda, establece os requisitos para obter a condición de beneficiario ou entidade colaboradora, declarando que poderán obter a condición de beneficiario ou entidade colaboradora as persoas ou entidades que se atopen na situación que fundamenta a concesión da subvención ou nas que concorran as circunstancias previstas nas bases reguladoras e na convocatoria. Non poderán obter a condición de beneficiario ou entidade colaboradora das subvencións reguladas nesta lei as persoas ou entidades nas que concorra algunha das circunstancias seguintes, salvo que pola natureza da subvención exceptúese pola súa normativa reguladora: a) Ser condenadas mediante sentenza firme á pena de perda da posibilidade de obter subvencións ou axudas públicas. b) Solicitar a declaración de concurso, ser declarados insolventes en calquera procedemento, acharse declarados en concurso, estar suxeitos a intervención xudicial ou ser inhabilitados conforme á Lei concursal sen que conclúa o período de inhabilitación fixado na sentenza de cualificación do concurso. c) Dar lugar, por causa da que fosen declarados culpables, á resolución firme de calquera contrato subscrito coa administración. d) Estar incursa a persoa física, os administradores das sociedades mercantís ou aqueles que exerzan a representación legal doutras persoas xurídicas nalgún dos supostos de incompatibilidades que estableza a normativa vixente. e) Non acharse ao corrente no cumprimento das obrigas tributarias ou fronte á Seguridade Social ou ter pendente de pago algunha outra débeda coa Administración pública da Comunidade Autónoma nos termos que regulamentariamente se determinen. f) Ter a residencia fiscal nun país ou territorio cualificado regulamentariamente como paraíso fiscal. g) Non acharse ao corrente de pago de deberes por reintegro de subvencións ternos que regulamentariamente se determine. h) Ser sancionado mediante resolución firme coa perda da posibilidade de obter subvencións segundo esta lei ou a Lei xeral tributaria. Todas as circunstancias excluíntes establecidas no artigo 10 afectan á condición de beneficiario da subvención e deben concorrer nese eventual beneficiario. Nalgúns casos son medidas restritivas de dereitos; noutros, teñen un carácter sancionador; ou ben se vinculan a determinadas condutas ilícitas, pero sempre respecto do beneficiario, é dicir, da persoa que deba realizar a actividade que fundamentou a súa outorgamento ou que se atope na situación que lexitima a súa concesión. Ningunha delas é aplicable a menores de idade. A Orde do 18 de marzo de 2013 pola que se convocan axudas para a realización de actividades de formación en linguas estranxeiras no ano 2013, destinadas ao alumnado dos centros docentes sostidos con fondos públicos, en réxime de concorrencia competitiva establece con claridade o carácter persoal destas axudas: os alumnos e alumnas de distintos niveis dos centros docentes sostidos con fondos públicos en Galicia para realizar as actividades de formación lingüística durante o ano 2013. Se o artigo 3 sinala como beneficiario ao alumnado que cumpra certos requisitos académicos e persoais (non ter outras axudas no mesmo curso coa mesma finalidade e ter pasaporte ou documentos de identificación en vigor) é incongruente que o nº 3 dese artigo esixa ao beneficiario menor de idade un requisito que en ningún caso pode depender del, senón que afecta exclusivamente aos seus proxenitores ou titores legais. Neste sentido, os pais e titores representan aos menores de idade no seu interese, é unha función tuitiva respecto de quen non pode obrar xuridicamente de por si; en ningún caso, a representación legal dos menores pode derivar na responsabilidade do representado polas consecuencias xurídicas dos actos realizados por eses representantes no seu propio nome (neste caso concreto, no ámbito do exercicio de actividades mercantís ou empresariais). Por este motivo, non é adecuada a interpretación que a consellería fai do alcance da representación legal dos menores de idade cando afirma que o alumnado menor de idade que carece de capacidade plena de obrar e está sometido á patria potestade dos seus proxenitores ou á tutela das persoas que a detenten legalmente, exercerá os seus dereitos a través destas persoas. Unha cousa é que exerzan os seus dereitos e outra que poidan verse privados de dereitos por actos propios dos seus representantes que non teñen legalmente a condición de beneficiarios das axudas xa que nin son os que deben realizar a actividade que fundamentou o seu outorgamento nin son os que se atopan na situación que lexitima a súa concesión. Cousa completamente distinta é a responsabilidade na que poida incorrer o representante legal na administración das cantidades das que o menor representado sexa beneficiario que dará lugar, no seu caso, as accións legais que correspondan. O que non parece adecuado nin ten en conta a equidade é excluír a un menor da posibilidade de ser beneficiario dunha acción formativa de carácter persoalísimo (a aprendizaxe de idiomas), por causas exclusivamente imputables a quen ostenta a patria potestade ou a tutela do menor. Hai que lembrar que estas axudas non teñen incidencia directa na economía familiar xa que non é destinatario das axudas a unidade familiar senón un alumno/a en atención a certos méritos académicos. Nada impide a existencia doutro tipo de controis que garantan o adecuado investimento das cantidades achegadas no seu obxecto propio, segundo os elementos regulados na orde de convocatoria, establecendo as sancións que correspondan, como o reembolso, no caso de non ser adecuadamente investidas polos representantes legais dos menores beneficiarios. Entender o contrario suporía non considerar o interese superior do menor como principio inspirador de toda a normativa, tamén a educativa, senón facerlle corresponsable das medidas limitativas ou restritivas de capacidade impostas aos seus pais ou titores polos seus propios actos, e por tanto, amparar unha inxusta extensión subxectiva das medidas de carácter sancionador ou punitivo, contraria aos principios xerais do ordenamento. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa consellería a seguinte recomendación: Que tendo en conta a natureza das subvencións que teñen como finalidade a realización de cursos ou outras accións formativas, ben en linguas estranxeiras ou con outra finalidade, dirixidas ao alumnado menor de idade, se exceptúe pola súa normativa reguladora o requisito de non acharse ao corrente no cumprimento das obrigas tributarias ou fronte á Seguridade Social ou ter pendente de pago algunha outra débeda coa Administración pública da Comunidade Autónoma, xa que os beneficiarios da subvención, nos termos exactos da lei reguladora, son os alumnos ou alumnas que deban realizar a actividade que fundamentou a súa outorgamento ou que se atopen na situación que lexitima a súa concesión (aprobar todo o curso e conseguir unha determinada nota mínima na materia de lingua estranxeira que se vai a perfeccionar na estancia, neste caso concreto). É preciso entender que a representación legal dos menores de idade exercítase sempre no seu interese, de xeito que non se poden estender ás axudas ou subvencións das que poidan ser beneficiarios -por ser os que realizan a actividade que fundamenta a súa outorgamento- as medidas limitativas de dereitos nas que incorresen os proxenitores ou titores legais por actos realizados no seu propio nome. Resposta do conselleiro de Educación e Ordenación Universitaria: pendente 14, 15, 16, 17 e 18.- Recomendacións dirixidas á Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria, en data 17 de setembro de 2013, para que en uso da súa competencia de coordinación en materia universitaria e nas súas relacións administrativas co Ministerio de Educación, poña de manifesto ante o citado órgano os prexuízos sufridos polo alumnado do Máster Universitario de Avogacía da Universidade de Santiago de Compostela ao que lle foron denegadas as bolsas solicitadas ao amparo da Resolución de 2 de agosto de 2012 (BOE 14 de agosto), da Secretaría de Estado de Educación, Formación Profesional e Universidades, pola que se convocan bolsas de carácter xeral e de mobilidade para o curso académico 2012-2013, para estudantes de ensinos universitarios, ao non ter en conta a equiparación conceptual e de efectos entre os másteres que habilitan para o exercicio dunha profesión regulada e aqueles que son condición necesaria para o acceso ás probas de avaliación de aptitude profesional, que finalizan o proceso de capacitación profesional e teñen por obxecto acreditar, de modo obxectivo, a formación práctica suficiente para o exercicio da profesión de avogado (Expedientes: Q/814/13, Q/1015/13, Q/1016/13, Q/1017/13 e Q/1127/13 ) Nesta institución iniciáronse expedientes de queixa como consecuencia dos escritos presentados por .... referentes á denegación, por parte do Ministerio de Educación, de determinadas bolsas para cursar o máster universitario de Avogacía na Universidade de Santiago de Compostela. Nos seus escritos, esencialmente, indicábannos que formalizaron na Universidade de Santiago de Compostela, matrícula común para o máster universitario en Avogacía (P3341P01), por un total de 60 créditos, solicitando distintas bolsas do Ministerio de Educación para estudantes de ensinos universitarios para o curso 2012-2013. Á marxe das circunstancias particulares de cada unha das recorrentes en queixa (ter ou non dereito á modalidade de compensatoria) todas as queixas coinciden no mesmo problema derivado da nota media esixida para o tipo de estudos a cursar. No artigo 22.1 parágrafo 5 da Resolución de 2 de agosto de 2012, pola que se regulan as citadas bolsas, esíxese unha nota media de 6,00 puntos nos estudos previos para o primeiro curso de másteres que habilitan para o exercicio dunha profesión para concesión de bolsa na súa modalidade de exención de taxas, material didáctico e desprazamento, e unha nota media de 6,5 puntos para, ademais da exención de taxas académicas, desprazamento e material didáctico, poder ter dereito á bolsa na modalidade de “compensatoria”, a condición de que, obviamente, cúmpranse os requisitos económicos. Verbalmente, desde a sección de bolsas da Universidade de Santiago de Compostela a explicación é que o máster universitario de Avogacía non se considera habilitante para exercicio da profesión e que, por tanto, aplicaríase unha maior nota media para a concesión das bolsas, isto é un 6,5, por tratarse de máster ordinario, e un 7 para ter dereito á “compensatoria”. As persoas promotoras das queixas alegaban que isto representaba un cambio de criterio por parte da Universidade de Santiago de Compostela na cualificación do citado máster, feita a posteriori das matriculacións, posto que a información que lle foi facilitada pola administración universitaria ao alumnado é a seguinte: a) Da consulta da Listaxe de Másteres Oficiais 2012-2013, despréndese a súa cualificación como habilitante. Esta información é pública e de libre acceso a través da seguinte ligazón: http://www.usc.es/export/sites/default/gl/servizos/oiu/descargas/masters 2012-13.pdf. b) A Universidade de Santiago de Compostela aplica aos créditos que compoñen a mencionada titulación o importe de 20,25, que vén coincidir co establecido para másteres que habilitan para o exercicio de actividades profesionais encadradas dentro da rama xurídica, de acordo co estipulado no Decreto 154/2012 de 22 de xullo (DOG do 16 de xullo), mediante o que se fixan os prezos correspondentes á obtención dos títulos universitarios no ensino universitario para o curso 2012-2013, Anexo punto 1.4 epígrafe B). Prezos que, por outra banda, xa foron cobrados pola Universidade de Santiago de Compostela, ao estudantado considerando o mesmo como habilitante. Se para a Administración esta titulación é habilitante, para os efectos de fixación do valor do crédito, tamén debería selo á hora de outorgar as bolsas correspondentes. c) Por último existe información persoalmente fornecida pola Universidade de Santiago de Compostela, vía correo electrónico, acerca dos requisitos académicos que se deben reunir para obter a condición de beneficiario de bolsa, no que respecta á matriculación futura no 2° curso (ano académico 2013/2014), no que de novo mantense a súa cualificación como habilitante, esixindo unicamente unha nota media de 6,5, que é a requirida para este tipo de máster no segundo curso, na Resolución de 2 de agosto de 2012. Nos escritos de queixa maniféstase que a proposta de denegación da concesión da bolsa, mantida polos órganos competentes, en base ás anteriores argumentacións, supón unha clara vulneración de principios fundamentais da práctica administrativa, tales como a coherencia dos actos propios, vinculando a cualificación como habilitante para o exercicio de profesión por parte da Universidade de Santiago de Compostela, necesariamente aos órganos encargados da resolución das solicitudes de bolsa. Os diferentes escritos conclúen sinalando que, estando pendente a publicación das listas definitivas, abrirase en breve un novo prazo dun mes, para poder presentar recurso potestativo de reposición, antes de acudir á vía contencioso-administrativa. Considerando que estas queixas reunían os requisitos formais recollidos no artigo 18 da Lei do Valedor do Pobo, admitíronse a trámite e promoveuse unha investigación sumaria e informal para o esclarecemento dos supostos en que se baseaban, para os efectos previstos no artigo 22.1 da citada Lei do Valedor do Pobo. Ante iso, requirimos informes á Universidade de Santiago de Compostela, que no seu día os remitiu. Desde a Sección de Bolsas e Axudas ao Alumnado indican o seguinte: -que non é competencia da Universidade de Santiago de Compostela nin a cualificación como “habilitante para o exercicio de actividades profesionais” da mencionada titulación a efectos do importe da matrícula nin a de “non habilitante para o exercicio dunha profesión regulada” a efectos de resolución das solicitudes de bolsas. -que é a Consellería de Educación quen fixa os prezos correspondentes aos estudos conducentes á obtención dos títulos oficiais para o curso 2012/2013 mediante o Decreto 154/2012 de 12 de xullo (DOG 16 de xullo) e Instrución do Secretario Xeral de Universidades de 24 de xullo de 2012. Nesta instrución determínase que o máster de Avogacía deberá abonar a tarifa 1.4 correspondente a “Ensinos de máster que habiliten para o exercicio de actividades profesionais”. -que é o Ministerio de Educación, Cultura e Deporte (MECD) quen convoca as bolsas de carácter xeral e de mobilidade para o curso académico 2012/2013 para estudantes universitarios por Resolución de 2 de agosto de 2012 e segundo establece o artigo art. 42.2 desta Resolución e tamén quen concede ou denega estas bolsas. Nos artigos 39, 40 e 41 da convocatoria de bolsas regúlanse as funcións das unidades de xestión de bolsas das universidades, e os seus órganos de selección de bolseiros: descarga das solicitudes presentadas por procedemento electrónico, revisión de solicitudes e corrección de defectos, comprobación de que as solicitudes presentadas cumpren os requisitos xerais esixibles, e remitir por vía informática á Subdirección Xeral de Tecnoloxías da Información (SGTI) do MECD aqueles solicitantes que reúnan os mencionados requisitos xerais. No artigo 41.4 especifícase que os soportes informáticos conterán os datos académicos necesarios para a comprobación dos requisitos. Nos novos datos do soporte informático para o curso 2012/2013, deseñado pola SGTI, non consta información relativa a que os másteres sexan ou non habilitantes. A Sección de Bolsas e Axudas ao Alumnado, unidade de bolsas da Universidade de Santiago de Compostela, interpreta que no artigo 22.1, cando se di “másteres que habilitan para o exercicio dunha profesión regulada” e establécese o requisito de nota media de 6,5 para a obtención do compoñente de compensatoria e nota media de 6 para o resto dos compoñentes, inclúese o máster de Avogacía, xa que esta novidade da convocatoria do curso 2012/2013 parece ter como finalidade unha menor esixencia académica para os másteres que os/as alumnos/as teñen que cursar para o exercicio dunha profesión. Por isto, ao ser detectadas denegacións de bolsa por non cumprir o requisito da nota media de alumnos/as deste máster que tiñan notas medias superiores a 6 puntos para os compoñentes de matrícula, libros, residencia e desprazamento, a Sección de Bolsas e Axudas ao Alumnado puxo en coñecemento da SGTI o incidente para que emendase o erro. En resposta a este incidente púxose de manifesto que o criterio seguido polo Ministerio era que no Rexistro de Universidades, Centros e Títulos (RUCT) constase a titulación como “habilita: se” nun campo determinado da base de datos, en tanto que o máster de Avogacía constaba como “habilita: non”. No RUCT establécense dous tipos de habilitación: aqueles másteres que habilitan unicamente pola titulación obtida, e os que, ademais do máster, precisan dunha proba posterior. Informáticamente no deseño das bases de datos do RUCT consta no segundo caso como “habilita: non”, “profesión regulada vinculada: si”. A Sección de Bolsas e Axudas ao Alumnado da USC sinala que no propio RUCT confúndense e intercámbianse os conceptos “habilitante” e “vinculante”: - Na descrición do seu título o máster universitario de Avogacía consta como “Habilita para profesión regulada: non” “Profesión regulada vinculada: Avogado”. Con todo, na páxina onde se establecen os “Requisitos para a verificación dos títulos vinculados con profesións reguladas” non aparece a profesión de Avogado. - Pola contra, na descrición do seu título, o máster de Profesorado de Educación Secundaria Obrigatoria e Bacharelato, Formación Profesional e Ensino de Idiomas consta como: “Habilita para profesión regulada: si” “Vinculado con profesión regulada: non”. Con todo, na páxina onde se establecen os “Requisitos para a verificación dos títulos vinculados con profesións reguladas” aparece esta profesión. O informe da Sección de Bolsas da Universidade de Santiago de Compostela finaliza afirmando literalmente o seguinte: “Considerando que o dato informático seleccionado para o cumprimento do requisito de nota media non era o correcto, formulouse desde a USC esta obxección á Directora Xeral Adxunta de Bolsas e Atención ao Estudante, Orientación e Inserción Profesional, pero ela considerou que a interpretación que facía o Ministerio era a correcta. Despois de moita discusión, o único que se obtivo foi o seu compromiso de estudar a cuestión para a convocatoria do curso 2013/2014 no caso dos/as alumnos/as que accedan co título de Grao. Vista a interpretación do artigo 22.1 por parte da Subdirección Xeral de Bolsas e Atención ao Estudante, Orientación e Inserción Profesional, a cal ten a competencia de elevar as propostas de concesión (artigo 42.2), fíxose imposible estimar as alegacións de aumento de contía presentadas polos/as alumnos/as. Ademais informáticamente as solicitudes quedarían atrapadas nun bucle: estimación pola Universidade de Santiago de Compostela, comprobación dos datos pola SGTI, desestimación pola SGTI, estimación, etc. Desde esta Sección informouse oralmente aos/as alumnos/as afectados/as que fixeron consultas sobre este tema de todas as cuestións tratadas neste informe. (...) 7. Os recursos de reposición presentados por este motivo serán informados ao MECD positivamente desde esta Sección, volvendo expoñer e argumentar a nosa desconformidade coa non concesión do compoñente de compensatoria aos/as alumnos/as con nota media de 6,5 a 6,9 na titulación de acceso ao máster de Avogacía. Á vista do contido do informe, prodúcese unha situación problemática: -Para os efectos dos prezos públicos que deben ser abonados pola matrícula, a Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria, a través da instrución do Secretario Xeral de Universidades de 24 de xullo de 2012, determinou que os alumnos do máster universitario de Avogacía deberían abonar a tarifa 1.4 correspondente a “Ensinos de máster que habiliten para o exercicio de actividades profesionais”. Ese mesmo criterio está a seguirse no actual Decreto 119/2013, do 18 de xullo, polo que se fixan os prezos correspondentes aos estudos conducentes á obtención de títulos universitarios de carácter oficial e validez en todo o territorio nacional no ensino universitario para o curso 2013/14, aplicándose a tarifa primeira, apartado 1.4, epígrafe b). Esta cualificación resulta lóxica e idónea á natureza do máster universitario de Avogacía. Aínda que o máster, per se, non habilita para o exercicio profesional senón que hai que facer unha proba de avaliación final, non é posible acceder á profesión de avogado (ou á de procurador), sen realizar o máster. -A Sección de Bolsas e Axudas ao Alumnado da Universidade de Santiago de Compostela interpreta que, no artigo 22.1, cando se di “másteres que habilitan para o exercicio dunha profesión regulada” e establécese o requisito de nota media de 6,5 para a obtención do compoñente de compensatoria e nota media de 6 para o resto dos compoñentes, inclúese o máster de Avogacía, xa que esta novidade da convocatoria do curso 2012/2013 parece ter como finalidade unha menor esixencia académica para os másteres que o alumnado ten que cursar para o exercicio dunha profesión. -O Ministerio de Educación refírese na convocatoria de bolsas do curso 2012-2013 a “másteres que habilitan para o exercicio dunha profesión regulada”, pero na aplicación informática das bolsas, a efectos da nota media, faise unha remisión ao RUCT segundo trátese de másteres habilitantes ou non. O propio RUCT establece entre os másteres unha distinción que non ten base normativa, xa que non existe un concepto técnico-xurídico do que deba entenderse por “vinculación con profesión regulada”. A única explicación plausible é unha certa improvisación derivada da novidade de todas estas cuestións para os órganos, unidades ou servizos que teñen que implementar o seu desenvolvemento. Neste sentido apréciase unha certa confusión conceptual e normativa entre profesións reguladas, profesións colexiadas, títulos profesionais vinculados a profesións reguladas..., etc. A Lei 34/2006, de 30 de outubro, sobre o acceso ás profesións de Avogado e Procurador dos Tribunais, sinala: 1) Os cursos de formación para avogados poderán ser organizados e impartidos por universidades públicas ou privadas, de acordo coa normativa reguladora do ensino universitario oficial de posgrao e, no seu caso, dentro do réxime de prezos públicos, e deberán ser acreditados, a proposta destas, de conformidade co establecido no artigo 2.2. Esta acreditación outorgarase sen prexuízo das autorizacións e aprobacións esixidas pola normativa educativa para os efectos da validez e titulación académica dos referidos cursos. 2. Constituirán requisitos indispensables para a acreditación dos referidos cursos que estes comprendan a realización dun período de prácticas externas nos termos do artigo 6, e que inclúan a realización da avaliación regulada no capítulo III. 3. Regulamentariamente establecerase o procedemento e os requisitos que deberán cumprir tales cursos para a súa acreditación periódica no referente ao seu contido e duración, así como á titulación e cualificación do profesorado, de modo que quede garantida a presenza da metade, polo menos, de profesionais colexiados exercentes. A duración dos cursos será de 60 créditos, máis os créditos necesarios para a realización das prácticas externas referidas no artigo 6. 4. O previsto neste artigo será de aplicación aos cursos de formación para o acceso á procura de acordo coa específica regulación que para o efecto se estableza en sede regulamentaria. No artigo 7, pola súa banda, regúlase a avaliación da aptitude profesional, que finaliza o proceso de capacitación profesional e ten por obxecto acreditar, de modo obxectivo, formación práctica suficiente para o exercicio da profesión de avogado ou da profesión de procurador, así como o coñecemento das respectivas normas deontolóxicas e profesionais. O Ministerio de Educación, Cultura e Deporte está a facer unha interpretación inadecuada da normativa, ao noso criterio. Isto é así ata o punto que na vixente Resolución de 13 de agosto de 2013, da Secretaría de Estado de Educación, Formación Profesional e Universidades, pola que se convocan bolsas de carácter xeral para o curso académico 2013-2014, para estudantes que cursen estudos post-obrigatorios, no artigo 27, o Ministerio introduce unha expresión inédita: “os estudantes de primeiro curso de másteres que habilitan ou que sexan condición necesaria para o exercicio dunha profesión regulada deberán acreditar unha nota media de 6,50 puntos nos estudos previos que lles dan acceso ao máster. Nos restantes estudos de máster dita nota media será de 7,00 puntos. A estes efectos, as notas medias procedentes de estudos de ensinos técnicos multiplicaranse polo coeficiente 1,17. Os estudantes de segundo curso de másteres que habilitan ou que sexan condición necesaria para o exercicio dunha profesión regulada deberán acreditar unha nota media de 6,50 puntos en primeiro curso. Nos restantes estudos de máster, dita nota media será de 7,00 puntos”. Por tanto, a situación tentou ser corrixida para referirse a aqueles másteres que deben ser cursados para poder presentarse á proba final de avaliación sen que habiliten por si mesmos para o exercicio profesional, pero está a empregarse novamente un concepto que non ten un significado técnico-xurídico (“máster que sexa condición necesaria para o exercicio dunha profesión regulada”) e que vén engadirse aos de “máster habilitante para profesión regulada” ou “máster vinculado con profesión regulada”), conceptos que esixen un tratamento específico para cada un deles na aplicación que dea o soporte informático ás solicitudes de bolsas, que non están recollidos en norma algunha que delimite o seu contido ou alcance, nin contan cun criterio unívoco no Rexistro de Universidades, Centros e Títulos. Esta situación é antixurídica e pode afectar os dereitos dos alumnos. Nas convocatorias do Ministerio mestúranse expresións que non teñen unha adecuada definición legal; non se desenvolven os recursos informáticos precisos para a súa correcta tramitación e as axudas solicitadas o pasado curso resolvéronse no Ministerio denegando as bolsas por non considerar ao máster universitario de Avogacía como un máster habilitante. Con todo, nesta convocatoria establécese unha equiparación de efectos entre os másteres que habilitan e os que son condición necesaria para o exercicio dunha profesión regulada. De producirse no seu momento esta precisión conceptual, as bolsas agora denegadas terían que concederse. Esta institución considera que na fase de recurso de reposición, esta situación debería corrixirse. O Valedor do Pobo non ten facultades de supervisión sobre os órganos da Administración xeral do Estado, pero consideramos que neste suposto debe instarse da Secretaría Xeral de Universidades, inserta na estrutura orgánica da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria da Xunta de Galicia unha actuación correctora, xa que conta cun servizo de coordinación que ten, entre outras competencias, as relacións administrativas cos órganos estatais e autonómicos para a planificación e coordinación en materia universitaria. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar á Secretaría Xeral de Universidades, inserta na estrutura orgánica da consellería, a seguinte recomendación: Que en uso da súa competencia de coordinación en materia universitaria e nas súas relacións administrativas co Ministerio de Educación, poña de manifesto ante o citado órgano os prexuízos sufridos polo alumnado do máster universitario de Avogacía da Universidade de Santiago de Compostela ao que lle foron denegadas as bolsas solicitadas ao amparo da Resolución de 2 de agosto de 2012 (BOE 14 de agosto), da Secretaría de Estado de Educación, Formación Profesional e Universidades, pola que se convocan bolsas de carácter xeral e de mobilidade para o curso académico 2012-2013, para estudantes de ensinos universitarios, ao non ter en conta a equiparación conceptual e de efectos entre os másteres que habilitan para o exercicio dunha profesión regulada e aqueles que son condición necesaria para o acceso ás probas de avaliación de aptitude profesional, que finalizan o proceso de capacitación profesional e teñen por obxecto acreditar, de modo obxectivo, a formación práctica suficiente para o exercicio da profesión de avogado. Resposta do Conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria: aceptada 19.- Recomendación dirixida ao Reitor Magnífico da Universidade de Santiago de Compostela, en data 24 de setembro de 2013, para que se expida ao interesado o correspondente título universitario tendo en conta que superou toda a formación teórica e práctica obrigatoriamente esixida polo plan de estudos (no seu caso, o curso ponte), non estando incluído nel o requisito de acreditar un determinado nivel de linguas estranxeiras (Expediente: Q/2405/12). Ante esta institución, mediante escrito de queixa, compareceu solicitando a nosa intervención Dº...., con domicilio en Ames (A Coruña), polo seu desacordo coa resolución desestimatoria da súa solicitude de expedición do título universitario oficial de Graduado en Relacións Laborais e Recursos Humanos pola Universidade de Santiago de Compostela no ano 2012, despois de cursar e aprobar todas as materias do “curso ponte” por non acreditar o nivel B1 dunha lingua estranxeira. En relación cos datos que obran no expediente hai que poñer de manifesto o seguinte: 1.- O interesado obtivo no seu día (2-11-1993) o título de Diplomado en Graduado Social; o 30-10-2009 concluíu un máster en Xestión e Dirección Laboral, e no curso académico 2011-2012 concluíu o denominado “curso ponte”. Respecto deste, o Consello de Goberno da Universidade de Santiago de Compostela acordou, en sesión de 25 de marzo de 2009, o seguinte: "Aprobar a proposta de “curso ponte” para a obtención do título de grao en Relacións Laborais e Recursos Humanos para os Graduados Sociais Diplomados e Diplomados en Graduado Social, de acordo coa proposta realizada pola Xunta de Centro da Escola Universitaria de Relacións Laborais do campus de Santiago de Compostela na súa sesión extraordinaria do 18 de marzo de 2009, que acordou a implantación no seu centro dun curso de adaptación ou “curso ponte” para os diplomados e diplomadas en Relacións Laborais, que deberán superar o conxunto de materias obrigatorias que a continuación se indican..." 2.- O plan de estudos conducente á obtención do título de Graduado en Relacións Laborais e Recursos Humanos foi elaborado pola Universidade de Santiago de Compostela de acordo co establecido no art. 12.1 do R.D. 1393/2007. Na Resolución da Universidade de Santiago de Compostela de 16 de febreiro de 2010 (B.O.E. n° 56, de 5 de marzo de 2010), o reitorado acorda publicar o plan de estudos de Graduado ou Graduada en Relacións Laborais e Recursos Humanos e o dos dous cursos ponte, un para Diplomados en Graduado Social e Graduados Sociais Diplomados, con nove materias obrigatorias de seis créditos cada unha e unha materia de prácticas de nove créditos; e outro para Diplomados en Relacións Laborais, con seis materias obrigatorias de seis créditos cada unha. A verificación do plan de estudos realizouse polo Consello de Universidades, previo informe favorable da Axencia Nacional de Avaliación da Calidade e Acreditación, así como a autorización da Comunidade Autónoma de Galicia, e estableceuse o carácter oficial do título por acordo do Consello de Ministros de 30 de outubro de 2009 (publicado no B.O.E. de 5 de xaneiro de 2010 por Resolución do Secretario de Estado de Universidades de 13 de novembro de 2009). O requisito do coñecemento e acreditación do nivel B1 dunha lingua estranxeira non figura no plan de estudos nin aparece na memoria do título senón que é unha esixencia externa ao contido do devandito plan. Este requisito non se esixe nin na Universidade de Vigo nin na da Coruña para a mesma titulación. 3.- A Comisión de Titulación do Claustro Universitario da Universidade de Santiago de Compostela, de conformidade co establecido no Real Decreto 1393/2007 de ordenación dos ensinos universitarios oficiais, no seu documento Liñas Xerais para a implantación dos estudos de grao e posgrao aprobado polo pleno do Consello Galego de Universidades na súa reunión de 5 de novembro de 2007, así como na Programación Plurianual da Universidade de Santiago de Compostela, acordou, na súa reunión de data 9 de abril de 2008, establecer os seguintes criterios polos que deberán rexerse as propostas das novas titulacións. No primeiro parágrafo destas Liñas Xerais para as titulacións de Grao di textualmente: "As seguintes liñas establécense para as titulacións de Grao, exceptuadas, no que corresponda, aquelas que teñan directivas comunitarias propias e, segundo o previsto no artigo 12.9 do R.D. 1393/2007, as que habiliten para o exercicio de actividades profesionais reguladas en España”. O artigo 12.9 do R.D. 1393/2007 declara: “Cando se trate de títulos que habiliten para o exercicio de actividades profesionais reguladas en España, o Goberno establecerá as condicións ás que deberán adecuarse os correspondentes planos de estudos, que ademais deberán axustarse, no seu caso, á normativa europea aplicable. Estes planos de estudos deberán, en todo caso, deseñarse de forma que permitan obter as competencias necesarias para exercer esa profesión. A tales efectos a Universidade xustificará a adecuación do plano de estudos ás devanditas condicións”. 4.- A Universidade de Santiago de Compostela publicou posteriormente unha modificación do acordo sobre recoñecemento de créditos pola participación en actividades, ao amparo do artigo 12.8 do RD 1393/2007. No seu punto terceiro sinala: "Modifícase o anexo II sobre a acreditación do coñecemento dunha lingua estranxeira para a obtención do título de Grao aprobado polo Consello de Goberno da Universidade de Santiago de Compostela, na súa sesión do 4 de xullo de 2008, no seguinte sentido: 1. Os estudantes de todas as titulacións de Grao deberán acreditar obrigatoriamente, para a obtención do seu título, o coñecemento do nivel B1 (Marco Común Europeo para o ensino, aprendizaxe e avaliación das linguas) dunha lingua estranxeira". Tendo en conta todo o anterior, esta Institución, ao amparo do artigo 22.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, reguladora do Valedor do Pobo, solicitou informe á Universidade de Santiago de Compostela. Con data 21 de novembro recibiuse o informe do Reitorado da devandita Universidade no que, en síntese, alégase que o Claustro da USC e o Consello de Goberno aprobaron as Liñas Xerais da USC para a elaboración das novas titulacións oficiais reguladas polo RD 1393/2007 e que no seu artigo IV.3 sinala que os estudantes de todas as titulacións de Grao deberán acreditar obrigatoriamente, para a obtención do título, o coñecemento dunha lingua estranxeira ao nivel que determine o Consello de Goberno. Pola súa banda, o Consello de Goberno, en sucesivos acordos (4 de xullo de 2008, 22 de decembro de 2011, etc. ), e actualmente na Resolución Reitoral de 1 de febreiro de 2012, fixou a necesidade de acreditar o nivel de competencia B1 dunha lingua estranxeira para poder obter un título de Grao na USC. A outra argumentación utilizada é que o título de Graduado en Relacións Laborais e Recursos Humanos non é unha "profesión regulada". Segundo sinala literalmente o informe recibido, “Este título carece de directrices propias, e o feito de que exista un colexio profesional non determina que sexa unha profesión regulada, xa que existen colexios profesionais que non se corresponden con profesións reguladas (Colexio de Xornalistas, Colexio de Enxeñeiros Químicos...)”. O informe conclúe afirmando que o Ministerio de Educación é o único competente para determinar que títulos correspóndense con profesións reguladas e establecer directrices propias. Segundo a Universidade de Santiago de Compostela, “na actualidade o título de Graduado en Relacións Laborais e Recursos Humanos non está cualificado como profesión regulada. A efectos informativos, hai que destacar que o Ministerio reuniu na seguinte páxina web as ordes cos requisitos de verificación das titulacións que habilitan para o exercicio dunha profesión regulada: http://www.educacion.gob.é/educacion/universidades/educacion- superioruniversitaria/legislacion/requisitos-verificacion-titulos-profesionais. Html Ademais, nas memorias débese indicar se o título corresponde a algunha destas profesións e a orde que a regula, xa que se deben cumprir os requisitos de número de créditos, competencias, etc.. Na memoria de Graduado en Relacións Laborais e Recursos Humanos non figura a orde que regula o título xa que non é unha profesión regulada”. Durante a tramitación da preceptiva verificación do título publicouse o documento da USC en resposta ao informe elaborado pola ANECA na avaliación da solicitude de verificación. Nel inclúense os aspectos que necesariamente debían ser modificados o fin de obter un informe favorable, xunto a unha serie de recomendacións a ter en conta para a mellora da proposta do título. Na páxina 3 deste documento, (accesible na ligazón http://www.usc.é/export/sites/default/gl/servizos/sxopra/descargas/memoria_grao_rrll_rrhh_definitiva.pdf , a propia USC declara: “O título que se propón pretende dar continuidade ao xa existente de Diplomado/a en Relacións Laborais que, non debe esquecerse, é o que permite o acceso, entre outras posibilidades, ao exercicio da profesión regulada de Graduado Social que non existe noutros países do EEES”. No seu día requirimos ao Sr. Reitor da Universidade de Santiago de Compostela a correspondente resposta á recomendación que lle formulamos o 27 de novembro de 2012. A recomendación sinalaba literalmente: “Que a Universidade de Santiago de Compostela expida o título de Graduado en Relacións Laborais e Recursos Humanos ao interesado tras a superación do denominado “curso ponte” que permite aos diplomados a adaptación para a obtención do título de Grao en Relacións Laborais e Recursos Humanos superando os créditos non cursados para obter o grao, non entendendo aplicable a esixencia de acreditación do dominio dunha lingua estranxeira equivalente ao nivel B1 do Marco Común Europeo de Referencia para as Linguas xa que se trata dunha profesión regulada, expresamente excluída desta esixencia, que non figura tampouco na memoria do título”. A Universidade de Santiago de Compostela rexeitou a recomendación formulada por esta institución de que se expedise o título de grao ao solicitante cos seguintes argumentos: a) O concepto de "profesión regulada" é un concepto polisémico e non ten o mesmo significado cando se fala a efectos do recoñecemento internacional de profesións ou de cualificacións profesionais, que cando se fala a efectos de elaboración e expedición de títulos. b) Na recomendación enviada por esta institución arguméntase que o título precedente do alumno (Graduados sociais/Diplomados en Relacións Laborais) figura no Real Decreto 1837/2008 como profesión regulada", pero a USC subliña que este Real Decreto sinala no seu artigo 1 que esta denominación é "aos exclusivos efectos da aplicación do sistema de recoñecemento de cualificacións regulado neste Real Decreto". c) Pola contra, e para os efectos dos títulos universitarios, a norma de referencia é o Real Decreto 1393/2007, polo Real Decreto 861/2010, de 2 de xullo que indica no seu artigo 12.9 que "Cando se trate de títulos que habiliten para o exercicio de actividades profesionais reguladas en España, o Goberno establecerá as condicións ás que deberán adecuarse os correspondentes plans de estudos, que ademais deberán axustarse, no seu caso, á normativa europea aplicable. Estes planos de estudos deberán, en todo caso, deseñarse de forma que permitan obter a competencias necesarias para exercer esa profesión. A tales efectos a Universidade xustificará a adecuación do plano de estudos ás citadas condicións". Neste sentido, o Ministerio de Educación foi aprobando as directrices xerais daquelas titulacións que se consideran como "profesións reguladas". Así, o Ministerio só considerou como profesións reguladas a efectos de elaboración de planos de estudos, as que figuran no anexo do escrito achegado pola Universidade de Santiago de Compostela e que poden consultarse na páxina do Ministerio de Educación: http://www.mecd.gob.es/ educación / universidades / educacionsuperior-universitaria / lexislación / requisitos-verificacion-titulosprofesionales.html En consecuencia, para o recoñecemento de cualificacións no ámbito europeo, os títulos de Graduado Social, Grao en Relacións Laborais, etc., poden considerarse como profesións reguladas, pero á hora de concretar os requisitos que teñan que cumprir os títulos que habilitan para o exercicio de profesións reguladas, o Ministerio de Educación non ditou ningunha norma no caso destes títulos. Cando nas Liñas Xerais a Universidade de Santiago de Compostela refírese ás titulacións que habilitan para o exercicio de profesións reguladas está a referirse a estas directrices establecidas polo Ministerio. É dicir, hai unha relación de profesións reguladas para os efectos do recoñecemento na UE (bastante amplo); e destas, o Ministerio seleccionou, a efectos de determinar as condicións que debían reunir os seus títulos, unha serie delas, que ademais teñen directivas europeas ou estatais especiais (p.ex.: Lei de Sanidade, Lei de Edificación, etc.). Son estas últimas ás que se fai referencia no art. 12.9 do Real Decreto 1393/2007, e ás que se fai referencia nas Liñas Xerais, como aquelas que poden contemplar as excepcións que antes se citaban. Unha vez recibida a resposta da Universidade de Santiago de Compostela á recomendación formulada por esta institución, á vista das posibles confusións conceptuais neste ámbito, considerouse precisa unha aclaración sobre os confusos termos nos que está exposta a distinción entre “profesións reguladas para os efectos do recoñecemento de cualificacións na UE” e “profesións reguladas para os efectos de determinar as condicións que debían reunir os seus títulos universitarios”. Por este motivo, invocando o principio de asistencia e cooperación entre entidades públicas, solicitouse á Secretaría Xeral de Universidades do Ministerio de Educación a necesaria información para esclarecer os problemas suscitados neste expediente, en particular, o criterio dese órgano sobre a esixencia de requisitos académicos que non estean expresamente recollidos no plan de estudos oficial e na memoria do título, e a natureza deste título como conducente ao exercicio dunha profesión regulada, así como sobre as demais circunstancias relevantes para unha adecuada valoración do obxecto da queixa. Á vista do contido do informe da Universidade de Santiago de Compostela, suscitábanse dúas cuestións: - A primeira delas é que, a criterio desta institución, non parece aceptable que a Universidade de Santiago de Compostela, nun documento de liñas xerais para a elaboración de novas titulacións, supedite a obtención dun grao universitario oficial á acreditación de requisitos académicos non contemplados no plan de estudos oficial nin na memoria de verificación do título, como sucede neste caso. Tamén cando, como no suposto da queixa, trátase de regular unha adaptación duns estudos xa cursados mediante un “curso ponte” que permite aos diplomados validar parte dos estudos cursados na diplomatura e cursar os créditos non cursados para obter o título de Grao. Entre as materias obrigatorias non figura ningunha de lingua estranxeira nin ningún nivel que deba ser acreditado. Por este motivo, podería considerarse dubidosa a validez desta cláusula: “As titulacións que conforman a oferta docente actual de Diplomaturas, Enxeñerías e Licenciaturas da Universidade de Santiago de Compostela poderán transformarse nos novos títulos de Grao de acordo coas condicións previstas nas Liñas Xerais para a implantación dos estudos de Grao e Posgrao no Sistema Universitario de Galicia, do Consello Galego de Universidades. En canto ás titulacións “ex novo” que se poidan implantar no futuro, estas deberán igualmente aterse ás condicións establecidas nese documento.” - A outra cuestión conflitiva é a natureza destes estudos como conducentes ao exercicio dunha profesión regulada e as distincións conceptuais entre profesións tituladas, profesións reguladas a efectos de cualificacións profesionais e profesións reguladas a efectos de elaboración dos títulos, títulos que habilitan para o exercicio dunha profesión regulada e títulos que non habilitan pero están vinculados a profesións reguladas..., conceptos todos eles que están a xerar problemas na xestión académica. Finalmente foi recibido o informe do Ministerio de Educación que literalmente manifesta o seguinte: “O Valedor do Pobo de Galicia diríxese a este Departamento en solicitude de aclaración de certos aspectos xurdidos no seu proceso de intervención con ocasión dunha queixa presentada por Dº.... ante a devandita institución e motivada polo seu desacordo coa resolución desestimatoria da Universidade de Santiago de Compostela da súa solicitude de expedición do título universitario de Graduado en Relacións Laborais e Recursos Humanos pola citada universidade, no ano 2012, por non acreditar o nivel B1 dunha lingua estranxeira, amparándose na circunstancia de que tal requisito non está recollido no plan de estudos da citada titulación. As razóns que a universidade aduce para a non expedición do título de referencia atópanse nun documento denominado "Liñas Xerais da Universidade de Santiago de Compostela para a elaboración das novas titulacións oficiais reguladas polo Real Decreto 1393/2007". Este documento foi establecido pola Comisión de Titulacións do Claustro Universitario da citada universidade (e aprobado polo Claustro e o Consello de Goberno da mesma o 9 de abril de 2008), de acordo co establecido no documento de "Liñas Xerais para a implantación dos estudos de grao e posgrao" aprobado polo Consello Galego de Universidades e o antes citado Real Decreto. Así, de acordo co mesmo e, no que se refire ás cuestións que se expoñen, sinálase, por unha banda, no seu artigo IV.3, que os estudantes de todas as titulacións de grao deberán acreditar obrigatoriamente, para a obtención do título, o coñecemento dunha lingua estranxeira ao nivel que determine o Consello de Goberno (que quedou fixado, mediante sucesivos acordos no nivel de competencia B1) e por outra, establécese a excepción da aplicación das citadas Liñas Xerais, no que corresponda, ás titulacións de grao que teñan directivas comunitarias propias e as que habiliten para o exercicio de actividades profesionais reguladas en España. Por tanto, a Universidade non expide o título por non acreditar o estudante o nivel B1 de coñecemento dunha lingua estranxeira e non considerar a profesión de Graduado Social como profesión regulada de acordo co previsto no Artigo 12.9 do Real Decreto 1393/2007, de 29 de outubro, polo que o título para expedir non constitúe unha excepción ás regras establecidas polo documento de Liñas Xerais. Á vista do anterior o Valedor do Pobo de Galicia solicita a este departamento a información necesaria para o esclarecemento dos problemas expostos polo expediente e, particularmente: 1.- A esixencia de requisitos académicos non expresamente recollidos no plan de estudos. 2.- A natureza do título de Graduado en Relacións Laborais e Recursos Humanos como habilitante para o exercicio de profesión regulada (Graduado Social). Analizados os antecedentes, infórmase do seguinte: A) En relación coa primeira das cuestións, sinálase, con carácter previo, que na nosa tradición universitaria e na lexislación vixente anteriormente, constituída basicamente pola Lei Orgánica 11/1983, de 25 de agosto, de Reforma Universitaria e o Real Decreto 1497/1987, de 27 de novembro, polo que se establecen directrices xerais comúns dos planos de estudos dos títulos universitarios de carácter oficial e validez en todo o territorio nacional, os títulos oficiais eran creados polo Goberno mediante o oportuno real decreto no que se fixaban así mesmo as directrices que haberían de cumprir os planos de estudos impartidos polas universidades conducentes á súa obtención. Desta maneira, era o Goberno o que fixaba as denominacións dos títulos oficiais e os seus contidos formativos mínimos, agrupándoos, ademais, nun Catálogo Oficial de Títulos. Con todo, a partir da reforma operada pola Lei Orgánica 6/2001, de 21 de decembro, de Universidades (modificada pola Lei Orgánica 4/2007, de 12 de abril) e desenvolvidas polo Real Decreto 1393/2007, de 29 de outubro, polo que se establece a ordenación dos ensinos universitarios oficiais (modificado polo Real Decreto 861/2010, de 2 de xullo), tal concepción vén cambiar radicalmente de tal forma que, en directa aplicación do principio de autonomía universitaria, os títulos e os seus correspondentes planos de estudos son propostos polas universidades que, tras a avaliación realizada polas axencias avaliadoras competentes, deberán ser sometidos a verificación polo Consello de Universidades e autorizada a súa implantación pola correspondente Comunidade Autónoma. Producidos estes actos, o Goberno, mediante Acordo do Consello de Ministros declara o carácter oficial do citado título e ordena a súa inscrición no Rexistro de Universidades, Centros e Títulos. Desaparece, por tanto, o control "ex ante" do Goberno e, con el, a súa intervención na fixación das denominacións e contidos dos títulos, coas excepcións que logo se verán relativas aos títulos que habilitan para o exercicio dunha profesión regulada en España. En canto á proposta polas universidades dos seus títulos de grao (ensino que nos ocupa), o citado Real Decreto 1393/2007, de 29 de outubro (ditado ao amparo do disposto no artigo 149.1.30a de a Constitución Española e de aplicación en todo o territorio nacional), desenvolvendo o disposto no artigo 35 da Lei Orgánica 6/2001, de 21 de decembro, de Universidades, contén no seu artigo 12, as directrices xerais para o deseño dos títulos de grao ás que han de axustarse, por tanto, os planos de estudos correspondentes e, no seu apartado 2 establécese que: "Os planos de estudos terán 240 créditos, que conterán toda a formación teórica e práctica que o estudante deba adquirir: aspectos básicos da rama de coñecemento, materias obrigatorias ou optativas, seminarios, prácticas externas, traballos dirixidos, traballo fin de Grao ou outras actividades formativas. Nos supostos en que iso veña determinado por normas de dereito comunitario, o Goberno, previo informe do Consello de Universidades, poderá asignar un número maior de créditos". O anterior non obsta para que, como así sucedeu, a Universidade de Santiago de Compostela, de conformidade co establecido en devandito Real Decreto e no exercicio da súa autonomía, aprobase o documento de Liñas Xerais para a elaboración das novas titulacións oficiais e no que se fixan os criterios para seguir no deseño das mesmas para a súa presentación ao preceptivo informe de verificación polo Consello de Universidades e entre os que se atopa, como xa se dixo, a esixencia de acreditación do nivel B1 de lingua estranxeira para a obtención dun título de grao. Non é cuestionable que a universidade considere oportuno que os seus futuros graduados acrediten un determinado nivel de coñecemento dunha lingua estranxeira e que, por tanto, así o incorpore na súa normativa interna para o deseño dos seus títulos de grao. Pero tal esixencia, polo menos na titulación que nos ocupa, non se incluíu como materia ou materia obrigatoria no plan de estudos que, proposto pola universidade someteuse a verificación polo Consello de Universidades, tras a súa avaliación pola axencia avaliadora competente concluíndose, por tanto e en coincidencia co criterio dese Valedor do Pobo, que non pode negarse ao interesado a expedición do título tendo en conta que superou toda a formación teórica e práctica obrigatoriamente esixida polo plan de estudos (no seu caso, o curso ponte). Se a Universidade quere facer efectiva a esixencia prevista na súa normativa interna sobre a obrigatoriedade de alcanzar un nivel mínimo de coñecementos de lingua estranxeira para poder obter calquera dos títulos oficiais de Grao que oferta, será necesario que, a través do procedemento previsto no artigo 28 do Real Decreto 1393/2007, de 29 de outubro, solicite a modificación das condicións aplicables a cada titulación, que será aprobada previa avaliación da axencia avaliadora competente. B) Respecto da segunda das cuestións vaia por adiantado que, neste punto, compártese a interpretación da universidade acerca do que ha de considerarse profesión regulada a efectos de aplicación dos artigos 12.9 e 15.4 do Real Decreto 1393/2007, de 29 de outubro. Efectivamente, o principio xeral de non intervención e ausencia de control "ex ante" do Goberno acerca da denominación dos títulos e contidos mínimos dos planos de estudos a que se fai referencia máis arriba só decae naqueles supostos en que o título habilite para o exercicio de profesións reguladas, entendendo por tales, aquelas cuxo acceso ou exercicio está reservado pola lei aos posuidores dun determinado título oficial. Nestes supostos, o Real Decreto 1393/2007, de 29 de outubro, establece nos seus artigos 12.9 e 15.4, relativos ao deseño dos títulos de Grao e Máster respectivamente, que cando se trate de títulos que habiliten para o exercicio de actividades profesionais reguladas en España, o Goberno, mediante Acordo do Consello de Ministros, establecerá as condicións ás que deberán adecuarse os correspondentes planos de estudos que, ademais, deberán axustarse á normativa europea aplicable. De maneira complementaria, o Ministerio de Educación, mediante orde ministerial, vén establecer os contidos mínimos dos correspondentes títulos universitarios oficiais. A este respecto sinálase que non corresponde á lexislación universitaria, e moito menos aos citados Acordos do Consello de Ministros, a regulación das profesións, cuestión esta que, como é sobradamente coñecido, queda suxeita ao principio de reserva legal contido no artigo 36 da Constitución Española. Pola contra, a existencia destes Acordos do Consello de Ministros xustifícase unicamente como excepción ao principio xeral de liberdade curricular das universidades para o establecemento dos títulos universitarios que oferta, impoñendo certas condicións, só e exclusivamente nos casos en que o título proposto pretenda habilitar para o exercicio dunha profesión regulada. Por elo, e a fin de evitar calquera equívoco respecto diso, todos e cada un dos Acordos que ata a data adoptáronse (e que como ben cita a universidade son os que poden consultarse na páxina web deste departamento), conteñen no número 2 do seu apartado primeiro o seguinte tenor literal: "Este acordo non constitúe unha regulación do exercicio profesional nin establece ningunha reserva de actividade aos posuidores dos títulos que cumpran as condicións nel establecidas". É dicir, non se pretende en absoluto a intervención na regulación das profesións senón que, pola contra, prevese a intervención do Goberno e do Ministerio competente con carácter excepcional só cando a posesión de tal título sexa requisito inescusable para o exercicio dunha determinada profesión e unicamente en canto á determinación do contido académico do mesmo. De acordo co anterior, a norma reguladora ha de ser por tanto externa e de incuestionable vixencia sinalándose, como xa se dixo, que o artigo 36 da Constitución Española contén unha reserva de lei respecto diso, polo que a regulación das profesións ha de levarse a cabo mediante norma con rango de lei e co matiz de que, tratándose de títulos oficiais con validez en todo o territorio nacional, dita lei ha de emanar das Cortes Xerais. Xa que logo, han de ser consideradas profesións reguladas a efectos do establecido no citado Real Decreto 1393/2007, de 29 de outubro, aquelas en que así o estableza unha norma con rango de lei (como é o caso, por exemplo, das profesións sanitarias expresamente mencionadas na Lei 44/2003, de 21 de novembro, de Ordenación das Profesións Sanitarias, as previstas na Lei Orgánica 2/2006, de 3 de maio, de Educación, ou a Lei 38/1999, de 5 de novembro, de Ordenación da Edificación) ou daqueloutras que conten con normas reguladoras preconstitucionais de rango inferior que puidesen considerarse vixentes. Cabe sinalar, que ata tanto non vexa a luz a futura Lei de Servizos Profesionais, na que actualmente está a traballar o Ministerio de Economía e Competitividade, non existe no noso ordenamento xurídico un catálogo de profesións reguladas sen que tampouco poida atribuírse tal condición ao contido do Anexo VIII do Real Decreto 1837/2008, de 8 de novembro, polo que se incorporan ao ordenamento xurídico español a Directiva 2005/36/CE, do Parlamento Europeo e do Consello, de 7 de setembro de 2005, e a Directiva 2006/100/CE, do Consello, de 20 de novembro de 2006, relativas ao recoñecemento de cualificacións profesionais, así como a determinados aspectos do exercicio da profesión de avogado. Neste sentido, cómpre precisar que a relación de profesións contidas no mencionado Anexo VIII, ha de entenderse no estrito ámbito de aplicación da Directiva 2005/36/CE citada, que non é outro que o do establecemento de mecanismos que permitan o recoñecemento mutuo dos títulos a efectos de facilitar o exercicio profesional entre países membros da Unión Europea. Por tanto da inclusión no repetido Anexo VIII da profesións de Diplomado en Traballo Social, Graduado Social, Graduado Social Diplomado ou Diplomado en Relacións Laborais non cabe derivar outros efectos fóra dese ámbito tal e como se establece expresamente no artigo 4 do Real Decreto 1837/2008, de 8 de novembro, citado. A interpretación anterior, por último, é a que constitúe doutrina do Tribunal Supremo (sentenzas da Sala do contencioso-administrativo -Sección Cuarta- de 27 de marzo de 2012, en Recurso 490/2010, e de 5 de xuño de 2012, en Recurso 562/2010, entre outras) Nestas sentenzas diferéncianse as dúas acepcións do concepto de profesión regulada segundo o Real Decreto 1837/2008, de 8 de novembro, en relación co recoñecemento automático de cualificacións profesionais dos nacionais dos Estados membros da Unión Europea e o Real Decreto 1393/2007, de 29 de outubro, en relación cos requisitos académicos dos títulos que dan acceso a profesións reguladas.” Consultada a páxina do RUCT https://www.educacion.gob.es/ruct/estudio.action?codigoCiclo=SC&codigoTipo=G&CodigoEstudio=2500975&actual=estudos, o requisito do nivel de lingua estranxeira non figura. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa reitoría a seguinte recomendación, nos termos sinalados polo propio Ministerio de Educación: Tendo en conta que na titulación que nos ocupa, o Grao en Relacións Laborais e Recursos Humanos que pode obterse pola realización do curso ponte, a esixencia de acreditar un nivel B1 de lingua estranxeira non se incluíu como materia obrigatoria no plano de estudos que, proposto pola universidade, someteuse a verificación polo Consello de Universidades, tras a súa avaliación pola axencia avaliadora competente, conclúese que non pode negarse ao interesado a expedición do título tendo en conta que superou toda a formación teórica e práctica obrigatoriamente esixida polo plano de estudos (no seu caso, o curso ponte). Se a Universidade quere facer efectiva a esixencia prevista na súa normativa interna sobre a obrigatoriedade de alcanzar un nivel mínimo de coñecementos de lingua estranxeira para poder obter calquera dos títulos oficiais de Grao que oferta, será necesario que, a través do procedemento previsto no artigo 28 do Real Decreto 1393/2007, de 29 de outubro, solicite a modificación das condicións aplicables a cada titulación, que será aprobada previa avaliación da axencia avaliadora competente. Resposta do Reitor Magnifico da Universidade de Santiago de Compostela: non aceptada 20.- Recomendación dirixida ao conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria en data 30 de setembro de 2013 para que se publique na web da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria o mapa de zonas escolares de influencia e limítrofes (Expediente: Q/1670/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dº..., con domicilio en Lugo. No seu escrito, esencialmente, indicábanos o seu desacordo pola falta dunha adecuada publicidade aos mapas das zonas de influencia e das zonas limítrofes para os efectos da escolarización. Sinalaba que, acudido nas dependencias da Delegación de Educación de Lugo, mostráronlle uns planos onde aparecen grafiadas diversas zonas ou áreas de influencia, pero non lle foi posible consultar a resolución na que teñen a súa fundamentación legal. Que con data 3 de abril de 2013, iniciado o proceso de admisión do alumnado para o curso 2013-2014, solicitou, mediante escrito presentado no Rexistro xeral da Xunta de Galicia de Lugo que se lle indicase onde se publicou a resolución que delimita as correspondentes áreas de influencia, onde figuraba exposta e como se podía descargar ou obter copia da mesma. Non recibiu resposta á súa solicitude. Ante iso requirimos informe a esa consellería, que nola remitiu. Á vista do contido do informe, é necesario facer as seguintes consideracións. O interesado referíase a que ninguén no Servizo Provincial de Inspección Educativa facilitoulle a resolución do xefe territorial na que se establecen as zonas de influencia e as zonas limítrofes e que non había nada exposto no taboleiro de anuncios. Non se lle remitiu a citada resolución como resposta á súa solicitude de obter copia da mesma. O informe tampouco o acompaña. Por outra banda, existe unha certa contradición entre o que manifesta o informe e a normativa vixente. O informe sinala que a disposición transitoria única do Decreto 254/2012, do 13 de decembro (Diario Oficial de Galicia núm. 245, do 26/12/2012), polo que se regula a admisión de alumnado en centros docentes sostidos con fondos públicos que imparten os ensinos de segundo ciclo de educación infantil, de educación primaria, de educación secundaria obrigatoria e de bacharelato reguladas na Lei orgánica 2/2006, de 3 de maio, de educación, segundo a cal as áreas de influencia existentes no momento de entrada en vigor deste decreto manterán a súa vixencia ata a resolución da consellería competente en materia de educación que determine a súa modificación. Con todo, no artigo 8 do Decreto 254/2012 do 13 de decembro establécese que, no seu ámbito de actuación, a persoa titular da Xefatura territorial da consellería competente en materia de educación delimitará as áreas de influencia dos centros, de acordo co procedemento que se estableza por orde da persoa titular da consellería, e despois de consultar aos sectores afectados. Para determinar as áreas de influencia terá en conta que exista un centro docente público e a súa capacidade, a poboación que hai que escolarizar na súa contorna e, sempre que sexa posible, incluirá un centro privado concertado. No artigo 2 da Orde de 12 de marzo de 2013 que desenvolve o Decreto 254/2012 establécense que as áreas de influencia, as áreas limítrofes e o procedemento para a delimitación: “1. A área de influencia dun centro é o conxunto de todas as direccións catastrais nas que se obtén a máxima puntuación polo criterio de proximidade do domicilio familiar ou do lugar de traballo das/os nais/pais ou representantes legais. 2. A persoa titular da Xefatura territorial delimitará as áreas de influencia dos centros e as limítrofes destas, oídos os consellos escolares municipais, a xunta provincial de directoras/é e un/unha representante das/dos titulares dos centros privados concertados, e tras o informe da inspección educativa. De non estar constituído o consello escolar municipal, oirase ao concello ou concellos afectados. 3. As áreas de influencia e limítrofes terán unha vixencia de cinco anos prorrogables, sen prexuízo de que se poida proceder á súa modificación en calquera momento, por variación dos postos escolares ou da poboación que haxa que escolarizar no seu ámbito, ou porque así o aconselle a experiencia alcanzada na súa aplicación. 4. A resolución pola que se delimiten ou modifiquen as áreas de influencia e limítrofes publicarase antes do inicio do correspondente proceso de admisión no ámbito das xefaturas territoriais e manteranse expostas durante todo o proceso. Da literalidade da orde despréndese que a delimitación das áreas de influencia e limítrofes é unha competencia de cada un dos xefes territoriais, que desenvolverán de acordo co procedemento sinalado, e que teñen tamén competencia para proceder á súa modificación en calquera momento, por variación dos postos escolares ou da poboación que haxa que escolarizar no seu ámbito, ou porque así o aconselle a experiencia alcanzada na súa aplicación. Estes parámetros (variación de postos escolares, de poboación, ou desaxustes na súa aplicación) alteran o criterio obxectivo da vixencia temporal. Polo tanto, o mapa de zonas escolares convértese nun elemento variable en función de datos que non son accesibles aos cidadáns e mesmo dunha circunstancia de apreciación discrecional como é a experiencia que tivese a Xefatura territorial na súa aplicación. Por outra banda, trátase de avanzar cada vez máis na administración electrónica e na difusión de información permanentemente actualizada a través da páxinas web. Non é comprensible que unha información tan relevante no proceso de escolarización non sexa facilmente accesible no Portal educativo da consellería, no que debería facilitarse aos cidadáns os mapas coas zonas de influencia e limítrofes dos centros educativos, a localización dos citados centros e a resolución administrativa de delimitación, en aras da transparencia e das boas prácticas. Baste reproducir agora dúas reflexións da exposición de motivos da Lei 11/2007, de 22 de xuño, de acceso electrónico dos cidadáns aos Servizos Públicos: Unha Administración á altura dos tempos en que actúa ten que acompañar e promover en beneficio dos cidadáns o uso das comunicacións electrónicas. Estes han de ser os primeiros e principais beneficiarios do salto, impensable hai só unhas décadas, que se produciu no campo da tecnoloxía da información e as comunicacións electrónicas. Ao servizo, pois, do cidadán a Administración queda obrigada a transformarse nunha administración electrónica rexida polo principio de eficacia que proclama o artigo 103 da nosa Constitución. (...). En todo caso, esas primeiras barreiras nas relacións coa Administración -a distancia á que hai que desprazarse e o tempo que é preciso dedicar- hoxe día non teñen razón de ser. As tecnoloxías da información e as comunicacións fan posible achegar a Administración ata a sala de estar dos cidadáns ou ata as oficinas e despachos das empresas e profesionais. Permítenlles relacionarse con ela sen colas nin esperas. E mesmo recibir servizos e informacións alleos a actividades de intervención administrativa ou autorización; informacións e servizos non relacionados con actuacións limitadoras, senón ao contrario ampliadoras das súas posibilidades. Esas condicións permiten tamén aos cidadáns ver á Administración como unha entidade ao seu servizo e non como unha burocracia pesada que empeza por esixir, sempre e para empezar, o sacrificio do tempo e do desprazamento que impón o espazo que separa o domicilio dos cidadáns e empresas das oficinas públicas. No mesmo sentido garántese o acceso dos cidadáns á información no Decreto 198/2010, de 2 de decembro, polo que se regula o desenvolvemento da administración electrónica na Xunta de Galicia e nas entidades dela dependentes. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa consellería a seguinte recomendación: Que en aplicación da Lei 11/2007, de 22 de xuño, de acceso electrónico dos cidadáns aos Servizos Públicos e da normativa autonómica en idéntico sentido, se faga compatible a publicación das zonas de influencia e áreas limítrofe a efectos de escolarización nos taboleiros de anuncios dos servizos provinciais da Inspección educativa coa súa publicación e permanente actualización no Portal educativo da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria a través dunha ligazón accesible que garanta o seu coñecemento xeral. Resposta do conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria: aceptada 21.- Recomendación dirixida ao conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria en data 30 de setembro de 2013 para que se permita acceder á realización das probas libres noutro ciclo formativo que non estea declarado equivalente ao correspondente título de formación profesional que sexa obxecto da proba a aqueles alumnos que non teñan matrículas vixentes no momento do peche do prazo de presentación de solicitudes, de maneira que poidan presentarse ás probas libres os alumnos que non estean a cursar nese momento ningún módulo (Expediente: Q/833/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D... referente á súa imposibilidade de presentarse ás probas libres para ser avaliado de tres materias pendentes de 1º curso de grao superior polo feito de matricularse no módulo de Formación en Centros de Traballo doutro ciclo, módulo práctico que superou no mes de decembro polo que no momento de formalizar a inscrición nas probas libres non tiña unha “matrícula viva” senón que xa conseguira o titulo. Ante iso, a través dos escritos de 29 de maio, 2 de xullo, 21 de agosto e 30 de setembro pasados requirimos informe dese órgano en relación coa queixa presentada, que finalmente nola remitiu. Coa información achegada, o criterio da Administración educativa é que no réxime común, a matrícula realízase por curso académico: 1° ou 2°. O módulo de formación en centros de traballo (FCT) pertence ao 2° curso en todos os ciclos formativos de formación profesional. O reclamante en queixa tentou simultanear no curso 2012/13 unha matrícula nun ciclo formativo polo réxime común coas probas libres para un ciclo formativo distinto, o que vai en contra da normativa en vigor. De acordo con todo o anterior, permitir ao alumnado con matrícula no 2° curso dun ciclo de formación profesional, presentarse ás probas libres por ter exclusivamente pendente o módulo de formación en centros de traballo, considérase un agravio comparativo respecto do resto do alumnado. A pesar deste criterio, a consellería móstrase favorable a introducir cambios que propicien unha maior flexibilidade neste proceso. Á vista do contido do informe, esta institución ten que facer as seguintes consideracións. En primeiro lugar, considérase moi positiva a disposición da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria a ter en conta outras posibles situacións que aconsellen flexibilizar o acceso ás probas libres. É necesario destacar que, tanto na normativa básica -o Real Decreto 1147/2011, de 29 de xullo, polo que se establece a ordenación xeral da formación profesional do sistema educativo- como na lexislación autonómica -o Decreto 114/2010, de 1 de xullo, polo que se establece a ordenación xeral da formación profesional do sistema educativo de Galicia, e, nomeadamente, na Orde de 5 de abril de 2013, que regula as probas para a obtención dos títulos de técnico e técnico superior de ciclos formativos de FP-, os principios inspiradores que rexen toda esta materia son capacitar para o desenvolvemento cualificado de profesións, o acceso ao emprego, a competitividade, a aprendizaxe permanente e favorecer vías flexibles de acceso ás titulacións de técnico e de técnico superior, principios que a administración educativa debe promover particularmente ante a actual situación do mercado de traballo. O Real Decreto 1147/2011, de 29 de xullo, polo que se establece a ordenación xeral da formación profesional do sistema educativo, regula no seu artigo 36 as probas para a obtención dos títulos de técnico e de técnico superior. Ademais, no seu artigo 43, establécese que a acreditación de competencias profesionais adquiridas a través da experiencia laboral ou de vías non formais de formación deberá obterse mediante o procedemento establecido no Real Decreto 1224/2009, de 17 de xullo, de recoñecemento das competencias profesionais adquiridas por experiencia laboral, e que as administracións educativas promoverán que as persoas que participaron no procedemento de avaliación e acreditación de competencias profesionais adquiridas pola experiencia laboral poidan completar a formación necesaria para a obtención dun título de formación profesional. O Decreto 114/2010, de 1 de xullo, polo que se establece a ordenación xeral da formación profesional do sistema educativo de Galicia, establece no seu artigo 24 que a consellería con competencias en materia de educación convocará anualmente probas para a obtención dos títulos de técnico e de técnico superior, e que na convocatoria correspondente determinaranse os ciclos formativos e os centros docentes públicos designados para a realización das probas, así como o período de matriculación e as datas de realización. Así mesmo, establece que as probas se realizarán de maneira diferenciada por módulos profesionais e tomarán como referencia os resultados de aprendizaxe e os criterios de avaliación dos currículos dos ciclos formativos vixentes. Polo tanto: - As probas libres avaliarán cada un dos módulos profesionais do ciclo formativo, non cursos completos. Pola súa banda, tamén a propia matrícula nos ensinos de formación profesional poderá realizarse en cada un dos cursos académicos, ou por módulos profesionais no caso de matrícula parcial nos ciclos formativos (art. 48 do Real Decreto 1147/2011). Como excepción, durante un mesmo curso académico, un alumno non poderá estar matriculado no mesmo módulo profesional a distancia e no réxime presencial. - Poderán ser obxecto de avaliación na citada convocatoria todos os módulos profesionais dos ciclos formativos autorizados, excepto os módulos profesionais de formación en centros de traballo (FCT) e de proxecto, que se regulan segundo o disposto nos artigos 16 e 17 da Orde de 5 de abril de 2013. Por tanto, ambos os módulos (FCT e Proxecto) presentan unha clara singularidade con respecto ao resto dos módulos profesionais. Estes módulos están, dalgunha maneira, á marxe da oferta existente no centro no réxime común xa que o período no que debe cursarse o módulo profesional de FCT está en función das características de cada ciclo formativo, a estacionalidade, o tipo de oferta e a dispoñibilidade de postos formativos nas empresas. No grao superior, o módulo de Proxecto presenta tamén certas características distintivas. Insistindo nesta natureza diferenciada, o módulo profesional de Formación en Centros de Traballo deberase cursar despois de alcanzada a avaliación positiva en todos os módulos profesionais realizados no centro educativo, excepto o módulo de Proxecto, de ser o caso. O artigo 14.2 do citado Decreto 114/2010, de 1 de xullo, establece que o módulo de Proxecto avaliarase despois de cursado o módulo profesional de Formación en Centros de Traballo, co obxecto de posibilitar a incorporación das competencias adquiridas nel, polo que para matricularse deste módulo o alumnado deberá estar en condicións de cumprir tal requisito. - A Orde de 5 de abril de 2013 establece no artigo 6 os requisitos das persoas solicitantes para poder acceder á realización das probas libres obxecto da orde correspondentes a un título de técnico ou de técnico superior. No apartado b) establece como requisito con carácter xeral o de non estar matriculado/a en ciclos formativos de formación profesional nin causar baixa no correspondente curso académico. Excepcionalmente, no caso de que haxa vacantes despois de resolto o proceso de admisión a que se refire artigo 10, poderán acceder á realización das probas as persoas matriculadas polo réxime de persoas adultas para a superación dos módulos profesionais do mesmo ciclo formativo, sempre que os teñan suspensos de cursos académicos anteriores e non se atopen matriculadas neles no curso académico de realización da proba. - O Real Decreto 1147/2011, do 29 de xullo, polo que se establece a ordenación xeral da formación profesional do sistema educativo, posterior no tempo ao decreto autonómico, flexibiliza a oferta formativa e mellora e amplía os sistemas de acreditación das competencias adquiridas. No seu artigo 36 contén unha regulamentación que parece ser menos restritiva que a Orde de 5 de abril de 2013 para acceder ás probas libres. Esta disposición sinala: 3. A avaliación realizarase por módulos profesionais e os contidos das probas referiranse aos currículos dos ciclos formativos vixentes. 4. Un alumno non poderá estar matriculado no mesmo ano académico nun mesmo módulo profesional en diferentes Comunidades Autónomas. Tampouco poderá estar matriculado simultaneamente nun mesmo módulo profesional na modalidade de formación presencial e a distancia. Artigo 37. Requisitos para participar nas probas. Para participar nas probas de obtención dos títulos será necesario cumprir os seguintes requisitos: a) Para as probas de Técnico ter dezaoito anos e reunir algunha das condicións de acceso a que se refire o artigo 15 deste Real Decreto. b) Para as probas de Técnico Superior ter vinte anos e reunir algunha das condicións de acceso a que se refire o artigo 18 deste Real Decreto. -O mesmo Real Decreto 1147/2011 permite que nas matrículas parciais e nos programas formativos poidan expedirse certificacións que acrediten os módulos superados coa finalidade de acumular a formación conducente á obtención dun título de formación profesional ou un certificado de profesionalidade (art. 52.3). Na mesma liña, o artigo 19 da Orde de 5 de abril de 2013 establece que as persoas que superen módulos profesionais a través das probas libres terán dereito a que se lles expida un certificado académico dos módulos profesionais superados, o cal terá, ademais dos efectos académicos, efectos de acreditación parcial acumulable das competencias profesionais adquiridas en relación co Sistema nacional de cualificacións e formación profesional. -A Orde de 5 de abril de 2013 sinala que o calendario de realización das probas harmonizarase coas actividades de recuperación dos módulos pendentes a que se refiren os artigos 29, 31 e 33 da Orde do 12 de xullo de 2011, nun período non superior a tres semanas antes da avaliación final correspondente. No artigo 4 dispóñense que as probas se realizarán no mes de xuño, co fin de posibilitarlles a acódelas aspirantes a participación no proceso de admisión de ciclos formativos do seguinte curso académico. Con todo, hai que subliñar que algúns módulos FCT finalizan en decembro e mesmo hai probas extraordinarias no mes de marzo nalgúns módulos polo que pode darse o caso de que haxa alumnos que se atopaban matriculados no primeiro trimestre no FCT e obtiveron un título (ou mesmo no segundo) e non teñen matrícula vixente no momento de realizarse as probas libres. Ao abeiro dos preceptos citados despréndese con claridade que o propósito da actual normativa é flexibilizar a oferta formativa, o acceso e a acreditación das competencias adquiridas. No relativo ao acceso ás probas libres, esta institución considera que cabería ao mesmo tempo establecer unha nova excepción no apartado b) do artigo 6, do mesmo xeito que se fixo respecto das persoas matriculadas polo réxime de persoas adultas para a superación dos módulos profesionais do mesmo ciclo formativo, sempre que os teñan suspensos de cursos académicos anteriores e non se atopen matriculados neles no curso académico de realización da proba. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa consellería a seguinte recomendación: Que se permita acceder á realización das probas libres noutro ciclo formativo que non estea declarado equivalente ao correspondente título de formación profesional que sexa obxecto da proba a aqueles alumnos que non teñan matrículas vixentes no momento do peche do prazo de presentación de solicitudes, de maneira que poidan presentarse ás probas libres os alumnos que non estean a cursar nese momento ningún módulo, a pesar de que puidesen superar no mesmo curso académico o módulo de Formación en Centros de Traballo correspondente a un ciclo de grao medio ou o módulo de Proxecto dun ciclo de grao superior. Resposta do conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria: non aceptada 22. Recomendación dirixida ao reitor da Universidade de Santiago de Compostela para que se apliquen as medidas de axuste que poidan ser establecidas nas leis de orzamentos atendendo rigorosamente aos principios de equidade e proporcionalidade, de acordo cos distintos réximes retributivos do seu persoal; que se procure non afectar os conceptos retributivos vinculados á produtividade ou á excelencia curricular; e que se adopten as medidas necesarias para a excelente execución do financiamento por resultados de investigación (expedientes Q/4560/13 a Q/4829/13; Q/5040/13 a Q/5046/13; Q/5058/13; Q/5059/13; Q/5090/13; Q/5401/13; Q/5402/13; Q/5405/13; Q/5407/13 ; Q/5436/13 ; Q/5437/13 ; Q/5477/13 ; Q/5478/13 ; Q/5479/13; Q/5509/13; Q/5556/13; Q/5557/13; Q/5699/13). Ante esta institución, mediante escritos de queixa, compareceron solicitando a nosa intervención douscentos noventa e catro membros dos sectores de persoal docente e investigador das tres universidades galegas e de persoal de administración e servizos. Nos seus escritos comunícannos que presentan as súas queixas polos recortes orzamentarios no Sistema Universitario de Galicia e ante: -o incumprimento, por parte da Xunta de Galicia, do compromiso de financiamento das universidades públicas acordado no Plan de Financiamento do Sistema Universitario de Galicia 2011-2015. -a falta de execución dos orzamentos previstos para actividades de investigación, que só alcanzarían un 30% do total. -a vulneración do principio de autonomía universitaria con sucesivos requirimentos e directrices que constitúen auténticas vías de feito incumprindo a esixencia de sometemento pleno á lei da Administración (artigo 103 CE) e que superan o seu ámbito competencial. -os recortes salariais aplicados ao persoal das universidades públicas, que seguen as determinacións fixadas polos Criterios interpretativos sobre o axuste retributivo das entidades integrantes do SUG, documento que non ten o carácter dunha instrución interna por dirixirse a outras Administracións, as universitarias, nin ten o carácter dun regulamento autonómico xa que nin na forma nin no procedemento de elaboración reviste este carácter. -as indicacións para os recortes retributivos, que invaden compoñentes salariais de fixación estatal (o complemento específico do PDI funcionario, vide. art. 26 da Lei de Orzamentos do Estado para 2013) e incumpren o principio de igualdade no sostemento dos gastos públicos (art. 31 da Constitución española) ao fixar recortes en complementos de produtividade que só ten unha parte do persoal, ademais de violar o disposto nos convenios colectivos. -o feito de que a Xunta de Galicia vulnera a autonomía universitaria ao estar a someter a autorización non só os custos do persoal ou a verificación do cumprimento da taxa de reposición de efectivos, senón as prazas concretas que poden ser convocadas polas universidades coa imposición de criterios para a selección de prazas que claramente invaden o espazo de autonomía universitaria e están desprovistos tamén de carácter normativo. Nunha parte das queixas reflíctese tamén o desacordo coas reducións de orzamentos das universidades do Sistema Universitario galego. Nestas queixas indícase que as reducións do orzamento: “1. impiden a continuidade de moitas actividades docentes e reducen gravemente a calidade (supresión de prácticas, materias impartidas por profesorado afín, masificación, grupos sen profesorado...) e investigadoras (despedimento de persoal de proxectos, supresión de suscrición a publicacións científicas, redución abrupta da compra de libros, falta de fondos para laboratorios) 2. Un recorte do sistema de bolsas que impide o acceso á universidade da mocidade da clase traballadora cunha selección económica do estudantado 3. A eliminación de titulacións poñendo en risco unha oferta universitaria completa en Galicia e o mantemento de titulacións necesarias para o desenvolvemento social e cultural. 4. A parálise á que ten sometida a Xunta de Galicia ás universidades con medidas de intervención e autorización de persoal que poñen na corda frouxa a actividade académica. 5. Un recorte gravísimo de persoal pola taxa de reposición de efectivos que está a colocar na precariedade absoluta a moitos e moitas dos nosos compañeiros, impedindo a renovación do persoal e anulando a promoción profesional. 6. Os sucesivos recortes salariais que provocaron unha perda do poder adquisitivo como media do 20%. 7. O ataque cara a calidade do Sistema Universitario galego con medidas como os recortes salariais nos complementos que premian a excelencia docente e investigadora penalizando ao profesorado con máis dedicación. 8. A maquillaxe orzamentaria que inclúe nos presupostos fondos de investigación que nos últimos anos apenas se executan nun 30%.” II- O informe que, segundo establece o artigo 22 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, tiñan que remitirnos, tivo que ser requirido novamente ante os atrasos da consellería na súa remisión. Finalmente tivo entrada nesta institución con data de 23 de outubro. Á vista do contido do informe, requirimos tamén información á Consellería de Facenda, que remitiu o seu informe con data do 8 de novembro. A Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria manifesta o seguinte en relación coas denuncias reflectidas nas queixas: “1.-O Plan de Financiamento do Sistema Universitario de Galicia (SUG) 2011/2015, asinado o 21 de decembro de 2010 polos responsables das Consellerías de Educación e Ordenación Universitaria, Facenda e Economía e Industria e polos reitores das Universidades de Santiago de Compostela, A Coruña e Vigo (Diario Oficial de Galicia do 18 de xaneiro de 2011), estrutúrase en tres fondos: Financiamento estrutural, Financiamento por resultados e Financiamento por mellora da calidade. Anualmente, a Lei de orzamentos da Comunidade Autónoma de Galicia, reflicte as contías correspondentes a cada un destes fondos, consignadas nas correspondentes partidas orzamentarias, tendo en conta das evolucións previstas para cada un deles así como a previsión recollida no Acordo do 21 de decembro de 2010, que vincula o desenvolvemento e execución do plan ás "adaptacións necesarias que poidan derivar das medidas excepcionais que, en materia de estabilidade orzamentaria e/ou contención do gasto público, poida adoptar, con carácter xeral e alcance básico, tanto o Goberno do Estado como a Xunta de Galicia", en tanto que as universidades forman parte do sector público autonómico a estes efectos. En todo caso, con carácter previo á elaboración dos devanditos orzamentos, a Comisión de Seguimento do plan, responsable de garantir a correcta execución e seguimento das determinacións nel recollidas, reúnese para revisar os resultados, realizar o seguimento e adoptar as decisións precisas para levar a cabo o seu fin. Por tanto, as achegas correspondentes a cada universidade para o exercicio 2013 veñen determinadas pola conxunción destes factores, e as contías correspondentes a cada institución son o resultado de aplicar as regras previstas no propio plan, acordadas cos representantes das tres universidades. Así, hai que ter en conta que, nun contexto de contención do gasto público, os créditos vinculados ao Plan de Financiamento do SUG mantivéronse blindados respecto de minoracións como as aplicadas ao resto dos fondos públicos autonómicos, aplicando tan só unha minoración equivalente ao 5% da masa salarial (como no resto do sector público autonómico) e unha diminución de 6 millóns de euros, correspondentes á previsión de ingresos extraordinarios xerados polo incremento dos prezos públicos derivados da aplicación do Real Decreto 14/2012, sendo esta unha liquidación provisional baseada en previsións certificadas polos órganos competentes de cada universidade e que está pendente de ser compensada en base aos ingresos definitivos obtidos por este concepto en cada unha delas, tal como acordouse pola Comisión de Seguimento do Plan, e así quedou reflectido na Lei de orzamentos para o ano 2013. Ambas minoracións foron reflectidas nas achegas correspondentes ao Fondo estrutural. A continuación concrétase o exposto ata agora: As partidas orzamentarias vinculadas ao Plan de Financiamento do SUG suman un total de 371,5 millóns de euros para o exercicio 2013. É certo que iso supón unha baixada de 19,7 millóns respecto dos orzamentos iniciais do ano 2012, pero tal axuste ten a seguinte xustificación. Os orzamentos da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2013 recollen unha redución da masa salarial da Xunta de Galicia do 6,3% respecto das contas do ano 2012. Convén destacar que a repercusión desta baixada no campo das universidades foi atenuada de maneira consciente, aplicando unha redución do 5,4%, isto é case un punto porcentual inferior á aplicada para a Xunta de Galicia, e que se reflicte na partida vinculada á Subvención Fixa do Fondo Estrutural do Plan de Financiamento, supoñendo unha minoración de 15,6 millóns de euros. Así mesmo, a partida de Subvención Fixa viuse reducida noutros 6 millóns de euros como consecuencia da regularización que deriva do incremento dos ingresos propios das universidades, procedentes dos ingresos extraordinarios obtidos pola variación das segundas e sucesivas matrículas no curso 2012/2013, que foron fixadas no decreto autonómico, en aplicación do Real Decreto-Lei 14/2012. Os cálculos realizáronse en base ás certificacións das xerencias das universidades respecto dos créditos matriculados reais para o curso 2012/2013 nas categorías afectadas pola aplicación do Decreto Wert (segundas e sucesivas matrículas de grao, e matrículas de máster non habilitantes). Unha vez compensada a parte do custo das matrículas dos bolseiros do Ministerio de Educación, Cultura e Deporte (MECD) que o ministerio obriga a asumir ás comunidades autónomas, segundo estableceuse no Real Decreto 1000/2012, resultou ese total de algo máis de 6 millóns de euros que se minoraron do capítulo IV do Plan de Financiamento. Trátase dunha liquidación a conta; por tanto, os datos de ingresos por matrícula do curso 2012/2013 non serán definitivos ata o final dos prazos de pago regulados por cada universidade, momento en que se procederá á liquidación definitiva, da que resultará a cifra exacta a incrementar ou minorar nas transferencias para percibir, como xa se especificou no seu día aos representantes das universidades. Este procedemento foi o acordado pola Comisión de Seguimento do Plan de Financiamento do SUG, celebrada o día 12 de decembro e tamén se reflicte na Lei de orzamentos da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2013, que introduciu unha disposición adicional neste sentido (disposición adicional décimo oitava). Por outra banda, en consonancia coa aposta do goberno galego pola I+D+i, e en cumprimento das evolucións previstas para estes fondos do Plan, os fondos de transferencia tecnolóxica e de resultados de investigación, incrementáronse en 2 millóns de euros, que se imputan ao programa 561B de investigación universitaria. En resumo, a diferenza de 19,7 millóns respecto do global do Plan de Financiamento en 2012 procede, por unha banda, da redución do capítulo IV do plan en 21,6 millóns polo axuste da masa salarial, menor que a do resto do sector público autonómico e que permite manter todos os persoais existentes; e da liquidación provisional dos ingresos extraordinarios polo incremento dos prezos das matrículas; e, por outra banda, do incremento de 2 millóns correspondentes a fondos vinculados a I+D+i. Por tanto, o Plan de Financiamento do SUG está a executarse de maneira estrita por parte da Xunta de Galicia. 2.-No que se refire á suposta “maquillaxe orzamentaria” que inclúe nos presupostos fondos de investigación que nos últimos anos apenas se executan nun 30%" hai que aclarar que este dato non é certo. O financiamento por resultados de investigación, recollido no Plan de Financiamento do SUG, está a cumprirse cuns niveis de execución moi elevados. Así, no relativo ao apoio da formación da actividade investigadora en materia de recursos humanos, respectáronse todos os compromisos adquiridos no anterior Plan INCITE á vez que se están despregando, de maneira ordenada, todas as accións recollidas no Plan I2C, con especial énfase nos campos de formación predoutoral, posdoutoral e de axudas á estabilización de investigadores/as cuns números e dotación orzamentario nos que non se produce diminución ou menoscabo con respecto a anualidades anteriores. Así mesmo, e de acordo co que prevé o Plan I2C, a subvención ás unidades de investigación tamén se mantén estable e dentro dos parámetros do Plan de Financiamento do SUG. O único cambio é que as achegas non se realizan basicamente a proxectos de investigación individuais, senón que se substitúen poñendo a énfase no financiamento estrutural dos centros e grupos de investigación, pero sen menoscabo das contías previstas para o efecto. En resumo, as accións que veñen financiando de maneira continuada son, nunha relación sucinta, as seguintes: -Axudas á etapa predoutoral e posdoutoral -Axudas á estabilización de investigadores (Programa de Estabilización e Programa I3) -Axudas a grupos de investigación (Proxectos de Investigadores Emerxentes, Grupos de Potencial Crecemento e Grupos de Referencia Competitiva) -Convenios para o financiamento de bibliotecas universitarias, e para o uso de recursos informáticos en liña -Axudas para elaboración e implantación de plans estratéxicos -Apoio no financiamento de centros de investigación universitarios de excelencia. Conclúese, pois, que a suposta execución de só un 30% que se esgrime é unha afirmación que non se sostén de acordo co actual estado da cuestión. 3.-Cada unha das decisións tomadas pola administración autonómica parte do absoluto respecto á autonomía universitaria, e non pode argumentarse a existencia dunha violación deste principio en base á realización de requirimentos e directrices cando estas son emitidas pola Xunta de Galicia como consecuencia do exercicio da competencia propia da administración autonómica. En todo caso, tal como manifesta no seu escrito, a aplicación dos axustes salariais é tema da competencia da Dirección Xeral de Planificación e Orzamentos da Consellería de Facenda, e non da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria (CCEOU, en adiante) a quen se dirixe esa institución, polo que debe ser ese órgano quen informe sobre a devandita cuestión. En todo caso, os devanditos axustes son consecuencia da aplicación do establecido no artigo 37 da Lei 2/2013, que supón o deber de reducir as retribucións do persoal ao servizo do SUG nunha porcentaxe equivalente ao que a mesma lei determina no seu artigo 21.1 d) para o persoal ao servizo da administración autonómica. En canto aos criterios interpretativos para a aplicación deses axustes, aos que fan referencia as queixas, débese lembrar, tal como recóllese no propio documento, que a Dirección Xeral de Planificación e Orzamentos ditounos a petición das propias universidades, coas que mantivo diversos contactos a demanda delas, e lonxe de ter carácter imperativo, son unha nova mostra do espírito de colaboración institucional, por tanto debe lembrarse que o mandato legal en todo caso debe ser cumprido polos destinatarios (neste caso, as universidades), aínda que a lei non determina a fórmula de levalo á práctica, precisamente polo respecto escrupuloso á autonomía universitaria. Sendo así, foron as universidades quen demandou da Consellería de Facenda o establecemento de criterios para a súa aplicación de maneira homoxénea nas tres institucións. Ante a devandita solicitude, a Dirección Xeral de Planificación e Orzamentos, limitouse a poñer por escrito uns criterios interpretativos, que non instrucións, nos que trasladaban a mesma fórmula aplicada no ámbito dos empregados da Xunta de Galicia, sen manifestar en ningún momento que tales criterios tivesen carácter obrigatorio para as universidades, como non podía ser doutro xeito en aras ao respecto á autonomía universitaria. 4.-As comunidades autónomas teñen competencia para autorizar as convocatorias de prazas de persoal das universidades, sempre que se axusten aos límites establecidos na normativa estatal básica, contida, fundamentalmente nas leis de orzamentos xerais do Estado. Por tanto, o exercicio desta competencia, legalmente establecida, non pode servir de argumento para sinalar unha suposta violación da autonomía universitaria, do mesmo xeito que a fixación de criterios para a súa autorización debe interpretarse como un exercicio de transparencia posto que, unha vez coñecidos e consensuados por todos os axentes, elimina un posible compoñente de discrecionalidade á hora de emitir a correspondente resolución. 5.-En canto ás consecuencias dos axustes nas universidades do SUG a que refiren as queixas debemos ter presente o seguinte: a) A Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria está a reforzar a política de bolsas e axudas para os estudantes universitarios, incrementando o orzamento anual destinado a tal fin: 3.027.935 € en 2011; 3.118.773 € en 2012; e 3.180.000 € en 2013. Non só mantéñense as convocatorias que viñan publicando en anos anteriores (complementaria de Erasmus, premios fin de carreira, estudos de segunda lingua, mobilidade extracomunitaria, axudas por causas sobrevindas), senón que ademais, desde o curso 2012/2013 iniciouse unha liña para o pago da matrícula como complemento das convocadas polo MECD. Con estas axudas trátase de cubrir os casos en que, cumprindo requisitos de renda, non poden optar a bolsas do MECD por non cumprir os requisitos académicos, que foron endurecidos para o curso 2012/2013. Deste xeito, en Galicia non variaron as condicións de acceso a bolsas de matrícula, tanto en novo ingreso como para continuación de estudos, con respecto aos cursos anteriores. Esta liña de axudas para o curso 2013/2014 xa foi publicada no Diario Oficial de Galicia do 27 de setembro de 2013, cunha dotación orzamentaria de 1 millón de euros. Débese engadir ao anterior unha nova convocatoria de axudas para o curso 2013/2014, concibida para cubrir os custos de matrícula en estudos de máster a persoas en situación de desemprego, cunha dotación de 200.000 € (Diario Oficial de Galicia do 4 de outubro de 2013). Por tanto, non pode afirmarse que en Galicia estea a recortarse o sistema de bolsas nin impedindo o acceso á universidade por motivos económicos. b) En canto á oferta de titulacións, desde a entrada en vigor do Decreto 222/2011, do 2 de decembro, polo que se regulan os ensinos universitarios oficiais no ámbito da Comunidade Autónoma de Galicia (Diario Oficial de Galicia do 9 de decembro de 2011), que foi acordado coas tres universidades, aplícanse uns criterios xerais para planificar a oferta do SUG e mellorala, evitando duplicidades, racionalizándoa e adaptándoa á demanda. Esta filosofía adquiriu rango legal ao estar recollida, así mesmo, na Lei 6/2013, do 13 de xuño, do Sistema Universitario de Galicia (Diario Oficial de Galicia do 3 de xullo de 2013). Neste proceso de racionalización da oferta, son as propias universidades as que presentan as propostas de implantación de títulos, segundo os criterios recollidos na normativa aplicable, resultando que a falta de demanda determina ou ben a modificación do título para facelo máis atractivo ao alumnado, ou ben a decisión da universidade de suprimilo da oferta. Cando se chega a esta situación, na maior parte dos casos non se trata de peches de titulacións senón de reconversión noutras, mellor adaptadas ás necesidades de formación dos potenciais estudantes. Por tanto, estas circunstancias que están a afectar a unha porcentaxe moi pequena de máster no SUG, non están directamente relacionadas con medidas de carácter orzamentario, senón de racionalización e mellora da calidade da oferta do SUG. c) A normativa básica estatal sobre oferta de emprego público, aplicable tamén ás universidades, limita ao 10% a taxa de reposición para o acceso a corpos de funcionarios docentes, e só permite a posible contratación temporal en casos excepcionais e para cubrir necesidades urxentes e inaprazables en sectores, funcións e categorías profesional que se consideren prioritarios ou afecten o funcionamento de servizos públicos esenciais (art. 23 da Lei de orzamentos xerais do Estado para o ano 2013). Por tanto, non é posible autorizar contratacións de PDI laboral fixo, segundo a normativa básica estatal e só poden convocarse prazas de PDI fixo equivalentes ao 10% das baixas que se produzan neses corpos. En todo caso, a Consellería de Facenda está a autorizar a cobertura de prazas de PDI nas universidades do SUG, sempre que se utilicen fórmulas de contratación temporal, única posibilidade permitida pola lei. Así, ata o mes de setembro, das 265 solicitudes de cobertura de prazas presentadas polas universidades, foron autorizadas un total de 217, segundo un procedemento acordado entre a Xunta de Galicia e as universidades. Destas, debe destacarse que 142 das autorizadas fórono polo procedemento de urxencia, que supón un trámite de duración inferior a unha semana desde a recepción da solicitude ata a resolución por parte da Dirección Xeral de Planificación e Orzamentos. Por tanto, non pode afirmarse que exista unha parálise na actividade das universidades como consecuencia do exercicio desta competencia, atribuída legalmente á Xunta de Galicia. d) Por último, nada hai que engadir á afirmación da perda do poder adquisitivo por parte do persoal das universidades do SUG, dado que resulta unha obviedade que é xeneralizable aos traballadores e traballadoras do sector público, consecuencia das políticas de contención de gasto vixentes a nivel estatal e autonómico, e que afecta tamén os colectivos vinculados ás institucións universitarias galegas que, convén lembrar de novo, forman parte do sector público autonómico. Por tanto, non existe un tratamento discriminatorio respecto destes colectivos que soportan, do mesmo xeito que o resto das empregadas e empregados públicos, as consecuencias do contexto de crise económica no que vivimos nestes últimos anos.” III- Pola súa banda, a Dirección Xeral de Planificación e Orzamentos da Consellería de Facenda, con motivo da tramitación doutras queixas sobre os criterios de aplicación dos axustes salariais manifestou que, unha vez vistos os motivos da queixa e os antecedentes, emitía outro informe en relación cos fundamentos ou motivación da medida prevista no artigo 37 da Lei 2/2013. Deste informe destacamos o seguinte: En canto á súa competencia, o artigo 31 do Estatuto de Autonomía de Galicia atribúelle á comunidade autónoma a competencia plena para regular e administrar o ensino en toda a súa extensión, niveis e graos, modalidades e especialidades, sen prexuízo do disposto no artigo 27 da Constitución española e nas leis orgánicas que o desenvolvan, é dicir, respectando a autonomía universitaria e as disposicións básicas da Lei orgánica 6/2001, de 21 de decembro, de universidades. Pola súa banda, o artigo 53 da mesma norma determina que lle corresponde á Xunta de Galicia a elaboración e aplicación do orzamento da comunidade autónoma e ao Parlamento o seu exame, emenda, aprobación e control. Segundo sinala o informe da consellería, a exposición de motivos da Lei 2/2013, do 27 de febreiro, de orzamentos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o 2013, fundamenta na situación económica nacional e internacional no momento da elaboración dos orzamentos, a necesidade de continuar coa racionalización do gasto público iniciada a mediados de 2009, de que o axuste se realice fundamentalmente no gasto de carácter improdutivo e, por último, por non ser bastante o axuste anterior debido á escasa marxe existente nos orzamentos, que ese axuste débese complementar cun esforzo en materia de persoal. Este esforzo concrétase nun axuste retributivo establecido de acordo cos principios de universalidade, equidade e progresividade e configúrase como unha redución que resulta de aplicar ás retribucións íntegras unha porcentaxe equivalente á que se obtén de acordo co establecido no artigo 21.1 d) da Lei 2/2013 para o persoal funcionario. Os motivos expostos da medida obedecen á necesidade de manter a sustentabilidade das contas públicas nun escenario de redución do obxectivo de déficit e que obriga a manter os niveis retributivos ata que se consigan ingresos nuns termos semellantes ao momento no que se incorporaron as pagas adicionais do complemento específico nos meses de xuño e decembro. En canto ao ámbito de aplicación das medidas en materia de persoal, o Título II da Lei 2/2013 establece un axuste retributivo que ten carácter progresivo, xa que se obtén de aplicar unha porcentaxe ás retribucións íntegras, e que afecta, de forma universal e igualitaria, a todo o persoal ao servizo do sector público da Comunidade Autónoma de Galicia definido no artigo 13.6 da propia lei, entre o que se inclúen as entidades do Sistema Universitario de Galicia. O carácter universal e igualitario da medida obriga á administración autonómica a aplicala a todo o persoal, con independencia do carácter dos fondos con que se financien as relacións laborais concretas. Para as universidades, o ámbito de aplicación do axuste defínese efectivamente no artigo 37.2 da Lei 2/2013, que determina que afecta a todo o persoal ao servizo das entidades integrantes do Sistema Universitario de Galicia, independentemente da relación laboral que teñan e da aplicación orzamentaria coa que se financie a mencionada relación laboral. É dicir, a todo o persoal que manteña unha relación laboral que se financie a través do orzamento dunha das entidades do Sistema Universitario de Galicia. No campo investigador, a medida só exclúe ao persoal en formación investigador ao que se refire a disposición transitoria da Lei 14/2011, da ciencia, a tecnoloxía e a innovación, que non mantén unha relación laboral coa universidade, por atoparse nunha situación xurídica de bolsa. En canto aos límites para aplicar as medidas de axuste, o informe manifesta que o artigo 37.3 da Lei 2/2013 establece que o axuste se acordará ao amparo das competencias da Comunidade Autónoma de Galicia; por iso o propio artigo exclúe da aplicación do axuste os conceptos retributivos cuxa regulación sexa de competencia estatal e, por suposto, con respecto á autonomía universitaria consagrado no artigo 27 da Constitución española e regulada na Lei orgánica 6/2001, de universidades. No marco desta normativa actuou a Universidade de Santiago de Compostela, primeiro, negociando coa mesa conxunta de negociación sindical a forma de practicar o axuste e, despois, adoptando as medidas internas para practicalo dentro da marxe concedida pola lei. IV- Con anterioridade á recepción das queixas referentes ao financiamento das universidades, tamén requirimos e recibimos informe da Universidade de Santiago de Compostela sobre as reducións salariais ao persoal da universidade, con motivo da tramitación de expedientes de queixa presentados por investigadores con contratos por obra e servizo determinados e retribuídos con cargo a fondos de investigación de proxectos financiados en procedementos de concorrencia competitiva. Nese momento, a Universidade de Santiago de Compostela manifestara que a Lei 2/2013 do 27 de febreiro, de orzamentos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2013 dedica no Título II, “Gastos de persoal”, o capítulo II ás Universidades, e establece no art. 37 os custos de persoal das universidades de Galicia, autorizando o límite máximo en miles de euros, fixando para a Universidade de Santiago de Compostela, en miles de euros, unha masa salarial de 127.777,91 e cargas sociais de 16.188,21 ata un total de 143.966.120 millóns de euros. No apartado 2 de leste mesmo artigo 37 sinala que as retribucións do persoal ao servizo das entidades integrantes do Sistema Universitario de Galicia reduciranse nunha porcentaxe equivalente ao obtido da aplicación do indicado na letra d) do parágrafo1 do artigo 21 da lei (...). Desde a entrada en vigor da Lei de orzamentos de Galicia para o ano 2013 a Universidade de Santiago de Compostela está a recibir mensualmente achegas da Xunta de Galicia para retribuír ao seu persoal coa redución resultante da aplicación do art. 37. O informe da Universidade de Santiago de Compostela sinala que, estando en desacordo, manifestado xa desde que tivo coñecemento do borrador dos orzamentos para o ano 2013, procedeu á redución salarial do persoal ao seu servizo por imperativo legal. No marco da negociación coa mesa conxunta de negociación sindical, a USC propuxo non aplicar esta redución ao persoal cunha retribución ata 13.551,29 (1,5 do salario mínimo interprofesional) do mesmo xeito que se recollía no art. 22.6 do Real Decreto-Lei 20/2012, do 13 de xullo, de medidas para garantir a estabilidade orzamentaria e de fomento da competitividade, que supuxo a supresión da paga extraordinaria correspondente a decembro de 2012. V- Á vista do contido dos informes remitidos e da documentación que obra nos expedientes, esta institución ten que facer a seguinte valoración. En varias ocasións manifestamos que non está en cuestión a necesidade de equilibrar as contas públicas e corrixir o déficit fiscal (á marxe de que non se ten esclarecido a responsabilidade no desequilibrio do gasto público que se atopa na orixe desta situación). O problema fundamental é determinar se os axustes están a facerse con criterios de equidade e proporcionalidade. E, sobre todo, o impacto que determinadas medidas que responden a unha situación económica adversa conxuntural poden ter sobre sectores de actividade ou produtivos que requiren longos períodos de planificación, estabilidade e reprodución para obter resultados significativos. A investigación científica é un deses campos, e a forma na que se está procedendo coas políticas públicas neste ámbito pode dar lugar a unha situación de prolongada dependencia científica e tecnolóxica e á perda de inxentes fondos públicos investidos na formación dos científicos e do seu cualificación. Por outra banda, os problemas do sistema de financiamento universitario que lastran historicamente a nosa educación superior ven agravados pola actual situación de crise e limitación de recursos. O Informe sobre financiamento do Sistema Universitario Español que foi presentado no Consello de Coordinación Universitaria en 2007, apenas fai seis anos, contemplaban a necesidade dun incremento de 2.500 millóns de euros adicionais ao sistema universitario. A situación evolucionou no sentido radicalmente contrario. Como é evidente, a marxe de decisión cando hai que cumprir obxectivos de consolidación fiscal tan ríxidos redúcese notablemente. De todos os xeitos, queremos insistir na idea de que os axustes no sistema educativo en todos os seus niveis e nos programas e actividades de I+D+i terán un custo alto en termos de recuperación e crecemento económico nun futuro inmediato, cando quizá cabería reducir o impacto doutros sectores de gasto nas contas públicas. A pesar desta realidade, hai que determinar se os axustes están a aplicarse de acordo cos principios de equidade e proporcionalidade. Neste punto, esta institución considera que as universidades teñen unha parte importante de responsabilidade nos efectos disfuncionais dos axustes e na persistencia de certas ineficiencias e carencias, a pesar dos esforzos realizados para acometer melloras docentes e nas estruturas organizativas. Parece claro que os Criterios interpretativos sobre o axuste retributivo das entidades integrantes do Sistema Universitario de Galicia previsto nos artigos 37 e 38 da Lei de orzamentos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2013 non foron impostos ás universidades senón que tiñan un carácter meramente indicativo (que se desprende do propio tenor literal do documento), ante os problemas que a aplicación do axuste podería xerar sobre o distinto tipo de persoal ao servizo das universidades, dada a multiplicidade de situacións de vinculación e a complexidade dos complementos retributivos. De feito, as universidades propuxeron inicialmente un criterio consistente en aplicar a redución retributiva sobre o conxunto das retribucións, mediante un concepto xeral redutor da nómina, sen ter que afectar a cada un dos elementos retributivos de forma individualizada, calculándose así a redución salarial sobre o montante retributivo bruto de cada empregado público. Despois de consultar á Dirección Xeral da Función Pública, á Secretaría Xeral de Universidades e á Asesoría Xurídica Xeral da comunidade autónoma, descartouse a opción proposta por considerar que, no fondo, afectaba os conceptos retributivos de competencia estatal para o PDI funcionario. Por outra banda, é criticable a proposta de aplicar a redución sobre compoñentes da nómina que retribúen a produtividade, a excelencia curricular ou outros méritos académicos polo que isto supón de desincentivo nun dos retos prioritarios do sistema universitario que é o da eficiencia. Carece de sentido pretender mellorar o rendemento, a calidade e os resultados da actividade docente e investigadora penalizando despois aos que obtiveron o recoñecemento de certos niveis nas correspondentes avaliacións. Aínda que se trate dun compoñente retributivo de fixación estatal como é a antigüidade, tería máis xustificación reducir nun elemento que retribúe o mero transcurso do tempo como son os trienios. Con motivo da tramitación dos expedientes de queixa sobre as reducións salariais dos investigadores contratados con cargo a proxectos de investigación determinouse, no noso criterio, que existía unha aplicación non equitativa dos axustes sobre o único concepto retributivo das súas nóminas. Consideramos que, do mesmo xeito que se propuxo no seu día por parte da Dirección Xeral de Planificación e Presupostos unha aplicación modalizada da redución salarial segundo os réximes retributivos (persoal funcionario docente e investigador, persoal docente e investigador contratado, persoal docente e investigador vinculado ao SERGAS e persoal de administración e servizos funcionario e laboral) hai que distinguir entre o persoal investigador en función das particularidades da súa retribución e a súa concreta relación laboral. No caso dos investigadores contratados con cargo a proxectos de investigación, a redución aplicada integramente sobre o soldo de investigación (o único compoñente da súa nómina) está a afectar a un elemento retributivo que non pode ser considerado, en sentido técnico, como un complemento autonómico. Legalmente, a redución só pode afectar aos complementos retributivos autonómicos. Tamén é problemática a asimetría na percepción das pagas adicionais do complemento específico dos meses de xuño e decembro, que, como é sabido, non ten un fundamento normativo que obrigue a todas as universidades ao seu abono, o que ocasiona certos desequilibrios salariais de todo punto inxustificados. Neste ámbito non se dá a asimilación que se produce a outros efectos entre o persoal das universidades e o resto do sector público. A competencia para determinar o réxime retributivo do persoal docente e investigador universitario corresponde ao Estado, de conformidade co artigo 69 da Lei Orgánica 6/2001 de Universidades. O devandito réxime, que será o establecido pola lexislación xeral de funcionarios, adecuado especificamente ás características do devandito persoal, regúlase no Real Decreto 1086/1989, de 28 de agosto, sobre retribucións do profesorado universitario. No seu artigo 2.3 sinala que o complemento específico resultará da suma total dos importes dos seguintes compoñentes: un compoñente xeral, que determina en contías fixas anuais; un compoñente singular, por desenvolvemento de cargos académicos e o compoñente por méritos docentes (quinquenios). No Acordo da mesa xeral de negociación das Administracións Públicas de 25 de setembro de 2006, fixouse como obxectivo a incorporación do complemento específico ás pagas extraordinarias do PDI da Universidade, e no seu caso, do persoal laboral. Para que a aplicación desta medida puidésese levar a cabo de forma racional e sen que producisen disfuncións e desequilibrios nos sistemas retributivos de cada administración pública, admitíase que, dentro das previsións orzamentarias de cada administración, levasen a cabo os axustes necesarios para a súa execución. En execución deste Acordo, as Leis 42/2006, 51/2007 e 2/2008 de Orzamentos Xerais do Estado para os exercicios 2007, 2008 e 2009 respectivamente, recolleron incrementos da masa salarial dos funcionarios en servizo activo ao que resultase de aplicación o réxime retributivo da Lei 30/1984, de 2 de agosto, de medidas para a reforma da función pública, destinados ao aumento do complemento específico con obxecto de lograr, progresivamente, a súa percepción en catorce pagas ao ano. Estes incrementos non son de aplicación directa ao persoal docente e investigador das Universidades ao non atoparse dentro do ámbito subxectivo da función pública estatal. Este é o motivo polo que a Resolución do 25 de maio de 2010, da Secretaría de Estado de Facenda e Orzamentos, pola que se ditan instrucións en relación coas nóminas dos funcionarios incluídos no ámbito de aplicación da Lei 30/1984, de 2 de agosto, nos termos da Disposición final cuarta da Lei 7/2007, de 12 de abril, do Estatuto Básico do Empregado Público, e actualízanse con efectos de 1 de xuño de 2010 as contías das retribucións do persoal a que se refiren os correspondentes artigos da Lei de orzamentos xerais do Estado para o devandito exercicio, reflicte, no seu Anexo VII, as contías das retribucións do persoal docente das Universidades, establecidas no Real Decreto 1086/1989, de 28 de agosto, sobre retribucións do profesorado universitario sen incorporar os incrementos do complemento específico derivados do disposto nas Leis de orzamentos xerais do Estado para os exercicios 2007, 2008 e 2009. Segundo afírmase no documento sobre “Criterios interpretativos sobre o axuste retributivo das entidades integrantes do Sistema Universitario de Galicia previsto nos artigos 37 e 38 da Lei de orzamentos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2013” remitido ás universidades pola Dirección Xeral de Planificación e Orzamentos da Consellería de Facenda, o complemento específico que se perciba de forma adicional nos meses de xuño e decembro polo persoal docente e investigador das universidades do Sistema Universitario galego non vén establecido pola normativa básica estatal senón que é abonado polas Universidades, no seu caso, como pago a conta dunha futura regulación ou en virtude dunha resolución reitoral ou de feito, sen que exista ningunha norma que vincule ás Universidades para efectuar este incremento, sendo recoñecida esta circunstancia en numerosas sentenzas como a Sentenza do Xulgado Contencioso Administrativo nº 1 de Vigo de 23 de febreiro de 2011, a Sentenza do Xulgado Contencioso Administrativo nº 1 de Santiago de Compostela de 29 de outubro de 2010 ou a Sentenza do Xulgado do Contencioso Administrativo de Madrid de 19 de xaneiro de 2010. Con todo, o obxectivo de incluír nas pagas extraordinarias o 100% do total do complemento específico durante a vixencia do Acordo da mesa de negociación non se conseguiu de maneira xeral. É necesario, por tanto, a aprobación de normas especificas por Acordo do Consello de Ministros ou por Real Decreto para a aplicación do incremento do complemento específico deste persoal. Na actualidade tan só ditáronse, por Acordo do Consello de Ministros, normas específicas para o persoal docente pertencente á Universidade Nacional de Educación a Distancia. Por este motivo, a decisión sobre a aplicación do axuste retributivo sobre o devandito complemento específico percibido adicionalmente nos meses de xuño e decembro, no seu caso, correspondeulle exclusivamente ás universidades e non veu imposta pola consellería. Por evidentes razóns de equidade e seguridade xurídica, é preciso instar o recoñecemento normativo destes complementos nas pagas adicionais de maneira que o previsto para o conxunto do sector público sexa aplicable tamén ao persoal ao servizo das universidades. Sobre este punto comunicámoslle que estamos a examinar opcións para instar o desenvolvemento normativo por parte do Estado referido ás pagas adicionais do complemento específico dos meses de xuño e decembro para equiparar ao persoal ao servizo das universidades ao resto de sector público, nos termos aos que fai referencia o artigo 26 da Lei de orzamentos xerais do estado para 2013. Outras das cuestións expostas no escrito de queixa supón o exercicio de potestades ou competencias legalmente atribuídas á administración autonómica ou estatal como sucede coa autorización de contratacións de PDI laboral fixo, segundo a normativa básica estatal e a taxa de reposición das prazas de PDI fixo, equivalentes ao 10% das baixas que se produzan neses corpos. O artigo 23 da Lei de orzamentos xerais do Estado para o ano 2013 establece a prohibición de contratación á marxe dese límite. Fóra desta taxa, cada universidade mantén unha completa autonomía para determinar as prazas concretas que poden ser convocadas. En ningún caso, a administración autonómica pode intervir nos criterios para a selección de prazas nin o goberno das universidades permitiríao. A determinación dos persoais en función das necesidades docentes e investigadoras, o tipo de vinculación dese persoal e os criterios dos correspondentes procesos selectivos forman parte da potestade de autoorganización da universidade, a pesar de que este suxeito circunstancialmente a unha taxa de reposición. VI- Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar ao reitorado da Universidade de Santiago de Compostela a seguinte recomendación: Que a Universidade de Santiago de Compostela e, no seu caso, as demais entidades do Sistema Universitario de Galicia, en uso da súa autonomía, apliquen as medidas de axuste que poidan ser establecidas nas leis de orzamentos atendendo rigorosamente aos principios de equidade e proporcionalidade de acordo cos distintos réximes retributivos do seu persoal; que se procure non afectar os conceptos retributivos vinculados á produtividade ou á excelencia curricular; e que se adopten as medidas necesarias para a excelente execución do financiamento por resultados de investigación. Esta resolución diríxese ao reitorado da Universidade de Santiago de Compostela por ser á que pertencen a maior parte do persoal que promoveu as queixas ante esta institución a pesar de que, no seu caso, sexa aplicable a todas as entidades integrantes do Sistema Universitario de Galicia. A resolución comunícase tamén á Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria e ás universidades da Coruña e de Vigo para o seu coñecemento e efectos oportunos. Resposta da Universidade de Santiago de Compostela: non aceptada 23. Recomendación ao Reitorado da Universidade de Santiago de Compostela para que na aplicación dos axustes retributivos ao persoal investigador contratado con cargo a proxectos de investigación na Universidade de Santiago de Compostela, independentemente da relación laboral que teña e da aplicación orzamentaria coa que se financie, respéctese o principio de equidade tributaria e aténdase coidadosamente aos conceptos retributivos sobre os que pode legalmente facerse efectiva a redución (Expedientes Q/3768/13; Q/4001/13; Q/4042/13; Q/4187/13; Q/12463/13). Como sabe, nesta institución iniciáronse expedientes de queixa como consecuencia dos escritos de D. …, D. .., D. …, D. … e D. …, referentes aos recortes salariais que se estaban aplicando ao persoal investigador da Universidade de Santiago de Compostela contratado con cargo a proxectos de investigación. Ante iso requirimos informe a ese reitorado, que no seu día nola remitiu. Coa información achegada, esta institución considerou necesario requirir informe da Consellería de Facenda para o esclarecemento do problema formulado nos escritos de queixa. Con data do 8 de novembro foi recibido o informe da Dirección Xeral de Planificación e Orzamentos da Consellería de Facenda. Nel sinálase literalmente o seguinte: “O pasado día 22 de outubro tivo entrada o escrito no que se solicitaba informe ao amparo do previsto no artigo 22.1 da Lei do Valedor do Pobo, en relación cunha Queixa instada por persoal contratado con cargo a actividades de investigación da Universidade de Santiago de Compostela e relacionada coa medida prevista no artigo 37 da Lei 2/2013, de 27 de febreiro, de orzamentos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2013. A efectos de dar cumprida contestación, remítolle xunto con este escrito o informe solicitado sobre a fundamentación da medida adoptada no mencionado artigo 37. 1. Antecedentes. A queixa motívase nos feitos e consta dos antecedentes que se reflicten a continuación: Primeiro.- O artigo 37 Dous da Lei 2/2013 dispón que "as retribucións do persoal ao servizo das entidades integrantes do Sistema Universitario de Galicia reduciranse nunha porcentaxe equivalente ao obtido da aplicación do indicado na letra d) do parágrafo 1 do artigo 21 da presente lei sobre as retribucións íntegras anuais do persoal funcionario da Xunta de Galicia, debendo supoñer este axuste, no seu conxunto, un 5% da masa salarial de cada entidade". Engade o punto Tres que "a mencionada redución aplicarase sobre os conceptos retributivos cuxa regulación non sexa de competencia estatal e acordarase ao amparo das competencias da Comunidade Autónoma de Galicia, respectando o exercicio da autonomía universitaria. Esta redución será de aplicación a todo o persoal conforme ás retribucións íntegras anuais e con independencia da súa relación laboral e da aplicación orzamentaria coa que se financie. Segundo.- Alegan os interesados que formularon a queixa o seguinte: a) Que a Universidade de Santiago de Compostela debeu impoñer os recortes aos traballadores que perciben as súas retribucións a través do Capítulo I dos orzamentos e non aos traballadores contratados en proxectos de investigación, que perciben as súas retribucións a través do Capítulo VI dos orzamentos universitarios. b) Que o colectivo de persoal contratado con cargo a actividades de investigación é un colectivo “mileurista” e que o axuste que se lle impón non repercute nin para reducir a débeda da Xunta de Galicia nin a débeda da Universidade. c) Que os fondos para os proxectos de investigación proceden das distintas administracións públicas (autonómicas, nacionais e internacionais) e mesmo da empresa privada. d) Que o recorte é inxusto porque non reverte no incremento doutros capítulos dos orzamentos universitarios, xa que a cantidade resultante da rebaixa salarial queda a disposición do investigador principal, ao que non se lle consultou esta decisión, para que a redistribúa no proxecto de investigación. Terceiro.- O Valedor do Pobo requiriu ao reitorado da Universidade de Santiago que lle facilitase información sobre a queixa exposta, o cal manifestou o seguinte: a) Que a Universidade de Santiago de Compostela recibe mensualmente as achegas da Xunta de Galicia para retribuír ao seu persoal coa redución resultante do artigo 37 da lei orzamentaria. b) Que a Universidade de Santiago de Compostela procedeu á redución salarial do persoal ao seu servizo por imperativo legal e propuxo, no marco de negociación coa mesa conxunta de negociación sindical, que non se aplicase a redución ao persoal cunha retribución inferior a 13.551,29 (1,5 do salario mínimo interprofesional), de forma que só aplicou a redución salarial naqueles contratos vinculados á universidade por unha relación laboral con retribucións superiores 1,5 veces ao salario mínimo interprofesional. 2. Informe. Unha vez vistos os motivos da queixa e os anteriores antecedentes, emítese o seguinte informe en relación cos fundamentos ou motivación da medida prevista no artigo 37 da Lei 2/2013, no que alcanza á asimilación motivo da queixa: Primeiro.- Competencia. O artigo 31 do Estatuto de Autonomía de Galicia atribúelle á comunidade autónoma a competencia plena para regular e administrar o ensino en toda a súa extensión, niveis e graos, modalidades e especialidades, sen prexuízo do disposto no artigo 27 da Constitución española e nas leis orgánicas que o desenvolvan, é dicir, respectando a autonomía universitaria e as disposicións básicas da Lei orgánica 6/2001, de 21 de decembro, de universidades. Pola súa banda, o artigo 53 da mesma norma determina que lle corresponde á Xunta de Galicia a elaboración e aplicación do orzamento da comunidade autónoma e ao Parlamento o seu exame, emenda, aprobación e control. Segundo.- Exposición de motivos. A exposición de motivos da Lei 2/2013, do 27 de febreiro, de orzamentos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o 2013, fundamenta na situación económica nacional e internacional no momento da elaboración dos orzamentos, a necesidade de continuar coa racionalización do gasto público iniciada a mediados de 2009, de que o axuste se realice fundamentalmente no gasto de carácter improdutivo e, por último, por non ser bastante o axuste anterior debido á escasa marxe existente nos orzamentos, que ese axuste débese complementar cun esforzo en materia de persoal. Este esforzo concrétase nun axuste retributivo establecido de acordo cos principios de universalidade, equidade e progresividade e que se configura como unha redución que resulta de aplicar ás retribucións íntegras unha porcentaxe equivalente ao que se obtén de acordo co establecido no artigo 21.1 d) da Lei 2/2013 para o persoal funcionario. Os motivos expostos da medida obedecen á necesidade de manter a sustentabilidade das contas públicas nun escenario de redución do obxectivo de déficit e que obriga a manter os niveis retributivos ata que se consigan ingresos nuns termos semellantes ao intre no que se incorporaron as pagas adicionais do complemento específico nos meses de xuño e decembro. Segundo.- Ámbito de aplicación das medidas en materia de persoal. No sentido indicado, o Título II da Lei 2/2013 establece un axuste retributivo que ten carácter progresivo, xa que se obtén de aplicar unha porcentaxe ás retribucións íntegras, e que afecta, de forma universal e igualitaria, a todo o persoal ao servizo do sector público da Comunidade Autónoma de Galicia definido no artigo 13 Seis da propia lei, entre o que se inclúen as entidades do Sistema Universitario de Galicia. O carácter universal e igualitario da medida obriga á administración autonómica a aplicala a todo o persoal, con independencia do carácter dos fondos con que se financien as relacións laborais concretas. Terceiro.- Aplicación ao persoal das universidades. Para as universidades, o ámbito de aplicación do axuste defínese efectivamente no artigo 37 Dous da Lei 2/2013, que determina que afecta a todo o persoal ao servizo das entidades integrantes do Sistema Universitario de Galicia, independentemente da relación laboral que teñan e da aplicación orzamentaria coa que se financie a mencionada relación laboral. É dicir, a todo o persoal que manteña unha relación laboral que se financie a través do orzamento dunha das entidades do Sistema Universitario de Galicia. Neste sentido, o persoal contratado ao amparo de proxectos de investigación mantén unha relación laboral coa Universidade de Santiago de Compostela, relación que se financia con cargo aos orzamentos da mencionada entidade. No campo investigador, a medida só exclúe ao persoal en formación investigador ao que se refire a disposición transitoria da Lei 14/2011, da ciencia, a tecnoloxía e a innovación, que non mantén unha relación laboral coa universidade, por atoparse nunha situación xurídica de bolsa. Cuarto.- Límites para aplicar as medidas de axuste. O artigo 37 Tres da Lei 2/2013 establece que o axuste se acordará ao amparo das competencias da Comunidade Autónoma de Galicia, por iso o propio artigo exclúe da aplicación do axuste os conceptos retributivos cuxa regulación sexa de competencia estatal e, por suposto, con respecto á autonomía universitaria consagrado no artigo 27 da Constitución española e regulada na Lei orgánica 6/2001, de universidades. No marco desta normativa actuou a Universidade de Santiago de Compostela, primeiro, negociando coa mesa conxunta de negociación sindical a forma de practicar o axuste e, despois, adoptando as medidas internas para practicalo dentro da marxe concedida pola lei.” Á vista do contido dos informes e do fundamento normativo dos axustes salariais, convén facer as seguintes consideracións. Esta institución manifestou xa en varias ocasións que non está en cuestión a necesidade de equilibrar as contas públicas e corrixir o déficit fiscal (á marxe de que non se esclareceu a responsabilidade no desequilibrio do gasto público que se atopa na orixe desta situación). O problema fundamental é determinar se os axustes están a practicarse con criterios de equidade e proporcionalidade. E, sobre todo, o impacto que determinadas medidas que responden a unha situación económica adversa conxuntural poden ter sobre sectores de actividade ou produtivos que requiren longos períodos de estabilidade para obter resultados significativos. A investigación científica é un deses campos, e a forma na que se está procedendo coas políticas públicas neste campo condenan ao noso país a unha situación de prolongada dependencia científica e tecnolóxica e á perda de inxentes fondos públicos investidos na formación dos científicos e do seu cualificación. No caso das queixas sobre as reducións salariais dos investigadores contratados con cargo a proxectos de investigación, a cuestión que debe ser analizada é a forma concreta na que se practicaron esas reducións e sobre que conceptos retributivos. Desde o punto de vista obxectivo, existen tamén varios criterios que modalizan o alcance do artigo 37.2 da citada lei de orzamentos. A pesar de que a norma declara que a redución será aplicable nunha porcentaxe das retribucións anuais íntegras, dita redución non poderá afectar os conceptos retributivos cuxa regulación sexa de competencia estatal, é dicir, o soldo e os trienios (cfr. Título III da Lei 17/2012, de 27 de decembro, de Orzamentos Xerais do Estado para o ano 2013). Polo tanto, terá que practicarse sobre os conceptos retributivos autonómicos que no caso do persoal ao servizo das universidades públicas son moi diversos: xunto ao complemento de destino e ao complemento específico existen os complementos de recoñecemento do labor docente, o complemento de recoñecemento do labor investigador, o complemento de recoñecemento de excelencia curricular ou o recoñecemento por cargos de xestión. Os principais problemas que atopamos nos contratos de investigadores financiados con cargo a proxecto expónse a continuación. En sentido estrito, este tipo de investigadores ten, polo xeral, un único concepto retributivo en nómina chamado “soldo de investigación”, que percibe en catorce pagas da mesma contía. Non ten ningún tipo de complementos, nin se lles recoñece antigüidade. Por tanto, non pode falarse, en sentido técnico, de conceptos retributivos de fixación estatal xa que non perciben o soldo base establecido para o resto da función pública, nin os trienios. Pero tampouco pode falarse de conceptos retributivos de fixación autonómica xa que non perciben ningún deles. O soldo de investigación é fixado polo investigador principal do proxecto en función das achegas que teña o capítulo de persoal do proxecto de investigación. Trátase dunha cantidade moi variable xa que vén determinada, ademais de polos fondos dispoñibles do proxecto, polo perfil do investigador, polas tarefas encomendadas, pola adicación efectiva ao proxecto e por outras continxencias do posto de traballo. Non hai máis conceptos retributivos que configuren a nómina destes investigadores. Por tanto, podería atentar contra o principio de equidade tributaria darlle a este colectivo o mesmo trato fiscal que ao resto do persoal ao servizo das universidades (PDI funcionario e contratado e PAS funcionario e laboral fixo) xa que a carga tributaria non recae sobre idénticos conceptos. A propia lei exclúe a aplicación do axuste sobre o soldo base, por ser un concepto tributario de fixación estatal. Con todo, este colectivo de traballadores asume o esforzo fiscal integramente sobre o seu soldo porque é o único concepto polo que perciben retribución. A pesar de que a administración defende o carácter universal e igualitario do esforzo, esa igualdade é só aparente xa que a distribución da carga fiscal non parte de condicións iguais. É dicir, ao configurarse o axuste como unha porcentaxe das retribucións íntegras anuais, créase a aparencia dunha distribución progresiva e igualitaria do esforzo fiscal en función da capacidade económica, pero o certo é que resulta extremadamente inequitativo xa que os elementos obxectivos de determinación dos ingresos son absolutamente diferentes. No caso do persoal funcionario e laboral do capítulo I dos orzamentos da universidade, os axustes afectan, no seu caso, ás pagas adicionais do complemento específico dos meses de xuño e decembro (cando se perciban, se é o caso); ao IPC galego; ao complemento de produtividade e aos demais complementos retributivos autonómicos (recoñecemento ao labor docente, ao labor investigador, polos cargos de xestión e á excelencia curricular docente e investigadora). En cambio, no caso dos investigadores contratados con cargo a proxectos, a redución salarial afecta integramente ao soldo, e de maneira máis intensa porque non se lles recoñece ningún tipo de complemento específico polo que tampouco teñen paga adicional deste complemento nas pagas de xuño e decembro. Por outra banda, vese afectado tamén o principio de eficiencia xa que as contías resultantes da redución non repercuten na redución da débeda pública e reverten necesariamente nos fondos do proxecto ao tratarse de achegas finalistas. É certo que tales fondos contabilízanse nos orzamentos da universidade, que é o órgano que administra o seu investimento, pero son cantidades diferenciadas das achegas mensuais que a universidade recibe da Xunta de Galicia para retribuír ao seu persoal, que se acadan xa coa redución bruta aplicada sobre o conxunto da masa salarial. Pola contra, hai que lembrar que os fondos dos proxectos de investigación non derivan dos orzamentos xerais senón de convocatorias de concorrencia competitiva en función dos méritos do equipo de investigación e que a súa orixe é diverso: convocatorias públicas nacionais ou internacionais de financiamento competitivo de proxectos, ou ben mediante contratos con empresas ou organismos. As súas contías son fixas, os seus gastos están predeterminados na memoria económica do proxecto (equipamento, gastos específicos de laboratorio, fondos bibliográficos, inscrición en congresos...) e figuran en partidas orzamentarias diferentes dentro do capítulo VI do orzamento universitario, contra as que se fan efectivos os salarios do persoal contratado. Resulta tamén disfuncional a situación producida respecto dos eventuais investigadores en formación que son retribuídos mediante bolsas asociadas a proxectos e aos que, malia que os fondos proveñan da mesma partida orzamentaria e do mesmo proxecto de investigación, ao non manter unha relación laboral coa universidade, por atoparse nunha situación xurídica de bolsa, están excluídos da redución. Hai que mencionar tamén que nos criterios interpretativos sobre o axuste retributivo das entidades integrantes do sistema universitario de Galicia previsto nos artigos 37 e 38 da Lei de orzamentos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2013, sinálase de maneira expresa os problemas que a aplicación do axuste ten sobre o distinto tipo de persoal ao servizo das universidades e, en concreto, ás disfuncións a que pode dar lugar o axuste sobre os complementos autonómicos no caso do PDI funcionario. Pero non é a única disfunción xa que o caso do colectivo que nos ocupa é aínda máis problemático. Desde o punto de vista do ámbito subxectivo, a Lei 2/2013 de orzamentos establece con claridade no artigo 37.2 que o axuste retributivo afecta a todo o persoal ao servizo das entidades integrantes do Sistema Universitario de Galicia, independentemente da relación laboral que teñan e da aplicación orzamentaria coa que se financie a mencionada relación laboral. Esta cláusula, que semella ter un alcance universal, admite, na práctica, varias excepcións. É un feito evidente a existencia de diversos réximes retributivos e todos eles están detallados con claridade na Lei 17/2012, de 27 de decembro, de Orzamentos Xerais do Estado para o ano 2013, texto consolidado de 30 de outubro de 2013, que regula os gastos de persoal en atención ao réxime retributivo de cada sector e refírese ao persoal laboral do sector público no artigo 27 establecendo varias particularidades, incluso a do persoal non suxeito a convenio colectivo, cuxas retribucións veñan determinadas en todo ou en parte mediante contrato individual, establecendo o deber de comunicar as retribucións satisfeitas e devengadas durante 2012 ao Ministerio de Hacienda y Administraciones Públicas, a través da Secretaría de Estado de Presupuestos y Gastos, pero mantendo a singularidade da súa retribución. Por outra banda, no marco de negociación coa mesa conxunta de negociación sindical, a Universidade de Santiago de Compostela acordou que non se aplicase a redución ao persoal cunha retribución inferior a 13.551,29 (1,5 do salario mínimo interprofesional), de forma que só aplicou a redución salarial naqueles contratos vinculados á universidade por unha relación laboral con retribucións superiores 1,5 veces ao salario mínimo interprofesional. Por esta razón, consideramos que, do mesmo xeito que se propuxo no seu día por parte da Dirección Xeral de Planificación e Presupostos unha aplicación modalizada da redución salarial segundo os réximes retributivos (persoal funcionario docente e investigador, persoal docente e investigador contratado, persoal docente e investigador vinculado ao SERGAS e persoal de administración e servizos funcionario e laboral, acordando os conceptos retributivos sobre os que se aplicaría o axuste das súas retribucións e a prelación entre eles), hai que distinguir entre o persoal investigador en función das particularidades da súa retribución e da súa relación laboral. Como xa dixemos, o colectivo de investigadores está a ser, nestes momentos, un dos que padece de xeito máis intenso as consecuencias da falta de financiamento, o que repercute na perda de talento e formación, e na precariedade dos propios proxectos por falta de continuidade. No seu día, a Dirección Xeral da Función Pública, a Secretaría Xeral de Universidades e a Asesoría Xurídica Xeral da comunidade autónoma, descartaron a opción proposta polas universidades de aplicar a redución retributiva sobre o conxunto das retribucións, mediante un concepto xeral redutor da nómina, sen ter que afectar a cada un dos elementos retributivos de forma individualizada, calculándose así a redución salarial sobre o montante retributivo bruto de cada empregado público. Esta opción non se considerou aceptable por considerar que no fondo afectaba a conceptos retributivos de competencia estatal para o PDI funcionario. Do mesmo xeito, pódese entender que, no caso dos investigadores contratados con cargo a proxectos de investigación, a redución aplicada integramente sobre o soldo de investigación está a afectar a un elemento retributivo que non pode ser considerado como un complemento autonómico. Por todo o sinalado ata agora, considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a ese reitorado a seguinte recomendación: Que na aplicación dos axustes retributivos ao persoal investigador contratado con cargo a proxectos de investigación na Universidade de Santiago de Compostela, independentemente da relación laboral que teña e da aplicación orzamentaria coa que se financie, respéctese o principio de equidade tributaria e aténdase coidadosamente aos conceptos retributivos sobre os que pode legalmente facerse efectiva a redución xa que a lei determina que para chegar á redución establecida practicaranse os axustes sobre os complementos retributivos autonómicos. A pesar de que esta resolución diríxese ao reitorado da Universidade de Santiago de Compostela por ser á que pertencen todos os investigadores que promoveron queixas ante esta institución, podería ser aplicable no seu caso, a todas as entidades integrantes do Sistema Universitario de Galicia. Resposta da Universidade de Santiago de Compostela á recomendación: non aceptada V- CONSIDERACIÓNS FINAIS -É case un lugar común insistir en que un modelo educativo de éxito require unha planificación coidadosa, uns obxectivos estratéxicos concretos e ben definidos, un amplo acordo social sobre a importancia da educación para o futuro e o benestar da sociedade, un marco normativo estable e un financiamento público suficiente, sostible e continuado en atención a criterios de eficiencia de gasto e calidade do servizo. Case ningún destes principios se cumpre adecuadamente en España, polo que consideramos que a situación necesita modificarse con urxencia. -No ámbito da educación obrigatoria, hai que insistir no carácter prioritario do servizo público educativo en todo o relacionado coas prestacións administrativas vinculadas ao contido esencial do dereito fundamental, sen que caiba aplicar aquí restricións ou reducións: profesorado ordinario e de apoio, bolsas e axudas, condicións materiais dos centros e, en xeral, das instalacións docentes; recursos educativos (libros de texto, bibliotecas, laboratorios, recursos dixitais...), e outros. -No ámbito dos recursos educativos complementarios, debe garantirse a prestación sempre que teña un carácter compensatorio de desigualdades ou sexa imprescindible para o exercicio do dereito fundamental á educación, atendendo as condicións socioeconómicas que xustifican o gasto público na subvención destes recursos. -Deben reforzarse as medidas de apoio educativo nos supostos previstos na normativa reguladora e avanzar na atención á diversidade, en especial, a escolarización de alumnos diabéticos e a escolarización de nenos con trastornos de espectro autista, como os alumnos con síndrome de Asperger, outras alteracións cognitivas ou alumnos con trastornos xeralizados de desenvolvemento. Respecto de ambos problemas detéctase un certo descoñecemento da patoloxía (síntomas, reacciones del alumno...) e unha evidente falta de recursos. No caso dos alumnos con diabetes, é imprescindible levar a cabo a formación e información necesaria do persoal docente e a organización dos coidados aos alumnos con esta enfermidade, a través dos recursos sanitarios que sexan procedentes. En el caso dos alumnos con síndrome de Asperger, unha adecuada preparación dos orientadores dos centros onde estean escolarizados para articular adecuadamente os seus apoios, tanto nos métodos de aprendizaxe como nas súas habilidades sociais. Estamos traballando en ambas cuestións con ocasión das queixas recibidas. No caso dos alumnos con trastornos de espectro autista, co obxectivo de que se extreme o control das súas relacións sociais nos centros, corrixindo condutas de exclusión por parte dos seus iguais e, naturalmente, de agresión, e se dese o caso. Creemos que debe traballarse a nivel psico-educativo co profesorado, a través das canles propias de formación docente, e co alumnado, a través das titorías, para posibilitar un mellor coñecemento da problemática deste tipo de alumnos, o que redundará na calidade da convivencia no centro escolar. -En cuanto á progresiva diminución do alumnado das escolas situadas en pequenas localidades, que leva á supresión de unidades, co agrupamento de alumnos de distintas etapas e niveis, e á redución do profesorado destes centros, esta situación percíbese polas familias como unha evidente falta de apoio á opción de vivir en aldeas e pobos pequenos dependendo dunha actividade económica vinculada ao sector primario. Debemos insistir na urxencia de articular novas políticas públicas que favorezan un crecemento demográfico equilibrado, con especial atención ao medio rural, procurando manter e mellorar até onde sexa posible, as súas infraestruturas, incluídas as educativas, entre outros programas de desenvolvemento e xestión do medio rural. - En canto aos supostos de acoso escolar, a criterio desta institución, é fundamental avanzar na loita contra a violencia escolar porque nada hai máis oposto á formación que debe transmitirse nos centros educativos que a tolerancia, calquera que sexa o seu grao, con condutas que atenten contra a dignidade dos alumnos. Non cabe falar xa só de comportamentos típicos da adolescencia senón que coñecemos queixas nas que os que acosaban a un compañeiro ou compañeira eran nenos de primaria. A violencia escolar é tamén social e psicolóxica. Aínda que se producen agresións físicas, intimidación e coacción, é moi frecuente a exclusión social, o illamento, ou condutas como a de ridiculizar, humillar, poñer alcumes, non deixar participar en actividades, enfrontar aos compañeiros contra a vítima, facer correr rumores, etc. Este acoso psicolóxico é moito máis daniño que o acoso físico e produce maiores taxas de estrés postraumático polo que debe erradicarse absolutamente do entorno escolar. Confiamos en que a entrada en vigor do Protocolo xeral de prevención, detección e tratamento do acoso escolar e do ciberacoso nos centros docentes de niveis non universitarios sostidos con fondos públicos da Comunidade Autónoma de Galicia e das súas instrucións, aprobados ambos documentos este ano, contribúa a eliminar estes comportamentos intolerables. -No ámbito da educación superior, é exixible ás universidades un esforzo para corrixir unha inadecuada aplicación das reducións salariais á pluralidade de situación laborais e tipos de vinculación contractual que se dan entre os seus traballadores; un esforzo de maior rigor na denominación dos títulos expedidos que elimine calquera tipo de confusión sobre a súa natureza (se se trata ou non de títulos oficiais con validez en todo o territorio nacional ou son títulos propios) e sobre os seus efectos académicos e profesionais. É imprescindible unha ampla difusión do novo marco de titulacións, da natureza, recoñecemento oficial e efectos de cada título e das posibilidades formativas que implican. É preciso que as universidades, no ámbito dos títulos non oficiais que poidan expedir, e as escolas superiores, utilicen con rigor as denominacións legalmente adecuadas á natureza dos títulos que expiden. -É ineludible unha maior exixencia no control e supervisión das condicións nas que se ofertan os títulos, incluídos os títulos de master, que en ocasións se imparten de modo que non se alcanzan uns mínimos de calidade; e un compromiso decidido para conseguir niveis de excelencia na docencia e na investigación, razón de ser das institucións universitarias. AREA DE INDUSTRIA, COMERCIO E TURISMO I- INTRODUCIÓN A normativa estatal e autonómica que regula cada un dos sectores que integran esta área configuraron e van condicionar a tramitación e resolución dos expedientes de queixas adscritos ao seu ámbito material. 1. En industria No marco das dificultades polas que atravesa o sector empresarial coa finalidade de mellorar a súa competitividade podemos, actualmente, destacar tres: a rixidez do acceso ao crédito financeiro, a morosidade nos pagos (cunha referencia especial ás administracións públicas) e a crise do sistema eléctrico. Por razón da materia asignada a esta área, entendemos que debemos centrarnos nesta última causa, acentuada polo grave desequilibrio anual existente entre ingresos e custos do sector eléctrico. Con base nos datos dispoñibles, facilitados pola la Comisión Nacional de Energía o 10 de maio de 2013, a débeda do sector eléctrico ascendía a 26.062, 51 millóns de euros, e o déficit tarifario, xerado ao longo da última década, converteuse xa en estrutural . Como factores determinantes deste déficit, enuméranse: a caída da demanda por parte do consumidor, o incremento da produción eléctrica a partir de fontes renovadas primadas e a redución dos prezos de mercado. Para corrixir este déficit e evitar o risco de quebra do sector eléctrico, xa se adoptaron no ano 2012 un conxunto de medidas lexislativas: -O Real Decreto-lei 1/2012, polo que se procede á suspensión dos procedementos de preasignación de retribucións e á supresión dos incentivos económicos para novas instalacións de produción de enerxía eléctrica a partir de coxeneración, fontes de enerxía renovables e residuos. - O Real Decreto-lei 13/2012, polo que se traspoñen directivas comunitarias en materia de mercados interiores de electricidade e gas e en materia de comunicacións electrónicas. -O Real Decreto-lei 20/2012, de medidas para garantir a estabilidade orzamentaria e o fomento da competitividade. -Por último aprobouse a Lei 15/2012, de medidas fiscais para a sustentabilidade enerxética, adoptándose medidas de carácter excepcional para que os custos do sistema fosen financiados tanto cos ingresos procedentes das peaxes de acceso e demais prezos regulados, como de determinadas partidas consignadas nos orzamentos xerais do estado. Como estas medidas lexislativas resultaron insuficientes para eliminar o déficit do sistema eléctrico, tomáronse outras dentro do exercicio económico 2013 que enumeraremos noutro apartado. 2. En comercio e consumo O seu marco xurídico é estatal e autonómico. Na vertente estatal destacamos a Lei 17/2009, –a cal traspuxo a Directiva comunitaria 206/123/CE do Parlamento e do Consello, -que regulou o libre acceso ás actividades de servizos así como o Decreto-lei 19/2012, de medidas urxentes de liberación do comercio e de determinados servizos. Na vertente autonómica, hai que anotar a Lei 13/2010, reguladora do comercio interior de Galicia e a Lei 1/2013, que modificou a Lei 13/2006, de horarios comerciais de Galicia. Tamén hai que citar, pola súa incidencia no sector de consumo, o texto refundido da Lei xeral para a defensa dos consumidores e usuarios, aprobado polo Real Decreto-lei 1/2007, e a Lei autonómica 2/2012, galega de protección xeral de persoas consumidoras e usuarias. 3. En turismo A regulación xurídica deste sector foi actualizada pola Lei autonómica 7/2011, de turismo de Galicia, para adaptala á realidade social do sector e á Directiva comunitaria 2006/123/CE. Tamén e dentro deste apartado, pola súa singularidade, consideramos oportuno mencionar o Decreto da Xunta de Galicia, 215/2012, que regula os furanchos e que a normativa galega non os considera como establecementos de restauración aínda que admite a necesidade dunha regulación propia. II- DATOS CUANTITATIVOS 1 Número de queixas recibidas no ano 2013 Se comparamos o número de queixas tramitadas no ano 2012 (89) coas rexistradas no exercicio 2013 (870), o resultado cifrado reflicte un incremento de 781 queixas. Pero este resultado é aparente porque das 870 tramitadas, 750 son queixas múltiples, con identidade formal no seu obxecto: opoñerse á instalación dunha subestación eléctrica en Bértola, Concello de Vilaboa (Pontevedra), xa que a plataforma creada, os veciños asinantes e as autoridades locais están en contra do lugar elixido para a súa localización con argumentos semellantes. Por tanto, o resultado real do ano 2013 sería de 122 queixas iniciadas –unha vez restadas de 870, as 748 acumuladas-. En todo caso hai que anotar un incremento notable xa que das 89 do ano 2012 pasouse a 122 queixas no ano 2013. De conformidade co anteriormente exposto, o cadro estatístico sería o seguinte: Total reclamantes Total asuntos Iniciadas 870 122 Admitidas 833 95,73 % 87 71 % Non Admitidas 35 4,02 % 35 29 % Remitidas ao Defensor del Pueblo 2 0,25 % 0 0- 2. Situación ao termo do exercicio económico O resultado numérico é o seguinte: Total reclamantes Total asuntos Concluídas 73 9 % 75 86 % En tramite 760 91 % 12 14 % III- ACTIVIDADE DE SUPERVISIÓN 1. Industria A aplicación da normativa vixente incidiu principalmente en dous sectores, o de subministración eléctrica e o referente ás comunicacións electrónicas. A) Subministración de enerxía eléctrica No apartado introdutorio mencionabamos as medidas lexislativas adoptadas no ano 2012 para facer fronte ao déficit do sector eléctrico. Neste punto consideramos oportuno citar as adoptadas no ano 2013. A primeira norma aprobada foi o Real Decreto-lei 2/2013, que introduciu novas medidas para corrixir os custos do sector eléctrico e os ingresos obtidos a partir dos prezos regulados, tratando de evitar a súa asunción por parte dos consumidores. A segunda foi o Real Decreto-lei 9/2013, de medidas urxentes para garantir a estabilidade financeira do sistema eléctrico. A terceira a Lei 15/2013, pola que se establece o financiamento, para o ano 2013, de determinados custos do sistema eléctrico con cargo aos orzamentos xerais do estado. A cuarta foi a Lei 24/2013, do sector eléctrico, lei que se enmarca no ámbito da reforma estrutural deste sector e que figura incluída no programa nacional de reformas de 2013 de España, aprobadas polo Consello da Unión Europea de 9 de xullo de 2013. No seu preámbulo declárase que “durante este tiempo se han producido cambios fundamentales en el sector eléctrico que han provocado la continua actuación del legislador y motivan la necesidad de dotar al sistema eléctrico de un nuevo marco normativo”. Pero -a pesar do propósito unificador- non será a última norma que peche o espazo lexislativo eléctrico, porque o Real Decreto-lei 17/2013, modifica a disposición final vixésimo novena punto 1, da Lei 22/2013, de presupuestos generales del Estado para el año 2014. Ou sexa unha norma publicada catro días antes. Con este marco xurídico, a prestación do servizo de enerxía eléctrica evolucionou de forma significativa. En principio catalogouse como un servizo público condicionado por unha forte intervención administrativa. A partir das leis citadas 54/1997 e 17/2007, configurouse como un servizo esencial. Posteriormente e como consecuencia da transposición de directivas comunitarias cualificouse como un servizo de prestación universal. Agora e despois da aprobación da Lei 24/2013, o apartado primeiro do seu preámbulo declara que “constituye un servicio de interés económico general pues la actividad económica y humana no puede entenderse hoy en día sin su existencia.” A apuntada evolución normativa do sector xustifica a variedade de reclamacións atendidas por diversas causas, feito que nos obriga, por razóns metodolóxicas, a fixar os criterios de agrupación seguintes: a) Instalación do tendido eléctrico, enganche e mantemento. Dentro deste epígrafe destacan, tanto polo seu número como pola súa complexidade, as 740 queixas presentadas á instalación dunha subestación eléctrica en Bértola. As iniciadas, a partir dos expedientes 5609/13 e 13440/13, constatan a existencia de dous grupos de interesados: - Os veciños que, a título individual ou a través da plataforma de afectados creada, formulan a súa oposición contra a construción dunha subestación eléctrica na parroquia de Bértola, termo municipal de Vilaboa, promovida pola empresa Red Eléctrica de España, S.A, cuxa autorización administrativa, aprobación de proxecto de execución e declaración, en concreto, da súa utilidade pública, foi aprobada polo Consello da Xunta de Galicia o 24 de xaneiro de 2013. As múltiples alegacións dos veciños e da plataforma de afectados creada teñen un contido material semellante, cunha argumentación baseada en consideracións de falta de xustificación das instalacións; do seu impacto visual e social e da súa incidencia na calidade de vida; en aspectos de carácter medio ambiental, urbanísticos e polos seus efectos no campo eléctrico magnético. - Pola súa banda, o Sr. alcalde formula o 5 de abril de 2013 un requirimento de anulación contra os acordos do Consello da Xunta de Galicia do 24 de xaneiro de 2013, de conformidade co establecido no artigo 44.1 da lei 29/1998, reguladora da xurisdición contenciosa-administrativa. Fundamenta a súa oposición nos prexudiciais efectos que se orixinarán sobre a paisaxe, os recursos hidrolóxicos, sobre o medio social e a calidade de vida dos seus veciños. Reitera desta forma algunha das alegacións xa presentadas no trámite de información pública, as cales se recollen no antecedente de feitos número 5 e que foron contestadas no fundamento de dereito terceiro do citado acordo da Xunta de Galicia do 24 de xaneiro. A última resolución recaída neste expediente –ata o 31 de decembro de 2013- é da Dirección Xeral de Enerxía e Minas, de 7 de novembro de 2013, na que se reiteran os fundamentos xurídicos 3º e 4º do citado acordo da Xunta de Galicia, de 24 de xaneiro, polo cal se autorizou a citada subestación eléctrica. Ao peche deste informe, os recursos presentados ante a Xunta de Galicia atópanse pendentes de resolución. Tamén, pola súa incidencia ambiental, mencionamos o proxecto de instalación da liña de alta tensión Fontefría-Fronteira Portuguesa (expedientes números: 3995 e 4010/13), en tramitación ante o Ministerio de Energía. Por último, os restantes cinco expedientes incluídos neste epígrafe recollen queixas contra a expropiación e ocupación de terreos para a instalación ou reforzo de transformadores eléctricos, a non autorización de enganches ás liñas de subministración (por falta de licenza de primeira ocupación ou do boletín de enganche das vivendas construídas) e polos danos ocasionados como consecuencia da realización de tarefas de limpeza e mantemento do tendido eléctrico. b) Continuidade e calidade da subministración de enerxía eléctrica Once expedientes incluímos neste epígrafe, motivados por cortes prolongados na subministración eléctrica, interrupcións illadas, caídas de tensión…… , cunha mención especial para os expedientes 296/13, 751/13 e 18824/13. O primeiro pon de manifesto a demora excesiva en adoptar unha resolución por parte da administración autonómica competente: dous anos e tres meses para a revisión dunha factura eléctrica. O segundo deles foi promovido por unha plataforma de afectados contra o plan de substitución de contadores na zona de distribución de Begasa na provincia de Lugo (Real Decreto 1110/2007). Atópase en trámite. O terceiro foi iniciado de oficio pola oficina do Valedor do Pobo como consecuencia da borrasca denominada Dirk, que tivo lugar entre as 20 horas do día 23 de decembro e a madrugada do 25 de decembro de 2013, a cal afectou a máis de 300.000 usuarios na Comunidade Autónoma de Galicia. Ante esta situación de emerxencia e dada as datas na que se desenvolveu a cicloxénese, o Valedor do Pobo solicitou ás empresas distribuidoras que informasen das medidas adoptadas para restablecer o servizo e das compensacións que correspondesen aos clientes afectados polo corte ou a suspensión de subministración. O expediente de queixa atópase en trámite agardando o informe da Consellería de Economía e Industria. c) Cambio de tarifa eléctrica e facturación bimestral Neste apartado incluímos oito expedientes que foron concluídos. O primeiro que sorprende ao informador é a caída de reclamacións por este concepto. A razón hai que buscala na disposición derrogatoria única do Real Decreto 1718/2012, que anulou a disposición adicional sétima, Real Decreto 1578/2008, a cal estableceu a tarifa mensual estimada cunha lectura bimestral dos equipos de medida instalados para o efecto. Iso permitiu que a factura do consumo eléctrica sexa agora bimestral con lectura real, acolléndose desta forma as múltiples reclamacións de anos anteriores contra a lectura mensual estimada. Tamén debemos destacar e con relación ao expediente 5597/13, a resolución favorable da Xefatura Territorial da Consellería de Economía e Industria de Pontevedra co contido literal seguinte: “Estimar a reclamación presentada por …. no expediente IN635A2012/126-4, polo que a compañía Gas Natural SUR SDG, SA, ha de proceder a devolver as cantidades indebidamente percibidas, con intereses de demora e a abonar en concepto de indemnización a maior das seguintes cantidades: 90,15 euros (por tres incumprimentos ao non atender no prazo de cinco días tres reclamacións) ou o 10% da primeira facturación completa. Se como consecuencia dos erros na instalación do contador ocasionáronse máis danos, poderá reclamar en vía civil a indemnización de danos e prexuízos que devandito incumprimento causoulle, non sendo competencia da administración a súa determinación”. d) Outras reclamacións Agrupamos neste epígrafe aquelas que, sendo a súa resolución competencia da Consellería de Economía e Industria, non resulta posible encadralas nos tipos anteriormente sinalados. Entre elas, mencionamos as referentes á homologación de tractores (expediente 24/13), unha reclamación patrimonial por danos (expediente 119/13), a inactividade denunciada da Dirección Xeral de Comercio sobre o prezo da auga de consumo doméstico (expedientes 281 a 285/13 e expediente 314/13), inspeccións en materia de calefacción e instalacións eléctricas (expedientes 584/13 e 1707/13), incumprimento da normativa en materia industrial (expediente 14567/13) e a instalación dun guindastre nun estaleiro cuxo xiro voa sobre o espazo público e as vivendas próximas (expediente 5501/13). B) Comunicacións telefónicas e electrónicas Ademais das normas estatais aprobadas con proxección no ámbito competencial das comunidades autónomas, como son o Real Decreto-lei 1/2009, de medidas urxentes en materia de telecomunicacións e do Real Decreto-lei 13/ 2012, que incorpora ao ordenamento xurídico español o novo marco regulador europeo -composto pola Directiva 200/136/CE do Parlamento Europeo e do Consello, (dereitos dos cidadáns) e a Directiva 2009/140/CE do Parlamento Europeo e do Consello, (Marco Común das Redes e dos Servizos e das comunicacións electrónicas)-, hai que mencionar a achega da Comunidade Autónoma a este sector. Neste sentido destacamos a aprobación da Lei 3/2013, de 20 de maio, de impulso e ordenación das infraestruturas de telecomunicacións de Galicia. Constitúese nun instrumento lexislativo para potenciar o camiño aberto cara á execución do Plan estratéxico Galicia 2010-2014-Horizonte 2020. 2. Consumo Como sinalabamos anteriormente, o marco xurídico homoxéneo constituído pola Lei estatal 1/2007, e a Lei autonómica 2/2012, ambas de protección xeral do consumidor e usuario, facilitaron o labor dos organismos autonómicos na tramitación das reclamacións deste sector. A esta normativa hai que incluír a obrigación asumida pola Axencia de Modernización Técnica de Galicia de promover a información e protección dos consumidores e usuarios, tal como establece a disposición adicional terceira da lei 3/2013, xa citada. Coa finalidade de informar ao consumidor reclamante nos sectores eléctrico e de gas, parécenos oportuno lembrar a vixencia da instrución número 1/2011, da Consellería de Economía e Industria. Nela determínase o órgano competente e o procedemento para a atención de reclamacións por facturacións erróneas, corte de subministración por falta de pagamento dos recibos ou por incumprimento das condicións pactadas nos contratos de prestación de subministración enerxética. Inicialmente foron tramitadas polas unidades de industria e actualmente son atendidas polos servizos de consumo integrados no Instituto Galego de Consumo. Efectuada esta consideración xeral, anotamos a tramitación, neste sector de consumo, de nove expedientes de variado contido: Dos citados expedientes resaltamos a desconformidade co servizo prestado por unha clínica dental (62/2013); a deterioración dunha alfombra tratada nunha tinturería (123/2013); a demora na tramitación de expedientes sometidos ao sistema arbitral de consumo (629 e 680/2013); e dun modo especial os motivados por preferentes e titulares de obrigacións subordinadas (expedientes 748, 1789 e 180/2013); alta nun programa informático (1740/2013) e a reclamación formulada contra a configuración dos prezos dos carburantes (3989/2013). 3. Comercio O marco xurídico autonómico deste sector está configurado polas leis autonómicas 1/1996, sobre regulación das actividades feirais de Galicia e a 13/2010 de comercio interior de Galicia. A esta normativa sumamos o Decreto 118/2012, que regula o rexistro galego de comercio. Antes de relacionar os expedientes incluídos neste apartado, hai que formular unha consideración de carácter xeral: existe unha dificultade contrastada para deslindar algunhas reclamacións que afectan o consumo daqueloutras que son propias do comercio e que se reflicten no transcurso da súa tramitación. Con esta observación, podemos relacionar nove expedientes sobre materias diversas: deficiente sinalización no interior dos establecementos comerciais (expedientes 552 e 586/2013); adquisición dun can con historial inexacto (3778/2013); e compra en establecementos comerciais de artigos para o fogar con danos (420, 478 1694 e 14408/2013). Mención separada merecen dous expedientes que inciden en supostos de competencia desleal e intrusismo. O primeiro (expedientes 4033 e 14567/2013) foi promovido por unha asociación de empresas instaladoras de saneamentos, calefacción, climatización, electricidade, fontanería, refrixeración, produtos petrolíferos líquidos….. dentro do ámbito territorial da provincia de Pontevedra. Practicadas as correspondentes actuacións para a comprobación das denuncias formuladas, que afectaban á seguridade industrial, a Subdirección Xeral de Administración Industrial elaborou e aprobou un protocolo de actuación, comunicado á asociación promotora dos expedientes nos seguintes termos: Cando se recibe unha denuncia, a Xefatura Territorial comprobará se a empresa denunciada figura inscrita no correspondente rexistro de empresas prestadoras de servizos no ámbito da seguridade industrial e que ten por tanto, presentada a súa declaración responsable. En caso afirmativo seralle comunicada ao denunciante e arquivarase o expediente. No caso de que a empresa denunciada non figure inscrita no correspondente rexistro, remitiráselle un requirimento para que, no prazo de quince días, presente a documentación que xustifique, que está debidamente habilitada para prestar o servizo. Se a empresa non contesta ou non remite a documentación completa, incoaráselle o correspondente expediente sancionador. Se a empresa contesta e se comproba que ten toda a documentación, comunicarallo ao denunciante e arquivarase o expediente. No caso de que na denuncia non figuren os datos identificativos da empresa denunciada, remitirase un escrito ao denunciante comunicándolle que, se é posible (artigo 11.1, letra d, do Real decreto 1398/1993, de 4 de agosto) debe identificar á empresa denunciada, pedíndolle que facilite os datos mínimos identificativos da mesma (nome/razón social/NIF/CIF e dirección) informándolle que de non facelo, poderá arquivarse a súa denuncia sen máis trámite. Con independencia do exposto, informarase da denuncia ao Concello do lugar no que se cometeron os feitos denunciados e á policía, solicitándolles a súa colaboración para que realicen as investigacións oportunas para a localización da empresa denunciada. Da mesma forma procederase se o requirimento remitido á empresa denunciada, indicado no apartado anterior, é devolto polo servizo de correos, por dirección incorrecta ou descoñecida. O segundo incardínase na venda ambulante (expediente 1268/2013). Unha asociación do sector reclama que se adopten as medidas necesarias coa finalidade de que os concellos responsables cumpran de forma efectiva coa normativa vixente en materia de venda ambulante. Entre estas medidas, destaca a proposta de elaborar unha ordenanza autonómica tipo da venda ambulante en Galicia. 4. Turismo A súa regulación xurídica foi actualizada pola lei autonómica 7/2011, de turismo de Galicia, coa finalidade de adaptala á realidade social do sector e á Directiva comunitaria 2006/123/CE. Tamén anotamos polo seu impacto no sector, o Decreto 144/2013, sobre ordenación dos campamentos de turismo en Galicia. Neste período destacan cinco expedientes: medidas de seguridade no Cámping de Montalvo (expediente 222/2013); programa de verán novo en Vigo (3999/2013); conservación do Camiño de Santiago en Cea (5084/2013); cobro de penalización imposta a Ryanair (5603/2013) e deficiencias detectadas nun transformador do porto deportivo de Combarro (expediente 5695/2013). 5. Queixas inadmitidas. Causas Como sinalabamos anteriormente ao consignar os datos estatísticos, trinta e cinco iniciativas non foron admitidas a trámite. As causas foron as seguintes: - Por inexistencia dunha actuación administrativa previa sobre a que se puidese exercer a función de supervisión da administración pública denunciada (dez expedientes). - Por expor á institución do Valedor do Pobo relacións xurídicas privadas existentes entre a empresa comercial e o particular afectado (dezanove expedientes). En moitos casos, indicouse aos interesados a procedencia de presentar a súa reclamación ante a Secretaría de Estado para la Información Pública. - Por carecer de habilitación legal para intervir no ámbito material denunciado (seis expedientes). IV- RESOLUCIÓNS DO VALEDOR DO POBO 1.- Suxestión dirixida ao Sr. alcalde-presidente do Concello de Laxe (A Coruña) en data 11 de outubro de 2013 para que se refacture unha liquidación excesiva por consumo de auga a consecuencia dunha avaría. (Expediente: Q/3772/13) Acusamos a recepción do seu escrito de data 3 de outubro, rexistro de saída nº XXX, en relación co expediente de queixa citado. Así mesmo tomamos coñecemento do informe emitido pola empresa AQUAGEST, S.A. do 23 de setembro e do que se remite unha fotocopia ao interesado. O exame da resposta redactada pola concesionaria do servizo de abastecemento de auga a domicilio, aínda que supón unha reformulación modulada do importe facturado, no fondo non resolve o centro da anomalía, neste suposto e noutros futuros que puidesen producirse. Por este motivo, e ao amparo do disposto no artigo 32.1 da Lei autonómica 6/1984, formúlase a ese Concello a seguinte suxestión: Parece oportuno modificar o artigo 55.3 do Regulamento do servizo municipal de abastecemento de auga potable de Laxe, posibilitando a tipificación da denominada “refacturación por avaría” nos termos indicados na conclusión final do informe ordinario do Valedor do Pobo do ano 2012 que se reproduce: "La refacturación por avería. Algunos ayuntamientos arbitraron una solución razonable y proporcionada para la Administración y para el usuario del servicio, posibilitando la tipificación en la ordenanza municipal de la figura denominada refacturación por avería. Para que el ciudadano afectado tenga derecho a esta refacturación deben concurrir un conjunto de causas objetivas, tales como consumo desproporcionado, ajeno a su voluntad o desconocido, justificación del exceso por una fuga o rotura en la conducción y diligente adopción por el interesado de medidas para: corregir las deficiencias observadas. También los tribunales tuvieron en cuenta esta situación anómala destacando la sentencia número 93/2007, de 26 de febrero, del Juzgado de lo Contencioso-Administrativo de Oviedo que estimó que: procede la atenuación de la facturación, al cumplirse lo dispuesto en la ordenanza fiscal reguladora de la tasa por prestación del servicio de suministro de agua, que establece en el misma los consumos desproporcionados motivados por fugas o averías probadas, producidas después del contador y, por tanto, a cargo del usuario, si resultara de las actuaciones practicadas que este obró con la debida diligencia en orden a detectar y enmendar la avería. En esta misma línea se pronuncian otros defensores autonómicos. Como testimonio de lo expuesto el Defensor del Pueblo de la Comunidad Foral de Navarra, en su resolución de 24 de junio de 2010 declara que: aun cuando se hizo una aplicación estricta y literal de la tarifa vigente del abastecimiento público de agua, el resultado alcanzado, en virtud del cual se imputa al interesado un consumo de agua que multiplica por diez al habitual (obviamente, cantidad no consumida efectivamente), pugna con principios tales como los de proporcionalidad y equilibrio de las prestaciones y contraprestaciones, que han de regir el conjunto de prestaciones jurídicas de servicio público que vinculan la Administración y ciudadanos. Para finalizar el Defensor del Pueblo de la Región de Murcia, formula el 15 de noviembre de 2011 la siguiente recomendación al Ayuntamiento de La Unión: Con el objeto de dotar de mayor equidad y racionalidad al reglamento del Servicio Municipal de Abastecimiento de Agua Potable y Alcantarillas de la Unión, esta administración local debería modificar la regulación de esta normativa municipal en materia de consumos involuntarios, de modo que estos sean facturados mediante la tarifa más reducida de las existentes en el cuadro tarifario, o hasta al precio de coste del metro cúbico consumido." Resposta do Concello de Laxe (A Coruña): Pendente de resposta polo Concello. V- CONSIDERACIÓNS XERAIS O exame dalgunha das actuacións practicadas nesta área durante o ano 2013, móvenos a expor tres cuestións con proxección no exercicio 2014. 1. Información ao consumidor do servizo eléctrico A subministración de enerxía eléctrica ao consumidor configúrase como a entrega de enerxía a través das redes de transporte e distribución mediante unha contraprestación económica que financie a súa cobertura nas condicións de regularidade e calidade que resulten esixibles. Estamos por tanto, en presenza dun servizo de interese económico xeral con dúas posicións claramente diferenciadas. Nunha vertente da relación, as empresas xeradoras, comercializadoras e distribuidoras que prestan o servizo, e na outra, atópase o consumidor xeral, dentro do cal existen algúns colectivos obxecto de especial protección como son os titulares do bono social. Durante o ano 2013, as empresas eléctricas calcularon o prezo do recibo eléctrico -dentro dun marco xurídico en continua evolución- atendendo a tres factores: - O custo de produción da enerxía, o cal representa o 40% da factura da luz. Estableceuse cunha cantidade fixa revisable cada trimestre mediante as denominadas poxas CESUR, reguladas pola Orde ITC/1601/2010. - As peaxes de acceso e cargos correspondentes. As peaxes destinadas a cubrir o custo das actividades de transporte e distribución da enerxía eléctrica; e os cargos destinados a cubrir os custos de actividade do sistema eléctrico, entre outros, o réxime retributivo específico da produción a partir de fontes de enerxía renovables, conxeneración e residuos- - E os custos de comercialización, dentro dos cales hai que incluír o pago de impostos. No outro lado da relación comercial atópase o consumidor e dentro deste grupo, ocupa unha posición especial o destinatario do bono social que, de conformidade co artigo 5 do Real Decreto 6/2009, é usuario da tarifa de último recurso (TUR). Ou sexa, aquelas persoas físicas cunha potencia instalada na súa vivenda habitual inferior a 3 kW; os consumidores con 60 ou máis anos de idade, que acrediten ser pensionistas do sistema da seguridade social por xubilación, incapacidade permanente e viuvez, que son perceptores das contías mínimas vixentes; e os titulares de pensións non contributivas de xubilación e invalidez maiores de 60 anos. Tamén se inclúen neste grupo, as familias numerosas e os consumidores que formen parte dunha unidade familiar na que todos os seus membros atópense en situación de desemprego. Se esta era a situación no pasado ano, a partir de xaneiro de 2014 vaise a producir un cambio de modelo. Como explicou o Ministro de Industria no Congreso de los Diputados no mes de decembro tras dous anos de cambios nas actividades reguladas, estamos agora coa reforma do mercado. Consecuente con esta liña, o artigo 17 da Lei 24/2013, do sector eléctrico, define e regula os aspectos relativos aos prezos voluntarios para o pequeno consumidor e as tarifas de último recurso, aplicables a aqueles consumidores que teñan a condición de vulnerables, manténdose o bono social (disposición transitoria décima da citada lei). Os seguintes pasos foron dados polo Real Decreto-lei 17/2013, polo que se determina o prezo da enerxía eléctrica nos contratos suxeitos ao prezo voluntario para o pequeno consumidor no primeiro trimestre de 2014, disposición seguida pola Resolución do 30 de decembro de 2013, da Dirección General de Política Energética y Minas, pola que se revisa o custo de produción de enerxía eléctrica e os prezos voluntarios para o pequeno consumidor que serán obxecto de aplicación a partir do primeiro de xaneiro de 2014. Este cambio de modelo tamén obrigará ás empresas eléctricas -que comercializan 17 millóns de consumidores acollidos a tarifa regulada- a procesar miles de datos de consumo e a plasmalos nunha factura bimestral que será diferente para cada un deles. Factura que, doutra banda e de conformidade co artigo 17.7 da citada Lei 24/2013, debe desagregarse en diferentes conceptos, polo menos nos seguintes: o custo da enerxía, as peaxes de acceso ás redes de transporte e distribución, os cargos correspondentes e os tributos que graven o consumo de electricidade, así como os complementos territoriais cando correspondan. En definitiva o cambio supón que a parte do recibo da luz correspondente ao consumo de enerxía (en torno ao 40% do custo total) pasa a depender directamente do que fixe o mercado, onde, cada día, as empresas produtoras venden a electricidade ás comercializadoras que, á súa vez, formalizan os seus contratos coas vivendas e negocios necesitados da subministración de enerxía. 2. Pobreza enerxética A Asociación de Ciencias Ambientales declara que un fogar atópase en situación de pobreza enerxética cando é incapaz de pagar unha cantidade de servizo da enerxía suficiente para a satisfacción das súas necesidades domésticas e/ou cando se ve obrigado a destinar unha parte excesiva dos seus ingresos para pagar a facturación enerxética da súa vivenda. Estamos, por tanto, en presenza dun problema actual que sofren algunhas familias con persoas desempregadas, xubiladas ou de avanzada idade con escasos recursos económicos. O primeiro paso para solucionar este problema, que chegou á opinión comunitaria, deuno o Comité Económico y Social Europeo no ano 2011, ao aprobar un ditame sobre La pobreza energética en el contexto de la liberación y de la crisis económica. Nel proponse ter en conta a existencia da pobreza enerxética no momento de elaborar calquera proposta de política enerxética. Nesta mesma liña camiña a Comisión Europea que comezou a incluír a pobreza enerxética nas súas políticas enerxéticas e de protección dos consumidores, invocando o contido das Directivas comunitarias 2009/72/CE e 2009/73/CE, reguladoras do mercado interior da electricidade e do gas, as cales obrigan aos Estados membros a desenvolver plans para responder a esta realidade social. Tamén en España se converteu nun problema de actualidade a partir da Encuesta de condiciones de vida 2007 del Instituto Nacional de Estadística na que se indica que un 10% da poboación española é incapaz de manter a súa vivenda cunha temperatura adecuada durante os meses máis fríos. Con carácter xeral as causas xeradoras desta precariedade son diversas: baixos ingresos do fogar, calidade insuficiente da vivenda, prezos elevados da enerxía ou prezos elevados dos alugueiros. As súas consecuencias son tamén variadas: temperatura inadecuada da vivenda, incidencia sobre a saúde física e mental, con especial referencia aos nenos e anciáns, risco de endebedamento, malgasto de enerxía, degradación dos edificios, etc.. Este problema na nosa Comunidade Autónoma permaneceu en estado latente, pero a crise económica puxo de manifesto a súa existencia e a necesidade dunha atención específica como tivemos ocasión de estudar na tramitación dalgúns expedientes de queixa. Son situacións denunciadas que obrigan a lembrar a vixencia do artigo 6.2, letra c) principio de responsabilidade pública da Lei 3/2011, de apoio á familia e á convivencia de Galicia, a cal no seu inciso segundo preceptúa que se dispensará especial atención ás familias con dificultades derivadas da súa estrutura ou das súas circunstancias e a aquelas que se atopen en situación de especial vulnerabilidade ou en risco de exclusión social. Por último, debemos mencionar que, como sinala o apartado segundo do preámbulo da citada lei é deber dos poderes públicos recoñecer e amparar á familia e a todas as súas manifestacións e formas de organización, dándolles un especial apoio e protección. 3. Seguimento do comercio ambulante De conformidade co establecido na Lei sectorial 13/2010, reguladora do comercio interior de Galicia, e da Lei 7/1985, RBRL, a venda ambulante é unha competencia compartida entre a Comunidade autónoma de Galicia e as súas entidades locais. Á Xunta de Galicia compételle expedir a tarxeta de persoas vendedoras ambulantes no artigo 73.3, da Lei 13/2010; velar para que a súa exhibición nos mercados e feiras sexa visible e lexible (artigo 77), e exercer as funcións de auxilio, cooperación e control sobre as actuacións das entidades locais para garantir o cumprimento efectivo das leis sectoriais e autonómicas na materia (artigo 95 da citada lei). Pola súa banda, os concellos deben exercer a competencia propia que teñen en materia de feiras, abastos, mercados, lonxas e comercio ambulante (artigo 25.2, letra i) da LRBRL; así como a específica atribuída polos artigos 72 e 78 da Lei autonómica 13/2010, outorgando as licenzas de ocupación sobre o aproveitamento especial do dominio público municipal, establecendo o seu procedemento de outorgamento e as medidas de inspección e sanción mediante regulamentos ou ordenanzas municipais, dentro da lexislación básica do Estado e da sectorial da Comunidade Autónoma. Polo tanto, velar polo cumprimento das normas reguladoras en materia de venda ambulante é froito dun labor conxunto coa finalidade de: - Garantir a satisfacción do interese xeral neste sector comercial. - Evitar actos de intrusismo que xeran unha competencia desleal. - E protexer os dereitos dos consumidores que acceden ao mercado de venda ambulante. AREA DE AGRICULTURA, GANDERÍA E PESCA I- INTRODUCIÓN Estamos en presenza de dous sectores primarios fundamentais da economía galega. O primeiro, relacionado co medio agrícola, forestal e gandeiro, está condicionado no seu desenvolvemento por distintos factores entre os que destacamos: - A organización integral e multifuncional do territorio destinado ás explotacións agrarias, caracterizado pola necesidade de conciliar o tamaño das parcelas cun uso racional dos predios con vocación agraria, gandeira ou forestal. - O apego do seu titular á terra e ao monte como un valor refuxio en momentos de crise económica. - A crecente ausencia de moitos propietarios do medio rural, ausencia que debe superarse co obxectivo de fixar a súa poboación no espazo rural cunha mellora do estado patrimonial dos intereses agrícola, gandeiro e forestal dentro dun marco ambiental e paisaxístico sustentable. En relación co segundo, o medio marítimo, debemos ter presente que Galicia é un referente para España e para Europa pola súa actividade extractiva pesqueira, polo desenvolvemento da acuicultura, pola calidade dos seus produtos, polo seu espírito empresarial e, de forma moi significativa, pola súa importancia económica, social e xeradora de emprego directo e inducido na poboación galega. Por todas estas circunstancias determinantes resulta necesaria unha resposta lexislativa e unha organización administrativa que proporcione un marco regulador da prestación de servizos en cada un dos sectores que integran esta área. 1. Agricultura, gandería e montes Na tramitación dos expedientes asignados a este sector, o marco xurídico vixente está integrado polas seguintes normas: - Lei autonómica 10/1985, de concentración parcelaria para Galicia, modificada pola Lei autonómica 12/2001 - Lei autonómica 7/1992, de pesca fluvial - Lei autonómica 3/2007, de prevención e defensa contra os incendios forestais de Galicia - Lei autonómica 6/2011, de mobilidade de terras - Lei autonómica 7/2012, de montes de Galicia - Lei autonómica 13/2013, de caza de Galicia Tanto pola súa proximidade, como pola súa incidencia nos expedientes en trámite parece oportuno comentar algúns aspectos das dúas últimas leis relacionadas. A Lei de montes ofrece unha regulación xurídica actualizada sobre tres cuestións suscitadas en diversos expedientes de queixa tramitados nos anos 2012 e 2013: - O cambio da actividade agrícola a forestal. Estaba sometida na súa anterior regulación, ao disposto nos artigos 25.1 b), 26, 27 e 28 da Lei 3/2007, de prevención e defensa dos incendios forestais en Galicia, preceptos que foron derrogados pola disposición final décimo primeira da vixente lei de montes, que determina no seu capítulo VII os posibles usos e actividade forestal nas leiras afectadas. - As distancias mínimas entre as novas repoboacións forestais e outros terreos, instalacións e infraestruturas. Foron modificadas substancialmente pola redacción dada aos vixentes artigos 20 a 23 da citada Lei 3/2007. - Pastoreo en zonas forestais. A regulación contida no artigo 86 -pastoreo- responde favorablemente as suxestións formuladas no seu día por esta institución. A Lei de caza persegue como obxectivos fundamentais a consecución dos seguintes: - Propulsar unha caza máis responsable. - A sostebilidade da caza en harmonía co medio natural. - A mellora da calidade dos instrumentos de ordenación cinexética. - Unha distribución da responsabilidade dos danos causados polas especies cinexéticas. - A seguridade na actividade cinexética. - A dinamización económica do mundo rural a través dos aproveitamentos cinexéticos. - E por último, un réxime sancionador, actualizado, claro e preciso. 2. Pesca e acuicultura A lexislación autonómica reguladora da pesca marítima foi refundida na Lei 11/2008, modificada pola Lei 1/2009, que altera a entrada en vigor da súa disposición final cuarta, e pola Lei 6/2009, que modifica, de forma extensa e ao longo de 98 artigos, a Lei refundida 11/2008. Por último, anotamos o Decreto 171/2013, que modifica o Decreto 19/1994, no que se fixan os prezos públicos dos servizos xestionados pola Consellería do Medio Rural e do Mar referentes ás actividades de caza e pesca. II- DATOS CUANTITATIVOS 1. Queixas recibidas Durante o ano 2013 recibíronse 41 queixas relacionadas coas materias incluídas nesta área. Por razón do seu contido, a maioría das queixas admitidas (29) afectan á actividade agrícola, forestal e gandeira, e as restantes queixas (11) están vinculadas con actividades propias da pesca marítima, acuicultura e marisqueo. Tendo presente que nesta área non se computan queixas que pola súa identidade fosen obxecto de acumulación, os resultados estatísticos reflectímolos dunha forma máis sinxela. Total reclamantes Total asuntos Iniciadas 41 41 Admitidas 40 97 % 40 97 % Non Admitidas 1 3 % 1 3 % Remitidas ao Defensor del Pueblo 0 0 0 0 2. Estado de tramitación a 31 de decembro Con base nos datos achegados, a situación é a seguinte: Total reclamantes Total asuntos Concluídas 28 70 % 28 70 % En tramite 12 30 % 12 30 % III- ACTIVIDADE DE SUPERVISIÓN 1. Actividade agrícola, forestal e gandeira Para facilitar a comprensión das queixas tramitadas, imos clasificalas nos seguintes apartados: A) Concentración parcelaria O exame das queixas adscritas a este epígrafe pon de manifesto que as discrepancias derivadas dos procesos de concentración parcelaria afloran por causas diversas: A excesiva duración do proceso de tramitación e conclusión das zonas de concentración parcelaria; a incorrecta clasificación dalgunhas das leiras de substitución; falta de títulos de propiedade dentro dos prazos establecidos e a legalización dunha plantación forestal en leira incluída na Rede Natura. Nun total de catro expedientes tramitados reflíctense as causas anteriormente sinaladas. B) Montes Oito expedientes tramitáronse neste apartado. Deles, catro afectan a montes veciñais en man común, localizados en Santiago de Amorelle (Celanova); Lagua de Xuncedo (As Nogais); San Mamede de Piñeiro (Cuntis) e Larín (Arteixo). Os motivos das queixas son variados: deslinde indeterminado que afecta a parcelas dos montes lindeiros nos seus aproveitamentos; denuncia por responsabilidade patrimonial nos resultados da súa explotación e incorporación de cargas contributivas. Os restantes recollen reclamacións por falta de planificación na ordenación de medios persoais para actividades de prevención e limpeza de montes, plan piloto de incendios no termo municipal do Pereiro de Aguiar; escasa información na normativa reguladora das plantacións forestais e falta de financiamento en investimentos forestais. C) Aproveitamentos cinexéticos e forestais Os cinco expedientes tramitados foron promovidos coa finalidade de que se adoptasen medidas de seguridade no exercicio da caza nos termos municipais de Ourense, O Carballiño, Viana do Bolo, A Peroxa e San Cibrao. Tamén se formularon contra o funcionamento do Comité galego de caza e pola falta de fomento en actividades de silvicultura. D) Outras cuestións relacionadas con este sector Por último e neste apartado, contabilízanse doce expedientes orixinados por causas diferentes: A maioría dos expedientes tramitados recollen denuncias formuladas pola existencia de plantacións forestais sen gardar as distancias establecidas con respecto ás leiras lindeiras; a falta de limpeza de leiras e montes co consecuente risco de incendios forestais; a falta de medios e medidas adoptadas pola Secretaría Xeral de Medio Rural ante a vaga de incendios acaecida durante a estación estival. 2. Pesca e marisqueo Dentro deste sector tramitáronse once expedientes. En materia de pesca destacamos dous expedientes. O primeiro denuncia a existencia de presuntas irregularidades no comportamento da Federación Galega de Confrarías de Pescadores de Galicia (expediente 177/2013). E o segundo reclama contra a inactividade da administración autonómica en relación co cumprimento do proxecto sectorial do Parque Tecnolóxico Alimentario de Mougás (expediente 628/2013). En materia de marisqueo tres son os puntos que centran as restantes reclamacións tramitadas. O primeiro afecta os permisos de explotación para o marisqueo a pé -PERMEX- en determinadas zonas, cun protagonismo indubidable das confrarías ou entidades asociativas do sector na elaboración dos plans de explotación para as autorizacións marisqueiras e as zonas de libre marisqueo (expedientes 487 e 813/2013). O segundo aborda o insuficiente balizamento del vértice SW del polígono de bateas denominado “Cangas C” pola súa incidencia no corredor de transporte da ría Moaña-Vigo. O terceiro expón a obrigatoriedade e cumprimento do apartado 6.7 do plan de explotación para as zonas de autorización marisqueira, na súa modalidade de a pé, relativo á organización e control da vixilancia marisqueira (expedientes desde o 12.963 ao 12.968/2013). IV- RESOLUCIÓNS DO VALEDOR DO POBO 1.- Recomendación dirixida á Consellería do Medio Rural e do Mar en data 26 de xullo de 2013 para que se promova a creación dunha indicación xeográfica para o aceite do Val de Quiroga (Lugo). (Expediente: Q/808/13) Acusamos a recepción do escrito da Secretaría Xeral Técnica do 8 de xullo, en relación co expediente de queixa Q/808/13, ao que se achega un informe do Subdirector Xeral de Industrias e Calidade Agroalimentaria do 28 de xuño de 2013. A lectura do informe pon de manifesto os motivos para non admitir a trámite a solicitude de recoñecemento dunha indicación xeográfica para o aceite do Val de Quiroga, en base á normativa, tanto estatal como comunitaria vixente, porque: - O promotor debe ser unha agrupación de produtores ou elaboradores do aceite. - Carece dos requisitos materiais esixidos, en especial o documento fundamental, denominado “Pliego de condiciones”. - Desde o punto de vista formal, lamentan o atraso na resolución da súa solicitude, con todo tamén “sorprende que desde que se presentó el escrito inicial, el interesado no hubiera hecho ningún trámite nin se hubiera puesto en contacto de ninguna forma con la Consellería para interesarse por el asunto”. Este último parágrafo lévanos a considerar a procedencia de transformar o citado informe en resolución administrativa, expresa e motivada, para que o interesado poida formular os recursos que estime procedentes. Polo motivado e en exercicio das atribucións conferidas a esta Institución polo artigo 32.1 da Lei autonómica 6/1984, formúlase a seguinte recomendación: O interesado, XXX, na súa condición de Presidente de …, ten dereito a que a súa petición do 29 de setembro de 2009 sobre a conveniencia de que a administración autonómica promova a creación dunha indicación xeográfica para o Aceite do Val de Quiroga, sexa obxecto dunha resolución expresa e motivada, coa oferta dos recursos procedentes, en cumprimento do disposto nos artigos 42.2 e 89.3 da Lei 30/1992, de 26 de novembro de Réxime xurídico das Administracións Públicas e do Procedemento administrativo común. Resposta da Consellería do Medio Rural e do Mar: Non se comparte a recomendación por resolución de 2 de decembro de 2013. V- CONSIDERACIÓNS FINAIS Primeira.- Duración dos procesos de concentración parcelaria Os informes facilitados pola administración evidencian a excesiva duración dos procesos de concentración parcelaria nalgunhas zonas, circunstancia que afecta ao dereito constitucional á propiedade privada recoñecido no artigo 33.1 da Constitución Española. Tamén vulnera os principios de legalidade e eficacia na actuación da administración pública, consagrados nos artigos 9 e 103.1 do citado texto constitucional. Esta situación recóllese en catro expedientes tramitados en relación coas zonas de concentración parcelaria de Alfoz; Covas-Esmelle, Marmancón-Mandia (Ferrol); Couso (Coristanco); e Santabaia (Vilalba) Por tanto, hai que reforzar os medios persoais e materiais para acelerar o proceso de conclusión das zonas decretadas en concentración parcelaria. A necesidade desta medida recóllese nos medios de comunicación sinalando que están pendentes e en tramitación 171 proxectos de concentración que afectan a 120.000 propietarios de parcelas rurais. Segunda.- Vixilancia no marisqueo a pé Nesta materia recibiuse un informe da Consellería do Medio Rural e do Mar de 23 de outubro de 2013 que, pola súa importancia e incidencia no sector, se recolle naqueles apartados que consideramos esenciais. O marisqueo a pé en Galicia desenvólvese maioritariamente desde o ano 1993, a través dos plans de carácter anual que son presentados polas entidades asociativas do sector, tanto para as súas autorizacións marisqueiras, como para zonas de libre marisqueo, e que son aprobados, mediante Orde da Consellería do Medio Rural e do Mar, de acordo co establecido no Decreto 423/1993, polo que se refunde a normativa vixente en materia de marisqueo, extracción de algas e cultivos mariños. O sector do marisqueo a pé profesionalizouse a partir da década dos 90, pasando de ser unha actividade individual e meramente extractiva a outra organizada e na que se realizan os traballos necesarios para unha explotación sustentable dos bancos marisqueiros como son: traslados de semente, limpezas e outras actividades de semicultivo, coidado, control, seguimento, protección e vixilancia dos bancos marisqueiros. Estas actuacións son consideradas propias do marisqueo, e están amparadas polos mecanismos de cobertura do Régimen Especial de la Seguridad Social de los Trabajadores del Mar, tendo para todos os efectos a consideración de actividades extractivas de conformidade co establecido no Decreto 237/2002, polo que se modifica o Decreto 423/1993. A realidade actual do marisqueo -como unha actividade similar á acuicultura, e na que o recurso se explota con base nunhas medidas de xestión, aplicando técnicas de cultivo e cun control e vixilancia- recóllese no informe “O furtivismo mariño e a súa incidencia na Comunidade Autónoma de Galicia" promovido polo Fiscal Superior de Galicia (D. Procesuais 17/09): "(...) Tales circunstancias veñen marcar a diferenza na profesionalización do sector, sometendo a eses traballadores por primeira vez á responsabilidade do seu propio medio de subsistencia, obrigando a tomar medidas de vixilancia e control dos areais, limpezas, rareos e desdobres, sementas, extraccións, asistencia a cursos e reunións, prácticas de xestión empresarial, etc. No momento en que se asume a necesidade de ter que traballar de forma colectiva sobre un recurso cultivado, increméntase a súa preocupación por evitar o furtivismo tanto a nivel interno como externo." Os plans de explotación marisqueira presentados polas confrarías de pescadores ou entidades asociativas do sector inclúen, ademais dos obxectivos de produción, a avaliación dos recursos, a planificación da actividade extractiva e da comercialización e, no seu caso, accións de mellora como son sementeiras, limpezas, rareos, traslados, acondicionamento do substrato, así como labores de coidado, control, seguimento, protección e vixilancia dos bancos marisqueiros realizados polas mariscadoras e mariscadores. O recoñecemento da importancia destes traballos para unha explotación racional e sustentable dos recursos, xunto coa demanda das agrupacións de mariscadores/as, que planifican e desenvolven estas actuacións e precisan da colaboración e compromiso dos/as profesionais, levou á modificación no ano 2011 da normativa reguladora dos permisos de explotación. Así, na Orde do 15 de xullo de 2011, que regula o permiso de explotación para marisqueo a pé, esíxese unha realización suficiente destas accións como requisito para a renovación do permiso de explotación para o marisqueo a pé. O artigo 11.b) desta Orde establece que, para a renovación anual dos permisos de explotación, deberá acreditarse o 95% dos días efectivos autorizados dentro do plan de xestión para o traslado de semente, a limpeza dos bancos marisqueiros, as actividades de semicultivo necesarias para a mellora da produción, así como os traballos de control, protección e vixilancia dos bancos marisqueiros que foron autorizados con carácter xeral no marco do plan de xestión. Establécese como limitación, para que estas actividades computen para a renovación do permiso, o feito de que sexan recollidas no plan de xestión aprobado. Polo tanto, é de destacar que son as propias entidades as que a través da súa proposta de plan de explotación as que inclúen a realización das anteditas actividades e o seu cómputo para a renovación dos permisos de explotación. A Sentenza 01085/2012 do Tribunal Superior de Justicia de Galicia, do 15 de xaneiro de 2013, no seu fundamento 5º e, en relación coa esixencia e acreditación dos días de actividade complementaria para a renovación do permiso de explotación, como son as accións de coidado, control, seguimento, protección e vixilancia dos bancos marisqueiros, indica: "(...) Non pode dicirse; en consecuencia, que a esixencia de días de actividade complementaria sexa contraria ao artigo 5.1. do Decreto 425/1993, pois eses días están normativamente equiparados aos de actividade extractiva, e non pode compartirse que a esixencia dos días de actividades complementarias sexa innecesaria, desproporcionada, abusiva, arbitraria e produza inseguridade xurídica, como afirma a recorrente, pois esas actividades son imprescindibles para conservar e tratar de incrementar a produtividade dos bancos marisqueiros, aínda que certamente a súa realización sexa menos atractiva ao non ter por obxecto a extracción do recurso marisqueiro, o que xustifica a súa maior esixencia; e a necesidade desas actividades fai que non sexa presumible que os principais interesados en manter e mellorar esa produtividade adopten decisións que sexan inútiles ou contrarias a este fin. (...)". A Subdelegación del Gobierno na Coruña, en escrito do día 13 de xuño de 2013 para dar resposta á denuncia formulada por unha mariscadora a pé, en relación a se as accións de vixilancia realizadas polas mariscadoras a pé poden vulnerar a normativa sobre seguridade privada, expón o seguinte: "1°. As actividades de vixilancia e control dos bancos marisqueiros exercidas polos titulares dos correspondentes permisos de explotación para o marisqueo a pé, amparadas polo Decreto 423/1993, de decembro, non vulneran a normativa sobre seguridade privada, porque non se prestan por conta dun terceiro contratante de tales servizos. 2º. Que esta actividade de vixilancia, xunto coas de coidado, control, seguimento, protección ou semicultivo de bancos marisqueiros configúrase como unha actividade complementaria da propiamente extractiva, consecuencia da profesionalización do sector e a asunción de responsabilidades por parte dos traballadores, respecto do seu medio de subsistencia. 3º. Que se trata en definitiva dun conxunto de actividades dirixidas a alcanzar unha explotación racional dos bancos marisqueiros, “imprescindibles para conservar e tratar de incrementar a produtividade dos bancos marisqueiros”, tal e como sinala o Tribunal Superior de Justicia de Galicia en Sentenza número 1085/2012, de 5 de decembro (JUT 2013/285020) e que se desenvolve de forma paralela á que poderiamos cualificar como actividade de vixilancia propiamente comprendida no ámbito da Lei 23/1992 que, no que aquí interesa, non desenvolven os titulares dos permisos de explotación para o marisqueo a pé, senón os gardapescas marítimos”. As confrarías de pescadores son responsables da vixilancia dos bancos marisqueiros que lle foron confiados para o seu aproveitamento, e lévana a cabo mediante gardapescas marítimos para o que é habitual que conten ben con convenios de colaboración coa Consellería do Medio Rural e do Mar ou ben perciban subvencións ao amparo de axudas dirixidas a este fin en concorrencia competitiva. Ademais, as mariscadoras e mariscadores a pé poden contribuír na loita contra o furtivismo mediante a realización de labores de protección e vixilancia dos bancos marisqueiros, accións que figuran nos plans de explotación ao amparo do Decreto 237/2002, pero que non se corresponden coas funcións desenvolvidas polos gardapescas marítimos que, ademais, actúan baixo a supervisión da Subdirección xeral de gardacostas de Galicia e en colaboración con esta. A participación do colectivo de mariscadoras e mariscadores no coidado dos bancos marisqueiros que explotan, reflíctese no elevado número de organizacións que as inclúen nos seus plans de explotación. Para o ano 2013, hai un total de 74 plans de explotación, entre marisqueo a pé, marisqueo desde embarcación, percebe e outros recursos específicos, que inclúen algunha medida de participación dos/as mariscadores/as nestes labores. Ademais, en moitos casos consideran necesario que computen para a renovación do permiso de explotación para o marisqueo a pé (máis do 50% dos plans de explotación presentados para esta modalidade). ÁREA DE SERVIZOS SOCIAIS I- INTRODUCIÓN Na presente anualidade coñecemos un considerable volume de queixas relativas a problemas de carácter social, aínda que en menor cantidade que os anos precedentes. Dadas as situacións que reflectían e a necesidade de rápida solución dedicamos considerables esforzos para esclarecer os feitos e para que se resolvese sen dilación sobre as prestacións, as rendas de integración social de Galicia ou as axudas de emerxencia social reclamadas. Dende o comezo da grave crise que atravesamos apreciamos un significativo aumento de queixas por problemas económicos relacionados co alto índice de paro, a baixada do nivel adquisitivo e en xeral polo deterioro das condicións de vida. Iso deu lugar a que as persoas se vexan abocadas a reclamar cada vez en maior medida auxilio das administracións e as organizacións sociais dedicadas á solidariedade. O papel destas (Cáritas, Cruz Vermella, bancos de alimentos…) está resultando imprescindible á hora de atenuar as carencias que demostran as diferentes administracións á hora de resolver as solicitudes de axuda social. A crise económica prexudicou de forma moi singular ás familias en materia de vivenda, isto é, na efectividade do dereito constitucional á vivenda digna. A burbulla inmobiliaria e as malas prácticas bancarias, especialmente en materia de crédito e de execucións hipotecarias, moitas delas abusivas e por tanto ilegais (intereses excesivos, cláusulas chan…), trouxeron como consecuencia que as situacións de emerxencia social afecten a moitas familias e por tanto tamén a moitos menores. Moi relacionado co dereito á vivenda digna encóntrase un grave problema que nos últimos tempos se converteu en premente: a pobreza enerxética. Estes problemas económicos e sociais abordarémolos con detalle nas áreas correspondentes. A Lei 39/2006, de Promoción da Autonomía Persoal e Atención ás Persoas en situación de dependencia, coñecida como lei de dependencia, resultou un avance en moitos aspectos. Recoñécense dereitos subxectivos que benefician a un bo número de persoas e ás súas familias, que antes vían como as necesidades dos dependentes tiñan que ser abordadas no ámbito doméstico e con recursos unicamente privados, o que supoñía unha evidente falta de equidade. Agora as persoas dependentes teñen dereito a acceder, en condicións de igualdade, ás prestacións e servizos que contempla a lei (art. 4.1); todos os cidadáns dependentes poderán acceder aos servizos e prestacións descritos na norma (art. 3.1.b); e a resolución de recoñecemento da súa dependencia determinará os servizos ou prestacións que corresponden ao solicitante segundo o seu grao de dependencia (art. 28.3). Porén, seguen apreciándose importantes incumprimentos, sobre todo retrasos na prestación dos servizos. En todos os informes ao Parlamento de Galicia posteriores á aprobación da lei de dependencia destacamos que os dereitos recoñecidos nela non se fixeran efectivos para moitas persoas. Esta tónica non variou no exercicio que examinamos. Como veremos con detalle no desenvolvemento da área, os incumprimentos da lei continúan, son prolongados e afectan a toda clase de dependentes, incluso aos denominados grandes dependentes. Isto deu lugar a un bo número de resolucións. As listas de espera para a atribución de servizos poñen de relevo o insuficiente número de prazas en centros residenciais, de día, de noite, de servizos municipais de axuda no fogar, ou doutros servizos. Este déficit apréciase en maior medida nas áreas máis densamente poboadas, onde existen prolongadas esperas para ingresar. Tamén se aprecia que algunhas prazas non responden ás específicas necesidades dos usuarios. As carencias en materia de servizos prexudican singularmente a colectivos como os discapacitados intelectuais, os enfermos de Alzheimer ou os grandes dependentes con necesidades especiais. Dar efectividade ás previsións da lei de dependencia require dunha dotación económica que no momento presente está sendo especialmente difícil. A pesar desta dura realidade debe quedar patente que do Estado social que prevé a nosa Constitución derívase a necesidade de realizar políticas públicas de previsión, tratamento, rehabilitación e integración dos discapacitados e dependentes (art. 49) e de proporcionar axudas sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41). Debe manterse -e incluso aumentarse, se fose necesario- a dotación orzamentaria para atender as previsións legais en materia de dependencia. Porén, a realidade está conducíndose noutro sentido; as reformas do sistema de dependencia limitaron as súas previsións de atención ou retardaron o seu ritmo de implantación, sobre todo no caso dos dependentes moderados. Isto sucedeu coa aprobación dos Reais Decretos-leis 8/2010, 20/2011 e 20/2012. Ao insuficiente financiamento xeral únese a disputa entre as administracións por atribuír responsabilidades neste terreo. Dado que a lei recoñece dereitos subxectivos, esas discrepancias non poden servir de escusa para incumprir a lei. Outro aspecto que segue xerando tensións e por tanto tamén queixas é a burocratización do sistema de dependencia. A solución lóxica sería dar unha atención máis dinámica; a dependencia é un servizo público necesitado de axilidade ou capacidade de reacción case inmediata, con avaliacións e servizos proporcionados rapidamente. As necesidades dos dependentes son urxentes e resultan moi variables, o que fai imprescindible un cambio na forma de valoralos e atendelos. Dedicamos gran parte da nosa atención á protección dos dereitos dos colectivos especialmente vulnerables. Un deles é o conformado polas persoas con discapacidade intelectual. Por iso, recentemente concluímos un informe monográfico titulado Os dereitos das persoas con discapacidade intelectual en Galicia, que xa foi presentado no Parlamento e se encontra dispoñible na nosa web. Como destacamos nese informe, a atención preferente ás persoas con este tipo de discapacidade (parálise cerebral, síndrome de Down, trastornos do espectro autista…) resulta unha obriga constitucional dos poderes públicos (art. 49). Mediante as actividades que desenvolvemos (queixas, informes ao Parlamento de Galicia, xornadas, colaboracións con asociacións, visitas a centros de atención á discapacidade…) concluímos que deben mellorarse determinados aspectos na atención ás persoas con discapacidade intelectual. Percibimos que aumentou a concienciación sobre os dereitos das persoas con discapacidade, no que sen dúbida influíu de forma considerable a Convención das Nacións Unidas sobre os dereitos destas persoas de 2006, a súa ratificación por España en 2008, a aprobación da Lei 26/2011, de adaptación normativa á Convención Internacional sobre os dereitos das Persoas con Discapacidade, e o Real Decreto Lexislativo 1/2013, do Texto refundido da Lei Xeral de dereitos das persoas con discapacidade e da súa inclusión social. Como consecuencia lóxica desa maior conciencia dos seus dereitos por parte dos propios discapacitados tamén se aprecia un incremento das queixas que pretenden evitar que se vulneren. Este ano apreciamos que se precisa progresar en materia de accesibilidade nas rúas, os edificios, os medios de transporte e no fomento do goce inclusivo do ocio, o deporte e a cultura. En canto á mobilidade das persoas con discapacidade, como en anos anteriores foron moitas as reclamacións por falta de servizo de transporte adaptado (065) ou pola súa deficiente actuación. Moitas desas queixas foron xustificadas, sobre todo nos casos de servizos que deberían considerarse prioritarios e non se atenderon adecuadamente. A Consellería de Traballo e Benestar recoñeceu esas carencias e na actualidade realiza unha reforma do servizo 065, á que permanecemos atentos. II- DATOS CUANTITATIVOS O número de queixas correspondentes á área de servizos sociais en 2013 foi de 208 (110 menos que o pasado ano), ás que se dou o curso que se describe a continuación: Total reclamantes Total asuntos Iniciadas 208 208 Admitidas 203 97 % 203 97 % Non admitidas 5 3 % 5 3 % Remitidas ao Defensor del Pueblo 0 0% 0 0% Das queixas que foron admitidas, o seu estado é o seguinte: Total reclamantes Total asuntos Concluídas 170 84 % 170 84 % En trámite 33 16 % 33 16 % No relativo ás queixas presentadas en anos anteriores e pendentes de resolución nalgún momento de 2013, a situación actual é a seguinte: Ano de presentación En trámite a 31/12/2012 Reabertas Total Resoltas En trámite a 31/12/2013 2011 1 0 1 1 0 2012 41 0 41 39 2 III- ACTIVIDADE DE SUPERVISIÓN Das 208 queixas relativas a problemas de carácter social, 203 foron admitidas a trámite, o 97 % do total. Nelas requirimos informe á administración responsable, normalmente concellos ou a Consellería de Traballo e Benestar. Xeralmente responderon de forma dilixente e en prazo; só 2 veces foi preciso advertir á consellería dunha posible declaración de hostilidade e entorpecemento á labor desta institución. Por tanto, a colaboración da consellería e dos concellos, tanto en prazos como en contido, resultou adecuada en xeral. 1. A necesidade de corrixir os retrasos nos procedementos de dependencia Dende a entrada en vigor da lei de dependencia detectamos significativos retrasos e outras disfuncións na atención aos dependentes. Este ano non foi unha excepción e as estatísticas anuais sobre dependencia en Galicia así o reflicten. DITAMES Situación a 31 de Decembro de 2013 Fonte: IMSERSO PERSOAS BENEFICIARIAS E PRESTACIÓNS Situación a 31 de Decembro de 2013 Fonte: IMSERSO PERSOAS BENEFICIARIAS E AGRUPACIÓN PRESTACIÓNS Situación a 31 de Decembro de 2013 Fonte: IMSERSO Ano Dependentes que perciben prestación 2011 34.092 2012 39.139 2013 38.729 Ano Dependentes con dereito a prestación 2011 62.404 2012 61.956 2013 56.835 Ano Ditames valorados 2011 78.608 2012 84.172 2013 80.636 Ano Solicitudes presentadas 2011 88.468 2012 88.188 2013 82.400 Fonte: Observatorio Estatal de la Dependencia Fonte: Observatorio Estatal de la Dependencia Para atender aos dependentes prefírense os servizos e non as prestacións económicas, que antes eran as máis comúns. Con iso estase dando cumprimento ao previsto na propia lei, algo que recomendáramos non só por resultar obrigado (a normativa sinala que as prestacións económicas serán excepcionais), senón polos beneficios que a promoción dos servizos (máis caros que as prestacións) supón na calidade de vida dos dependentes e as súas familias e polo desenvolvemento laboral do sector profesional da atención á dependencia. No presente exercicio apreciamos un aumento das queixas de persoas que reclaman prestacións económicas para coidados no entorno familiar, e non un servizo para a atención da persoa dependente. Non cabe a menor dúbida de que esta realidade ten moito que ver coa grave crise económica que padecemos. A consellería está mantendo unha política de preferencia polo servizo, cumprindo o previsto na lei. Porén, obsérvase tamén que en moitos casos en que as persoas dependentes e as súas familias reclaman a prestación económica para coidados no entorno familiar, a reacción da consellería é deixar a solicitude sen resposta, algo claramente inadecuado. Os numerosos casos sen atención que se poñen de relevo nos cadros estatísticos dan lugar ás queixas dos prexudicados. Xeralmente trátase de retrasos na aprobación ou na efectividade (listas de espera) dos programas de atención. A confirmación desas situacións obrigounos a formular numerosas recomendacións, aínda que este ano foron menos que o anterior. Este ano formulamos 65 recomendacións en materia de servizos sociais, fronte ás 95 do pasado ano, a maioría dirixidas á Consellería de Traballo e Benestar por disfuncións en materia de dependencia. Aceptou a maioría desas resolucións. En ocasións informouse da solución incluso antes de que fora necesario formular resolución algunha, polo que numerosos afectados que acudiron á institución solucionaron o seu problema. Polo contrario, nalgúns casos, a pesar da formulación e aceptación das recomendacións, a consellería non cumpriu o indicado, algo que detallamos no desenvolvemento do presente informe. Os amplos retrasos afectan a todo tipo de dependentes: grandes dependentes, dependentes severos e dependentes moderados. Por diferentes motivos en cada caso constátanse incumprimentos dos prazos sinalados na normativa, fundamentalmente o Decreto 15/2010: tres meses para a valoración e outros tres para aprobar o programa individual de atención. Os retrasos na atención a grandes dependentes danse a pesar de que deberan ter preferencia, de acordo co art. 3.q da lei de dependencia. Esta situación dáse fundamentalmente cando se pide unha prestación económica para coidados no entorno familiar. A Consellería de Traballo e Benestar outorga preferencia á concesión dun servizo e só concede esas prestacións económicas en casos verdadeiramente excepcionais, tal e como prevé a lei. Porén, o que non resulta adecuado e xera o problema que tratamos é que a consellería non dea resposta algunha ás solicitudes, algo contrario ao previsto legalmente, posto que a obriga de resolver existe en todo caso (art. 42 Lei 30/1992). Os expedientes paralízanse e non teñen resolución final, algo que xa apreciamos a pasada anualidade e que continúa na presente, aínda que en menor medida. Cando comprobamos situacións deste tipo recomendamos que urxentemente se dea a preceptiva atención aos grandes dependentes afectados, algo que a consellería aceptou en todas as ocasións. Este ano apreciamos algún cambio de actitude respecto deste problema, como o anuncio de que o expediente finalmente se resolvería. Porén, noutros parece persistir o criterio inadecuado que mencionamos. A consellería aínda sinala nalgún caso que a falta de atención deses grandes dependentes se debe a que a maioría de solicitantes opta pola prestación económica de coidados no entorno familiar, o que está orixinando un colapso en relación con este tipo de prestación, ao contrario do que sucede con outro tipo de servizos e prestacións nos que se está dando unha mellor resposta, e engade que deben ser os propios solicitantes os que tomen a iniciativa mediante a presentación doutra solicitude. Esta formulación da consellería agora resulta menos frecuente, pero en calquera caso debe descartarse por completo. Implica importantes prexuízos para os dependentes máis precisados de atención debido a que nin eles nin as súas familias coñecen que a razón de que non estean atendidos é o que piden, que por outra parte é unha prestación comprendida no catálogo e comunicada no seu momento como posible pola propia consellería. A maioría das veces coñecen esta realidade cando promoven as súas queixas ante esta institución. Tamén este ano fixemos xestións ante a consellería para evitar esta situación e agardamos que a reacción positiva que observamos nalgún caso se xeneralice e con iso se desterre definitivamente esta mala praxe. Os retrasos en niveis inferiores, sobre todo os que afectan aos dependentes severos (os moderados aínda non teñen atención legal, como veremos) xustifícanse pola preferencia dos grandes dependentes. Porén, pola nosa banda, cando encontramos argumentacións desa natureza sempre indicamos á administración que a preferencia dos grandes dependentes non exime da obriga de cumprir os prazos establecidos para facer efectivos todos os dereitos subxectivos recoñecidos pola lei de dependencia. Como anticipamos, os dependentes moderados aínda non teñen acceso aos servizos ou prestacións do sistema debido ao calendario para a súa implantación progresiva, polo que constitúen o colectivo máis amplo sen atención. Porén, seguimos reclamando que ese calendario se interprete de forma adecuada e que determinados dependentes moderados sexan atendidos sen demora. Por exemplo, cando pertenzan a colectivos que xa tiñan atención antes da lei de dependencia, cando a atención resulta precisa dende idades temperás e ao longo de todo o ciclo vital, como é o caso dos discapacitados intelectuais, ou cando individualmente eran atendidos e deixaron de selo por circunstancias alleas á súa vontade (ingresos hospitalarios, cambios de necesidades…). O contrario sería demorar indebidamente a súa atención, que se debe producir dende que a causa da dependencia se fai evidente. A lei de dependencia non pode interpretarse como un instrumento de retroceso ou retraso da atención deses colectivos ou persoas. Como exemplo de atención necesaria a dependentes moderados podemos citar o caso da atención temperá das persoas con discapacidade intelectual. As valoracións inadecuadas que sofre este colectivo, algo que trataremos en detalle máis adiante, fan que non se atenda a moitos discapacitados intelectuais debido a que se clasifican como dependentes moderados. Porén, o calendario de efectividade dos diferentes graos de dependencia non debería interpretarse como unha habilitación para a non atención ou para interrompela. Este tipo de discapacidade detéctase a idade temperá, precisa atención tamén temperá e afecta ao longo de todo o ciclo vital. Xa antes da entrada en vigor da lei de dependencia recoñecíase tal cousa e as persoas eran normalmente atendidas, polo que a nova lei non pode interpretarse como un retroceso no modelo de atención para estes discapacitados. Por retrasos que afectaron a grandes dependentes formulamos á Consellería de Traballo e Benestar 16 recomendacións (ver resolucións nº 1-16 desta área), e polos que afectaron a dependentes doutros graos formulamos 8 (ver resolucións nº 17-24 desta área). Noutras resolucións, ao retraso no procedemento e a atención únense outras circunstancias que fan que o texto da resolución teña un obxecto máis amplo. Todo iso detállase no apartado de resolucións. A maioría das recomendacións formuladas por retrasos en materia de dependencia son aceptadas pola Consellería de Traballo e Benestar; porén, nalgúns casos os afectados tiveron que volver reclamar ao Valedor do Pobo para indicar que despois dun tempo razoable a consellería aínda non aprobara o seu programa individual de atención ou que este non se cumprira por encontrarse nunha lista de espera. En 2013 iso sucedeu en menos casos que no anterior, 12 veces (15 en 2012). Sucedeu na queixa Q/14/12, cunha nova queixa Q/159/13 debido á falta de efectividade da recomendación aceptada, relativa a un dependente severo; na Q/226/12, con nova queixa Q/535/13 polo incumprimento de aceptación da recomendación relativa a un gran dependente; na queixa Q/414/12, cunha nova queixa Q/271/13 por falta de efectividade da recomendación aceptada e relativa a un dependente severo; na queixa Q/736/12, que deu lugar a unha nova queixa Q/1303/13 polo incumprimento da recomendación formulada para resolver o caso dun gran dependente; na queixa Q/940/12, cunha nova queixa Q/779/13 por falta de efectividade da recomendación aceptada e relativa a un gran dependente; na Q/1837/12, cunha nova queixa Q/655/13 por falta de efectividade da recomendación aceptada e que afecta a un gran dependente; na Q/2125/12, con nova queixa Q/196/13 por falta de efectividade da recomendación aceptada e que afecta a un gran dependente; na queixa Q/2125/12, cunha nova queixa Q/455/13 por la falta de efectividade dunha recomendación aceptada, relativa a un gran dependente; na queixa Q/2346/12, cunha nova queixa Q/48/13 por incumprimento da recomendación formulada pola falta de atención a unha gran dependencia; na queixa Q/2406/12, cunha nova queixa Q/211/13 por falta de efectividade da recomendación aceptada e relativa a un gran dependente; na Q/365/13, cunha nova queixa Q/13443/13 por falta de efectividade da recomendación aceptada e relativa a un dependente severo; na Q/4009/13, con nova queixa Q/81/13 por falta de efectividade da recomendación aceptada e que afecta a un gran dependente; e na Q/1131/13/, cunha nova queixa Q/14458/13 por falta de efectividade da recomendación aceptada e que afecta a un gran dependente. Noutros moitos casos os retrasos afectan aos recursos administrativos (contra as valoracións, contra os programas de atención…), que non se resolven nos prazos establecidos legalmente, o que repercute no fondo do asunto, posto que en ocasións o seu contido resulta razoable. Así o comprobamos, por exemplo, nas queixas Q/414/12, Q/59/13 e Q/78/13, que deron lugar a recomendacións sen efectividade, como coñecemos polas novas que nos remitiron os afectados (Q/271/13, Q/4107/13 e Q/5621/13, respectivamente). 2. A necesidade de mellorar as valoracións de dependencia que afectan a determinados colectivos A pesar de que se fan de acordo cos criterios legais, certas avaliacións de niveis de dependencia de persoas con discapacidade intelectual, psíquica ou con déficit cognitivo non reflicten o grao real da súa falta de autonomía. Esa disfunción confírmase habitualmente polas asociacións que traballan para a promoción dos dereitos dos discapacitados e polos seus técnicos. O problema non está nas normas, que prevén que se aprecien as principais especificidades deste tipo de discapacidades, senón no modo en que se realizan as avaliacións, que moitas veces non teñen en conta as súas condicións específicas. Estas baixas valoracións teñen consecuencias prexudiciais. Todos os Defensores do Pobo apreciamos (1º taller das XXVIII Xornadas de Coordinación de Defensores do Pobo) unha clara confusión entre o mundo da dependencia e o da discapacidade. “Iso implica que neste momento se estea producindo unha falta de atención temperá a determinadas discapacidades como consecuencia da baixa valoración que reciben cando son examinadas no marco do recoñecemento dunha situación de dependencia, ao que se une a estrita aplicación do calendario de efectividade progresiva da lei de dependencia”. Á vista de que existían numerosas queixas por esta causa e que todas resultaron xustificadas iniciamos unha queixa de oficio (Q/665/13) co obxectivo de realizar unha síntese de todos os argumentos en favor de mellorar as valoracións. A iniciativa referíase aos problemas que afectaban aos discapacitados intelectuais, pero resulta extensible a todo o colectivo de discapacitados por razóns psíquicas ou mentais. Indicamos que as valoracións non se axustaban ás necesidades das persoas con discapacidade de carácter cognitivo debido a que se enfocan a avaliar as capacidades físicas. Sería necesario identificar as necesidades das persoas con discapacidades deste tipo, fundamentalmente a intelectual, e que os equipos de valoración conten con profesionais con coñecementos nelas. Os graos recoñecidos en moitos casos non se axustan á realidade dos beneficiarios e non se corresponden coas súas necesidades reais. Finalmente recomendamos á Consellería de Traballo e Benestar o seguinte: Que se habiliten os medios que permitan corrixir algunhas valoracións de dependencia que afectan a discapacitados intelectuais e que resultan demasiado baixas, e que para iso entre outras circunstancias se examine a conveniencia, e incluso a posible necesidade legal, dada a redacción… do Real Decreto 174/2011, da participación nas valoracións, especialmente nas entrevistas e na achega de documentos, de técnicos de asociacións de apoio a cada un dos colectivos de discapacidade intelectual (autismo, síndrome de Down…), que poden aportar algúns aspectos de forma complementaria e orientativa que se engadan aos xa manexados polos membros comúns dos equipos, dada a especialización daqueles e/ou o seu coñecemento individual da situación e as necesidades de apoio destes discapacitados. Indicamos á consellería que o seu criterio era acorde coa legalidade, pero a normativa daba unha marxe para mellorar as prácticas administrativas. Nas previsións de valoración contémplanse as circunstancias específicas das funcións mentais en sentido amplo. A pesar desta previsión, a maioría das circunstancias a valorar seguían referidas a aspectos de carácter físico, o que provocaba unha evidente dificultade á hora de aplicar unha xusta avaliación destes dependentes. Deberíanse perfeccionar polo medio habilitado polo Real Decreto 174/2011, que o prevé pensando na dificultade intrínseca e inevitable que teñen esas valoracións. Nel indícase que “se o informe de saúde documenta deficiencias nas funcións mentais e/ou limitacións na capacidade de comunicación que poidan interferir na entrevista, esta deberá completarse coa participación doutra persoa que coñeza ben a situación…”. A solución citada resulta moi adecuada e debería concretarse na participación na valoración dos afectados, co apoio dos seus representantes, e dos técnicos das asociacións de cada colectivo de discapacidade relacionada coas funcións mentais, “que coñecen ben a situación”, en palabras do decreto. As baixas valoracións observadas nalgúns casos até agora poden corrixirse polo medio expresado, que non só se encontra a disposición da administración, senón que parece un deber. Por tanto, nas valoracións deben estar os pais, titores ou representantes, posto que coñecen mellor que ninguén as circunstancias cotiás dos discapacitados; porén, non son profesionais que poidan valorar os aspectos técnicos do problema que se está avaliando, polo que a súa contribución debería complementarse coa de profesionais ou especialistas nas circunstancias da persoa que se valora. Os seus complementos poden resultar moi adecuados, dada a especialización dos técnicos, por un lado, e, sobre todo, polo coñecemento individual da situación e as necesidades de apoio das persoas con discapacidade. A liña de actuación recomendada reafírmase polo Real Decreto 174/2011 ao indicarse que as persoas con discapacidade intelectual, enfermidade mental e outras condicións de saúde que afecten ao funcionamento mental requiren unha entrevista máis prolongada, e resulta clave a coordinación cos equipos de saúde que figuran como referentes nos informes. Así mesmo, os criterios de aplicación sinalan novamente que se o informe de saúde acredita deficiencias nas funcións mentais e/ou limitacións na capacidade de comunicación que poidan interferir na entrevista, esta deberá completarse coa participación doutra persoa que coñeza ben a situación. A Consellería de Traballo e Benestar aceptou a recomendación. Sinalou que nas valoracións de persoas con discapacidade intelectual ou enfermidade mental solicitará os informes dos técnicos das diferentes asociacións e entidades xestoras de centros e servizos especializados nos distintos tipos de discapacidade (autismo, síndrome de Down, dano cerebral, etc.) que traten ao interesado, e considerará a súa presenza na entrevista no domicilio xunto cos pais, xa que todo iso pode aportar un evidente valor engadido ao proceso de valoración. Ademais sinalou que trasladaría a recomendación aos órganos de valoración da dependencia para que actúen desa maneira. Finalmente a consellería sinala que tamén se está estudando a posibilidade de especializar aos valoradores, determinando o seu perfil segundo a condición de saúde e a idade das persoas a valorar. 3. A necesidade de individualizar a atención ás persoas dependentes Nalgúns casos coñecemos reclamacións xustificadas pola atribución de plans de atención que non se axustaban ás necesidades das persoas afectadas, como na queixa Q/2420/12. O centro no que se encontraba esta persoa, con trastorno de espectro autista, non proporcionaba atención completa todo o ano, o que obrigaba a continuos traslados que ocasionaban a súa descompensación, ingresos hospitalarios por problemas psiquiátricos e momentos de heteroagresividade. A administración recoñeceu a situación e despois da nosa intervención buscou e encontrou un centro onde a persoa puidese recibir atención permanente, o Souto de Leixa de Ferrol; porén, recoñeceu despois que non resultaba adecuada para el. Esa asignación de centro trouxera como consecuencia que a persoa estivera padecendo consecuencias negativas. O centro cumpre o requisito de ter atención todo o ano, pero non é un centro específico de atención ao autismo, aínda que entre os seus usuarios hai persoas con ese perfil. A súa familia reclamou insistentemente o ingreso nun centro residencial dependente da Fundación Menela, máis especializado en apoios e servizos adecuados para persoas con autismo e con atención os 365 días do ano. Recoñeceuse que sería bo o traslado, pero non había praza, sen considerar que se trataba dunha emerxencia social. A diferenciación de prazas comúns e de emerxencia e a limitación en número destas resultaba inadecuada, posto que en ningún caso se deduce da norma que a emerxencia deba condicionarse por unha limitación de prazas a outorgar por ese motivo. O Decreto 15/2010 sinala que a tramitación dos procedementos en supostos de emerxencia social terá prioridade por determinadas razóns. A valoración da prioridade debe referirse ao conxunto, sen límites derivados da cualificación de prazas para emerxencias. Recomendamos á Consellería de Traballo e Benestar o seguinte: Que con urxencia e de forma prioritaria se asigne unha praza de atención adecuada para as circunstancias individuais que afectan ao dependente, con trastorno de espectro autista e problemas específicos de agresividade que lle afectan a el e á súa familia, do que se deduce que se trata dun caso de emerxencia social e que precisa unha atención inmediata no concreto centro que se determinou pola propia consellería, o da Fundación Menela, ou, de existir, noutro de similares características. A consellería aceptou a necesidade de cambiar o modo de atención desta persoa, pero aínda non puxo en marcha os mecanismos necesarios, como comprobamos recentemente nunha visita ao seu centro. Porén, dado o compromiso que logramos, seguiremos con atención a situación para que o cambio se produza canto antes. Noutras ocasións a falta da atención individualizada ou adecuada prodúcese porque a Consellería de Traballo e Benestar argumenta que o calendario de aplicación progresiva da lei de dependencia obriga a demorar a atención dos valorados con menor grao, algo que aínda hoxe, sete anos despois da entrada en vigor da lei, afecta aos dependentes moderados, moitos dos cales se encontran en espera. Isto repercute en determinados sectores que requiren atención sen as restricións dese calendario (temperá) e que non a reciben. Como vemos xa, en diferentes ocasións indicamos á consellería que o calendario non debe entenderse aplicable ás persoas que xa recibían atención con anterioridade á entrada en vigor da lei, posto que esta non debe interpretarse como unha norma que abra a porta a retrocesos na atención. Pola contra, ao tratarse dunha norma claramente ampliadora dos dereitos e do marco de atención individual que se deriva daqueles, a súa implantación non pode deixar sen servizos aos colectivos especialmente vulnerables e que por tal motivo xa eran atendidos antes. Nas queixas Q/702/12 e Q/2083/13, ambas polo mesmo suposto, comprobamos que a consellería mostraba disposición á hora de resolver a dificultade do calendario de aplicación progresiva, pero a consecuencia era que as alternativas non respondían por completo ás necesidades individuais da persoa. Recibira atención adecuada nun centro ocupacional de discapacidade intelectual durante sete anos. Alí padeceu un problema psiquiátrico que obrigou ao seu ingreso e tras superalo encontrou praza noutro centro ocupacional, pero coa exixencia de “pasar por dependencia”. Tras valorala outorgáronlle un nivel I, a pesar de que non debe estar soa ou desatendida en ningún momento. Concluíron que non tiña dereito e pasou a estar sen atención, a pesar de que tanto o psiquiatra como o neurólogo sinalaron que debía recibir atención nun centro o antes posible. Ante esa situación indicamos á Consellería de Traballo e Benestar que debía prestarse a atención demandada. O calendario de implantación progresiva da lei non é aplicable a estes casos. A atención debe adaptarse ao novo sistema, pero sen retrocesos nos servizos xa recoñecidos. Os discapacitados intelectuais precisan atención adecuada durante toda a súa vida, polo que o calendario de implantación progresiva non pode influír á hora de decidir sobre a súa atención temperá, a súa atención escolar especial e o servizo que de forma individual resulte adecuado na idade adulta. O criterio que se nos trasladou só podía explicarse pola inadecuada valoración da persoa con discapacidade intelectual (algo que xa puxemos de relevo en diferentes ocasións e que debe corrixirse), pola inadecuada interpretación do calendario de implantación progresiva da lei de dependencia para as persoas xa atendidas (como era o caso), ou pola desaparición de medios de atención social alternativos á dependencia, algo claramente rexeitable. As persoas con discapacidade intelectual precisan atención preferente, polo que ningunha das circunstancias expresadas pola administración pode ser válida para deixar de atendelas. Levado ás súas últimas consecuencias, o criterio exposto leva a empeorar a situación dos discapacitados atendidos antes da efectividade da lei de dependencia, sobre todo os discapacitados intelectuais. Recomendamos á Consellería de Traballo e Benestar o seguinte: Que con urxencia se resolva o outorgamento dun servizo adecuado para a atención da situación de discapacidade intelectual e dependencia da afectada polo tratado na presente queixa, de tal maneira que non se produzan desatencións inadecuadas que lle prexudican. A consellería aceptou que podía atendela nun centro con praza concertada no marco do sistema de servizos sociais, aceptando o noso criterio, pero ofrecía un centro non axustado para as circunstancias da persoa. Outra das circunstancias que afectan negativamente aos dependentes, especialmente aos discapacitados, é que os servizos atribuídos non se orientan á promoción da vida independente que se proclama como dereito na Convención Internacional sobre Dereitos das Persoas con Discapacidade, senón á atención da estrita dependencia dende unha perspectiva médica. A confirmación desta situación na nosa práctica en materia de dependencia vén dada pola circunstancia de que a figura do asistente persoal se limita enormemente, a pesar de que sería a máis apropiada para facer valer a autonomía do discapacitado e o modelo de dereitos humanos que se consagra na convención e na nosa lexislación interna, e por tanto resulta a máis adecuada para dar efectividade aos dereitos da persoa con discapacidade. A lei restrínxea a determinados ámbitos e sobre todo ás persoas valoradas como grandes dependentes. O dito ponse de relevo pola baixa porcentaxe de programas individuais de atención que recoñecen o servizo de asistente persoal, tanto en Galicia como no conxunto de España. Vémolo no seguinte cadro. Ámbito Territorial Persoas beneficiarias con prestacións Asistencia Persoal % Total España 754244 1287 0,14 Galicia 38898 45 0,11 O panorama é peor en moitas comunidades que non teñen recoñecido ningún programa de atención con asistencia persoal; sucede en Aragón, Baleares, Canarias, Cantabria, Estremadura, A Rioxa e Ceuta e Melilla. Da estatística dedúcese que debe progresarse no recoñecemento deste servizo como o medio máis acorde co modelo social, o que vai a exixir ou ben un cambio nas prácticas actuais ou, se iso resultara preciso, un cambio ou progreso na propia lei. 4. A necesidade de aumentar as prazas en servizos para corrixir as listas de espera Como adiantamos na introdución, a dispoñibilidade limitada de prazas en servizos (residencias, centros de día, centros de noite, axuda no fogar…) fai que a incorporación do dependente se xestione a través de listas de espera (o chamado programa de asignación de recursos). Por iso, resulta necesario aumentar de forma progresiva o número de prazas, dado o déficit actual, máis acusado nas zonas urbanas, sobre todo nas áreas metropolitanas das grandes cidades. A través das queixas coñecemos que existe un claro desaxuste entre a gran demanda de prazas residenciais e a súa oferta neses lugares. As consecuencias son que as solicitudes soen demorarse moito, que se dan un bo número de solicitudes de traslado e que a distancia do entorno desexado xera sensación de desarraigo e desincentiva a petición do servizo. En materia residencial en anos anteriores observáramos que as persoas que non teñen dependencia acceden ou reciben ese servizo e pola contra algúns dependentes, os cualificados como moderados, non poden acceder a prazas residenciais. Porén, a atención dos dependentes debe ser prioritaria; en ningún caso deben recibir un trato máis restritivo que os non dependentes. Dende que coñecemos esta realidade reclamamos da consellería que corrixa a situación. Respondeunos que está realizando as reformas necesarias para adaptar as residencias ordinarias para convertelas en residencias para dependentes. Sinalouse que só o 15 % das prazas residenciais se ocupan por non dependentes e que se regularán condicións máis restritivas para esas persoas e se priorizarán aos dependentes. Na actualidade seguimos actuando para coñecer os detalles desa necesaria transformación. O déficit de prazas de servizos tamén afecta ás axudas a domicilio. En moitas ocasións prolónganse as esperas sen que os cidadáns saiban cando serán atendidos; as diferentes administracións que interveñen (os concellos, que xestionan o servizo, e a Consellería de Traballo e Benestar, que aproba os programas individuais de atención e responde do seu cumprimento) trasládanse mutuamente a responsabilidade. En numerosas ocasións reclamamos que debería asegurarse que a atribución do servizo fora acompañada da garantía de prestación mediante a coordinación das dúas administracións; porén, non son infrecuentes os casos de atribución deste servizo e de falta de efectividade do mesmo que coñecemos a través das queixas. Despois de tres meses de permanencia nas listas o afectado pode optar entre pedir unha prestación económica para o financiamento do servizo privado ou seguir agardando. Porén, para poder exercer ese dereito é imprescindible que se informe con detalle da situación da lista e da súa previsible evolución en razón do sucedido en anteriores ocasións. Por iso recomendamos á consellería que realice esa labor, cousa que aceptou. 5. Os casos de falecemento antes da aprobación do programa de atención e con retraso no procedemento A Consellería de Traballo e Benestar comprometeuse a compensar a responsabilidade polos retrasos en expedientes nos que se produce o falecemento do dependente sen a previa aprobación do programa de atención e con retraso. Despois dun tempo considerable ese compromiso concretouse na súa orde de 2 de xaneiro de 2012. O capítulo VII desa orde regulou o dereito á efectividade das prestacións económicas das persoas solicitantes falecidas. Até ese momento, no que se desenvolveron as condicións de pago, a consellería non recoñecera indemnizacións aos afectados. Por exemplo, na queixa Q/2533/12 recomendóuselle que respondera ás reclamacións de compensación, pero rexeitouno porque o expediente estaba pechado. E nos expedientes posteriores ao Decreto 15/2010 sinalaba que non podía actuar até que se desenvolvese o propio decreto, o que –como dixemos- non fixo até 2012. Noutro caso a recomendación formulada (Q/1889/13) non tivo efectividade, como nos indicou o propio afectado cunha nova queixa (Q/14459/13). No ano que tratamos no presente informe a consellería derrogou esta regulación por medio da nova orde de 19 de abril (disposición derrogatoria única), co que a regulación que concretaba a forma de indemnizar polo prexuízos nestes casos desapareceu. Permanece a regulación básica contida no Decreto 15/2010, que estableceu o dereito ao cobro por esta causa. Porén, dado que para aplicar directamente o previsto nese decreto a Consellería de Traballo e Benestar argumentaba que era preciso desenvolvelo -o que fixo coa orde de 2012, agora derrogada neste punto-, é de agardar que as solicitudes volvan a rexeitarse, como se facía antes. Isto sucede a pesar de que diferentes sentencias están recoñecendo os dereitos xerados neste tipo de situacións. Por exemplo, nunha sentencia da Sala do Contencioso-administrativo do Tribunal Superior de Justicia de la Comunidad Valenciana declárase o dereito a indemnización dos dereitos (18.958,91 € más intereses) polo falecemento dunha dependente sen atención despois de máis de 3 anos dende a solicitude. 6. O aumento de solicitudes de axudas públicas e a necesidade de corrixir os retrasos na súa tramitación. Este ano, como os inmediatamente anteriores, produciuse un aumento nas solicitudes de axudas sociais ante situacións de necesidade, como son as Rendas de Integración Social de Galicia ou as Axudas de Emerxencia Social. Tamén medrou o número de queixas en relación con elas, sobre todo por denegacións que se consideraban inxustificadas ou por retrasos nas resolucións deses procedementos, que pola súa propia natureza deben resolverse con urxencia. A avaliación dos feitos e a resolución ten que darse case de inmediato. Porén, a pesar de que as leis prevén que os procedementos se resolvan en breves prazos, en moitos dos casos que nos chegaron en forma de queixa observamos que non se cumpriron os tempos previstos para resolver as solicitudes de rendas de integración ou axudas de emerxencia. Nalgúns casos os retrasos debéronse á falta de contribución de documentación por parte dos afectados ou a lentitude dalgúns concellos á hora de dar trámite aos expedientes. Noutros casos fixemos xestións e formulamos algunhas recomendacións á Consellería de Traballo e Benestar para que se aceleren os trámites, os pagos e, no seu caso, para que se aproben provisionalmente as axudas cando os expedientes se retrasan máis de tres meses. Na maior parte dos casos o problema detectado conseguiuse resolver. Trátase de situacións permanentes de desamparo económico, que motivan a solicitude da renda de integración social, ou de problemas básicos nas economías domésticas, que acostuman motivar a petición de axudas de emerxencia social. Estas últimas pretenden cubrir as necesidades urxentes para atender os pagos da alimentación ou as subministracións ou gastos básicos, como a luz, o gas, a auga ou as mensualidades por vivendas arrendadas ou hipotecas. Para afrontar o aumento das demandas de axudas sociais, sobre todo de rendas de integración social e axudas de emerxencia, a Xunta de Galicia viuse obrigada a aumentar as partidas orzamentarias dedicadas a estes conceptos. En materia de Renda de Integración Social de Galicia a evolución foi a seguinte: 2010 2011 2012 2013 2014 Beneficiarios 4.988 5.416 6.718 9.300 -------- Solicitudes 3.639 4.761 6.427 7.693 -------- Presuposto 22,7 m € 24,1 m € 27 m € 36,7 m € 39,7 m € Fonte: Xunta de Galicia. Pola súa banda, as Axudas de Emerxencia Social tiveron a seguinte evolución: 2010 2011 2012 2013 2014 Beneficiarios 3.041 2.319 2.595 2.537 -------- Solicitudes 4.151 4.183 4.307 307 4.755 -------- Presuposto 3 m € 2,9 m € 3 m € 4,5 m € 4,5 m € Fonte: Xunta de Galicia. Como vimos en anos anteriores, seguen producíndose retrasos na resolución dos procedementos de solicitude de renda de integración, que deberían resolverse con urxencia ou polo menos nos estritos prazos contemplados pola Lei 9/1991, de Medidas básicas para a inserción social; se non é así non cumpren a súa finalidade. A Consellería de Traballo e Benestar recoñece eses retrasos e xustifícaos pola falta de documentos necesarios e o aumento de solicitudes. Sinala que para valorar en conxunto a situación creada hai que ter en conta o considerable incremento de peticións de renda de integración e que o órgano de tramitación segue a orde de incoación establecida na lei, é dicir, a orde de entrada; porén, a iso debe obxectarse que tal obriga non desvirtúa a necesidade de cumprir os prazos. Nalgunhas queixas coñecemos retrasos que se corrixiron sen necesidade de recomendación. Outros retrasos confirmados deron lugar a recomendacións, en concreto 4. Nelas indicábase que se resolveran urxentemente os expedientes, posto que se excederan os prazos legalmente previstos. Sucedeu nas queixas Q/2605/12, Q/1881/13, Q/446/12 e Q/667/13 (ver resolucións nº 25-28 desta área). Todas foron aceptadas. Polo contrario, na Q/2056/12 non se deu efectividade ao recomendado, como nos advertiu unha nova queixa da interesada (Q/237/13). Nalgúns casos tamén observamos que se excedera o prazo máximo de tres meses previsto aos efectos de concesión provisional da renda. Recordamos á Consellería de Traballo de Benestar que o art. 15 da lei que a regula establece un prazo especial, 3 meses, que debe entenderse como límite e ten a virtualidade de fixar unha obriga para a administración cando resulte excedido: que se outorgue a prestación provisionalmente en tanto non se resolve definitivamente a solicitude, sempre que a demora non se deba a causa imputable ao solicitante e a solicitude contivera os documentos necesarios. O incumprimento dese prazo apreciouse nas queixas Q/2605/12, Q/1881/13 e Q/446/12, polo que recomendamos que se outorgara provisionalmente a prestación; ese concreto apartado das recomendacións foi aceptado (ver resolucións nº 25, 26 e 27 desta área). Nun caso observamos que non se dera efectividade a unha recomendación formulada polo motivo sinalado (Q/2056/12). Con ocasión desa queixa formulamos unha recomendación para que con urxencia se resolvera sobre a eventual concesión dunha renda de integración, posto que o procedemento estaba retrasado, e que entre tanto comezara a aboarse a prestación. A interesada indicounos na nova queixa (Q/237/13) que despois dun tempo a situación seguía igual e a consellería pretendeu xustificalo sinalando que solicitara unha ampliación do informe social que tiña que facer o concello. Este argumento non resultaba adecuado, posto que o informe complementario pediuse moito tempo despois de que vencera o prazo de garantía, polo que non puido ter o efecto de interrompelo. Sinalou que a data de inicio do expediente era posterior á indicada na reclamación, pero tamén niso a interpretación da consellería era errónea. A data de presentación no concello era a que sinalaba a reclamante. Facía tempo que vencera o prazo para resolver sen que tal cousa se dese. Tamén detectamos retrasos nalgunhas solicitudes de axudas de emerxencia social, polo que formulamos recomendacións para que se resolvesen urxentemente. Así sucedeu, por exemplo, na queixa Q/2605/12 (ver resolución nº 25 desta área). Noutros casos coñecemos erros en determinados trámites relativos a axudas sociais que foron corrixidos unha vez que os detectamos. Así, o Concello de Mugardos incorrera nun erro no curso dun trámite preceptivo por unha pensión non contributiva, o que dou lugar a que despois da nosa intervención recoñecera ese erro e iniciara de oficio un expediente de responsabilidade patrimonial para compensar ao afectado (Q/1749/13). Como sinalamos na introdución, a crise prexudicou de forma moi singular ás familias en materia de vivenda, o que se ve agravado por unhas prácticas hipotecarias que deben ser obxecto de revisión. Un exemplo de problemas derivados desta realidade encontrámolo na queixa Q/300/13, iniciada de oficio para tratar a situación dunha anciá afectada por un desaloxo. A organización Stop Desahucios reclamou a nosa mediación; trataba de evitar o desaloxo ou que polo menos o Concello da Coruña lle dese unha vivenda de urxencia social. A afectada cobra algo máis de 300 € de pensión e paga 126 de vivenda. Entramos en contacto co concello (servizos sociais). Indicáronnos que intentaban solucionar a posible situación prexudicial para a muller afectada polo posible desaloxo en cumprimento da sentencia firme. A solución ofrecida en primeiro termo foi unha praza na Residencia Padre Rubinos, cousa que rexeitou. O Instituto Galego de Vivenda e o Solo indicou despois ao concello que intentaría ofrecer vivendas sociais para o realoxo da afectada. Comunicamos as xestións e as posibles solucións á plataforma e á afectada, que finalmente viu resolto o seu problema, de acordo co que nos indicou a primeira. 7. Os dereitos das persoas con discapacidade Como sinalamos con ocasión do informe Os dereitos das persoas con discapacidade intelectual en Galicia, o cambio terminolóxico a favor das denominacións discapacidade ou discapacitado é unha obriga legal para a administración dende a aprobación da Lei 39/2006, de 14 de decembro, de Promoción da Autonomía Persoal e Atención ás persoas en situación de dependencia (disposición adicional oitava). Porén, obsérvase que aínda permanecen prácticas administrativas desfasadas e que se usan termos ilegais. O rexeitamento do modelo médico e a asunción do modelo de dereitos humanos, no ámbito da capacidade xurídica fai que se descarte a substitución do discapacitado na toma de decisións e que teña que propiciarse unha nova orientación para facilitar o complemento ou a asistencia ao discapacitado en razón das súas circunstancias, o modelo de apoio. Porén, moitos aspectos da lexislación civil resultan inadecuados ou non se adaptan á Convención Internacional sobre Dereitos das Persoas con Discapacidade. Resulta necesario reformar a nosa normativa para lograr a individualización das medidas para o complemento da capacidade da persoa e para que reciba os apoios que precise, un traxe a medida, algo asumido cada vez en maior medida pola práctica xudicial. O que coñecemos como incapacitación non debe afectar ao máis esencial da persoa e aos seus dereitos; debe seguir conservándoos por medio da implantación das medidas de apoio que precise. As tradicionais limitacións na capacidade de obrar expándense e afectan a outros dereitos de carácter político e fundamental. As limitacións son a regra xeral na nosa normativa electoral, sindical, de asociación e outras moitas, polo que tamén se require a súa reforma. Polo que se refire á educación, debe asegurarse que en todos os casos sexa inclusiva, en centros educativos ordinarios, os do entorno, coas adaptacións persoais, materiais e curriculares que sexan precisas en cada caso. O concepto de inclusión no ámbito educativo vai alén da mera integración. Esta refírese á incorporación física dos estudantes con discapacidade aos centros ordinarios, na que teñen que adaptarse á organización e aos modos de ensinanza. Pola contra, a inclusión implica un profundo cambio dos centros e a adaptación do seu sistema educativo para que as persoas con discapacidade poidan progresar. No ámbito laboral as persoas con discapacidade padecen un baixo nivel de incorporación ao traballo, sobre todo ao mercado laboral ordinario ou non protexido. Como xa destacamos no último informe Os dereitos das persoas con discapacidade intelectual en Galicia, as súas posibilidades de encontrar emprego seguen sendo máis reducidas que as das persoas sen esa circunstancia e as súas taxas de paro son máis elevadas. Prexudícanos as súas propias limitacións e os prexuízos arraigados na sociedade, que ocasionan claros comportamentos discriminatorios. Para corrixir este panorama resulta preciso o aumento da cota de reserva en empresas prevista na normativa actual, que se vixíe o seu cumprimento e que desenvolva o emprego con apoio. Así o recomendamos no citado informe, sendo as circunstancias e conclusións expostas extrapolables a todas as persoas con discapacidade. Todos os Defensores do Pobo convimos ao respecto na necesidade de seguir combatendo as circunstancias que prexudican a inserción laboral das persoas con discapacidade e de perseguir o incumprimento da cota do 2 % mediante as inspeccións e sancións que correspondan (XXVIII Xornadas de Coordinación). Outro importante instrumento de promoción laboral dos discapacitados intelectuais son os programas sociais que desenvolven diferentes entidades. Dada a difusión que tivo entre todos os Defensores do Pobo o instrumento creado pola entidade financeira La Caixa, denominado Incorpora, con el vimos desenvolvendo iniciativas para explorar todas as posibilidades de inserción laboral das persoas que acudiron ao Valedor do Pobo para facer efectivo o seu dereito ao traballo. A todos eles dámoslles conta de que estamos plenamente de acordo coa súa petición para que se promovan os lexítimos obxectivos que mencionan na súa queixa e que poden promover o encaixe da súa formación presente ou futura nalgún programa de inserción laboral para persoas con discapacidade. “A través das diferentes asociacións do sector podería coñecer as alternativas que se ofrecen no ámbito da promoción laboral das persoas na súa situación. Pode entrar en comunicación con calquera desas asociacións e mostrar o seu interese no ámbito laboral, de tal forma que alí lle orienten para a súa participación activa nalgún dos seus programas laborais (por exemplo, no programa Incorpora de La Caixa, ou en calquera iniciativa social de emprego). Se desexa que lle axudemos neste ámbito, entón podería chamarnos ao teléfono que figura ao pé deste escrito”. Por petición dos interesados en varias ocasións puxémolos en contacto co programa. No caso coñecido nas queixas Q/212/13, Q/1660/13, Q/13403/13 e Q/18794/13, despois de recibir a petición da persoa puxémonos en comunicación co responsable do programa Incorpora, co fin de incluíla nel. Con ese programa colaboran moitas entidades sociais galegas que traballan no mundo da discapacidade. En materia de atención sanitaria, os centros visitados puxeron de relevo que algúns medicamentos que os discapacitados precisan habitualmente debido ás súas circunstancias saíron do catálogo de dispensación, como laxantes, clisteres e antitusivos, o que provoca que as familias deban realizar un importante desembolso. Deberían reexaminarse esas condicións e eliminar ou compensar os gastos que tratamos. No informe Os dereitos das persoas con discapacidade intelectual en Galicia recollemos a reivindicación para crear o Valedor da Persoa con Discapacidade. O Valedor do Pobo conta con departamento para a defensa prioritaria e especializada dos dereitos de determinados colectivos, como os menores ou os pacientes do sistema sanitario galego, e na actualidade promóvese outro dedicado á garantía dos dereitos e a non discriminación das persoas lesbianas, gays, transexuais e bisexuais. Por iso, sería conveniente que mediante norma con rango de lei se creara a mencionada figura dentro do ámbito do Valedor do Pobo, como xa sucedeu nos casos citados. En materia fiscal unha persoa con incapacidade permanente total reclamaba (Q/1121/13) a aplicación do art. 1.2 da Lei 51/2003, de igualdade de oportunidades, non discriminación e accesibilidade universal das persoas con discapacidade, que define o que debe entenderse como persoa con discapacidade, incluíndo aos declarados incapaces, e con iso a súa exención do imposto municipal de vehículos de tracción mecánica. A reclamación dirixíase contra a Deputación Provincial da Coruña; esta e outras administracións locais rexeitan a aplicación automática da extensión prevista por entender que non é aplicable ao ámbito fiscal salvo cando expresamente se trasladase á normativa sectorial correspondente. A norma xeral dese imposto non se modificou e por iso a exención sería aplicable só se as ordenanzas locais a habilitan, cousa que non sucede no caso tratado. A posición que nos trasladou a deputación foi avalada pola Sentencia do Tribunal Supremo de 29 de xaneiro de 2008; o precepto desprega eficacia no ámbito de dita lei, pero non alcanza a atribuír con carácter xeral a condición de persoa con discapacidade. A mesma solución proponse nas consultas da Dirección General de Tributos. Por tanto, a actuación do organismo provincial era axustada á legalidade e non podía ser obxecto de reproche. Porén, resultaba evidente a confusión creada pola disposición que tratamos, posto que, aínda que advirte de que a súa aplicación só se dará nos ámbitos previstos pola propia lei, a mesma ten un carácter amplísimo, como corresponde á súa finalidade declarada, garantir e facer efectivo o dereito á igualdade de oportunidades das persoas con discapacidade, evitar a discriminación e fomentar as medidas de acción positiva orientadas a evitar ou compensar as desvantaxes dunha persoa con discapacidade para participar plenamente na vida política, económica, cultural e social. Por tanto, resulta perfectamente lóxico que se pense que a norma opera os seus efectos de forma xeral, tamén no ámbito que tratamos, que pretende facer efectivo o dereito á igualdade de oportunidades mediante a adopción de medidas fiscais orientadas a compensar as desvantaxes das persoas con discapacidade. Ademais, debe terse en conta que a extensión do beneficio citado se acepta en diferentes ámbitos fiscais. Así sucede na Lei 35/2006, do Imposto sobre a Renda das Persoas Físicas; no Real Decreto Lexislativo 4/2004, do Texto Refundido da Lei sobre o Imposto sobre Sociedades; e no Real Decreto 1624/1992, do Regulamento do Imposto sobre o Valor Engadido. Serán discapacitados aos seus efectos os pensionistas da seguridade social que teñan recoñecida a súa pensión por incapacidade permanente, total ou absoluta, ou por gran invalidez. Outro factor relevante á hora de valorar como conveniente a extensión que tratamos é que se producen importantes retrasos nas valoracións de discapacidade. Polo tanto, xa sexa a través da modificación xeral da lei de facendas locais ou mediante a concreción da exención do imposto para persoas con incapacidade por parte das ordenanzas municipais, que se encontran perfectamente habilitadas para iso, resulta claro que a liña de actuación futura debe afirmar a exención que indicamos. Como conclusión, a actuación da Deputación Provincial da Coruña resulta amparada pola xurisprudencia actual. Porén, sería conveniente que o pararama legal cambiara no mesmo sentido en que xa cambiou nas principais figuras tributarias; non parece ter sentido que a exención non resulte aplicable ao imposto de vehículos. Tal cambio será obxecto dun estudo en profundidade e de confirmarse todo o que apreciamos até agora reclamaríamos as modificacións oportunas. 8. O dereito á accesibilidade das persoas con discapacidade Coñecéronse diferentes reclamacións polo trámite dado a denuncias por incumprimentos en materia de accesibilidade por parte de propietarios de edificios públicos ou privados. Coas queixas conseguiuse corrixir a maioría dos problemas, como sucedeu, por exemplo, co problema formulado polo acceso a un portal en Narón (Q/1680/13). Porén, en ocasións apreciamos certa lentitude; así sucedeu coas actuacións requiridas pola Consellería de Traballo e Benestar a unha comunidade de propiedade horizontal de Ferrol para que realizara unha rampla practicable para cadeira de rodas no portal (Q/1938/12). A Asociación Galega contra as Enfermidades Neuromusculares reclamou debido ás carencias de accesibilidade de barcos e portos utilizados para trasladarse dende a costa até as Illas Cíes (Q/2036/12). Un afectado denunciou que tivo que acceder ao barco de xeonllos. A pesar do tempo transcorrido dende que esa circunstancia transcendeu aínda non se solucionou; segue sen aclararse a accesibilidade para persoas con mobilidade reducida. Por iso formulamos unha recomendación para que con urxencia se resolva sobre a denuncia relativa á non adaptación dos barcos que cobren a ruta ás Illas Cíes e do pantalán do porto desas illas, pendente dende hai un tempo considerable, e que con iso se facilite o fin constitucional e legalmente perseguido pola normativa en materia de accesibilidade e adaptación, que é a efectividade dos dereitos dos discapacitados e a remoción dos impedimentos para o seu goce (ver recomendación nº 54 desta área). Ao peche deste informe non se coñece que a administración dera efectividade ao recomendado. Os problemas de acceso ao centro de saúde de Sarria deron lugar a diferentes reclamacións (Q/461, Q/473 e Q/490/13). O centro foi inaugurado hai pouco tempo, pero as súas portas non están adaptadas para o seu uso por persoas con cadeiras de rodas ou carriños de bebé debido a que pesan moito e cando abres unha encóntraste coa outra. Nun primeiro momento as Consellerías de Sanidade e de Traballo e Benestar indicaron que o proxecto se executara de acordo coas especificacións técnicas, pero sen mencionar o resultado das comprobacións das denuncias. Puxémonos en comunicación directa coa responsable do centro de saúde de Sarria, que nos confirmou o que indicaban as queixas e que os problemas de accesibilidade se verificaron pola inspección laboral, que concluíu a necesidade de modificar as portas para que foran practicables en todo caso, con apertura automática. Ese criterio foi trasladado á Xerencia do Servizo Galego de Saúde, que se comprometeu a solucionar o problema. Tamén nos preocupamos (de oficio, na queixa Q/13412/13) pola falta de accesibilidade da escola oficial de idiomas de As Pontes. Despois da nosa intervención informóusenos que a Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria arbitrara os medios para acondicionar a docencia nun lugar accesible, co que o problema estaba solucionado. En canto á previsión de adaptacións progresivas destacamos que debería requirirse a planificación das diferentes adaptacións que se precisan, de tal maneira que se realicen de forma continuada durante o amplo prazo concedido, sen que todas ou a maior parte agarden ao último momento, circunstancia que fai prever que non se realizarán. Porén, non nos consta que tal cousa se estea facendo. Noutros casos reclámase que se respecte o dereito a dispor de prazas de aparcamento reservado para persoas con mobilidade reducida. Este foi o motivo da queixa Q/195/13, que poñía de relevo a insuficiencia de prazas no Hospital de Conxo, en Santiago, con só tres prazas que non reúnen as condicións necesarias -é imposible sacar a cadeira de rodas- e onde tamén se sitúan as ambulancias. Co curso da queixa logrouse que os motivos da mesma foran corrixidos; agora as prazas habilitadas para persoas con mobilidade reducida responden ás condicións precisas en canto a número e características. Neste contexto tamén se reclama que se respecte esa reserva cando se acometen obras de reforma de determinadas rúas, como no caso dunha realizada en Ferrol e na que non se prevía a reserva, o que nos obrigou a recomendar tal cousa (Q/518/13; ver resolución nº 49 desta área). Noutros casos o que se reclama é que se respecten os espazos reservados por medio dunha intervención eficaz. Sucedeu no caso formulado por unha persoa con discapacidade de Cangas do Morrazo (Q/5602/13). Vímonos obrigados a reclamar do concello desa localidade a colocación de sinais verticais, que faltaban nalgún caso, e que cumpra a súa función de vixilancia do correcto uso das prazas reservadas. Noutros casos o motivo da queixa foi a denegación de tarxetas de estacionamento reservado para persoas con mobilidade reducida. En relación con esta circunstancia observamos que as referencias do baremo utilizado son inadecuadas e formulamos unha recomendación á Consellería de Traballo e Benestar para que se revise a situación que afectaba á persoa discapacitada que presentou a queixa, que non tivera acceso á tarxeta debido a unha valoración dubidosa ou a que o baremo aplicado resulta inadecuado para facer efectivos todos os dereitos das persoas con discapacidade e a remoción dos impedimentos para o seu goce (Q/2558/12; ver recomendación nº 41 desta área). O problema principal reside no decreto (da Administración Xeral do Estado) que aprobou o baremo, polo que debe procurarse a súa reforma. A súa referencia para conceder a tarxeta é a imposibilidade de utilizar o trasporte público, o que resulta sorprendente. A utilización dun medio de transporte distinto é para moitos discapacitados o único medio que lles permite desprazarse de maneira autónoma e integrarse profesional e socialmente. Ademais, a súa opción polo transporte colectivo ou privado debe ser igual de libre que a de calquera outro cidadán e a referencia legal debe considerarse discriminatoria. Na súa resposta a consellería reiterou que aplicaba o baremo e non dou conta da efectividade do recomendado. 9. O dereito ao ocio, a cultura e o deporte dos discapacitados Os apoios e servizos para fomentar o ocio, a cultura e o deporte e a calidade de vida resultan fundamentais para a inclusión das persoas con discapacidade, polo que os poderes públicos deben promovelos, financialos e consideralos prioritarios. Entre as reclamacións neste terreo este ano destacou a promovida pola asociación de persoas xordas de Santiago (Q/254/13). Indicáronnos que as persoas con discapacidade auditiva non teñen acceso ao cine a pesar de que a cultura e o ocio son aspectos fundamentais. Non existe ningún cine na comunidade que conte con subtítulos ou que reproduza películas en versión orixinal. Isto supón unha clara discriminación por razón de discapacidade e incumpre as normas de igualdade de oportunidades. Moitos cines son accesibles para persoas con mobilidade reducida, pero non para persoas con outras discapacidades, como a sensorial. Presentaron varias reclamacións (Cinesa, Consejo Nacional de la Discapacidad e Oficina de Consumo de Santiago de Compostela) e recolleron sinaturas. A Consellería de Traballo e Benestar respondeunos sen concretar en que forma se daba aplicación ás normas sobre a materia, especialmente a Lei 8/1997, de accesibilidade e supresión de barreiras na Comunidade Autónoma de Galicia e o Decreto 35/2000, que aproba o regulamento desa lei, que prevén que as administracións públicas galegas fomenten a supresión de barreiras coa finalidade de garantir a toda a poboación o dereito á cultura e ao ocio. Finalmente a consellería citou as medidas da Administración Xeral do Estado para fomentar o subtitulado das películas, pero non as relativas á súa distribución nas salas de cine de Santiago e do resto de Galicia. Despois de examinar con detalle todo o aportado dirixímoslle unha suxestión para que se promoveran as medidas precisas para facer efectivo o dereito das persoas xordas ao acceso á cultura e ao ocio no que se refire ás proxeccións cinematográficas nas salas que funcionan en Galicia (ver resolución nº 59 desta área). A consellería aceptou a recomendación e indicounos que impulsa determinadas normas para lograr ese fin. De aprobarse as administracións de Galicia deberán promover a supresión de barreiras na comunicación e o establecemento de mecanismos e alternativas técnicas e humanas que fagan accesibles os sistemas de comunicación e sinalización a toda a poboación, e os medios de comunicación audiovisuais públicos galegos realizarán un plan de medidas técnicas que permitan a incorporación gradual da subtitulación, a audiodescrición e a interpretación en lingua de signos para garantir o dereito á información ás persoas con discapacidade. Esta proposta é positiva, aínda que se bota en falta a referencia ao resto dos contidos dos medios audiovisuais, e non só aos informativos. Porén, a queixa referíase especificamente á accesibilidade das salas de cine; a reforma proposta é relevante noutros ámbitos, pero non afecta á efectividade inmediata ou a curto prazo do reclamado pola asociación de xordos e o suxerido pola nosa banda. Para completar a nosa actuación de cara á efectividade do suxerido puxémonos en contacto directo co Centro del Subtitulado y la Audiodescripción (do Real Patronato sobre Discapacidad), un centro estatal técnico de referencia na materia de accesibilidade audiovisual para persoas con discapacidade (produción, distribución e exhibición de obras cinematográficas e audiovisuais). Con el establecemos un plan de actuación ante as autoridades competentes, a empresa Cinesa e o resto das distribuidoras de Galicia co fin de tratar con elas a necesidade de implantar os medios técnicos xa existentes que permiten a plena accesibilidade ás salas de persoas con discapacidade sensorial, de acordo co regulado na disposición adicional terceira da Lei 55/2007, do Cine. Esta sinala que as administracións, no ámbito das súas respectivas competencias, promoverán a accesibilidade ao cine das persoas con discapacidade física ou sensorial, velando por un uso regular, normalizado e sen discriminacións dos medios audiovisuais. Na concesión de axudas á distribución en salas de exhibición valorarase especificamente a incorporación de sistemas que faciliten o acceso ás películas para as persoas con discapacidade. Entendemos que a suxestión formulada se aceptara e seguimos traballando cos diferentes axentes con responsabilidade na materia para lograr a súa plena efectividade, o que agardamos que se concrete en breve. 10. As necesidades específicas dos discapacitados intelectuais: o informe sobre os dereitos das persoas con discapacidade intelectual en Galicia As queixas máis frecuentes e xustificadas deste colectivo refírense á falta de atención temperá por causa das baixas valoracións e a interpretación do calendario de aplicación progresiva da lei de dependencia, ou a que reciben unha atención non acorde coas súas necesidades. Dedicamos o informe Os dereitos das persoas con discapacidade intelectual en Galicia a tratar de forma extensa e pormenorizada todos os aspectos que inciden nos dereitos destas persoas Dado que o seu contido pode consultarse na nosa web, unicamente destacamos agora que nel concluímos que a pesar dos avances na afirmación dos dereitos das persoas con discapacidade intelectual e na súa aplicación en todas as ordes, aínda hoxe se percibe que os que conforman este colectivo son intensamente vulnerables e permanece o risco de marxinación, segregación, discriminación ou falta de atención ou apoios adecuados, polo que segue sendo moi necesario que os poderes públicos consideren como unha das súas prioridades todo o relativo á garantía dos dereitos destas persoas. As adecuadas políticas públicas para facer efectivos os dereitos das persoas con discapacidade intelectual son unha obriga de primeira orde ou constitucional. O tratamento de todas as circunstancias públicas que afectan ás persoas con discapacidade intelectual concirne aos seus dereitos humanos e por tanto debe darse de acordo co principio de prioridade ou de atención prioritaria. As prácticas que non teñen en conta esta condición deben desterrarse o máis pronto posible; resultan manifestacións do antigo modelo rehabilitador ou médico e é preciso substituílas polas propias do modelo de dereitos humanos. No marco deste modelo de dereitos humanos, o obxectivo debe ser eliminar ou paliar os obstáculos e procurar os apoios para alcanzar o máximo progreso posible na realización individual dos dereitos e dos aspectos fundamentais da vida. A atención prioritaria que requiren os dereitos dos discapacitados intelectuais debe afirmarse con énfase debido a que a súa discapacidade se aprecia e precisa apoios dende unha idade temperá, o que fai que se conviva con ela a práctica totalidade do ciclo vital e que resulte imprescindible a adecuada atención en todas as súas fases se se quere garantir o progreso persoal e a calidade de vida. A sociedade tamén debe mellorar a percepción que ten dos problemas que afectan ao colectivo e debe procurar unha maior concienciación solidaria para afirmar actitudes individuais positivas e asumir que se debe realizar un esforzo colectivo prioritario en calquera país avanzado. No terreo social, os poderes públicos deben promover esa concienciación, en especial para desterrar algúns estereotipos que aínda permanecen e prexudican gravemente ás persoas con discapacidade intelectual, sobre todo en materia laboral. Vivimos un momento de grave crise económica e por iso de restricións orzamentarias e dificultades que aumentan o grao de vulnerabilidade do colectivo. Por iso, neste momento resulta aínda máis preciso afirmar o principio de atención prioritaria das persoas con discapacidade intelectual, o que debe significar que se manteñan e incluso medren as políticas públicas orientadas á protección integral dos seus dereitos. 11. As carencias do servizo de transporte adaptado (065) Como os anteriores, este ano tamén se deu un bo número de queixas dirixidas contra o servizo de transporte adaptado (065). A natureza deste servizo fai que a pesar de que a persoa sexa recoñecida como usuario isto non supoña que se presten os servizos que reclama de forma periódica ou puntual. Esta circunstancia resulta difícil de xustificar nos servizos regulares, que normalmente resultan imprescindibles para asistir a centros de diferente tipo. Cando nos encontramos con esa realidade dende hai tempo expresamos á Consellería de Traballo e Benestar que dende o primeiro momento debería asegurar os servizos preferentes que corresponden a estes usuarios. O servizo 065 é un programa que proporciona servizos aos usuarios recoñecidos como tales. Faino con medios limitados e priorizando uns servizos respecto doutros. Nas reclamacións tratamos de coñecer se a priorización se encontra ben feita, de acordo co disposto na normativa; porén, ese exame resulta completo e moi dificultoso dende o momento en que os medios se distribúen territorialmente, co cal pode suceder que un servizo prioritario non se preste nunha zona en un momento, e porén outro que non o sexa en termos xerais se preste noutra zona. Á marxe das evidentes dificultades que resultan da complexa organización dun servizo en forma de programa, que en ocasións derivan en determinadas disfuncións ou queixas xustificadas, o medio fundamental para avaliar a correcta distribución dos medios limitados é a aplicación dos criterios de ordenación. En moitas ocasións as queixas por este motivo débense á necesidade de acudir regularmente a centros de educación especial ou de atención para persoas con discapacidade intelectual. Esa atención debe ser prioritaria, tal e como destacamos en moitas recomendacións e recentemente no informe Os dereitos das persoas con discapacidade intelectual en Galicia. Aos problemas que observamos neste terreo dedicamos o capítulo seu 12 (páxs. 165-175). En todos os casos recomendamos que se atendesen os servizos para acudir a centros de atención á discapacidade intelectual, que son prioritarios. A consellería aceptou as recomendacións, aínda que en varios casos non se lles dou efectividade. Destaca o caso da queixa Q/13502/13, que se refería a que aínda no se proporcionara o servizo a un discapacitado que o precisaba para acudir todos os días dende o seu domicilio, en Arzúa, a un centro de día de atención a persoas con trastorno do espectro autista en Santiago. Con motivo da queixa Q/1956/12 formulárase unha recomendación para que se prestase o servizo, pero máis adiante a familia indicounos que aínda non o tiñan e que esa demora lles estaba prexudicando en gran medida, algo perfectamente comprensible. Dado que coa nova queixa confirmamos que a consellería seguía sen prestar o servizo vímonos na obriga de indicarlle que precederíamos de acordo co previsto no art. 33 da Lei 6/1984, do Valedor do Pobo, que sinala que neses casos debe incorporarse ao informe ao Parlamento de Galicia un comentario crítico como o que realizamos neste momento. Algo parecido sucedeu nos casos examinados nas queixas Q/411/13, por un desprazamento dende Arzúa a un centro ocupacional en Santiago; nas Q/4555/13 e Q/5634/13, por falta de transporte para acudir a centros de Down Galicia; ou na Q/4012/13, para desprazarse dende Lalín a un centro de servizo para discapacitados intelectuais en Betanzos. Como vemos, a administración recoñeceu que non podía cubrir moitas das demandas, ou que só as podía atender parcialmente -nunha soa ruta, de ida ou de volta; con horarios que non se adaptan ao do centro, ou con recollida ou devolución nun punto afastado do domicilio-. Ante a evidencia de que o sistema que se viña aplicando deixaba de prestar a debida atención a persoas que a precisaban de forma prioritaria e perentoria, na actualidade a consellería anuncia unha reforma do servizo que parece encamiñada a dispor un medio alternativo para os desprazamentos regulares destinados a atender situacións como as que estamos tratando. Tal e como destacamos no informe Os dereitos das persoas con discapacidade intelectual en Galicia, o proxecto de decreto polo que se reforma o Servizo Galego de Apoio á Mobilidade exclúe “do sistema de transporte regulado na presente norma os traslados que con carácter regular se realicen a calquera tipo de centros para recibir servizos de carácter permanente en tanto este tipo de traslado regulares están comprendidos no ámbito de aplicación do Decreto 149/2013, do 5 de setembro, polo que se define a carteira de servizos sociais para a promoción da autonomía persoal e a atención ás persoas en situación de dependencia, e se determina o sistema de participación das persoas usuarias no financiamento do seu custo”. O proxecto sinala que pretende dar prioridade ao servizo de menor intensidade de uso co obxectivo de que poidan utilizar o 065 o maior número posible de persoas. O propósito parece ser excluír o tipo de servizos que tratamos do sistema 065 e desprazalos ao sistema de promoción da autonomía persoal e atención ás persoas con dependencia, o que suporá a aplicación dos criterios propios deste sistema, fundamentalmente unha atribución do servizo mediante resolución específica, financiamento público e un copago dos usuarios e as familias. Efectivamente, o Decreto 149/2013 inclúe na carteira de servizos o transporte adaptado e asistido. Se o servizo leva aparellado o transporte, a participación da persoa usuaria no seu financiamento incrementarase de acordo co establecido no decreto. Ao peche do presente informe só contamos cun borrador de decreto, polo que non podemos prexulgar o resultado do mesmo. A impresión das entidades prestadoras de servizos é negativa, posto que parecen entender que a responsabilidade do transporte vai recaer só nelas, aínda que tamén se percibe como efecto positivo o recoñecemento de que o actual estado de cousas non é asumible dende o momento en que se deixaba de atender a persoas que o necesitaban, como constatamos nas numerosas queixas que coñecemos. Tamén é positivo que a consellería asumira que tiñan que adoptarse medidas para atender as necesidades de transporte de moitas persoas que o necesitaban, na liña das nosas recomendacións, que desta maneira non podemos considerar que se desoíran. Porén, resultará imprescindible que o novo modelo se financie adecuadamente, sobre todo para cubrir os servizos de transporte dos propios centros, co que previsiblemente se terán que aumentar as aportacións económicas públicas nesta materia. As obxeccións que razoablemente nos trasladaron os responsables dos centros poderían atenderse se se elevan as compensacións previstas para cada servizo, con previsións que se consideran baixas para os grandes desprazamentos, ou se se mantén o servizo 065 das persoas e centros que xa gozan del e ao tempo ese mantemento se compatibiliza co desenvolvemento de rutas propias con financiamento público onde foran necesarios. Tal e como sinalamos no informe sobre discapacidade intelectual, na actualidade o tema non se pechou -o decreto non se aprobou-, polo que permanecemos atentos ao curso que se dea ao novo modelo. No caso do traslado aos centros de educación especial o servizo debe ofrecerse como derivado do dereito fundamental á educación (art. 27 da Constitución), posto que o transporte adaptado nestes casos é condición para o seu exercicio, o que trasladamos ás consellerías competentes co fin de que coordinen os seus medios para atender esta necesidade, o que se aceptou e se está cumprindo nos casos que coñecemos. Nas queixas Q/1956/12 e Q/2716/12 recomendamos que con urxencia se habilite o transporte adecuado para o alumno, que asiste a un centro especial no que fai efectivo o seu dereito fundamental á educación por resolución da propia administración autonómica. Puxémonos en comunicación directa coa consellería, que nos indicou que en breve se iniciarían os contactos entre os dous órganos responsables para dar solución definitiva ao problema. Por tanto, entendemos que se aceptou a recomendación. Coñecéronse casos nos que non se xustificaba a adecuada aplicación dos criterios de priorización do servizo 065. Como exemplo, nunha solicitude para acudir a unha cita médica o afectado informounos de que só se lle ofrecera o servizo á ida, algo que resultaba frecuente e inadecuado (Q/484/12). Dado que atender estas demandas é a primeira prioridade do servizo, a súa non atención -parcial- debería xustificarse adecuadamente, cousa que non se fixera. Por iso formulamos unha recomendación á Consellería de Traballo e Benestar para que se atendan as demandas para acudir ás consultas ou tratamentos prescritos, salvo imposibilidade manifesta e excepcional derivada de motivos suficientemente xustificados e despois de descartarse todas as alternativas. A consellería aceptouno. Tamén se reclamou xustificadamente pola falta de transporte adaptado para persoas que deben acudir a servizos de rehabilitación. Así, na queixa Q/199/13 demandábase a atención do 065 para acudir ás sesións de rehabilitación prescritas, polo que recomendamos que eses desprazamentos se consideraran prioritarios (ver resolución nº 40 desta área), o que a Consellería de Traballo e Benestar aceptou. 12. Os amplos retrasos nas valoracións de discapacidades Dende fai tempo vimos subliñando que se dan retrasos considerables á hora de tramitar as valoracións de discapacidades, xa sexa no caso da primeira valoración ou á hora de coñecer posibles revisións. Os problemas nesta materia persisten e segue sen concretarse a súa solución. A Consellería de Traballo e Benestar aduce que ten moitas solicitudes e medios persoais limitados, e que eses retrasos non producen efectos prexudiciais debido a que as consecuencias das valoracións se retrotraen á data da solicitude. Porén, con ocasión dalgunha queixa comprobamos que si teñen efectos prexudiciais, como en casos relacionados con transportes colectivos, uso de prazas reservadas de aparcamento, prestacións económicas en beneficio de persoas maiores, ou o recoñecemento de dereitos en mutualidades ou outras entidades. 13. Queixas non admitidas a trámite Neste apartado recóllense as queixas que non foron admitidas a trámite por non reunir os requisitos formais establecidos no artigo 18 da lei do Valedor do Pobo, ou por concorrer calquera das circunstancias enumeradas nos artigos 20 e 21 do mesmo texto legal. As circunstancias que motivan con maior frecuencia a non admisión a trámite son o coñecemento xudicial presente ou pasado da queixa; a non actuación previa da administración competente; a ausencia de indicios de actuación irregular da administración; e a natureza xurídico-privada do problema. En calquera caso, sempre se comunica a inadmisión da queixa e especifícase o motivo concreto desa decisión, informando ao interesado do máis oportuno na defensa dos seus dereitos ou intereses lexítimos, se observamos a existencia dunha actuación alternativa que poida promoverse. En 2013 vímonos na necesidade de non admitir a trámite 5 queixas, a maioría das veces por non darse unha actuación administrativa previa, que neses casos resultaba imprescindible. IV-RESOLUCIÓNS DO VALEDOR DO POBO 1. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 7 de xaneiro debido ao atraso nun procedemento de dependencia (Q/2620/12). Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª ... debido ao retraso dun procedemento de dependencia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que desde o 12 de xullo de 2010 o seu marido atópase encamado por mor dun ictus cerebral que lle causo unha minusvalía do 96 % cun grao III nivel 2, situación de dependencia total. O 4 de agosto de 2010 presentou a documentación para solicitar a dependencia e ser a súa coidadora. Despois de 6 meses viñeron valoralo en febreiro de 2011 e despois de case un ano e medio de todo iso dixéronlle que xa estaba toda a documentación. O 30 de novembro de 2012 recibe unha carta que lle di que está en trámite; chamou, pero dinlle que non hai diñeiro. Tiña dúas alternativas, ou meter ao seu marido nun centro de día, pero cobrándolle a metade da pensión, de 768 euros, ou unha empresa de coidados no fogar. Reclama que lle paguen a ela, que leva dous anos e medio coidándoo. Necesítao porque ademais ten na casa a un neto dunha filla, a outra filla, que tubo que escaparse por violencia de xénero, e aos seus dous fillos. O expediente de dependencia é o nº …, de D… Da información achegada dedúcese que o expediente se atopa retrasado, tal e como se mencionaba na queixa. A solicitude é de agosto de 2010, a valoración de febreiro de 2011, pero resta a aprobación e efectividade do PIA; a consellería non concreta cando se producirá tal cousa, co que continúa a incerteza respecto da data de resolución definitiva. O anterior sucede a pesar de que o afectado é un gran dependente e debería ter preferencia (art. 3 q LD). O Decreto 15/2010 conforma dous procedementos, un para valorar e outro para aprobar o servizo ou a prestación a través do chamado programa individual de atención (PIA), e establece para o recoñecemento da situación de dependencia un prazo de 3 meses (art. 14), e para a aprobación do PIA outro prazo de 3 meses dende ese recoñecemento previo (art. 15). O expediente debera atoparse resolto nos prazos previstos; as demoras prexudican gravemente os cidadáns afectados, que polas circunstancias que no seu momento acreditaron precisan atención de maneira perentoria. Por iso, esta reclamación, como todas as abundantes queixas por este motivo, reflicte un importante grao de desgusto, o que resulta perfectamente comprensible. Os dependentes, familiares e coidadores mostran a súa desconformidade co atraso constatado na tramitación do expediente, é dicir, porque a avaliación e/ou o recoñecemento non se fixeran, a pesar do tempo transcorrido. A interesada que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41) e a promoción do benestar dos cidadáns da terceira idade mediante un sistema de servizos sociais que atenda os seus problemas específicos de saúde, vivenda, cultura e ocio (art. 50). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva sobre o expediente obxecto desta queixa, relativo ás prestacións derivadas da lei de dependencia para un gran dependente, posto que se atopa demorado, de acordo cos prazos previstos, de tal maneira que non se produzan demoras inxustificadas que prexudican con carácter xeral aos cidadáns afectados. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 2. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 30/01/2013 debido ao atraso nun procedemento de dependencia (Q/2743/12) Cun contido similar á nº 1. Data de solicitude, 7/2010; data de valoración, 12/2011; grao III, nivel 1. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 3. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 19/02/2013 debido ao atraso nun procedemento de dependencia (Q/194/13) Cun contido similar á nº 1. Data de valoración, 02/2012; grao III, nivel 1. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 4. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 15/04/2013 debido ao atraso nun procedemento de dependencia (Q/367/13) Cun contido similar á nº 1. Data de solicitude, 18/05/2012; data de valoración, 31/05/2012; grao III, nivel 1. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 5. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 20/06/2013 debido ao atraso nun procedemento de dependencia (Q/692/13) Cun contido similar á nº 1. Data de solicitude, 4/2011; data de valoración, 10/2011; grao III, nivel 1. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 6. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 30/05/2013 debido ao atraso nun procedemento de dependencia (Q/801/13) Cun contido similar á nº 1. Data de solicitude, 15/12/2011; data de valoración, 25/1/2012; grao III, nivel 1. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 7. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar e ao Concello de Mugardos o 27/06/2013 debido ao atraso nun procedemento de dependencia (Q/750/13) Cun contido similar á nº 1. Data de solicitude, 4/7/2012; data de valoración, 8/10/2012; grao III. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. Resposta do Concello de Mugardos: recomendación aceptada parcialmente 8. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 1/07/2013 debido ao atraso nun procedemento de dependencia (Q/1131/13-Q/1135/13) Cun contido similar á nº 1. Data de valoración, 7/1/2013 grao III. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar recomendación aceptada. 9. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 1/07/2013 debido ao atraso nun procedemento de dependencia (Q/1750/13) Cun contido similar á nº 1. Data de valoración, 3/2012; grao III. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 10. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 7/08/2013 debido ao atraso nun procedemento de dependencia (Q/819/13) Cun contido similar á nº 1. Data de valoración, 12/10/2011; grao III, nivel 1. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 11. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 8/08/2013 debido ao atraso nun procedemento de dependencia (Q/1876/13) Cun contido similar á nº 1. Data de valoración, 10/09/2010 grao III; nivel 1. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 12. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 30/09/2013 debido ao atraso nun procedemento de dependencia (Q/4832/13) Cun contido similar á nº 1. Data de valoración, 26/12/12 grao III, nivel 2. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación non aceptada. 13. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 3/08/2013 debido ai atraso nun procedemento de dependencia(Q/5497/13) Cun contido similar á nº 1. Data de valoración, 06/2011; grao III, nivel 2. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 14. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 26/06/2013 debido ao atraso nun procedemento de dependencia (Q/4009/13) Cun contido similar á nº 1. Data de valoración, 10/07/2012; grao III, nivel 1. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada, pero sen efectividade; polo tanto, recomendación finalmente non aceptada. 15. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 26/06/2013 debido ao atraso nun procedemento de dependencia (Q/5606/13) Cun contido similar á nº 1. Data de valoración, 25/10/2010; grao III, nivel 1. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 16. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 6/11/2013 debido ao atraso nun procedemento de dependencia (Q/12988/13) Cun contido similar á nº 1. Data de valoración, 11/04/2013; grao III. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación pendente de resposta. 17. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 30/01/2013 debido ao atraso dun procedemento de dependencia (Q/2732/12) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. ... debido ao retraso dun procedemento de dependencia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que o expediente ... foi iniciado como consecuencia da solicitude de recoñecemento de situación de dependencia que presentou o 24 de maio de 2010. En decembro de 2010 foi ditada resolución pola que acorda recoñecerlle unha situación de dependencia de grado II e nivel 2. Pese ao longo tempo transcorrido non se aprobou o PIA. A tardanza prodúcelle un incuestionable prexuízo. Desde hai un tempo a súa mobilidade atópase moi limitada e a súa esposa -que é a coidadora- viuse obrigada a deixar o seu emprego para procurarlle os coidados que necesita, cunha importante diminución dos ingresos. A administración recoñeceu que precisa da axuda dunha terceira persoa para posibilitar a mobilidade, cun grado de minusvalía do 83 %. Viuse obrigado a presentar reiterados escritos solicitando o acceso aos servizos e prestacións económicas, ao obxecto de evitar que a inactividade da administración continúe causando graves prexuízos. Esa petición non foi atendida. Ante iso solicitamos información a esa Consellería, que recentemente nola remitiu. Unha vez avaliado o contido do informe dedúcese que existe retraso no procedemento; este iniciouse en maio de 2010, a valoración se aprobou en decembro de 2010 (II-2), pero a pesar diso non se indica en que data se resolverá o procedemento, a pesar de que expresamente se requiría información ao respecto. Polo tanto, continúa a incerteza respecto ao momento en que finalmente se aprobará e dará efectividade ao PIA. O Decreto 15/2010 conforma dous procedementos, un para valorar e outro para aprobar o servizo ou a prestación a través do chamado Programa Individual de Atención (PIA), e establece para o recoñecemento da situación de dependencia un prazo de 3 meses (art. 14), e para a aprobación do PIA outro prazo de 3 meses dende ese recoñecemento previo (art. 15). O expediente debera atoparse resolto nos prazos previstos e sen demoras que prexudican gravemente aos cidadáns afectados, que polas circunstancias que no seu momento acreditaron precisan atención de maneira perentoria. Por iso, esta reclamación, como todas as abundantes queixas por este motivo, reflicte un importante grao de desgusto, o que resulta perfectamente comprensible. Os dependentes, familiares e coidadores mostran a súa desconformidade co atraso constatado na tramitación do expediente, é dicir, porque a avaliación e/ou o recoñecemento non se fixeran, a pesar do tempo transcorrido. O interesado que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41) e a promoción do benestar dos cidadáns da terceira idade mediante un sistema de servizos sociais que atenda os seus problemas específicos de saúde, vivenda, cultura e ocio (art. 50). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva sobre o expediente obxecto desta queixa, relativo ás prestacións derivadas da Lei de Dependencia, posto que se atopa demorado, de acordo cos prazos previstos, de tal maneira que non se produzan demoras que prexudican aos afectado.. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 18. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 31/01/2013 debido ao atraso dun procedemento de dependencia (Q/27/13) Cun contido similar á nº 17. Data de solicitude, 6/2008; data de valoración, 11/03/2009; grao II, nivel 1. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 19.Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 17/04/2013 debido ao atraso dun procedemento de dependencia (Q/365/13) Cun contido similar á nº 17. Data de solicitude, 13/11/2012; data de valoración, 30/01/2013; grao II. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada, pero sen efectividade; polo tanto, recomendación finalmente non aceptada. 20. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 30/05/2013 debido ao atraso dun procedemento de dependencia (Q/723/13) Cun contido similar á nº 17. Data de solicitude, 27/09/2011; data de valoración, 18/11/2011; grao II, nivel 2. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 21.Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 27/06/2013 debido ao atraso dun procedemento de dependencia (Q/644/13) Cun contido similar á nº 17. Data de solicitude, 31/10/2008; data de valoración, 18/12/2008; grao II, nivel 1. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 22. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 8/08/2013 debido ao atraso dun procedemento de dependencia (Q/3744/13) Cun contido similar á nº 17. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 23. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 12/09/2013 debido ao atraso dun procedemento de dependencia (Q/5599/13) Cun contido similar á nº 17. Data de valoración, 17/11/2012; grao II, nivel 2. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 24.Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 15/10/2013 debido ao atraso dun procedemento de dependencia (Q/5703/13) Cun contido similar á nº 17. Data de valoración, 11/2011; grao II, nivel 1. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 25.Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 3/01/2013 debido ao retraso de procedementos de renda de integración social de Galicia e de axuda de emerxencia social (Q/2605/12) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D ... debido ao retraso de procedementos renda de integración social de Galicia e de axuda de emerxencia social. No seu escrito, esencialmente, indícanos que ten en trámite ante o servizo de prestacións da xefatura territorial desa consellería en A Coruña as seguintes solicitudes: RISGA: expte. 15072/12/12. Data de rexistro de entrada en portelo único: 3/9/12. Remitiuse con proposta de concesión favorable. Axudas para situacións de emerxencia social: expte. 15072/4/12. Rexistro de entrada en portelo: 24/9/12. Remitiuse con proposta de concesión favorable. O 9 de novembro o alcalde de Rianxo se dirixiu á xefatura citada solicitando a resolución dos expedientes. Se atopa afectada por un proceso de desafiuzamento da súa vivenda. Ante iso solicitamos información a esa consellería, que xa nola remitiu. Na mesma sinálase o seguinte: "Achégase informe relativo ao escrito de queixa presentado por D. …, en relación as súas solicitudes de Renda de Integración Social de Galicia (RISGA) e Axuda para Situacións de emerxencia Social (AES). En relación co escrito de queixa presentado ante o Valedor do Pobo por dona ..., expediente G.6.Q/2605/12, consultada a aplicación informática, consta que a solicitude de RISGA tivo entrada no Rexistro Xeral do Concello de Rianxo o día 13/08/2012 e no Rexistro da delegación territorial da Coruña, competente para ditar a resolución, o día 06/09/2012. No momento actual, o expediente atópase no trámite de verificación e, dado que se recibiu incompleta a documentación necesaria para a súa tramitación, procedeuse a requirirlla á interesada con suspensión do prazo para ditar resolución. En concreto, solicitouse a acreditación dos medios de subsistencia e da modalidade de cobro debidamente selada pola entidade bancaria e asinada pola solicitante. En canto á solicitude de AES, tivo entrada no Rexistro Xeral do Concello o 18/09/2012 e no Rexistro da delegación 0 27/09/2012. Actualmente, atópase pendente de ditarse proposta de resolución. Respecto á previsión de resolución dos expedientes, hai que ter en conta que os expedientes resólvense en función do seu número de entrada no rexistro do órgano competente, existindo neste momento en Coruña un gran número de solicitudes que entraron con anterioridade á formulada pola interesada, polo que non se poden establecer uns tempos de trámite fixos no tempo nin determinar a priori a data de resolución." Da resposta transcrita dedúcese que os procedementos se atopan demorados. O procedemento de RISGA iniciouse mediante solicitude de 13-08-12, recibiuse na consellería o 06-09-12, pero aínda non se concluíu. De acordo co art. 24 da Lei 9/1991, o municipio de residencia, no prazo dun mes dende a recepción da solicitude, remitirá os informes, a proposta de resolución e a restante documentación necesaria para poder continuar a tramitación do expediente á delegación provincial da Consellería competente en materia de servizos sociais, para a súa cualificación e posterior resolución. Despois, as delegacións provinciais da consellaría resolverán as solicitudes remitidas polos concellos no prazo máximo dun mes desde a súa recepción. Este prazo se sobrepasou, sen que se exprese a data na que finalmente se resolverá. Se sinala que a documentación resultaba incompleta, pero sen aclarar cando se requiriu a achega desa documentación e por tanto cando se interrompeu o prazo; ao efecto se fai referencia a que tal cousa se aprecia no momento actual -no de redacción do informe-, polo que parece que o requirimento se produciu despois de que vencera o prazo. Debe terse en conta tamén que o art. 15 da Lei 9/1991 establece un prazo máximo que debe entenderse como límite último respecto dos prazos particulares antes indicados, sen que estes deixen de ter virtualidade; o principal efecto deste último prazo é a determinación dunha obriga para a administración, que se concreta en que transcorridos os tres meses sen terse ditado a resolución, entón outorgarase a prestación provisionalmente, en tanto non se resolva definitivamente a solicitude, sempre que a demora non se deba a causa imputable ao solicitante e á solicitude se acheguen os documentos a que fai referencia o punto 1 do art. 24 da Lei. Este prazo límite xa venceu, sen que conste que a demora fora imputable ao solicitante. Polo que se refire ao procedemento de AES, a solicitude se deu o 18-09-12, e se recibiu na Delegación da Xunta o 27-09-12. Os arts. 47 e ss. da lei 9/1991 sinalan que a solicitude se presentará no concello de residencia, que fará a instrución, proposta de resolución e traslado á Delegación correspondente da Xunta. Esta resolverá no prazo dun mes sobre a concesión ou denegación de axuda, así como sobre a súa contía. Por tanto, o prazo tamén se sobrepasou neste caso. O único que se menciona en relación coa futura resolución dos procedementos en curso é que os expedientes resólvense en función súa entrada no rexistro e que na Coruña existe un gran número de solicitudes anteriores á da interesada, "polo que non se poden establecer uns tempos de trámite fixos nin determinar a priori a data de resolución". A interesada que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolvan os expedientes obxecto desta queixa e nos que se coñecen solicitudes de renda de integración social de Galicia e axuda de emerxencia social, posto que se atopan demorados, de acordo cos prazos legalmente previstos; e que, entre tanto, con carácter provisional comece a aboarse a renda. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 26. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 6/08/2013 debido ao retraso dun procedemento de concesión de renda de integración social de Galicia (Q/1881/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. ... debido ao retraso dun procedemento de concesión de renda de integración social de Galicia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que fixo solicitude para cobrar a RISGA o 15/3/13 a través da traballadora social do Concello de Pontecesures, xa que non ten dereito a prestación ningunha. O número de expediente é …. Xa pasaron máis de tres meses da solicitude e vese obrigado a presentar a queixa. Ante iso requirimos informe desa consellería, que xa nola remitiu. Ademais, recentemente puxémonos en comunicación directa co interesado, que nos comunicou que aínda non se resolveu o seu expediente, ou que polo menos non se lle notificou nada. Unha vez examinado o contido do informe deducimos que, tal e como indicaba o interesado na súa queixa, o procedemento atópase demorado, posto que se iniciou en marzo de 2013 e aínda non se concluíu. De acordo co art. 24 da Lei 9/1991, o municipio de residencia, no prazo dun mes dende a recepción da solicitude, remitirá os informes, a proposta de resolución e a restante documentación necesaria para poder continuar a tramitación do expediente á delegación provincial da consellería competente en materia de servizos sociais, para a súa cualificación e posterior resolución. Despois, as delegacións provinciais da consellería resolverán as solicitudes remitidas polos concellos no prazo máximo dun mes desde a súa recepción. Como dixemos, eses prazos xa se sobrepasaron, o que se pretende xustificar indicando que no expediente falta o certificado de empadroamento, que agora se pide con urxencia; no entanto, tal circunstancia debera terse advertido moito antes, de tal forma que a súa emenda se requirira tamén moito antes e puidera resolverse en prazo, tendo en conta que este se interrompe ata a adecuada resposta. Debe terse en conta tamén que o art. 15 da Lei 9/1991 establece un prazo máximo, que debe entenderse como límite respecto dos prazos particulares antes indicados para o curso do procedemento, pero sobre todo como fixación dunha obriga para a administración de resultar sobrepasado aquel, que se concreta en que transcorridos os tres meses sen se ter ditado a resolución, entón outorgarase a prestación provisionalmente, en tanto non se resolva definitivamente a solicitude, sempre que a demora non se deba a causa imputable ao solicitante e á solicitude se axuntasen os documentos a que fai referencia o punto 1 do art. 24 da Lei. Con todo, dado que o prazo vencera antes de que a consellería advertira da concorrencia desta última circunstancia (falta dalgún documento preceptivo), non resulta aplicable a excepción respecto da aplicación da consecuencia xurídica prevista para o incumprimento do prazo dos 3 meses. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva sobre o expediente obxecto desta queixa, relativo á eventual concesión dunha RISGA, posto que se atopa demorado, de acordo cos prazos legalmente previstos; e que entre tanto, con carácter provisional, se aprobe e comece a aboarse a prestación provisional. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 27.-Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 10/04/2013 debido ao retraso dun procedemento de concesión da renda de integración social de Galicia (Q/466/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª ... debido ao retraso dun procedemento de concesión da renda de integración social de Galicia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que presentou unha solicitude para o RISGA o 22 de novembro de 2012 e non ten resposta. Din que falta fiscalizala. O seu marido foi autónomo ata maio de 2012. Teñen 2 nenos e están recibindo axuda do banco de alimentos e de familiares. Ante iso requirimos informe desa Consellería, que xa nola remitiu. Unha vez examinado o contido do informe e o indicado na queixa deducimos que, tal e como indicaba a interesada na súa reclamación, o procedemento atópase demorado, posto que se iniciou en novembro de 2012 -a consellería non o desminte- e aínda non se concluíu. De acordo co art. 24 da Lei 9/1991, o municipio de residencia, no prazo dun mes dende a recepción da solicitude, remitirá os informes, a proposta de resolución e a restante documentación necesaria para poder continuar a tramitación do expediente á delegación provincial da Consellería competente en materia de servizos sociais, para a súa cualificación e posterior resolución. Despois, as delegacións provinciais da consellería competente en materia de servizos sociais resolverán as solicitudes remitidas polos concellos no prazo máximo dun mes desde a súa recepción. Como dixemos, eses prazos xa se sobrepasaron, sen que tampouco se exprese a data na que finalmente se resolverá; unicamente se indica que o expediente se atopa actualmente na intervención territorial para a súa fiscalización e a proposta de concesión é de data 19 de marzo de 2013, o que non aclara a data na que finalmente se resolverá. Debe terse en conta tamén que o art. 15 da Lei 9/1991 establece un prazo máximo, que debe entenderse como límite respecto dos prazos particulares antes indicados para o curso do procedemento, pero sobre todo como fixación dunha obriga para a administración de resultar sobrepasado aquel, que se concreta en que transcorridos os tres meses sen terse ditado a resolución, entón outorgarase a prestación provisionalmente, en tanto non se resolva definitivamente a solicitude, sempre que a demora non se deba a causa imputable ao solicitante e á solicitude se axuntasen os documentos a que fai referencia o punto 1 do art. 24 da Lei. Dado que a Consellería non indica que falten documentos, algo que de ser o caso debera terse apreciado e notificado xa hai tempo, debemos deducir que o precepto resulta aplicable. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva sobre o expediente obxecto desta queixa, relativo á eventual concesión dunha RISGA, posto que se atopa demorado, de acordo cos prazos legalmente previstos;e que entre tanto, con carácter provisional, se aprobe e comece a abonarse a prestación provisional. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 28.-Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 27/05/2013 debido ao retraso dun procedemento de renda de integración social de Galicia (Q/667/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. ... relativo ao retraso dun procedemento de renda de integración social de Galicia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que carece de ingreso ningún que lle permita facer fronte as necesidades básicas. Convivía coa súa nai, cunha pensión non contributiva, que se ocupaba da súa manutención ata o momento do seu falecemento. Actualmente reside nunha vivenda en alugueiro pola que debe varias mensualidades de renda, ao non dispoñer de recursos económicos que lle permitan facer fronte ao pago dela. Non ten familiares directos que lle poidan prestar axuda e aliméntase da caridade dalgunhas persoas do municipio, que sen ter ningún tipo de obrigación legal préstanlle axuda puntual. Presentou a través dos servizos sociais do concello de Miño solicitude de Renda de Integración Social de Galicia, que enviou a Xefatura Territorial da Coruña no mes de febreiro de 2013. Dada a situación total de carencia na que se atopa, sen dispoñer de medios para afrontar o pago de alugueiro e tampouco a súa alimentación e vestido, contactou co servizo de prestacións da CTB co fin de coñecer o estado de tramitación do expediente. Informouse que a solicitude entrou non servizo ou 26 de febreiro de 2013 e que será revisada non momento que corresponda; deben revisar moitas solicitudes por rigorosa orde de entrada e que aínda están revisando solicitudes que entraron en 2012. Entende que a Xunta teña moitas solicitudes, pois haberá moitas persoas que se atopen nunha situación extrema, pero deben entender que é prioritario que revisen a solicitude e a resolvan canto antes, xa que de non ser así verase obrigado a abandonar o teito baixo o que vive e chegar a delinquir para poder alimentarse, sinala. A Lei que regula a Renda de Integración Social de Galicia establece que o beneficiario terá dereito a percibir a prestación desde o primeiro día do mes seguinte a aquel en que se dite resolución, e que a resolución concedendo ou denegando a solicitude terá que ditarse no prazo máximo de tres meses a contar do día de rexistro da petición inicial. A dita Lei tamén establece que transcorridos tres meses sen terse ditado a resolución, outorgarase a prestación provisionalmente, en tanto non se resolva definitivamente a solicitude, sempre que a demora non se deba a causa imputable ao solicitante. O que establece a Lei non se está cumprindo, porque cando pasan tres meses desde que presentou a solicitude en Miño e a Xunta aínda non resolveu, motivo polo que teñen que conceder a prestación aínda que sexa provisionalmente. Ante iso requirimos informe desa consellería, que xa nola remitiu. Unha vez examinado o contido do informe deducimos que, tal e como indicaba o interesado na súa queixa, o procedemento atópase demorado, posto que iniciouse o 7 de febreiro e aínda non se concluíu. De acordo co art. 24 da Lei 9/1991, o municipio de residencia, no prazo dun mes dende a recepción da solicitude, remitirá os informes, a proposta de resolución e a restante documentación necesaria para poder continuar a tramitación do expediente á delegación provincial da consellaría competente en materia de servizos sociais, para a súa cualificación e posterior resolución. Despois, as delegacións provinciais da consellería competente en materia de servizos sociais resolverán as solicitudes remitidas polos concellos no prazo máximo dun mes desde a súa recepción. Como dixemos, ese prazo xa se sobrepasou, sen que tampouco se exprese a data na que finalmente se resolverá; unicamente se indica que o 3 de maio se requiriu información ao solicitante debido a que a documentación achegada non era suficiente. No entanto, cando tal cousa se deu o prazo de resolución xa se atopaba vencido, polo que non pode servir de xustificación do retraso constatado. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva sobre o expediente obxecto desta queixa, relativo á eventual concesión dunha RISGA, posto que se atopa demorado, de acordo cos prazos legalmente previstos. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 29. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 03/01/2013 debido á falta de resposta a unha reclamación de compensación polo falecemento dunha dependente sen programa individual de atención despois de vencido o prazo para aprobalo (Q/2533/12) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª ... referente á falta de resposta a unha reclamación de compensación polo falecemento dunha dependente sen PIA despois de vencido o prazo para aprobalo. No seu escrito, esencialmente, indícanos que ata o día do seu falecemento (18/09/09) estivo a coidar a súa nai, … a quen lle recoñeceran a situación de dependente. O 6/11/09 presentou escrito reclamando as cantidades percibidas ata a data do seu falecemento por entender que deberían haber sido aboadas. Dende entón (fai xa case dous anos) non recibiu resposta ningunha da administración. En datas recentes presentou escrito de queixa ante a Xunta de Galicia. Reclama que a administración dea resposta (no sentido que sexa) á súa reclamación. Ante iso requirimos información a esa consellería sobre a comprobación das circunstancias mencionadas; sobre as causas da falta de resposta; sobre cando se daría resposta, e sobre o seu contido; e sobre as demais circunstancias que se consideren relevantes para a completa valoración do obxecto da queixa. No informe remitido sinálase o seguinte: “Ante a queixa con n° expediente G.6.Q/2533/12, con relación ao caso sobre Dª ..., infórmase o seguinte: Data entrada solicitude de recoñecemento de nivel e grao de dependencia: 18/07/2007. Aplicación da valoración dependencia. Recoñecemento de grao e nivel: Emisión de proposta-resolución 14/04/2008. Resolución nivel e grao: 17/04/2008 pola que se resolve recoñecerlle á solicitante un grao III nivel 1 de dependencia. Con data 20/10/2008 emítese a proposta do Programa Individual de Atención. Con data 18/09/2009 a dependente falece, sen ter aprobado o Programa Individual de Atención. Debido ao falecemento da interesada, remata o expediente por imposibilidade material de continualo e arquivase o citado expediente segundo o disposto no artigo 87 da Lei 30/92. Todo iso sen prexuízo das posibles accións que se deriven do recoñecemento da efectividade do dereito dos solicitantes falecidos sen recibir a atención solicitada segundo o disposto no artigo 40 do decreto 15/2010 e na Orde do 2 de xaneiro de 2012 de desenvolvemento do citado decreto, que se substanciarán, en todo caso, nun procedemento distinto á solicitude de recoñecemento da situación de dependencia.” Unha vez examinado o expresado na queixa e o informado polo órgano actuante dedúcese que se confirma o expresado naquela, isto é, que a consellería non respondeu á reclamación da interesada, incumprindo o previsto no art. 42 da Lei 30/1992, de RXAP e PAC, que sinala que a administración está obrigada a ditar resolución expresa en todos os procedementos e a notificalos, calquera que sexa a súa forma de iniciación. A resolución tácita por medio do silencio administrativo non pode servir de escusa, posto que este se prevé pola lei como unha garantía para a reclamación xudicial dos dereitos dos afectados e a administración non queda eximida da súa obriga de resolver. Ademais, o silencio é unha práctica que xera inseguridade xurídica debido ao descoñecementos dos concretos motivos da resolución tácita. Neste caso se observa que a reclamante no ten coñecemento do criterio legal aplicado respecto da súa reclamación; nin tan sequera coñece agora se a administración tramitará a súa reclamación de compensación patrimonial aplicando os criterios da nova normativa ou se, polo contrario, esixe que se presente nova documentación e aínda tamén unha nova reclamación. Todo iso debera aclararse a través da resposta expresa pendente. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se responda de forma expresa á solicitude formulada pola interesada e que na resolución se de conta dunha motivación suficiente do finalmente resolto. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación no aceptada. 30. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar el 31/01/2013 debido ao retraso dun procedemento de axuda de emerxencia social (Q/2342/12) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. … relativo ao retraso dun procedemento de axuda de emerxencia social. No seu escrito, esencialmente, indícanos que actúa en representación de Dª ..., DNI ..., que se atopa en situación de risco de exclusión social. A axuda solicitada o 20 de xullo de 2012 no Concello de Ames (axuda para situación de emerxencia social; exp. 15002/0049/12) aínda está pendente de resolución. O ente local remitiu o expediente a esa consellería o 1 de agosto -solicitude- e o 2 de agosto -documentación-. É necesaria para facer fronte ao pago de medicamentos e enseres diarios da interesada. Ante iso requirimos información a esa consellería, que xa nola remitiu. Unha vez avaliado o contido da mesma dedúcese que a solicitude é do 20 de xullo, e o expediente chegou á consellería o 6 de agosto. Por tanto, confirmase o evidente retraso que motivou a queixa, que resulta considerable; ademais, o órgano informante só indica que o expediente está “en espera de ser valorado” por parte do equipo de tramitación, respectando a súa orde de incoación, co que continúa a incerteza respecto da resolución pendente. É de subliñar que o art. 49 da Lei 9/1991, de 2 de outubro, de medidas básicas para a inserción social, sinala que “corresponde ás delegacións provinciais da consellería competente en materia de servizos sociais resolver no prazo dun mes sobre a concesión ou denegación de axuda, así como sobre a súa contía, unha vez remitida a totalidade de cantos documentos integran o oportuno expediente por parte do Concello de procedencia ...”. A finalidade das axudas que tratamos é paliar necesidades extraordinarias e urxentes de persoas afectadas por situacións de emerxencia; por iso, os retrasos na resolución destes procedementos resultan moi prexudiciais; pola súa propia natureza, as solicitudes de axuda de emerxencia deben resolverse con urxencia, ou polo menos no prazo legalmente previsto, posto que en caso contrario non cumpren a súa finalidade. O interesado que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva sobre o expediente obxecto da presente queixa, relativo a unha solicitude de axuda de emerxencia social, posto que se atopa moi demorado, de acordo co prazo previsto para estes procedementos, de tal maneira que non se produzan demoras que prexudican aos afectados. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 31. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 12/02/2013 debido á falta de resposta a un recurso de alzada promovido en relación cunha resolución de dependencia (Q/78/13) Nesta institución iniciouse procedemento de queixa como consecuencia do escrito de D. ... debido á falta de resposta a un recurso de alzada promovido en relación cunha resolución de dependencia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que o 13/06/08, tanto o seu pai, D. ..., como a súa nai, Dª ..., presentaron solicitude recoñecemento de situación de dependencia, sendo valorados ambos en grado III nivel 1 o 20/11/08. Solicitaron para ambos unha libranza vinculada a coidados na contorna, sendo seu irmán, D. ... e el mesmo os coidadores. O 31/12/09 pagáronlle á súa nai os atrasos desde o 13/06/08 ata o 31/12/09. 0 31/12/09 pagáronlle ao seu pai atrasos, pero desde o 19/06/09 ata o 31/12/09, argumentado que o interesado presentou escrito solicitando cambio de PIA. Nunca houbo ningún tipo de cambio, posto que o que se fixo desde un principio foi coidalos en casa e ningún quería ir para ningún centro. Segundo ten entendido -numerosas veces foi a Consellería de Benestar en Vigo-, houbo un erro no PIA que se Ile indico ao seu pai, pero rectificaron meses mais tarde, cando se indicou que non solicitaran nada que non fose libranza vinculada a coidados non contorna. Presentaron recurso de alzada o 04/03/10. 0 expediente é o PO 14620. Presentouse moitísimas veces na Consellería de Traballo e Benestar en Vigo, non obtendo ningunha resposta. Só Ile din que o recurso se rexeitaría porque había un PIA primeiro e non saben a causa do PIA posterior rectificado. Ante iso solicitamos información a esa consellería, que indicou os motivos de fondo do resolto, pero non aclara que dera ou vaia a dar resposta urxente ao recurso pendente dende hai moito tempo, en concreto dende o 5 de marzo de 2010, é dicir, dende hai case 3 anos; o único que sinala ao respecto é que "os recursos de alzada se van resolvendo por estrita orde de entrada". Isto non xustifica a falta de cumprimento dos prazos; os recursos deben resolverse no prazo de 3 meses, de acordo co previsto no art. 115.2 da Lei 30/1992. Non pode xustificarse a falta de resolución expresa nas previsións de silencio negativo ao respecto (tamén art. 115.2 da Lei 30/1992). O transcurso do prazo e as previsións respecto das consecuencias do silencio só pode entenderse como unha garantía para o cidadán afectado polo atraso, que nese caso escollerá entre acudir á xurisdición contenciosa-administrativa en contra da resolución presunta ou esperar o cumprimento da obriga da administración de resolver. Polo tanto, en ningún caso a administración pode alegar esta circunstancia como escusa ou atenuante da súa abstención, ao permanecer a súa obriga de resolución (art. 42.1 da Lei 30/1992). Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva o recurso de alzada pendente, que se encontra demorado, de acordo cos prazos legalmente previstos, e que nese recurso se resolva sobre o fondo do asunto. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada, pero sen efectividade; por tanto, recomendación finalmente non aceptada. 32. Recomendación dirixida a la Consellería de Traballo e Benestar el 13/02/2013 debido a la falta de transporte adaptado (Q/2723/12) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª ... debido á falta de transporte adaptado. No seu escrito, esencialmente, indícanos que a súa filla, ..., sofre síndrome de Down, tendo unha praza no Centro Down Compostela. Aínda que está recoñecida como usuaria de transporte adaptado 065, este servizo non funciona de forma correcta, polo que non pode acudir a Down Compostela. Os talleres aos que acode impártense entre as 9:00 e a 13:50 de luns a venres. Solicitaron ao 065 que a recolla ás 8:30, pero segundo o centro de control o único horario no que poden recoller a L. son ás 09:00. O transporte chega entre as 09:00 e as 09:30 a recoller a L., tarda entre unha hora e hora e media en facer o recorrido, polo que cando a súa filla chega ao centro xa só pode gozar de 2 horas de clase, coma moito. O 065 traslada a L. a Santiago de Compostela, pero non a trae de volta, polo que ten que ser o seu pai ou ela os encargados de recollela. Se queren que acuda correctamente aos talleres teñen que levala diariamente a Santiago de Compostela. Teñen importantes cargas familiares e recursos económicos limitados; supón un esforzo enorme para a familia acudir todos os días a Santiago para levala e traela. Debido a esa situación non a levan todos os días, polo que o seu illamento está empeorando. O 15/12/11 remitiu unha reclamación por escrito a 065. O 28/02/12 chégalle unha carta na que notifican que non aceptan -os pais- a viaxe ofertada por non axeitarse ás necesidades. No mesmo concello hai persoas que acoden a centros de día para maiores e chegan no seu horario; hai persoas que teñen que ir ó médico ou a rehabilitación e lévanos dentro do seu horario. Síntese desamparada e maltratada pola administración pública, sinala, e non entende que poñan servizos e logo non invistan os medios materiais e humanos para que o 065 funcione correctamente. Fai a reclamación “de xeito desesperado”. Necesita que a súa filla acuda a Down Compostela para potenciar o seu desenvolvemento e sociabilidade. Ante iso requirimos información a esa Consellería, que recentemente nola remitiu. Unha vez avaliada dedúcese que se confirma o exposto na queixa no que se refire a ida; o problema co servizo de volta ao parecer foi solucionado, posto que agora se presta de forma adecuada. Non entanto, o servizo de ida que se ofrece é claramente inadecuado, tal e como se mencionaba na queixa, posto que tarda nada menos que 2 horas en chegar ao centro, co que, ademais da evidente desproporción do tempo consumido na viaxe, a usuaria perde moitas das horas do servizo de atención a súa discapacidade intelectual que cobre o centro de Down-Santiago. Ao respecto é de sinalar que o servizo de apoio á mobilidade persoal 065 é un programa que proporciona os servizos concretos aos usuarios recoñecidos como tales de acordo cos medios limitados cos que conta e priorizando uns tipos de servizos respecto doutros. Por tanto, na meirande parte das ocasións en que se examinan reclamacións sobre o 065 trátase de coñecer se a priorización se atopa ben feita, de acordo co disposto na normativa correspondente; non entanto, ese exame resulta complexo e moi dificultoso dende o momento en que os medios se distribúen territorialmente, co cal pode suceder que un servizo prioritario non se preste nunha zona e nun momento, e sen embargo outro que non o sexa en termos xerais se preste noutra zona nese mesmo momento. En calquera caso, ao marxe das evidentes dificultades que resultan da complexa organización dun servizo en forma de programa, que en ocasións derivan en determinadas disfuncións ou queixas xustificadas -algunhas delas xa se puxeron de relevo con ocasión doutros procedementos de queixa-, o medio fundamental para avaliar a correcta distribución dos medios limitados do programa é a adecuada priorización dos servizos a prestar e a correcta aplicación dos criterios de ordenación. Como queda acreditado na queixa, a reclamante demanda acudir regularmente ao centro onde se atende á súa filla, que ten unha discapacidade intelectual. Por tanto, o obxecto de atención debera resultar prioritario, ou polo menos nunha orde de prioridades relevante, por riba doutros moitos motivos de desprazamento. Non entanto, a consellería non parece ter como prioritario o servizo recorrente solicitado para acudir ao centro de atención a persoas afectadas por Síndrome de Down. Iso sucede a pesar de que o art. 5 da orde do 9 de setembro de 2008 pola que se desenvolve o Decreto 195/2007, dispón que as prioridades: o traslado a consultas ou tratamentos médicos, sempre que non sexan competencia do sistema sanitario; a residencias públicas, a centros de aloxamento temporal da rede pública ou a centros de día da rede pública; aos centros en que se desenvolven programas no marco dos obxectivos xerais do sistema galego de servizos sociais; a outros servizos sociais; a actividades básicas da vida diaria; e para a asistencia a actividades de carácter educativo e formativo. Resulta claro que este caso debera terse como prioritario, posto que se trata de que unha persoa atendida nun centro adecuado non vexa prexudicada a súa atención. Por tanto, dado que se trata dun centro en que se desenvolven programas no marco dos obxectivos xerais do sistema galego de servizos sociais, debera terse cuberta a necesidade de traslado, salvo demostración clara de que os traslados realizados na zona resultan sempre e en todo caso por enriba en canto ao grado de prioridade, algo que non pode deducirse co achegado. Nesta queixa -como noutras similares- obsérvase que non se atenden na súa totalidade os servizos reclamados para un fin que debera ser prioritario, por tratarse, como vemos, de mellorar a saúde, a mobilidade e en xeral a calidade de vida das persoas. A interesada que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución, que ampara os dereitos á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41) e obriga aos poderes públicos a realizar unha política de prevención, tratamento, rehabilitación e integración dos diminuídos físicos, psíquicos e sensoriais, aos que prestarán a atención especializada que requiran e ampararán especialmente para que gocen dos dereitos que este título (I) outorga a todos os cidadáns (art. 49). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se atenda a demanda de servizo de transporte adaptado realizada pola reclamante para acudir ao centro de atención a persoas con síndrome de down; e que con carácter xeral eses desprazamentos se consideren prioritarios e en consecuencia se atendan, salvo imposibilidade manifesta e excepcional derivada de motivos suficientemente xustificados despois de ter estudadas e descartarse todas as alternativas. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación parcialmente aceptada. 33. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar e á Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria o 27/02/2013 debido á imposibilidade de usar un vaso terapéutico por parte dos usuarios dun centro de atención á discapacidade de Ferrol (Q/2594/12) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª ... debido á imposibilidade de usar un vaso terapéutico por parte dos usuarios dese centro de atención á discapacidade de Ferrol. No seu escrito, esencialmente, indícanos que existe un claro incumprimento e vulneración das leis por parte da administración. Aos usuarios gravemente afectados do Centro de Atención a Persoas con Discapacidade Souto de Leixa, de Ferrol, estáselles negando o tratamento de rehabilitación por hidroterapia no vaso terapéutico. Os profesionais de rehabilitación consideran ese servizo imprescindible para mellorar o grave estado de saúde en que se atopan, evitando así o agravamento do seu estado físico e psíquico. Así se observa nestes dous últimos anos; ao deixar de pertencer a educación, esta négalles o uso do vaso terapéutico para levar a cabo a necesaria rehabilitación. Iso priva a estes especiais usuarios dunha atención digna e adecuada de terapia rehabilitadora e os está condenando a manter unhas expectativas pobres de progreso; cunha rehabilitación correcta e adecuada poderían evolucionar ata o máximo das súas posibilidades. Consta en documentación escrita que se achega que existe unha reiterada demanda dos pais e nais ante a administración, desde a entrada en funcionamento do centro, en xaneiro de 2011, para que as consellerías de traballo e educación faciliten o dereito ao uso do vaso terapéutico para a rehabilitación dos usuarios gravemente afectados de carácter físico. Este dereito se lles recoñece nos respectivos acordos asinados entre Educación e Traballo nos anos 2005 e 2009, cando se realizaron unhas importantes obras con obxecto de dividir o antigo Carmen Polo nos dous centros actuais, o Terra de Ferrol (sobre 40 alumnos) pertencente a Educación, e o Souto de Leixa (172 usuarios), pertencente a Traballo. Nas obras investíronse 2,5 millóns de euros, aportados na seu maior parte polo departamento de traballo. Xa naquel entón -e agora con maior motivo- se tenia en conta o obxectivo de aproveitar e compartir os recursos posibles entre os dous centros e así economizar gastos, non duplicando servizos e medios. No reparto das instalacións o vaso quedou situado fisicamente na zona pertencente a educación. Trátase dunha piscina de tamaño reducido onde a temperatura do auga debe estar entre os 32° e os 35°, destinada a mellorar os procesos de rehabilitación dos discapacitados de mobilidade reducida e gravemente afectados físicos. Ante esta inxusta situación recorreron en reiteradas ocasións ao departamento de sociais responsable do centro. Responderon que estaban en negociacións con educación. Actualmente, educación segue ignorando o asinado e nega o dereito ao uso deste recurso tan necesario. Os responsables de sociais aconsellaron que os pais e nais recorresen ante os responsables de educación reclamando o dereito dos seus fillos, o cal fixeron. Malia o insólito do consello e as súas reclamacións, segue o incumprimento dos acordos e o desperdicio dos recursos e medios, con descoordinación por parte dos responsables e mal uso dos recursos, que a dirección do centro educativo manexa ao seu libre albedrío. A pon a funcionar como unha piscina normal escasamente tres ou catro meses ao ano, ocupando todo o tempo con usuarios de educación, aos que na súa maioría non lles corresponde ese servizo específico debido ás súas patoloxías. Reclaman reiteradamente ante os principais responsables de educación, obtendo o silencio por resposta. Reclaman a aplicación do art. 49 da Constitución (os poderes públicos, realizasen unha política de previsión, tratamento, rehabilitación e integración dos diminuídos físicos, sensoriais e psíquicos, aos que prestarán a atención especializada que requiran e ampararanos especialmente para o goce dos dereitos que este Titulo outórgalles); a lei 4/1993, de 14 de abril, de Servizos Sociais de Galicia, art. 4. (coordinación: promoverase a creación e ou desenvolvemento de instrumentos e mecanismos de relación interadministrativa que garantan unha actuación coordinada non eido do benestar social e dá igualdade, tanto por parte dous diferentes departamentos do Goberno galego que desenvolvan políticas públicas que incidan non benestar social coma polo resto de administracións públicas) e art. 6 (dereitos dás persoas en relación cos servizos sociais. a) a utilizar ou sistema de servizos sociais en condicións de igualdade e sen discriminación por razón de nacemento, raza, sexo, orientación sexual, estado civil, idade, situación familiar, discapacidade, ideoloxía, crenza, opinión ou calquera outra circunstancia persoal, económica ou social); a lei 39/2006, de 14 de decembro, de dependencia (art. 11. participación das Comunidades Autónomas no Sistema. apartado a.- Correspóndelles planificar, ordenar, coordinar e dirixir, no ámbito do seu territorio, os servizos de atención ás persoas en situación de dependencia); e a Lei 51/2003, do 2 de decembro, de igualdade de oportunidades, non discriminación e accesibilidade universal dás persoas con discapacidade, que establece, entre outras cousas, a transversalidade dás políticas en materia de discapacidade. As actuacións que desenvolven as administracións públicas non deben limitarse unicamente a plans, programas e accións especificas, pensadas exclusivamente para estas persoas, senón que han de incluír as políticas e accións de carácter xeral en calquera dous ámbitos de actuación pública, nos que se terán en conta as necesidades e demandas dás persoas con discapacidade. A transversalidade resulta imprescindible para a abordaxe integral dás actuacións dirixidas a este sector de poboación, implicando para iso a diferentes departamentos administrativos, en función dás súas competencias, na Comunidade Galega. Ante iso requirimos informe ás Consellería de Traballo e Benestar (CTB) e de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria (CCEOU) sobre o problema que motivou a queixa, en particular sobre a comprobación das circunstancias mencionadas; sobre as causas polas que non se presta o servizo indicado aos usuarios do centro Souto de Leixa que o precisan para a súa mellora ou tratamento; sobre a aplicación das medidas previstas nos protocolos que deron lugar á separación dos centros; e sobre as demais circunstancias que se consideren relevantes para a completa valoración do obxecto da queixa. As consellería citadas xa remitiron os seus informes, e deles dedúcese que a CTB confirma que no centro dela, o Souto de Leixa, non se utiliza o Vaso Terapéutico debido a que está “actualmente situado nas instalacións anexas do Colexio Terra de Ferrol (pertencente á Consellería de Educación)”. Engade que non é esencial e so é un “reforzo das actividades”. A pesar diso, a propia consellería sinala que “en virtude do interese que merece esta actividade ... na recuperación e mantemento do estado físico dos usuarios, ... estase a levar a cabo nas instalacións da piscina municipal de Narón, valorada en primeira instancia polo fisioterapeuta do centro, aplicando os criterios de ocio e/ou necesidades reais que correspondan”. Non obstante, se indica que non todos poden participar, posto que a piscina de Narón se atopa colapsada. Pola súa banda, a CCEOU sinala que o problema ven dado pola separación do antigo centro en dous, xestionados por diferentes consellerías. Estaba previsto que eses centros “compartisen o uso do vaso terapéutico cun sistema que se pactará entre as dúas partes no momento da efectiva división”. Non entanto, recoñece que non está pechado o acordo para o seu uso compartido en condicións de calidade e de seguridade para os usuarios. Termina sinalando que “téñense realizado diversas reunións entre representantes desta CCEOU e da CTB, a fin de encontrar, á maior brevidade posible, unha solución adecuada á situación actualmente existente que poida resultar satisfactoria para o colectivo afectado”. Así pois, da avaliación do contido da queixa e dos informes aportados dedúcese que o uso do vaso terapéutico resulta conveniente para moitos usuarios que agora non poden ter acceso a el -a maioría dos antigos usuarios do anterior centro, posto que no novo da CTB se sitúan moitos mais que no da CCEOU- debido a circunstancias formais que deberan resolverse por razóns de eficacia na prestación do servizo, boa administración e aforro orzamentario; de feito, estaba previsto resolver tal cuestión, pero sen embargo o problema permanece, en prexuízo dos usuarios e en xeral do interese público. É de subliñar ao respecto que a propiedade das instalacións non corresponde a ningún órgano da administración autonómica -si lles corresponde a súa xestión-, senón a esta no seu conxunto, polo que resulta obrigada a posta en marcha dos mecanismos necesarios para o mellor aproveitamento dos recursos, sobre todo en circunstancias como as que coñecemos. A pesar de que a CTB sinala que o servizo non é imprescindible, resulta evidente que si é beneficioso e útil para o adecuado tratamento dos discapacitados que o reclaman, como o proba o contido da queixa, que fai referencia a consellos terapéuticos de especialistas –cousa non desmentida pola consellería-, pero sobre todo ao feito de que o propio vaso terapéutico fora construído nas instalacións antes compartidas, e que ante a imposibilidade actual de uso compartido se estea a prestar o servizo noutro vaso. Isto supón, ademais dunha evidente distorsión do uso óptimo dunha infraestrutura financiada con recursos públicos, tamén que se prexudique aos usuarios que son trasladados ao vaso da piscina de Narón, posto que teñen que desprazarse innecesariamente para realizar esta actividade. Resulta perfectamente entendible que as consellerías implicadas se preocupen por determinar de forma clara e responsable as posibles incidencias no uso compartido do vaso (accesos, responsabilidade en caso de incidente ...); sen embargo, isto non pode levar a que a solución que se pon en marcha teña como consecuencia que as continxencias que se estudan ao respecto se multipliquen coa alternativa finalmente aplicada; é claro que o traslado a unha piscina municipal resulta moito mais longo e dificultoso e por tanto aumenta o nivel de dificultade e os posibles incidentes que poden afectar aos usuarios, que tamén terían que ser estudados e cubertos. A interesada que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que sinala que os poderes públicos realizarán unha política de prevención, tratamento, rehabilitación e integración dos diminuídos físicos, psíquicos e sensoriais, aos que prestarán a atención especializada que requiran e ampararán especialmente para que gocen dos dereitos que este título (I) outorga a todos os cidadáns (art. 49). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esas Consellerías de Traballo e Benestar e de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria a seguinte recomendación: Que con urxencia se acorde entre os dous órganos citados da Xunta de Galicia para que se facilite o uso do vaso terapéutico do antigo centro de atención á discapacidade por todos os potenciais usuarios de calquera dos actuais centros, de tal forma que se promova o beneficio que supón para todos eles, se evite o desprazamento a unha instalación alternativa máis lonxe, e se rentabilice o investimento dedicado á construción e ao mantemento do actual vaso. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada Resposta da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria: recomendación aceptada 34. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 03/04/2013 debido a un procedemento de dependencia (Q/59/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito Dª ... debido a un procedemento de dependencia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que o 19 de marzo de 2012 presentou solicitude de valoración de grao de dependencia (exp. …). Posteriormente comunícanlle ditame-proposta, non acadando a puntuación mínima esixida para ser dependente, segundo a Lei 39/2006. Ao non estar de acordo co ditame-proposta interpuxo recurso de alzada ante a Consellería de Traballo o 26-09-12 (entrada do Edificio Administrativo de Lugo n° 125734), acompañado de informe do médico do seu centro de saúde, actualizado, para facer unha nova valoración das súas condicións de saúde e propoñendo unha situación de dependencia segundo o baremo establecido normativamente. Transcorridos tres meses non tivo ningunha resposta da consellería. Ante iso solicitamos información á Consellería de Traballo e Benestar, que xa nola remitiu. Unha vez avaliado o contido do informe dedúcese que se confirma o exposto na queixa, isto é, que existe un retraso no trámite do recurso, posto que non se respondeu. O interesado sinala que o promoveu o 26 de setembro de 2012, en prazo, e a consellería que o fixo o 3 de outubro, fora de prazo; en calquera caso, aínda non se resolveu co argumento formal que se cita, no caso de comprobarse que fora certo. Ao respecto sinálase que o 18 de decembro de 2012 remítense o recurso e o informe a unidade que debe tramitalo e se resolverá, aínda que “os recursos de alzada vanse resolvendo por estrita orde de entrada”. O prazo para tal resolución venceu hai tempo, posto que de acordo co previsto no art. 115.2 da Lei 30/1992, de RXAP-PAC, o prazo máximo para ditar e notificar a resolución será de 3 meses. Non pode xustificarse a falta de resolución expresa nas previsións de silencio negativo ao respecto (tamén art. 115.2 da Lei 30/1992). O transcurso do prazo e as previsións respecto das consecuencias do silencio só pode entenderse como unha garantía para o cidadán afectado polo atraso, que nese caso escollerá entre acudir á xurisdición contenciosa-administrativa en contra da resolución presunta ou esperar o cumprimento da obriga da administración de resolver. Polo tanto, en ningún caso a administración pode alegar esta circunstancia como escusa ou atenuante da súa abstención, ao permanecer a súa obriga de resolución (art. 42.1 da Lei 30/1992). Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva o recurso promovido en contra da denegación da condición de dependente, posto que se atopa retrasado, de acordo co prazo legalmente previsto. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada, pero sen efectividade; polo tanto, recomendación finalmente non aceptada. 35. Recomendación dirixida a la Consellería de Traballo e Benestar el 15/04/2013 debido a un procedemento de dependencia (Q/2489/12) Nesta institución iniciouse procedemento de queixa como consecuencia do escrito de D. ... debido a un procedemento de dependencia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que promovera a queixa Q/313/10, referente ao retraso dun procedemento de dependencia. A consellería indicou que o 25 de marzo de 2010 adxudicóuselle a praza na residencia de maiores “Abrente-Carballo. A situación da súa nai, Dª ..., DNI …, resolveuse parcialmente, por canto está ingresada nun centro xeriátrico en Carballo desde o 5 de abril de 2010. Non obstante, entende que quedan pendentes de aboamento os gastos de estancia da súa nai nas residencias A Fortaleza, onde ingresou no mes de setembro de 2008, e ASDEN, onde permaneceu ingresada dende decembro de 2008 ata o 5 de abril de 2010. Despois da sentenza do TS que anulou un artigo da normativa autonómica en favor de que os retrasos nas resolucións tiveran a consecuencia de que a solicitude se entendera estimada por silencio positivo, reclama coñecer se pode entender que o reclamado pola súa nai ten ese efecto. Fixo unha reclamación en relación coa reclamación de gastos anteriores ao PIA, pero ata agora non ten resposta. Ante iso requirimos información a esa consellería, que sinalou o seguinte: “Ante a queixa con número de expediente G.6.Q/2489/12, con relación ao caso sobre Dª ..., infórmase o seguinte: Data entrada solicitude de recoñecemento de nivel e grao de dependencia. 30/10/2008. Aplicación da valoración dependencia: Data: 19/11/2008. Recoñecemento de grao e nivel: Emisión de proposta-resolución: 19/11/2008. Resolución grao e nivel: 3/12/2008 pola que se lle recoñece un grao II nivel 2 de dependencia. Revisión de grao e nivel de dependencia: estimada 23/09/2009. Emisión de proposta resolución: 7/01/2010. Resolución de grao e nivel: 7/01/2010 pola que se resolve recoñecerlle un grao III nivel 2 de dependencia. Plan Individual de Atención (PIA). Resolución do Plan Individual de Atención: Con data 22/04/2010 emítese a resolución de aprobación do PIA pola que se resolve recoñecerlle o servizo de centro de atención residencial, posto que con data de rexistro de entrada de 15 /01/2010, ... presentou unha reclamación previa á vía contenciosa administrativa pola tardanza na aprobación do PIA ao mesmo tempo que solicitou o cambio de axuda para unha residencia da rede de servizos públicos ao non poder seguir costeando a residencia privada na que estaba a súa nai ingresada nese momento. O aboamento dos gastos que lle ocasionou a estancia de … nas residencias privadas nas que estivo ata o seu ingreso na residencia Abrente de Carballo, non proceden. O artigo 39 do Decreto 15/2010 de 4 de febreiro no seu apartado 1 sinala que a efectividade do dereito aos servizos producirase desde a data en que o beneficiario se incorpore ao servizo de maneira efectiva.” Ante a insuficiencia do informe transcrito requirimos aclaración, que xa se remitiu, co seguinte contido: “Ante a queixa con n° expediente G.6.Q/2489/2012, con relación ao caso sobre Dª ..., infórmase o seguinte: ... (exactamente igual que o anterior) ... Sinalar que o expediente de ... resolveuse coa concesión da axuda solicitada. Hai que ter en conta que na 1ª resolución de grao e nivel recoñecéuselle á ... un grao ll nivel 2 de dependencia, grao que, segundo a disposición final primeira da Lei 39/2006 de 14 de decembro, entraba en vigor nos anos 2008 e 2009; ademais segundo o artigo 34 do Decreto 15/2010 de 4 de febreiro, o procedemento para a elaboración do PIA será ordenado en función do calendario de implantación .... e en función da prioridade do acceso aos servizos, que vir determinado polo maior grao e nivel de dependencia... Unha vez efectuada a revisión de grao e nivel e emitida a resolución de revisión pola que se lle recoñece un grao III nivel 2 de dependencia, o prazo no que se resolveu o PIA fol de tres meses, toda vez que fora solicitado o cambio de libranza vinculada a servizo de atención residencial.” Unha vez avaliado o contido da súa queixa e dos informes transcrito dedúcese que, no que se refire ao aspecto formal da queixa, a consellería non dá conta de que dera a preceptiva resposta á reclamación, que continúa pendente. Respecto do fondo do asunto sinala que non procede o aboamento dos gastos anteriores ao PIA, en aplicación do art. 39.1 do Decreto 15/2010, de 4 de febreiro, que sinala que a efectividade do dereito aos servizos producirase desde a incorporación ao servizo. En relación con iso é de sinalar que, aínda que non se indica expresamente, ao parecer en primeiro termo reclamárase unha libranza para a permanencia na residencia privada na que se atopaba a dependente, co que restaría coñecer se sería aplicable o previsto ao respecto pola norma indicada pola propia consellería, o Decreto 15/2010, que no seu art. 39.2 sinala que a efectividade do dereito as libranzas se producirá a partir da data da resolución na que se recoñeza a concreta prestación económica, ou desde o día seguinte á data na que se cumpra o prazo máximo de seis meses desde a solicitude sen que se notificara a resolución expresa de recoñecemento da prestación. Ademais, debe terse en conta que a sentenza do Tribunal Supremo que se cita anulou un artigo da normativa autonómica en favor de que os retrasos nas resolucións tiveran a consecuencia de que a solicitude se entendera estimada por silencio positivo. Polo que se refire á alegación relativa ao calendario de efectividade progresiva da LD e a non necesidade de ter atendido ao dependente, que contaba entón cun grao II nivel 2, é de sinalar que, en contra do manifestado pola consellería, si debera terse atendido, posto que eses grados e niveis comezan a súa atención en 2008, sen que a disposición citada poda interpretarse como unha habilitación para non atender ata o fin do 2009. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva sobre a solicitude do interesado para que se lle aboen as cantidades correspondentes aos atrasos polas libranzas reclamadas como PIA para o aboamento parcial dun servizo residencial recibido polo dependente; e que esa resposta sexa congruente cos argumentos do reclamante e teña en conta os achegados por esta institución. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 36. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar el 16/04/2013 debido á resolución á baixa dunha solicitude de revisión da valoración de dependencia (Q/271/13) Nesta institución iniciouse procedemento de queixa como consecuencia do escrito de D. ... debido á resolución á baixa dunha solicitude de revisión da valoración de dependencia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que o 7 de outubro de 2011 foille recoñecida a situación de dependencia en grado II e nivel 1. Debido a un grave empeoramento da súa delicada situación solicitou, o 23 de novembro de 2011, un novo grao de dependencia. A consellería comunica o de 4 de xullo de 2012 que se modifica o grao de dependencia e pasa a ser grao I e nivel 2, mais baixo que o anterior. Contra esa resolución interpuxo recurso de alzada en xullo de 2012, sen contestación. Chamaron en numerosas ocasións para que non se rebaixe o nivel de dependencia, pois é inexplicable que unha persoa de 90 anos, que precisa dunha terceira persoa para todos os seus actos, teña cada vez menos grao de dependencia; ao contrario, pola súa idade e doenza é cada vez máis dependente da súa coidadora. A consellería, pese ao tempo transcorrido, nin sequera contestou ao recurso de alzada, e na Delegación de Lugo non se avanzou para a aprobación do PIA. Ante iso requirimos información a esa consellería, que xa nola remitiu. Na mesma sinálase o seguinte: “Ante a queixa con n° expediente G.6.Q/271/13, con relación ao caso sobre D. ..., infórmase o seguinte: Primeiro.- Con data 10 de febreiro de 2011, ..., con DNI …., formula solicitude de valoración de grao e nivel de dependencia, de acordo co establecido na Lei 39/2006, do 14 de decembro, de promoción da autonomía persoal e atención á dependencia. Segundo.- Con data 13 de setembro de 2011 procedeuse á valoración do solicitante, e o 29 de setembro de 2011 emitiuse o ditame técnico facultativo no que se propón o recoñecemento da situación de dependencia en grao II, nivel 1, con carácter permanente, baseándose nos seguintes diagnósticos: EPOC; Miocardiopatía ateroesclerótica, Flutter auricular; Poliartrose; HBP; Pólipo de corda vogal; Diminución de audición. Terceiro.- O 6 de outubro de 2011 (data de rexistro 7/10/2011) de acordo coa proposta do órgano técnico de valoración da situación de dependencia, resólvese recoñecer ao solicitante a situación de dependencia, en grao II nivel 1, con carácter permanente. Cuarto.- Con data 23 de novembro de 2011 solicita revisión de valoración de grado e nivel de dependencia por suposto empeoramento do estado de saúde. Quinto.- Con data 24 de abril de 2012 procedeuse á valoración, e o 28 de xuño de 2012 emitiuse o ditame técnico facultativo no que se propón o recoñecemento da situación de dependencia en grao 1 nivel 2, baseándose nos seguintes diagnósticos: Enfermidade pulmonar obstrutiva crónica. (M15.4) Osteoartrose erosiva (M16.9) Coxartrose 8i42.8) Outras cardiopatías (Bloqueo AV completo). (149) Fibrilación e aleteo auricular. (110) Hipertensión esencial, Flutter auricular. Hipertrofia benigna de próstata. Sexto.- 0 4 de xullo de 2012 (data de rexistro 5 de xullo de 2012), de acordo coa proposta do órgano técnico de valoración da situación de dependencia, resólvese recoñecer ao solicitante a situación de dependencia en grao 1 nivel 2. Sétimo.- A cuantificación e obxectivación da situación de dependencia mediante a aplicación do BVD, amosa variación da puntuación no procedemento de revisión, acadándose unha puntuación de 52 na valoración inicial e 48 na revisión. Se ben, é preciso destacar que ambas valoracións foron efectuadas con baremos diferentes. A valoración de data 13 de setembro de 2011 foi realizada mediante aplicación do BVD aprobado polo Real Decreto 504/2007, do 20 de abril, norma que quedou derrogada trala entrada en vigor do Real Decreto 174/2011, de 11 de febreiro. A revisión da situación de dependencia de data 24 de abril de 2012 foi efectuada en aplicación do BVD que se establece neste Real Decreto, tal e como se indica na súa disposición transitoria primeira: "... Cando se realice a revisión das ditas valoracións, ben a instancia do interesado, ben de oficio, aplicarase el BVD ou a EVE que se establecen neste real decreto". Así pois, confírmase que se presentou solicitude de revisión por agravamento, pero polo contrario o que se recibiu como resposta foi un retroceso no grao e nivel antes outorgado, pasando de II-1 ao I-2. O reclamante entende que, presentando unha solicitude de revisión por agravamento non se pode outorgar un grado inferior o que xa tiña. Para corrixir tal cousa promóvese recurso de alzada en xullo de 2012, pero non se resolveu. O obxecto da queixa refírese a unha resolución sobre unha solicitude feita polo afectado para a revisión da súa valoración de dependencia. Non se trata dunha revisión por vía de recurso dunha valoración anterior, polo que non nos atopamos ante unha posible reformatio in peius, prohibida no art. 113.3 da Lei 30/1992, ao indicar que o órgano que resolva o recurso non poderá agravar a situación inicial do recorrente. Trátase en cambio da resolución dunha revisión reclamada a instancia de parte. O Decreto 15/2010 sinala ao respecto (art. 42) que o grado e nivel de dependencia será revisable polas causas establecidas no art. 30 da LD, e que o procedemento se iniciará a instancia da persoa interesada ou do seu representante, ou de oficio. No caso de que non existan circunstancias debidamente acreditadas e xustificadas que permitan proceder á revisión solicitada, o Órgano de Valoración e Asesoramento emitirá un ditame técnico no que proporá a desestimación da solicitude de revisión. O ditame-proposta se elevará á persoa titular do departamento territorial de la consellería con competencia en materia de servizos sociais que ditará resolución denegatoria de la revisión. Pola súa banda, a LD (art. 30) sinala que “o grao ou nivel de dependencia será revisable, a instancia do interesado, dos seus representantes ou de oficio polas Administracións Públicas competentes, por algunha das seguintes causas: a) Melloría ou empeoramento da situación de dependencia. b) Error de diagnóstico ou na aplicación do correspondente baremo”. Polo tanto, atopámonos ante un caso no que a administración coñeceu unha solicitude de revisión dun afectado, o propio dependente, e para estes casos se prevé, como indicamos, que se non existen as circunstancias que permiten proceder á revisión solicitada, primeiro se emitirá un ditame técnico no que proporá a desestimación da solicitude e despois este se elevará a quen corresponda para que resolva denegando a revisión. Por tanto, para casos de solicitude (non de iniciativas de oficio) non se contempla a opción que a administración escolleu, que foi a revisión en prexuízo do interesado; unicamente se contempla a denegación, por tanto, a sinxela negativa á elevación reclamada formalmente, o que exclúe a rebaixa do grado e nivel anterior, na mesma liña que se establece a prohibición da reformatio in peius no citado art. 113.3 da Lei 30/1992 respecto das reclamacións feitas por vía de recurso administrativo. Polo que se refire á falta de resolución do recurso, que debe resolver sobre o aspecto material que tratamos anteriormente, o indicado pola consellería non resulta xustificación da falta de cumprimento dos prazos. Os recursos deben resolverse no prazo de 3 meses, de acordo co previsto no art. 115.2 da Lei 30/1992. Non pode xustificarse a falta de resolución expresa nas previsións de silencio negativo ao respecto (tamén art. 115.2 da Lei 30/1992). O transcurso do prazo e as previsións respecto das consecuencias do silencio só pode entenderse como unha garantía para o cidadán afectado polo atraso, que nese caso escollerá entre acudir á xurisdición contenciosa-administrativa en contra da resolución presunta ou esperar o cumprimento da obriga da administración de resolver. Polo tanto, en ningún caso a administración pode alegar esta circunstancia como escusa ou atenuante da súa abstención, ao permanecer a súa obriga de resolución (art. 42.1 da Lei 30/1992). Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva o recurso de alzada pendente, que se encontra demorado, de acordo cos prazos legalmente previstos; e que nese recurso se resolva tendo en conta o expresado na presente resolución, de tal maneira que non se retroceda na valoración de dependencia antes recoñecida para o caso de tratarse dunha revisión solicitada pola parte interesada, posto que ese retroceso so debera aplicarse aos casos de revisión promovida pola propia administración, xa por medio das revisións periódicas previstas ou das que se considere en cada caso. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada, pero sen efectividade; polo tanto, recomendación finalmente non aceptada. 37. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 06/04/2013 debido ao retraso dun procedemento de dependencia (Q/509/13) Nesta institución iniciouse procedemento de queixa como consecuencia do escrito de D. ... debido ao retraso dun procedemento de dependencia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que a súa tía e tutelada, Dª ..., DNI …, está internada por motivos de saúde e psiquiátricos no único centro psiquiátrico de Ourense (en novembro de 2007 o único centro público residencial, Toén, estaba pechado por obras). Ademais dos problemas psiquiátricos ten outros problemas físicos, que resultan ser os mais relevantes para a súa situación. Logo de case 2 anos desde que solicitou a dependencia da súa tía e tras moitos trámites finalmente resolveron en agosto de 2012. Tivo que recorrer en alzada para que axustasen o grado ao II en novembro de 2012. Indicaron que necesitaría atención a domicilio ou centro residencial. Solicitou ante o servizo de dependencia que dado que estaba nesa situación xa dende hai tempo e estaba nun centro de atención especializada, era menos traumático que permanecera no contorno mediante libranza para axudar a sufragar os gastos do centro. Cando foi a presentar tal solicitude no servizo de Ourense non quixeron recoller a solicitude; dicían que lle pedirían o criterio nunha carta. Non obstante presentou o escrito. Ao pouco tempo requírenlle para que emendara a documentación entregando "solicitude de revisión de grao voluntaria, asinada polo interesado", o cal non está na lei. Presentou escrito interesando que lle aclararan ese punto. Responden -á propia incapaz, non ao seu titor- que entregue a solicitude ou que a entenderan desistida. É unha manobra dilatoria; se necesitase unha revisión poderían facela de oficio, pero non ten porqué pedila. Parécelle un abuso para os administrados dilatar así os expedientes sen causa legal; coñece casos en que falece o solicitante e arquivan o expediente en lugar de resolver e compensar o tempo transcorrido da solicitude en caso de resolución favorable. Ante iso requirimos información a esa consellería, que xa nola remitiu. Nela sinálase o seguinte: “Ante a queixa con n° expediente G.6.Q/509/13, con relación ao caso sobre Dª ..., infórmase o seguinte: Data entrada solicitude de recoñecemento de nivel e grao de dependencia: 14/06/2011. Aplicación da valoración dependencia: Data inicial: 17/11/2011 - Recoñecemento de grao e nivel: Emisión de proposta-resolución: 30/07/2012. Resolución grao e nivel: 31/07/2012: G. II N. 1. En data 06/11/2012 emítese Resolución de rectificación de erros da Resolución de data 31/07/2012 na que se indica que onde di: ' ../... recoñecer a D./Da ..., DNI: …, unha situación de dependencia en Grao II Nivel 1 .../...." debe dicir: ' ../... recoñecer a D./Da ..., DNI: …, unha situación de dependencia en Grao II. -Revisión: En escrito de data de entrada 04/09/2012, n° rexistro 22271, D. ... indica "....SOLICITO que se teña por presentado este Recurso de Alzada contra a resolución de 31 de xullo do corrente por non ter en conta o antedito da situación actual de dependencia que ten que ser recoñecida como de Grao III. Para o caso que no se considere o presente recurso de alzada considérese subsidiariamente a petición como solicitude extraordinaria de revisión por agravamento das circunstancias persoais inicialmente recoñecidas. Ante esta solicitude, dado que achegaba certificado médico de situación e tratamento, folla de medicación activa, curso de Historia clínica e informe radiolóxico, tramitouse como revisión de grao e mediante escrito de data 1 de febreiro de 2013, de conformidade co disposto no artigo 24 do Decreto 15/2010 do 4 de febreiro e no artigo 71 da Lei 30/1992, do 26 de novembro requiriuse solicitude de revisión no modelo normalizado, asinada pola persoa en situación de dependencia ou, de ser o caso, polo gardador de feito ou representante legal. En escrito de data de entrada nesta Xefatura Territorial 15/03/2013, co n° de rexistro 7767 contesta ao requirimento indicando que non desexa ser revisada e solicita que coa maior brevidade posible se resolva o Programa Individual de Atención. Por todo iso mediante escrito de data 21/03/2013 resólvese declarar o desistimento da solicitude de revisión de recoñecemento da situación de dependencia. - Plan Individual de Atención (PIA): O expediente está en fase de tramitación para a elaboración e resolución do Programa Individual de Atención, respectando a orde de prelación establecida normativamente para a instrución do procedemento que dá prioridade ás persoas dependentes con maior grao e nivel de dependencia e menor capacidade económica e en función dos recursos dispoñibles (caso dunha proposta Pia de servizos) ou da dotación orzamentaria existente (caso dunha proposta PIA de prestación económica).” Coa información achegada confírmase o expresado pola interesada na súa queixa, isto é, que o expediente se atopa demorado, posto que foi iniciado en xuño de 2011, pero aínda non se resolveu o PIA pendente, e a consellería tampouco anuncia cando se aprobará, a pesar de que expresamente se requiría información ao respecto. Polo tanto, continúa a incerteza respecto do momento en que finalmente se aprobará e dará efectividade ao PIA. O decreto 15/2010 conforma dous procedementos, un para valorar e outro para aprobar o servizo ou a prestación a través do chamado Programa Individual de Atención (PIA). Establece para o recoñecemento da situación de dependencia un prazo de 3 meses (art. 14), e para a aprobación do PIA outro prazo de 3 meses dende ese recoñecemento previo (art. 15). O expediente debera atoparse resolto nos prazos previstos. As demoras prexudican gravemente aos cidadáns afectados, que polas circunstancias que no seu momento acreditaron precisan atención de maneira perentoria. Por iso, esta reclamación, como todas as abundantes queixas por este motivo, reflicte un importante grao de desgusto, o que resulta perfectamente comprensible. Os dependentes, familiares e coidadores mostran a súa desconformidade co atraso constatado na tramitación do expediente, é dicir, porque a avaliación e/ou o recoñecemento non se fixeran, a pesar do tempo transcorrido. Por outra banda, no que se refire ao recurso de alzada contra a valoración feita, aquel non se resolveu, senón que unicamente se indicou ao reclamante que para tramitar a súa solicitude de revisión alternativa ao recurso, é dicir, a petición subsidiaria, sería preciso que promovera tal cousa a través do modelo normalizado. Esta última petición foi desistida, pero non a primeira, polo que, tal e como indica a queixa, resta por resolver o recurso de alzada contra a actual valoración. O recurso se promoveu o 4 de setembro de 2012, polo que hai moito tempo que debera atoparse resolto. A interesada que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41) e a promoción do benestar dos cidadáns da terceira idade mediante un sistema de servizos sociais que atenda os seus problemas específicos de saúde, vivenda, cultura e ocio (art. 50). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva sobre o expediente obxecto da presente queixa, relativo ás prestacións derivadas da lei de dependencia, posto que se atopa demorado, de acordo cos prazos previstos, de tal maneira que non se produzan demoras que prexudican aos cidadáns afectados; e que tamén con urxencia se resolva o recurso de alzada pendente dende hai tempo. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada 38. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 07/05/2013 debido ao retraso dun procedemento de dependencia (Q/544/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª … debido ao retraso dun procedemento de dependencia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que a súa nai, Dª ..., cobra 600 euros de pensión e por iso é difícil atoparlle unha residencia de anciáns onde a acepten. Solicitou unha fai nove meses e aínda segue esperando, sinala. Solicitou unha residencia para a súa nai pola súa precaria saúde, que con 65 anos vese deteriorada día a día. Ten escoliose na columna, artrose, bronquite, un pulmón que case non funciona e ten tamén -a reclamante- unha fisura no esófago, pola cal pásanlle os alimentos para o pulmón e ten infeccións periódicas. Pola súa mala saúde non pode coidar da súa nai. Necesita do diñeiro da pensión da súa nai para vivir, pero prefire un centro para ela. Deixo na súa man a solución ao meu problema. Ante iso requirimos informe a esa consellería, que confirmou o motivo da queixa. O expediente iniciouse en maio de 2012, pero aínda non se deu efectividade ao PIA aprobado en agosto, estando pendente do curso que se dea ao programa de asignación de recursos ou lista de espera. Indícase que se atopa nunha posición que ata o momento non fixo posible a asignación de praza pública. Loxicamente, tal explicación non resulta suficiente, posto que non se dá ningún detalle respecto da situación e evolución da lista de espera e das previsións ao respecto, co que a incerteza continúa; só se sinala que a “posición vai variando a medida que se incorporan novas persoas dependentes ao programa de asignación de recursos”, o que non aclara nada. Así pois, a efectividade do servizo asignado se atopa demorada, posto que hai tempo que venceu o prazo de tres meses. Ademais, unha vez transcorrido ese prazo debera comunicarse ao beneficiario tanto a súa situación na lista como a posibilidade de obter unha libranza vinculada ao servizo ou, do contrario, seguir incorporado ao programa á espera do acceso a un servizo público. As demoras prexudican gravemente aos cidadáns afectados, que polas circunstancias que no seu momento acreditaron precisan atención de maneira perentoria. Por iso, esta reclamación, como todas as abundantes queixas por este motivo, reflicte un importante grao de desgusto, o que resulta perfectamente comprensible. Os dependentes, familiares e coidadores mostran a súa desconformidade co atraso constatado na tramitación do expediente, é dicir, porque a avaliación, o recoñecemento ou a efectividade do PIA non se deran, a pesar do tempo transcorrido. A interesada que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41) e a promoción do benestar dos cidadáns da terceira idade mediante un sistema de servizos sociais que atenda os seus problemas específicos de saúde, vivenda, cultura e ocio (art. 50). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se dea efectividade ao PIA polo que se asigna praza residencial para a persoa dependente afectada; e que, para o caso de non resultar posible, infórmeselle detalladamente da súa situación na lista de espera e da posibilidade -despois do exame anterior- de requirir unha libranza para praza residencia Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación non aceptada. 39. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 07/05/2013 debido a unha atención insuficiente polo 065 (Q/484/12) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª ... debido a unha atención insuficiente polo 065. No seu escrito, esencialmente, indícanos que o 22/02/12 lle denegaron a ela (DNI …) o servizo de transporte adaptada 065, solicitado 15 días antes, para acudir a unha consulta médica co seu pai ao Hospital Xeral Cíes. O 09/03/12 foi concedida a ida, pero non a volta dende ese mesmo Hospital Xeral Cíes, é dicir, nada, segundo sinala, para acudir a unha cita médica. Todos os servizos de ocio os denegan. Non lle parece lícito que o transporte adaptado 065 da Xunta de Galicia só preste os seus servizos a quen mellor lles pareza, sinala. Engade que é un claro exemplo de discriminación, exclusión e agravio. Ante iso requirimos informe a esa consellería, que enviouno cun atraso moi considerable, ata ao punto de que foi preciso recordarlle o seu deber legal de colaborar nas investigacións desta institución e advertirlle da súa posible declaración como hostil e entorpecedor da labor da institución. Confirmóuselle que non puideron prestarse os servizos demandados, salvo para acudir a unha consulta médica, no que se ofertou só a ida. Por tanto, denegáronse os desprazamentos con fins de ocio e tamén un completo para acudir a un centro médico, e se ofreceu un desprazamento incompleto (so de ida) co fin de acudir a unha consulta médica. Non se xustificaba que o sucedido -a denegación total ou parcial do servizo para acudir ao médico- resultara acorde co grado de prioridade, o máximo, que se establece na normativa vixente respecto deste tipo de desprazamentos: acudir a consultas ou tratamentos sanitarios do sistema público e concertado ou das mutualidades de funcionarios públicos, cando o desprazamento non sexa competencia do sistema sanitario. Non se expresa que nesa ocasión se garantira que non se ofrecen outros servizos con menor gardo de prioridade, o que resultaría necesario, de acordo coa normativa citada, o decreto 195/2007 e a orde do 9 de setembro de 2008, polo que se desenvolve o anterior decreto. Ademais, non se xustificou a razón pola que un servizo ofreceuse, pero so a medias; resulta moi pouco útil para os usuarios contar co servizo de transporte adaptado, pero so para un percorrido, sendo evidente que cando un se despraza ten que ter garantida a necesaria volta, sobre todo nos casos prioritarios. Ante iso requirimos información complementaria, que de novo enviouse cun atraso moi considerable, ata ao punto de que foi preciso recordar á consellería -de novo- o seu deber legal de colaborar nas investigacións desta institución e advertirlle da súa posible declaración como hostil e entorpecedor da labor da institución. No seu informe complementario a CTB sinalou exactamente o mesmo que indicara no informe anterior e que deu lugar ao requirimento do propio informe aclaratorio ou complementario. 8 días mais tarde se remitiu un novo, no que basicamente indicou que na zona existe moita demanda, o que fai que “as rutas estean desbordadas tanto no número de usuarios como na quilometraxe a realizar na xornada”. Por iso, cando non existe dispoñibilidade se aplica o Decreto 195/2007, que prevé que o servizo procurará cubrir as demandas de servizos tendo en conta as prioridades seguintes: a) acudir a consultas ou tratamentos do sistema sanitario cando o desprazamento non sexa competencia do dito sistema ... Se sinala tamén que “a normativa non outorga carácter obrigatorio á prestación e a imposibilidade de realizar determinados servizos, tanto puntuais como recorrentes, está relacionada coa dispoñibilidade de medios existentes nas distintas áreas de cobertura social e ó número de peticións a atender. Engádese tamén que nos casos nos que non é posible asumir un servizo completo, proporcionáselle ao usuario a posibilidade de realizar un dos desprazamentos (ida ou volta), sempre que as rutas o permitan. Isto se agradece polos usuarios, xa que se evitan obstáculos en ao menos un dos traslados amais do beneficio económico”. Unha vez avaliados os informes da consellería e a propia queixa dedúcese, en primeiro termo, que o servizo de apoio á mobilidade persoal 065 é un programa que proporciona os servizos concretos aos usuarios recoñecidos como tales de acordo cos medios limitados cos que conta e priorizando uns tipos de servizos respecto doutros. Por tanto, na meirande parte das ocasións en que se examinan reclamacións sobre o 065 trátase de coñecer se a priorización se atopa ben feita, de acordo co disposto na normativa correspondente; non obstante, este exame resulta complexo e moi dificultoso dende o momento en que os medios se distribúen territorialmente, co cal pode suceder que un servizo prioritario non se preste nunha zona e nun momento, e non obstante outro que non o sexa en termos xerais se preste noutra zona nese mesmo momento. En calquera caso, á marxe das evidentes dificultades que resultan da complexa organización dun servizo en forma de programa, que en ocasións derivan en determinadas disfuncións ou queixas xustificadas -algunhas delas xa se puxeron de relevo con ocasión doutros procedementos de queixa-, o medio fundamental para avaliar a correcta distribución dos medios limitados do programa é a adecuada priorización dos servizos a prestar e a correcta aplicación dos criterios de ordenación. A reclamante demandaba, entre outras cousas, acudir a consultas ou tratamentos médicos, o obxectivo situado no primeiro nivel de prioridades, tal e como recoñece a consellería nos seus informes. So se exceptúan os casos nos que o desprazamento sexa competencia do sistema sanitario, circunstancia que, a falta de aclaración ao respecto por parte da consellería, non debera darse neste caso, posto que o desprazamento non foi atendido por ningún dos medios. Por tanto, na presente queixa comprobouse que non se atenderon servizos reclamados para o fin prioritario, o tratamento sanitario. Ademais, non se xustificou a estrita aplicación da prioridade indicada e a imposibilidade manifesta e excepcional de prestar o servizo prioritario derivada de motivos suficientemente xustificados despois de ter estudadas e descartarse todas as alternativas. A interesada que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41) e obriga aos poderes públicos a realizar unha política de previsión, tratamento, rehabilitación e integración dos diminuídos físicos, sensoriais e psíquicos, aos que prestarán a atención especializada que requiran e os amparará especialmente para o goce dos dereitos que este Título (I) outorga a todos os cidadáns (art. 49). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que se atendan as demandas de servizo realizadas pola reclamante para acudir ás consultas ou tratamentos do sistema sanitario que teña prescritos, salvo imposibilidade manifesta e excepcional derivada de motivos suficientemente xustificados despois de ter estudadas e descartarse todas as alternativas. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 40. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 05/06/2013 debido á falta de atención polo servizo 065 (Q/199/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. ... debido á falta de atención polo servizo 065. No seu escrito, esencialmente, indícanos que o seu esposo, D…, DNI … foi recoñecido como usuario do 065 o 29 de Febreiro de 2012 (PO…). Malia ter recoñecido o servizo desde esa data, non foi posible facer uso do mesmo porque, segundo a Xunta, non hai ruta de transporte pola zona onde viven. O seu esposo necesita ir a un centro de atención adecuado á súa discapacidade, ocasionada polas secuelas producidas por un accidente cerebrovascular. Está noutra poboación, a 50 km. Non pode utilizar o transporte público porque se extravía en lugares que non coñece e ela non pode levalo por carecer de recursos económicos (pensión de 835 €); ten dous fillos, dos cales o menor tamén ten unha discapacidade dun 41% e dependencia de grado II, que está asistindo ao centro de rehabilitación San Rafael en Vigo; e traballa eventualmente de limpadora. Ante iso solicitamos información a esa Consellería, que xa nola remitiu. Unha vez avaliado o contido do informe, o achegado na queixa e o informado tamén polo centro ao que pretende acudir o afectado, se confírmase o indicado na reclamación, isto é, que non se está a prestar o servizo reclamado, posto que en primeiro termo ofrecérase a súa recollida e devolución noutro concello, ao que non podía desprazarse, polo que se rexeitou, e despois analizouse de novo a posibilidade de prestar o servizo reclamado dende e ata o domicilio, pero descartouse por falta de medios para atender a gran demanda de traslados e que se trata dun desprazamento longo, segundo se sinala na resposta da consellería. O servizo de apoio á mobilidade persoal 065 é un programa que proporciona os servizos concretos aos usuarios recoñecidos como tales de acordo cos medios limitados cos que conta e priorizando uns tipos de servizos respecto doutros. Por tanto, na meirande parte das ocasións en que se examinan reclamacións sobre o 065 trátase de coñecer se a priorización se atopa ben feita, de acordo co disposto na normativa correspondente; non obstante, este exame resulta complexo e moi dificultoso dende o momento en que os medios se distribúen territorialmente, co cal pode suceder que un servizo prioritario non se preste nunha zona e nun momento, e non obstante outro que non o sexa en termos xerais se preste noutra zona nese mesmo momento. En calquera caso, á marxe das evidentes dificultades que resultan da complexa organización dun servizo en forma de programa, que en ocasións derivan en determinadas disfuncións ou queixas xustificadas -algunhas delas xa se puxeron de relevo con ocasión doutros procedementos de queixa-, o medio fundamental para avalar a correcta distribución dos medios limitados do programa é a adecuada priorización dos servizos a prestar e a correcta aplicación dos criterios de ordenación. Como queda acreditado na queixa, o afectado e a súa familia demandan que aquel poida acudir regularmente a un centro de atención e rehabilitación para tratar os efectos do dano cerebral sufrido e desta forma conseguir mellorar a súa situación ou polo menos que non empeore; de feito, no centro sinalan que a imposibilidade de acudir a el supón un retroceso no tratamento do problema. Por tanto, neste caso trátase de mellorar a súa saúde, a súa mobilidade e en xeral a súa calidade de vida, un obxectivo que sen dúbida debera resultar prioritario, ou polo menos nunha orde de prioridades relevante, por riba doutros moitos motivos de desprazamento. Ademais, debe terse en conta que, xunto co grave problema familiar derivado da situación da persoa con dano cerebral ao que se refire a queixa, a familia tamén conta con outro membro, neste caso un fillo menor de idade, con discapacidade de tipo intelectual e problemas de motricidade e que se ve obrigado a asistir a sesións de tratamento tamén en Vigo, tal e como confirmou o centro. A consellería ten sinalado que o servizo recorrente e puntual solicitado para acudir a rehabilitación a un centro rehabilitador encádrase dentro do apartado g) punto 2 do apartado 1 do artigo 5 da Orde do 9 de setembro de 2008 pola que se desenvolve o Decreto 195/2007, que dispón: "traslados necesarios para a realización de actividades básicas da vida diaria que favorezan a autonomía do desenvolvemento persoal das persoas usuarias do servizo, consonte a seguinte orde de prioridades: ... 2. Actividades relacionadas co coidado persoal, tanto a nivel terapéutico rehabilitador como estético ...". Ese uso -acudir a sesións de rehabilitación- está, dentro da orde de prioridades que establece a normativa, no sétimo lugar da orde de prelación. Ademais, o Decreto 195/2007 sinala (art. 4) que "sempre que estean cubertas as prioridades anteriores (traslados a consultas ou tratamentos sanitarios e traslados a centros ou equipamentos do sistema de servizos sociais como residencias ou centros de día), exista dispoñibilidade de medios e, en todo caso, dentro do ámbito do catálogo de prestacións do servizo, este prestarase, así mesmo para realizar as actividades básicas relacionadas coa vida diaria autónoma e co seu desenvolvemento persoal". En relación coa orde de prioridades establecida no Decreto e na Orde examinados dedúcese que nalgúns casos se pon de manifesto que non resulta adecuada. Na presente queixa -como noutras similares- obsérvase que non se atenden os servizos reclamados para un fin que debera ser prioritario, por tratarse, como vemos, de mellorar a saúde, a mobilidade e en xeral a calidade de vida das persoas. Na normativa prevense outros servizos por diante na orde de prioridades como os traslados a centros ou equipamentos nos que se desenvolvan programas e/ou actividades no marco dos obxectivos xerais do sistema galego de servizos sociais, ou o traslado a centros de servizos sociais non comprendidos nos apartados anteriores, que deberan verse relegados, posto que, sen prexuízo do seu evidente valor, non teñen a relevancia social e individual que os tratamentos que demanda a reclamante. A solución a esa aparente falta de rigor na ordenación das prioridades podería vir dada por unha interpretación máis ampla da primeira prioridade, o tratamento sanitario, o que resultaría mais sinxelo e rápido, ou, no caso de non considerarse viable o anterior, pola modificación da normativa, de tal forma que se atendan de forma prioritaria os servizos que tratamos. E de sinalar tamén que o cambio de criterio na orde de prioridades non solucionará todos os problemas que se presenten á hora de atender este tipo de servizos -rehabilitacións-; o feito de que se trate de recursos limitados e con horarios tamén limitados, e a distribución dos recursos de forma zonal, farán que en ocasións non resulte viable a prestación do servizo aínda téndoo en conta como prioritario. Nesas ocasións debera procurarse, na medida do posible, a flexibilización das demandas do usuario, fundamentalmente en canto ao horario de atención, o que debera tratarse, se fora preciso, cos responsables do servizo que presta a rehabilitación. A interesada que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41) e obriga aos poderes públicos a realizar unha política de previsión, tratamento, rehabilitación e integración dos diminuídos físicos, sensoriais e psíquicos, aos que prestarán a atención especializada que requiran e os amparará especialmente para o goce dos dereitos que este Título (I) outorga a todos os cidadáns (art. 49). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que as demandas de servizo realizadas polo reclamante para acudir ás sesións de rehabilitación periódica que ten prescritas se consideren prioritarias e en consecuencia se atendan, salvo imposibilidade manifesta e excepcional derivada de motivos suficientemente xustificados despois de ter estudadas e descartarse todas as alternativas; e que se para iso se considera imprescindible a modificación da actual normativa do servizo de apoio á mobilidade persoal, se proceda a realizala canto antes. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada 41. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 10/06/2013 debido á denegación da tarxeta de estacionamento en prazas reservadas para discapacitados (Q/2558/12) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª ... debido á denegación da tarxeta de estacionamento en prazas reservadas para discapacitados. No seu escrito, esencialmente, indícanos que o seu irmán, D. ..., DNI …, tivo un accidente de moto; unha señora atropelouno cun coche e case morre. Amputáronlle media perna e agora leva unha prótese ortopédica. Necesita o símbolo de discapacitado para aparcar, pois tenlle pasado na Coruña que ten que chamar ao guindastre por outros automóbiles, pois non pode facer determinadas manobras por levar esa prótese. Téñenllo denegado; ata foron á tele para protestar, sinala. Non pode sentarse nun autobús; cústalle moitísimo, pois a prótese ocupa moito. Se lle facilitan a tarxeta de discapacitado podería aparcar moito mellor e facilitaríalle moito a vida, pois xa o ten difícil en moitos lugares. Vive en Sada. Ante iso admitimos a queixa a trámite e requirimos informe a esa consellería, que sinalou que o previsto no art. 50.1 e 3 do Regulamento da Lei de accesibilidade e supresión de barreiras na Comunidade Autónoma de Galicia -o informe di da lei, por erro-, que determina que as persoas “con graves problemas de mobilidade” son as que teñen recoñecida a imposibilidade de uso do transporte público. Aplicase o baremo do Real decreto 1971/1999, que require determinadas circunstancias ou un mínimo de 7 puntos en relación con outros criterios. Engádese que “unha vez consultado o censo de persoas con discapacidade, advírtese que no certificado de discapacidade de Don R. L. M., de data 15/06/2012, non se lle recoñecen dificultades de mobilidade, consonte o baremo mencionado no punto anterior.” Así pois, a consellería entende que no caso examinado non se cumpren os requisitos para a concesión da tarxeta debido a non cumprir o criterio expresado, e iso a pesar das circunstancias expresadas (amputación de media perna, prótese ortopédica, problemas de adaptación a esta, que ocasiona que teña que en períodos teña que ir en cadeira de rodas ou con muletas, e necesidade de adaptación do vehículo). As evidentes dificultades para subir e mesmo para sentarse en transporte público -non cabe a perna afectada- puxéronas de manifesto nunha reportaxe da TVG emitido recentemente, segundo indicou a interesada. A consellería tampouco menciona a valoración ou puntuación para a imposibilidade do uso do transporte público. Unha vez avaliado o informe e o indicado pola interesada, non acaba de terse coñecemento das razóns do aparente carácter restritivo aplicado á hora de outorgar as tarxetas de aparcamento para discapacitados que se pon de manifesto no caso examinado, relativo a unha persoa que, dadas as circunstancias mencionadas, precisa a tarxeta para mellorar a súa calidade de vida e conseguir a efectividade dos seus dereitos. O caso examinado refírese a unha persoa cunha perna amputada parcialmente, que precisa de prótese e camiña con dificultades, e que en ocasións ten que utilizar cadeira de rodas ou muletas; con dificultades para subir e baixar do transporte público e para sentarse nel; e que tivo que adaptar o seu coche debido ás súas circunstancias. A resposta negativa a súa solicitude de tarxeta obedece ou ben a unha aplicación rigorista do baremo, ou a que este non responde ao fin social que se pretende protexer coas tarxetas, a remoción das dificultades que sofren as persoas con importantes problemas de mobilidade, facer efectivos os seus dereitos e evitar a súa discriminación. O Real decreto 1971/1999 regula as dificultades para o uso do transporte público; sinala que existen esas dificultades, para os efectos desa norma, sempre que se dean calquera das 3 circunstancias que menciona (cadeira de rodas, dúas muletas, ou condutas agresivas ou molestas de difícil control a causa de “deficiencias intelectuais”, sinala), ou se teña unha puntuación igual ou superior a 7 puntos do baremo que menciona, referido ao uso do transporte público. O Decreto galego 35/2000 vai alén e sinala que “terán dereito a expedición da tarxeta de estacionamento para persoas con minusvalía todos aqueles interesados que teñan recoñecida a imposibilidade de uso do transporte público polos equipos de valoración e orientación (EVO) dependentes das seccións de cualificación e valoración de minusvalías” (art. 50.3). Na práctica as tarxetas outórganse, non por imposibilidade, senón pola dificultade para o uso do transporte público, de acordo co baremo do citado Real decreto. En primeiro termo é de resaltar que non se entende a razón pola que o outorgamento das tarxetas se referencia na posibilidade de utilización de transporte colectivo, cando en realidade a necesidade de uso de vehículo privado pode resultar doutras circunstancias ou sinxelamente do uso da lexítima opción polo transporte individual, como fan o resto dos cidadáns. A opción persoal do uso do transporte privado resulta perfectamente lexítima para persoas con alta discapacidade e necesidade de adaptación do vehículo, como neste caso. Ademais, a dificultade xeral de uso do transporte colectivo, que resulta o parámetro, non ten porque coincidir coa dificultade concreta; existen outras moitas dificultades para o uso do trasporte colectivo que non se corresponden coas que se avalían no anexo III do Real decreto, como a inexistencia do mesmo transporte ou a escaseza de frecuencias no medio no que se desenvolven as persoas, circunstancias que afectan negativamente a moitas na nosa Comunidade pola súa amplísima dispersión da poboación. En realidade, o que parece fixarse coa normativa citada é un determinado limiar para o outorgamento deste tipo de tarxetas, unha discapacidade especifica ou cualificada que habilitaría para o seu uso. Isto non resultaría criticable se ao tempo se fixera compatible co outorgamento das tarxetas en todos os casos nos que resulta razoable; sen embargo, esta realidade non parece que estea a darse, e iso por algunha das dúas razóns apuntadas: estrita aplicación do baremo ou que este resulte inadecuado. A Recomendación do Consello da Unión Europea, de 4 de xuño de 1998, sobre a creación dunha tarxeta de estacionamento para persoas con discapacidade (98/376/CE), recolle, entre outras consideracións, que toda persoa con discapacidade debe poder desfrutar das medidas adicionais concretas dirixidas a favorecer a súa integración profesional e social; que a utilización dun medio de transporte distinto dos medios de transporte públicos é para moitas persoas con discapacidade o único medio para desprazarse de maneira autónoma con vistas a unha integración profesional e social; e que, en determinadas circunstancias e respectando a seguridade viaria, procede permitir que as persoas con discapacidade en posesión dunha tarxeta de estacionamento para persoas con discapacidade poidan aparcar o seu vehículo sen deber realizar a continuación grandes desprazamentos. Por iso, a tarxeta en cuestión concederase as persoas as que a súa discapacidade lles orixine unha mobilidade reducida, axustándose a súa obtención ás disposicións nacionais correspondentes. O feito de que se faga mención, como vemos, a que a utilización dun medio de transporte distinto dos públicos é para moitos discapacitados o único medio para desprazarse de maneira autónoma con vistas a unha integración profesional e social, non significa que a imposibilidade ou gran dificultade de utilizar o transporte público sexa condición necesaria para o outorgamento da tarxeta, posto que tal condición non se deduce da recomendación e ademais podería resultar discriminatoria. As recomendacións afectan ás administracións nacionais competentes, neste caso a autonómica galega, xa sexa no aspecto normativo, da súa competencia - aplícase un decreto galego que utiliza como referencia o anexo III do Real decreto, pero podería utilizar outro-, xa sexa a nivel interpretativo ou de aplicación práctica -no caso de considerarse que o problema é unicamente unha interpretación estrita da actual normativa-. A Convención Internacional sobre os Dereitos das Persoas con Discapacidade sinala que a fin de que poidan vivir de forma independente e participar plenamente en todos os aspectos da vida, os estados adoptarán medidas pertinentes para asegurar o acceso das persoas con discapacidade, en igualdade de condiciones coas demais, ao transporte, tanto en zonas urbanas como rurais. O art. 20 (mobilidade persoal) sinala que os estados adoptarán medidas efectivas para asegurar que as persoas con discapacidade gocen de mobilidade persoal coa maior independencia posible, entre elas facilitar a mobilidade persoal das persoas con discapacidade na forma e no momento que desexen a un custo accesible; e facilitar o acceso das persoas con discapacidade as tecnoloxías de apoio, dispositivos técnicos e axudas para a mobilidade de calidade, incluso poñéndoos a súa disposición a un custe accesible. Pola súa banda, a Lei 51/2003, de 2 de decembro, de igualdade de oportunidades, non discriminación e accesibilidade universal das persoas con discapacidade, modificada pola Lei 26/2011, de 1 de agosto, de adaptación normativa á Convención citada, sinala no art. 8 que as medidas de acción positiva son aqueles apoios de carácter específico destinados a previr ou compensar as desvantaxes ou especiais dificultades que teñen as persoas con discapacidade na incorporación e participación plena nos ámbitos da vida política, económica, cultural e social, atendendo aos diferentes tipos e graos de discapacidade. Coa concesión da tarxeta que tratamos preténdese a promoción das posibilidades de desprazamento e a integración profesional e social, polo que ademais debera respectarse a eses efectos a lexítima opción polo medio transporte que a persoa considerase, nas mesmas condicións que calquera outro cidadán. A interesada que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución, que obriga aos poderes públicos a realizar unha política de integración dos discapacitados físicos, aos que prestarán a atención especializada que requiran e os ampararán especialmente para o desfrute dos dereitos que o Título I outorga a todos os cidadáns (art. 49). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Ademais, o art. 9.2 sinala que corresponde aos poderes públicos promover as condicións para que a liberdade e a igualdade do individuo e dos grupos no que se integra sexan reais e efectivas; remover os obstáculos que impidan ou dificulten a súa plenitude e facilitar a participación de todos os cidadáns na vida política, económica, cultural e social. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se revise a situación que afecta á persoa discapacitada que promove a queixa avaliada, que ata o de agora non tivo acceso á tarxeta de estacionamento para persoas con discapacidade debido a unha valoración dubidosa ou a que o baremo aplicado resulta inadecuado para lograr o fin constitucional e legalmente perseguido, que é a efectividade de todos os dereitos dos discapacitados e a remoción dos impedimentos para o seu desfrute. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación no aceptada. 42. Recomendación dirixida a la Consellería de Traballo e Benestar el 26/06/2013 debido a un procedemento de dependencia (Q/817/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. ... debido a un procedemento de dependencia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que el, DNI …, ten en curso un procedemento de dependencia (SC…), e reclama no tocante ao recoñecemento e abono da contía económica correspondente a libranza vinculada a coidados no entorno familiar para o Grao III e nivel 2. O 27 de xullo de 2007 solicita recoñecemento de grao e nivel de dependencia, resolvendo o 4 de xuño de 2008 o recoñecemento do Grao III e Nivel 1. Optou pola prestación económica vinculada a coidados no entorno familiar. 0 15 de outubro de 2009 aprobouse o Programa Individual de Atención, recoñecendo a prestación solicitada con dedicación completa e o abono dos atrasos devengados no período comprendido entre o 28/07/2007 e o 30/09/2009 por importe de 5.084,16 €, toda vez que as contías mensuais recoñecidas a persoas con dependencia en Grao III, nivel 1, previstas para os anos 2007, 2008 e 2009, unha vez aplicadas as oportunas deducións, ascenderon a 188,24 €, 194,10 € e 198,74 E. O 20 de xaneiro de 2012 a Sección de Cualificación e Valoración de Discapacidades recoñece ao dependente a necesidade de asistencia de terceira persoa aplicando o baremo específico establecido no Real Decreto 1971/1999, cun resultado de 54 puntos, resolvendo a Xefatura Territorial o 29 de febreiro de 2012 recoñecer unha situación de dependencia en Grao III, Nivel 2, e en consecuencia o incremento da contía establecida en concepto de libranza. En cambio, a Xefatura Territorial continúa abonando a contía recoñecida para o Grao III e Nivel 1. A contía mensual correspondente ao Grao III, nivel 2 durante 2012 ascende a 508,97 € ata a entrada en vigor do Real Decreto-Lei 20/2012, que o reduce a 442,59 E. O dependente percibiu durante o período comprendido entre o 29/02/2012 ata a actualidade o importe mensual previsto para o Grao III, Nivel 1, cando tiña que ter percibido a contía mensual recoñecida para Grao III e Nivel 2. Corresponde abonar a cantidade equivalente a Grao III e Nivel 2 en concepto de atrasos no período comprendido entre o 29/02/2012 ata a data de presentación do presente escrito, unha vez deducidos os importes efectivamente percibidos por Grao III e Nivel 1, sinala. Ante iso solicitamos información a esa consellería, que xa nola remitiu. Unha vez avaliado o informe dedúcese que se confirma o expresado polo interesado na queixa, isto é, que o expediente se atopa demorado, posto que a revisión do PIA está pendente dende febreiro de 2012, data na que o dependente aumenta de grado e nivel, polo que debera modificarse a súa prestación ou servizo; atoparíase pendente a revisión da contía como acto debido, ou en todo caso o inicio dos trámites para o cambio de modalidade de PIA, no caso de considerarse tal cousa obrigada pola consellería; o que non resulta posible é permanecer sen dar efectividade ao aumento recoñecido da dependencia do afectado. Non se anuncia cando se fará o indicado, a pesar de que expresamente se requiría información ao respecto, co que continúa a incerteza, a pesar de que trátase dun gran dependente que debera ter preferencia (art. 3 q LD). O decreto 15/2010 conforma dous procedementos, un para valorar e outro para aprobar o servizo ou a prestación a través do chamado Programa Individual de Atención (PIA), e establece para o recoñecemento da situación de dependencia un prazo de 3 meses (art. 14), e para a aprobación do PIA outro prazo de 3 meses dende ese recoñecemento previo (art. 15). O expediente debera atoparse resolto nos prazos previstos. As demoras prexudican gravemente aos cidadáns afectados, que polas circunstancias que no seu momento acreditaron precisan atención de maneira perentoria. Por iso, esta reclamación, como todas as abundantes queixas por este motivo, reflicte un importante grao de desgusto, o que resulta perfectamente comprensible. Os dependentes, familiares e coidadores mostran a súa desconformidade co atraso constatado na tramitación do expediente, é dicir, porque a avaliación e/ou o recoñecemento non se fixeran, a pesar do tempo transcorrido. O interesado que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41) e a promoción do benestar dos cidadáns da terceira idade mediante un sistema de servizos sociais que atenda os seus problemas específicos de saúde, vivenda, cultura e ocio (art. 50). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar á Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva sobre o expediente obxecto da presente queixa, relativo ás prestacións derivadas da Lei de Dependencia para un gran dependente, posto que se atopa demorado, de acordo cos prazos previstos, de tal maneira que non se produzan demoras que prexudican aos afectados. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 43. Recomendación dirixida a la Consellería de Traballo e Benestar el 7/08/2013 debido a un procedemento de dependencia (Q/604/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª ... debido a un procedemento de dependencia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que o 24 de xullo de 2008 presentou a documentación necesaria para o recoñecemento do grao de nivel de dependencia do seu pai, D. ..., DNI ... É gardadora de feito e coidadora habitual, e solicitou a prestación económica. O 17 de marzo do 2009 se lle outorga o grado II nivel 2. Os anos pasan e seu pai encama e a traballadora social decide o 28 de marzo del 2011 solicitar unha revisión do expediente. O 6 de xuño do 2011 se lle outorga o grado III nivel 2 cunha puntuación total de 90 puntos. A 13 de decembro do 2012 apróbase un programa individual de atención, outórgaselle unha asistencia de axuda no fogar. A súa indignación foi enorme; renunciou ao seu traballo para coidar do seu pai e lle ofrecen unha persoa para que o vaia a coidar a casa. Leva moito tempo coidando del e a estas alturas non lle fai o feo ao seu pai de meterlle na casa un estraño para coidalo, sinala. Presentou un recurso de alzada o 26 de decembro do 2012 solicitando a non inclusión no programa de asignación de recursos de axuda no fogar e se conceda a prestación económica de coidados no entorno por coidador familiar. O 4 de xaneiro do 2013 recibe unha carta de resolución de renuncia; isto xa lle superou, sinala. Xa sabe que as condicións económicas non son as desexadas, pero tamén pensa que non é cuestión de cartos, pois as persoas que ían vir coidar o seu pai tamén van recibir cartos. Están incentivando que ingresen as persoas en residencias. Ante iso requirimos información a esa consellería, que no seu momento sinalou, entre outras cousas, que o expediente de ... arquivouse pola renuncia do interesado ao servizo concedido tal e como establece a lexislación vixente; que a lexislación establece a prioridade dos servizos sobre as prestacións económicas, así como a excepcionalidade da libranza de coidados no entorno familiar. Así mesmo a consulta ao interesado na elaboración do PIA terá carácter orientativo, non vinculante para o órgano de valoración; e que os recursos de alzada se van resolvendo por estrita orde de entrada existindo na actualidade unha demora na resolución dos mesmos debido o seu elevado número. Ante a insuficiencia das xustificacións aportadas de novo nos diriximos á consellería, requirindo aclaración sobre determinados aspectos, en concreto sobre a necesidade de resolver o recurso, que se atopa demorado, no que debera aclararse a non existencia de carácter excepcional para a posible asignación da prestación económica reclamada, e sobre a resolución acerca dun novo PIA, que é o que se reclama. A resposta incide nos mesmos argumentos expostos no primeiro informe. Así pois, a consellería confirma os motivos da queixa. En primeiro termo sinala que o equipo técnico de valoración denegou a prestación económica que reclamaba e asignou un servizo de axuda no fogar mediante a aprobación do correspondente PIA, e xustifica tal cousa pola preferencia dos servizos respecto das prestacións económicas. Efectivamente, a Lei de Dependencia (LD) e a normativa que a desenvolve prevén esa preferencia, o que xustificaría a decisión mencionada. O art. 14.2 da LD sinala que “los servicios del Catálogo del artículo 15 tendrán carácter prioritario y se prestarán a través de la oferta pública de la Red de Servicios Sociales por las respectivas Comunidades Autónomas mediante centros y servicios públicos o privados concertados debidamente acreditados.”; o art. 17.1 sinala que “la prestación económica, que tendrá carácter periódico, se reconocerá, en los términos que se establezca, únicamente cuando no sea posible el acceso a un servicio público o concertado de atención y cuidado”; e o art. 18.1 sinala que “excepcionalmente, cuando el beneficiario esté siendo atendido por su entorno familiar, y se reúnan las condiciones establecidas en el artículo 14.4, se reconocerá una prestación económica para cuidados familiares”. Pola súa banda, o art. 36 do Decreto 15/2010 sinala: (...) 1) Os servizos do catálogo terán carácter prioritario e prestaranse a través da oferta pública do Sistema Galego de Servizos Sociais, mediante centros e servizos públicos ou privados concertados debidamente acreditados. 2) De non ser posible a atención mediante algún dos servizos do catálogo, considerarase a libranza vinculada á adquisición dun servizo. Esta prestación irá destinada á cobertura dos gastos do servizo previsto no Programa Individual de Atención, debendo ser prestado por un centro ou programa acreditado para a atención á dependencia. 3) O beneficiario poderá, excepcionalmente, recibir unha prestación económica para ser atendido por coidadores non profesionais, sempre que se dean condicións adecuadas de convivencia e de habitabilidade da vivenda, os requisitos de idoneidade do coidador e así o estableza o seu Programa Individual de Atención.” Non entanto, dado o carácter excepcional da prestación económica para coidados no entorno familiar, se argumentárase a aplicación obxectiva desa excepcionalidade, entón a consellería debera pronunciarse expresa e motivadamente sobre tal argumento. Os afectados promoveron un recurso de alzada e a consellería entende que nel se incluía unha renuncia ao servizo (expresamente sinala que o expediente arquivouse pola renuncia do interesado ao servizo concedido, tal e como establece a lexislación vixente). O arquivo do procedemento non resulta adecuado; o recurso debera atoparse resolto no prazo máximo de 3 meses, de acordo coa lei que o regula (non resulta adecuado desculpar o retraso mediante a alegación dos moitos recursos en curso), e sen embargo levan esperando a súa resolución 6 meses; ademais, da mesma forma que se deu carácter executivo á parte do recurso que se interpretaba como unha renuncia ao servizo asignado -non concretado, posto que se remitía a unha lista de espera-, o mesmo debera terse feito con respecto á petición da asignación doutro recurso como revisión do PIA, sen prexuízo do que se resolva no fondo do asunto. O último informe aportado argumenta que no recurso se produce unha renuncia ou desistimento, o que non é correcto; no recurso unicamente se incide de novo na reclamación orixinal, polo que en ningún caso se pode interpretar que se produce esa renuncia ou desistimento. Si se renuncia ao servizo outorgado (PIA), polo que por razóns prácticas é evidente que a consellería podería dispor da correspondente praza, de tal modo que non se prexudique a terceiros, pero sen que elo poda entenderse como desistimento da petición orixinal, que se atopa pendente dun recurso que debera terse resolto hai tempo. Ademais, a consellería sinala que os afectados poden reiniciar o procedemento (debe entenderse que para reclamar outro PIA), pero é evidente que para iso deberan antes recibir a preceptiva resposta ao seu recurso, no que, como xa se sinalara na anterior comunicación desta institución á consellería, deberan aclararse de forma expresa e motivada as consideracións que levan a entender que non concorren as circunstancias excepcionais que alegan os interesados. O prazo para a resolución venceu hai tempo, posto que de acordo co previsto no art. 115.2 da Lei 30/1992, de RXAP-PAC, será de 3 meses. Non pode xustificarse a falta de resolución expresa nas previsións de silencio negativo ao respecto (tamén art. 115.2 da Lei 30/1992). O transcurso do prazo e as previsións respecto das consecuencias do silencio só pode entenderse como unha garantía para o cidadán afectado polo atraso, que nese caso escollerá entre acudir á xurisdición contenciosa-administrativa en contra da resolución presunta ou esperar o cumprimento da obriga da administración de resolver. Polo tanto, en ningún caso a administración pode alegar esta circunstancia como escusa ou atenuante da súa abstención, ao permanecer a súa obriga de resolución (art. 42.1 da Lei 30/1992). Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva o recurso de alzada promovido para a concesión da prestación excepcional que se reclamaba orixinalmente, posto que dito recurso se atopa retrasado, de acordo co prazo legalmente previsto. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada 44. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 8/08/2013 debido a un recurso de alzada contra unha valoración de dependencia (Q/1667/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª ... relativo á falta de resposta a un recurso de alzada contra unha valoración de dependencia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que Dª ..., maior de idade, con DNI …, presentou RECURSO DE ALZADA contra a resolución de 12 de marzo de 2013 da consellería na que se estima a solicitude de revisión do recoñecemento de situación de dependencia, pero se resolve recoñecerlle o grao 1. O 18 de malo de 2010 preséntase solicitude de valoración, o 26 de novembro de 2010 recoñeceuse o grao 1 e nivel 2 con carácter permanente (expediente SC ...). O 28 de febreiro de 2013 pide a Xefatura Territorial que revisase o grao e nivel de que foi obxecto de valoración de conformidade co disposto no Decreto 15/2010, artigo 42. Na resolución de 28 de novembro de 2010 podía coñecer cales das súas patoloxías médicas foran obxecto de valoración; na revisión prescíndese do establecido no referido artigo 29; o ditame sobre o grao debe conter como mínimo o diagnostico en que basea para outorgar a puntuación a que se retire. Os órganos de valoración e asesoramento da dependencia realizarán a valoración integral, tendo en conta os resultados da aplicación polo técnicos dos baremos establecidos, o exame das condicións de saúde reflectidas nos informes, o informe social e outros informes sociais de que se dispoña, e emitirá ditame-proposta, que deberá conter, como mínimo, diagnóstico, puntuación do baremo, o grao e nivel de dependencia e o seu carácter permanente ou revisable, e aqueles outros extremos que se consideren relevantes en función de cada caso, o elevará á persoa titular do departamento territorial da Consellería con competencias en materia de servizos sociais. O informe aportado, ademais de establecer unha serie de patoloxías cualificadas en estado evolutivo de crónicas: síndrome ansioso depresiva, obesidade, hipertensión, fibromialxia, artrose xeneralizada, e menciona que precisa axuda para tarefas elementais: asearse, vestirse, levantarse, etc. O informe apunta que precisa de dous bastóns. O Servizo de Reumatoloxía do CHUS fai constar no xuízo clínico: artromialxias xeneralizadas de longa evolución, con limitación para as actividades básicas da vida diaria, obesidade, limitación a la mobilidade de ambos ombros con práctica incapacidade para aducir de forma activa o ombro dereito. tendiopatía crónica de ambos ombros con rotura completa del supraespinoso e infraespinoso dereito, artropatía dexenerativa de ambas cadeiras. A paciente presenta unha importante limitación funcional con dificultade para a realización das actividades básicas da vida diaria. O Real Decreto 174/2011, polo que se aproba o baremo, permite determinar as situacións de dependencia e o seu grao de severidade e definir o grao II, dependencia severa: cando a persoa necesita axuda para realizar varias actividades básicas da vida diaria dúas ou tres veces ao día, pero non require o apoio permanente dun coidador, ou ten necesidades de apoio extenso para a súa autonomía persoal. Correspóndese cunha puntuación total no BVD de 50 a 74 puntos; como é o seu caso xa que o informe médico así o di, sinala. Iso motiva, ao seu xuízo, unha nova valoración do seu grao e nivel de dependencia, tendo en conta que as limitacións non se corresponde coas valoradas na resolución, se temos en conto os informes médicos que fundamentan o empeoramento ou agravamento do seu estado de saúde dende 2010 e que apuntan a unha serie de patoloxías non valoradas, que de conformidade co baremo determinan un grao distinto ao acordado. Ante iso solicitamos información a esa consellería, que xa nola remitiu. Unha vez avaliado o contido do informe dedúcese que se confirma o exposto na queixa, isto é, que existe un retraso no trámite do recurso, posto que este promoveuse hai mais de 3 meses e aínda non se resolveu. Ao respecto unicamente se indica que os recursos de alzada se van resolvendo por estrita orde de entrada. Sen embargo, o prazo para tal resolución venceu, posto que de acordo co previsto no art. 115.2 da Lei 30/1992, de RXAP-PAC, o prazo máximo para ditar e notificar a resolución será de 3 meses. Non pode xustificarse a falta de resolución expresa nas previsións de silencio negativo ao respecto (tamén art. 115.2 da Lei 30/1992). O transcurso do prazo e as previsións respecto das consecuencias do silencio só pode entenderse como unha garantía para o cidadán afectado polo atraso, que nese caso escollerá entre acudir á xurisdición contenciosa-administrativa en contra da resolución presunta ou esperar o cumprimento da obriga da administración de resolver. Polo tanto, en ningún caso a administración pode alegar esta circunstancia como escusa ou atenuante da súa abstención, ao permanecer a súa obriga de resolución (art. 42.1 da Lei 30/1992). Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva o recurso promovido en contra dunha valoración de dependencia, posto que se atopa retrasado, de acordo co prazo legalmente previsto. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada 45. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 09/08/2013 debido ao retraso dun procedemento de compensación por falecemento de dependente (Q/1889/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª … relativo ao retraso dun procedemento de compensación por falecemento de dependente sen PIA despois de ter vencidos os prazos para aprobalo. No seu escrito, esencialmente, indícanos que en xullo do pasado ano presentaron unha reclamación de prestación económica da súa nai dependente falecida, pero despois de 11 meses seguen sen resposta. O 16/5/13 presentaron na unidade de Coordinación da Dependencia de Santiago solicitude de información. Anteriormente chamaron a distintas dependencias sen resultado algún. A través da traballadora social que presentou a reclamación tamén se pediu información mediante un correo, que non responderon alegando que a información tiña que ser solicitada por un familiar. A dependente falecida é Dª ..., DNI …, con domicilio en … Dependente en grao II nivel 2, á que concedeuse a libranza de coidadora no entorno familiar a partir do 23/1/08, e morreu o 10/08/09; páganlle 5 meses despois de morrer o correspondente a dous anos, pero retíranllo todo alegando que non lle correspondía por ter morto. Pronto se cumprirán 4 anos do falecemento. Ante iso solicitamos información a esa consellería, que xa nola remitiu. No informe confirmase o exposto na queixa, isto é, que o procedemento promovido para a compensación se atopa demorado, posto que iniciouse o 6 de xullo e aínda se atopa sen resolver. Tampouco se sinala cando se resolverá; unicamente se di que estes procedementos estanse a resolver por estrita orde de entrada. Nos casos de retraso do procedemento de dependencia respecto dos prazos legais e falecemento do dependente antes da aprobación do PIA, o que trae como consecuencia un evidente prexuízo, a Consellería de Traballo e Benestar, despois de recomendacións formuladas por esta institución, aprobou o Decreto 15/2010, no que regula a cuestión da seguinte forma: "Artigo 402.-Solicitantes falecidos. 1. A efectividade do dereito ás prestacións económicas dos solicitantes falecidos durante a tramitación do procedemento recoñecerase á persoa que soportara o gasto sempre que lle corresponda conforme a normativa de aplicación. 2. Será necesario que a documentación que consta no expediente no momento do falecemento probe cal era o grao e nivel de dependencia do solicitante falecido. Así mesmo, de existir proposta do Programa Individual de Atención terá que constar que se cumprían os requisitos establecidos para cada tipo de libranza. 3. En todos os supostos deberá xustificarse documentalmente o gasto efectivamente soportado. (...) Disposición Transitoria Sexta.-Solicitantes falecidos anteriormente á entrada en vigor deste decreto. 1. A efectividade do dereito ás prestacións económicas dos solicitantes falecidos antes da entrada en vigor deste decreto durante a tramitación do procedemento, producirase cos mesmos efectos e requisitos que os supostos recollidos nos artigos 39 e 40 do articulado. 2. Os prazos establecidos normativamente para o exercicio das accións correspondentes empezaranse a contar desde a data do falecemento do solicitante." Así pois, a administración finalmente pagaría nos supostos que se citan. Despois da nosa insistencia para que se dera efectividade aos artigos citados, a consellería aprobou a Orde de 2 de xaneiro de 2012 de desenvolvemento do Decreto 15/2010, e no capítulo VII desa orde se regula o dereito á efectividade das prestacións económicas das persoas solicitantes falecidas. Pola súa banda se solicitou a aplicación do previsto nas normas citadas; o correspondente expediente debería atoparse resolto nos prazos ordinarios, pero tal cousa non se deu, como vemos. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva sobre a solicitude obxecto da presente queixa, relativa ao pago das cantidades adebedadas polo falecemento dun dependen te sen programa de atención, posto que se atopa demorada. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada, pero sen efectividade; polo tanto, recomendación finalmente non aceptada. 46. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 14/08/2013 debido ás deficiencias no transporte adaptado do seu fillo (Q/411/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. ... referente as deficiencias no transporte adaptado do seu fillo. No seu escrito, esencialmente, indícanos que é pai de …., DNI … persoa recoñecida cun grao de dependencia II nivel 1 e recoñecido como usuario de transporte adaptado (065). ... está diagnosticado de Síndrome de Down dende o seu nacemento. Ten 19 anos, polo que non pode seguir acudindo ao instituto de Arzúa. Ten recoñecida unha discapacidade superior ao 50 % dende 1993. Estivo matriculado no instituto ata este ano, cando por motivos de idade tivo que deixalo. En xuño de 2011, previndo que non ía seguir no instituto, solicitouse praza no centro ocupacional ASPAS, situado en Santiago de Compostela. A dita praza concedéselle no mes de xaneiro deste ano. Solicitaron ao 065 que traslade a ... a ASPAS e que o leve de volta á casa de luns a venres. O 065 di que non pode facer esa ruta no horario que ... necesita, polo que acordaron que o recolleran a 7 quilómetros da casa na ida e na volta a máis de 15 quilómetros. Ademais, o 065 deixou claro que se teñen problemas no desprazamento e non chegan á hora concertada non se fan responsables de ... O anterior evidencia que o servizo de transporte adaptado non está a ser idóneo para el; non o recollen no seu domicilio nin o deixan nel; teñen que trasladalo diariamente para adaptarse eles ao 065. Ante iso requirimos información a esa consellería, que nun primeiro momento indicou que non pode facer a ruta demandada por falta de medios. Tamén reclamamos información ao centro de atención do interesado, que tamén nola proporcionou. Á vista diso requirimos información complementaria á consellería, que xa se recibiu. Nela sinálase o seguinte: “Ante a queixa con n° expediente G.6.Q/411/13, con relación ao caso sobre D. ..., infórmase o seguinte: Como xa se indicou no escrito anterior o desprazamento que se fai ao usuario dende o día 04.02.2013 foi acordado dende o Servizo 065 coa familia xa que nos horarios dispoñibles: recollida ás 09.20 h para chegar ao centro ás 11.10 ou 11.05 h, era imposible recollelo no seu domicilio para non retrasar ao resto dos usuarios do itinerario de ida. A dita recollida faise no domicilio doutra persoa usuaria do mesmo concello, cuxa solicitude resolveuse precisamente tras unha petición cursada tamén dende a instancia do Valedor do Pobo. O vehículo no que figura asignado o servizo de ida de ... que corresponde ao Lote 13 e que abarca os concellos de Arzúa, Boimorto, O Pino e Touro despraza entre outras persoas a un total de once usuarios de distintos concellos da mesma área xeográfica que asisten de xeito regular a actividades programadas por 7 centros asistenciais distintos: 4 persoas usuarias ao C.E.E.P.R. ASPANAES Duques de Lugo 1 usuario ao Centro de Día da Asociación de Dano cerebral de Compostela- Sarela 1 usuario ao Centro de día da Asociación Galega de Axuda aos Enfermos con Demencias tipo Alzheimer de Santiago de Compostela - Agadea 1 usuario a Fundación Down Compostela 1 usuaria ao Centro de Día Atendo de Santiago de Compostela 1 usuario ao Centro de Día de Villestro da Asociación de Persoas con Trastorno de Espectro Autista da provincia da Coruña- Aspanaes 2 usuarios ao Centro Ocupacional Aspas da Asociación de Padres y amigos de los sordos en Santiago de Compostela Todas as persoas usuarias teñen un horario de recollida semellante, actualmente o mellor adaptado posible coa demanda de servizos vixente. Varios dos servizos permiten as persoas usuarias facer uso das prazas públicas que lles foron concedidas nos distintos centros asistenciais enumerados. Cabe sinalar que no mesmo vehículo desprázanse 2 persoas que fixeron escritos de queixa ante esa institución do Valedor do Pobo e aos que se lles resolveuse satisfactoriamente de xeito total ou parcial a súa demanda de servizo. Estas persoas veríanse afectadas, entre outras, de posibles modificacións dos itinerarios. O motivo de non poder realizar o desprazamento ata o seu domicilio no traxecto de volta é que o vehículo non exceda da hora regulada de fin de xornada as 20.00 h xa que realiza máis traslados. Este vehículo corresponde ao Lote 11 que abarca os concellos de Cerceda, Frades, Mesía, Ordes, Oroso, Tordoia e Trazo, e unha vez recolle a ... ás 18.30 horas no centro asistencial ten que realizar aínda as seguintes paradas: 1 para recoller a un usuario que chega en torno ás 18.45 h a San Xordo, Lavacolla e que foi recollido no Centro de Día de Villestro da Asociación de Persoas con Trastorno de Espectro Autista da provincia da Coruña- Aspanaes ás 18.00 h 1 para recoller a unha usuaria que chega en torno ás 18.52 h á Esquipa, Lavacolla e que foi recollida no Centro de Día de Villestro da Asociación de Persoas con Trastorno de Espectro Autista da provincia da Coruña- Aspanaes ás 18.00 h 1 para recoller a ... que queda diante da casa do concello do Pino aproximadamente ás 19.10 h 1 para recoller a un usuario que chega en torno ás 19.15 h a Astrar (O Pino) e que foi recollido no Centro de Día de Villestro da Asociación de Persoas con Trastorno de Espectro Autista da provincia da Coruña- Aspanaes ás 18.00 h 1 para recoller a un usuario que chega en torno ás 19.37 h a A Barciela e que foi recollido en torno ás 17.05 h no Centro de Día da Asociación de Dano cerebral de Compostela- Sarela 1 para recoller a unha usuaria que chega en torno ás 19.47 h ao concello de Ordes e que foi recollida no Centro de Día de Villestro da Asociación de Persoas con Trastorno de Espectro Autista da provincia da Coruña- Aspanaes ás 18.00 h Por estes motivos e dado que as persoas que realizan estes traslados están dentro dos mesmos niveis de prioridade e incluso de maior nivel de prioridade que ... (Grado II N1 e 2 (Severa 1, II e Gran Dependencia) e Grado III N1 Gran Dependencia II) non é posible realizar de maneira óptima o desprazamento non só deste usuario senón doutros moitos debido ás características da zona de referencia e a cantidade de centros especiais que se encontran nela”. Tras a avaliación da queixa, dos informes da consellería e do aportado polo centro dedúcese que se confirma o exposto naquela, isto é, que o 065 argumenta que non pode facer a ruta demandada para recoller e deixar a ... no seu domicilio nos horarios que necesita, polo que os pais tiveron que transixir en levalo na ida a 7 quilómetros da casa e en recollelo a máis de 15 quilómetros na volta. Tal e como sinalamos na anterior comunicación, esa circunstancia resulta inadecuada; non se presta o servizo preciso para unha persoa que debera ter prioridade. ... chega os luns ás 11.30 e o resto da semana ás 11.20. O tempo que consume na viaxe resulta desproporcionado nas idas; dende as 9.00, cando sae para o punto onde colle o transporte adaptado, ata que chega ao centro, ás 11.30/11.20, pasan dúas horas e media nun caso e case ese tempo nos outros. Esta circunstancia debera corrixirse canto antes. Ademais, con ese horario de ida perde mais dunha hora de traballo no centro. O servizo de apoio á mobilidade persoal 065 é un programa que proporciona os servizos concretos aos usuarios recoñecidos como tales de acordo cos medios limitados cos que conta e priorizando uns tipos de servizos respecto doutros. Por tanto, na meirande parte das ocasións en que se examinan reclamacións sobre o 065 trátase de coñecer se a priorización se atopa ben feita, de acordo co disposto na normativa correspondente; non entanto, ese exame resulta complexo e moi dificultoso dende o momento en que os medios se distribúen territorialmente, co cal pode suceder que un servizo prioritario non se preste nunha zona e nun momento, e non obstante outro que non o sexa en termos xerais se preste noutra zona nese mesmo momento. Á marxe das evidentes dificultades que resultan da complexa organización dun servizo en forma de programa, que en ocasións derivan en determinadas disfuncións ou queixas xustificadas, o medio fundamental para avaliar a correcta distribución dos medios limitados do programa é a adecuada priorización dos servizos a prestar e a correcta aplicación dos criterios de ordenación. Nesta queixa demándase acudir regularmente a un centro de atención da discapacidade intelectual; por tanto, o obxecto de atención debera resultar prioritario, ou polo menos nunha orde de prioridades relevante, por riba doutros moitos motivos de desprazamento. Se trata de que unha persoa nova, atendida ata o de agora no sistema educativo e con traslado adecuado, non vexa interrompida a súa atención. Por tanto, debera terse cuberta a necesidade de traslado, salvo demostración clara de que os traslados realizados resultan sempre e en todo caso por enriba en canto ao grao de prioridade. Ao respecto a consellería sinala que o grado de prioridade das persoas atendidas polos vehículos de ida e de volta é alta; eses vehículos que atenden a ... tamén atenden a moitas persoas con necesidades similares, fundamentalmente discapacidade intelectual. Ponse o acento en que se atende a “outros moitos debido ás características da zona de referencia e a cantidade de centros especiais que se encontran nela”. Precisamente esa pode ser a circunstancia máis relevante que fai que resulte difícil atender prioridades como esta e outras similares, ao tratarse dun área ampla e de alta demanda; no entanto, a resposta non debera ser a non prestación do servizo para este e para outros usuarios que precisan o transporte para acudir aos seus centros de atención, senón unha revisión de medios e/ou zonas, posto que non resulta adecuado que -tal e como sinalamos- un servizo prioritario non se preste nunha zona e ao tempo outro que non o sexa en termos xerais se preste noutra zona nese mesmo momento. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se habilite un transporte adaptado adecuado para o usuario que padece a situación descrita na queixa, de tal forma que poda asistir ao seu centro de atención sen os graves trastornos que sofren na actualidade el e a súa familia. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación no aceptada. 47. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 30/08/2013 debido ao retraso de dous procedementos de dependencia (Q/5444/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª ... debido ao retraso de dous procedementos de dependencia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que desde hai 6 anos seu home e máis ela coidan aos avós do seu home. Fai 4 anos solicitaron a lei de dependencia. Recoñeceron o pasado ano que o avó (D. ..., exp. …) tiña unha situación de dependencia en grao II nivel 1, cunha puntuación global de 60,20 puntos, e a avoa (Dª. ..., exp …) ten unha situación de dependencia en grao III nivel 1, cunha puntuación global de 84,47 puntos. Entre unha serie de servizos e prestacións que lles corresponde a ambos está a prestación económica para coidados no entorno familiar de forma permanente. Desde abril de 2011, cando os servizos sociais da Consellería de Traballo e Benestar contestaron, a situación empeorou. O único patrimonio que teñen é unha casiña no pobo. Non entende por qué non se dá o diñeiro para que poidan pagar a unha enfermeira que lle dea os coidados que merecen, na súa casa, coas persoas que os queren, sinala. Ante iso requirimos información a esa consellería, que xa nola remitiu. Unha vez avaliado o contido do informe dedúcese que se confirma o exposto na queixa, isto é, que existe retraso nos procedementos; estes iniciáronse o 19 de abril de 2010, e as valoracións son de 31 de marzo de 2011 (II-1 para D... e III-1 para Dª ...). A pesar diso non se indica en que data se resolverán os procedementos, a pesar de que expresamente se requiría información ao respecto. Polo tanto, continúa a incerteza respecto ao momento en que finalmente se aprobarán e dará efectividade aos PIAs. O anterior sucede a pesar de que a afectada é unha gran dependente e debería ter preferencia (art. 3 q LD). O Decreto 15/2010 conforma dous procedementos, un para valorar e outro para aprobar o servizo ou a prestación a través do chamado Programa Individual de Atención (PIA), e establece para o recoñecemento da situación de dependencia un prazo de 3 meses (art. 14), e para a aprobación do PIA outro prazo de 3 meses dende ese recoñecemento previo (art. 15). Os expedientes deberan atoparse resoltos nos prazos previstos e sen demoras que prexudican gravemente aos cidadáns afectados, que polas circunstancias que no seu momento acreditaron precisan atención de maneira perentoria. Por iso, estas reclamacións, como todas as abundantes queixas por este motivo, reflicten un importante grao de desgusto, o que resulta perfectamente comprensible. Os dependentes, familiares e coidadores mostran a súa desconformidade co atraso constatado na tramitación dos expedientes, é dicir, porque a avaliación e/ou o recoñecemento non se fixeran, a pesar do tempo transcorrido. A interesada que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41) e a promoción do benestar dos cidadáns da terceira idade mediante un sistema de servizos sociais que atenda os seus problemas específicos de saúde, vivenda, cultura e ocio (art. 50). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar as seguintes recomendacións: Que con urxencia se resolva sobre o expediente de Dª ..., relativo ás prestacións derivadas da lei de dependencia para unha gran dependente, posto que se atopa demorado, de acordo cos prazos previstos, de tal maneira que non se produzan demoras que prexudican aos afectados, e que se resolva con preferencia; e que con urxencia se resolva o expediente de dependencia D..., que tamén se atopa demorado. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada 48. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 13/09/2013 debido á retirada ou diminución do servizo que a súa filla viña recibindo do 065 (Q/4012/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª ... e D. ... relativo á retirada ou diminución do servizo que a súa filla viña recibindo do 065. No seu escrito, esencialmente, indícanos que son titores legais da súa filla Dª ..., afectada por parálise cerebral e cun grao de discapacidade dun 75% con recoñecemento de axuda a terceira persoa. Ten recoñecido o transporte adaptado 065, medio polo que se despraza quincenalmente dende o centro Pai Menni de Betanzos ata a súa casa, no Concello de Lalín. Cumpren os requisitos e seguen o procedemento para os seus desprazamentos, pero en repetidas ocasións o 065 comunica a imposibilidade de efectuar o traslado dende Betanzos ata Lalín alegando que é unha distancia moi grande. Como consecuencia desa situación non teñen contacto persoal coa filla dende hai 3 semanas, xa que a consecuencia da idade e da enfermidade non poden desprazarse a Betanzos. Enviaron diversas queixas á consellería expoñendo esas incidencias sen obter resposta ningunha. Esta situación non é recente, senón que se vén repetindo con asiduidade dende 2009. Ante iso solicitamos información a esa consellería, que recentemente nola remitiu. Unha vez avaliada dedúcese que se confirma o exposto na queixa, isto é, que se denegan os servizos periódicos demandados (cada 15 días, ida e volva á residencia familiar) debido fundamentalmente á falta actual de medios; estes ao parecer existían antes, pero produciuse a reorganización que apunta o informe. O servizo de apoio á mobilidade persoal 065 é un programa que proporciona os servizos concretos aos usuarios recoñecidos como tales de acordo cos medios limitados cos que conta e priorizando uns tipos de servizos respecto doutros. Polo tanto, na meirande parte das ocasións en que se examinan reclamacións sobre o 065 trátase de coñecer se a priorización se atopa ben feita, de acordo co disposto na normativa correspondente; no entanto, ese exame resulta complexo e moi dificultoso dende o momento en que os medios se distribúen territorialmente, co cal pode suceder que un servizo prioritario non se preste nunha zona e nun momento, e non obstante outro que non o sexa en termos xerais se preste noutra zona nese mesmo momento. En calquera caso, á marxe das evidentes dificultades que resultan da complexa organización dun servizo en forma de programa, que en ocasións derivan en determinadas disfuncións ou queixas xustificadas -algunhas delas xa se puxeron de relevo con ocasión doutros procedementos de queixa-, o medio fundamental para avaliar a correcta distribución dos medios limitados do programa é a adecuada priorización dos servizos a prestar e a correcta aplicación dos criterios de ordenación. Como queda acreditado na queixa, os reclamantes demandan que a súa filla poida ir regularmente ao centro onde recibe atención e que cada 15 días poida voltar as fins de semana á súa casa en Lalín. Ten unha discapacidade intelectual, polo que a súa atención debera resultar prioritaria, ou polo menos nunha orde de prioridades relevante, por riba doutros moitos motivos de desprazamento. No entanto, a consellería non parece ter como prioritario o servizo recorrente (e non moi intensivo, posto que se fai efectivo cada 15 días) solicitado para acudir ao centro residencial de atención. No entanto, o art. 5 da Orde do 9 de setembro de 2008 pola que se desenvolve o Decreto 195/2007, dispón que a orde de prioridades é o traslado a consultas ou tratamentos médicos, sempre que non sexan competencia do sistema sanitario; a residencias públicas, a centros de aloxamento temporal da rede pública ou a centros de día da rede pública; aos centros en que se desenvolven programas no marco dos obxectivos xerais do sistema galego de servizos sociais; a outros servizos sociais; a actividades básicas da vida diaria; e para a asistencia a actividades de carácter educativo e formativo. Resulta claro que este caso debera terse como prioritario, posto que se trata de que a persoa non vexa interrompida a súa específica atención no centro Pai Menni, de Betanzos, que ofrece tratamento integral as persoas con discapacidade intelectual, e ao tempo poda manter contacto periódico coa súa familia. Por tanto, xa sexa interpretando que o centro é da rede pública, no caso de praza concertada, ou como centro no que se desenvolven programas no marco dos obxectivos xerais do sistema galego de servizos sociais, debera terse cuberta a necesidade de traslado, salvo demostración clara de que os traslados que se dan resultan sempre e en todo caso por enriba en canto ao grao de prioridade, algo que non pode deducirse co aportado. Na presente queixa -como noutras similares- obsérvase que non se atenden os servizos reclamados para un fin que debera ser prioritario, por tratarse, como vemos, de posibilitar a necesaria atención á discapacidade intelectual e mellorar a saúde, a mobilidade e en xeral a calidade de vida das persoas. O interesado que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución, que ampara os dereitos á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41) e obriga aos poderes públicos a realizar unha política de prevención, tratamento, rehabilitación e integración dos diminuídos físicos, psíquicos e sensoriais, aos que prestarán a atención especializada que requiran e ampararán especialmente para que gocen dos dereitos que este título (I) outorga a todos os cidadáns (art. 49). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se atenda á demanda de servizo de transporte adaptado realizada polos reclamantes para que a súa filla acuda ao seu centro residencial de atención e poida volver periodicamente á súa casa; e que con carácter xeral eses desprazamentos se consideren prioritarios e en consecuencia se atendan, salvo imposibilidade manifesta e excepcional derivada de motivos suficientemente xustificados despois de ter estudadas e descartarse todas as alternativas. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación no aceptada 49. Recomendación dirixida ao Concello de Ferrol el 23/09/2013 debido ás prazas de aparcamento para discapacitados en Ferrol (Q/518/13) Nesta institución iniciouse procedemento de queixa como consecuencia do escrito de D. ... escrito referente ás prazas de aparcamento para discapacitados no Concello de Ferrol. Nesa queixa esencialmente indicaba que acudiu ao departamento de Seguridade e Trafico do Concello de Ferrol o 14 de marzo co fin de interesarse -como representante da A.VV.- polos escritos de entrada de rexistro 19 de outubro de 2008 e 13 de marzo de 2012, nos que Dª ... solicitaba unha praza de aparcamento para discapacitados nas inmediacións do seu domicilio, dos que non tiña resposta. Sinala que o funcionario lle indicou que "ao amparo do silencio negativo non tiña obrigación de contestar a tales escritos" e non quixo escoitar ningún outro dos argumentos que quería expoñer, aducindo de forma inapropiada que todo canto quixese argumentar o tiña que facer por escrito. Os seus argumentos consistían en preguntar o xeito de dar solución ao problema da veciña. Ante iso requirimos información a ese concello, que xa nola remitiu. Coñecemos entón que o ente local non concretaba a solución ao aspecto plantexado xa hai un tempo moi considerable, en concreto o 19 de outubro de 2008. So se indicaba que se remitiu un informe da policía local, pero non o que se resolveu; ademais, o informe fai mención a que na rúa e en xeral no barrio de Canido estanse a realizar obras de mellora, descoñecéndose como será o plan de ordenación urbanística das mesmas ao finalización as obras para que se axusten as normas de accesibilidade. Loxicamente, estas obras non deberan impedir unha resposta en firme despois de case de 5 anos e, sobre todo, unha indicación do estudo ou previsión do tratamento xeral e particular deste aspecto. Polo sinalado requirimos información complementaria ao Concello de Ferrol, que xa nola remitiu. Nesta sinálase o seguinte: “En contestación ao seu escrito de datas 18 de xuño e 31 de xullo de 2013, datas de rexistro de entrada no Concello, 25/06/2013 e 7/08/2013, s/rfa: exp: G.6.Q/518/13, adxúntolle o informe emitido ó respecto pola xefa da Unidade Administrativa de Seguridade e Tráfico.” “ASUNTO: Informe en relación cos escritos do Valedor do Pobo de datas 18 de xuño e 31 de xullo de 2013, datas de rexistro de entrada no Concello, 25/06/2013 e 7/08/2013, s/rfa: exp: G.6.Q/518/13. En relación co asunto informase o seguinte: Que con data 15 de abril déuselle traslado ó Valedor do Pobo da información que requiría en relación co asunto e que entre outros aspectos incluía a resposta á peticionaria que como se indicaba foi a seguinte: "2. Información sobre cando se responderá e o contido da resposta. A dia de hoxe xa se ten remitido á peticionaria a resposta e foi a seguinte: En contestación ó seu escrito no que solicita que se sinale unha reserva de estacionamento para discapacitados o máis cercana posible ó seu domicilio, comunícolle que a Policía emitiu ó respecto o seguinte informe: "En relación coa solicitude presentada por Dª ... na que solicita unha praza de estacionamento reservado para persoas con mobilidade reducida na R/Alonso López, por parte desta Policía NON se estima oportuno a creación de 1 praza de estacionamento reservado para persoas con mobilidade reducida, posto que a rúa Alonso López e no barrio de Canido, estanse realizando obras de mellora correspondentes ao PLAN URBAN, descoñecéndose como será o plan de ordenación urbanística das mesmas á finalización das obras para que se axusten as normas de accesibilidade previstas en el Decreto 35/2000 por el que se aprueba el Reglamento de desarrollo y ejecución de la Ley de Accesibilidad y supresión de barreras en la Comunidad Autónoma de Galicia." Así mesmo procede informar que a peticionaria se deu por contestada xa que non se tivo ningunha outra manifestación pola súa parte. Considerase que procede aclarar que a queixa ante ó Valedor do Pobo foi plantexada non pola peticionaria senón polo Sr. ... en calidade de presidente da A. de VV., o que lle confería unha moi dubidosa lexitimidade para intervir no expediente. O Sr. ... deixou de ostentar a presidencia da A.VV ós poucos día de presentada a queixa e a actual Presidenta está perfectamente informada de qué Unidade administrativa tramita a reurbanización do barrio de Canido.” Unha vez avaliado o contido do último informe municipal dedúcese que, no relativo ao fondo do asunto, a situación segue a ser a mesma que se mencionara no primeiro, isto é, non se facilitou a praza de aparcamento para persoas con mobilidade reducida que se reclama dende hai moitísimo tempo, aínda que sexa con carácter temporal, e nin tan sequera se anuncia unha previsión ou planificación respecto da situación futura, o que debera proporcionarse, posto que as obras están a desenvolverse. Ao respecto é de sinalar que o art. 8.1 da Lei 8/1997, de 20 de agosto, de accesibilidade e supresión de barreiras na Comunidade Autónoma de Galicia, sinala que “nas zonas destinadas a estacionamento de vehículos lixeiros, sexan de superficie ou subterráneas, que se sitúen en vías ou espazos de uso público se reservarán, con carácter permanente e tan próximo como sexa posible dos accesos peonís, prazas debidamente sinalizadas para vehículos que transporten a persoas en situación de mobilidade reducida.” No entanto, o concello non concreta esta obriga, ou ao menos non da conta do seu cumprimento nos seus informes, nin en relación co moito tempo transcorrido dende a solicitude, hai mais de 5 anos, nin de cara ao futuro, nin tan sequera para aportar unha solución provisional. No relativo ao aspecto formal, o concello alude agora a que a queixa foi interposta polo presidente da asociación de veciños do lugar, “o que lle confería unha moi dubidosa lexitimidade para intervir no expediente”, e que deixou de ser presidente. No entanto, de considerarse dita circunstancia (falta de lexitimidade), a mesma debería terse trasladado formalmente, de tal forma que o reclamante puidera alegar o que considerara ao respecto ou para que a interesada puidera actuar por si mesma. O certo é que xunto coa reclamación se aportan os documentos de solicitude e reclamación da afectada, que so puideron ser aportados por ela mesma ao presidente da asociación veciñal, e ademais ela mesma confirmou a esta institución que a situación que se reflexa na queixa é a que padecía e que continua. Efectivamente, confirmou que o único aparcamento para persoas con mobilidade reducida habilitado se atopa a unha enorme distancia -sinala que calcula que poden ser 500 metros-, que existen outros lugares mais cercanos, pero que non se habilitaron, e que non se sinala nada respecto das solucións provisionais (no caso de ser precisas) ou definitivas no seu entorno. A Convención Internacional sobre os Dereitos das Persoas con Discapacidade sinala que a fin de que poidan vivir de forma independente e participar plenamente en todos os aspectos da vida, os estados adoptarán medidas pertinentes para asegurar o acceso das persoas con discapacidade, en igualdade de condiciones coas demais, ao transporte, tanto en zonas urbanas como rurais. O art. 20 (mobilidade persoal) sinala que os estados adoptarán medidas efectivas para asegurar que as persoas con discapacidade gocen de mobilidade persoal coa maior independencia posible, entre elas facilitar a mobilidade persoal das persoas con discapacidade na forma e no momento que desexen a un custe asequible; e facilitar o acceso das persoas con discapacidade as tecnoloxías de apoio, dispositivos técnicos e axudas para a mobilidade de calidade, incluso poñéndoos a súa disposición a un custe asequible. Pola súa banda, a Lei 51/2003, de 2 de decembro, de igualdade de oportunidades, non discriminación e accesibilidade universal das persoas con discapacidade, modificada pola Lei 26/2011, de 1 de agosto, de adaptación normativa á Convención citada, sinala no art. 8 que as medidas de acción positiva son aqueles apoios de carácter específico destinados a previr ou compensar as desvantaxes ou especiais dificultades que teñen as persoas con discapacidade na incorporación e participación plena nos ámbitos da vida política, económica, cultural e social, atendendo aos diferentes tipos e grao s de discapacidade. Coa concesión da tarxeta que tratamos preténdese a promoción das posibilidades de desprazamento e a integración profesional e social. A interesada que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución, que obriga aos poderes públicos a realizar unha política de integración dos discapacitados físicos, aos que prestarán a atención especializada que requiran e os ampararán especialmente para o disfrute dos dereitos que o Título I outorga a todos os cidadáns (art. 49). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a Administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Ademais, o art. 9.2 sinala que corresponde aos poderes públicos promover as condicións para que a liberdade e a igualdade do individuo e dos grupos no que se integra sexan reais e efectivas; remover os obstáculos que impidan ou dificulten a súa plenitude e facilitar a participación de todos os cidadáns na vida política, económica, cultural e social. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a ese Concello de Ferrol a seguinte recomendación: Que con urxencia se habiliten as prazas para estacionamento reservado para persoas con mobilidade reducida no entorno que se trata na presente queixa, e que con iso se facilite o fin constitucional e legalmente perseguido, que é a efectividade de dos dereitos dos discapacitados e a remoción dos impedimentos para o seu goce. Resposta do Concello de Ferrol: pendente de resposta. 50. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 23/09/2013 debido ao retraso dun procedemento de dependencia (Q/775/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª ... debido ao retraso dun procedemento de dependencia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que desde hai oito anos está divorciada e asumindo na súa totalidade a garda e custodia da súa filla, que non se vale por si. A súa filla, Dª ..., ten recoñecida unha epilepsia e un grao de discapacidade dun 65%; está a espera dunha valoración definitiva do seu grao en xullo de 2014, o que debería adiantarse, sinala. Ten recoñecido un grado de dependencia grao II e nivel 1. Nos últimos días fixéronlle unha nova valoración e non dispón do seu resultado. Pediu unha axuda económica para os seus coidados, a cal néganlle; ofrécenlle soamente un centro de día que está tramitando. Reclama unha residencia como o medio máis adecuado, pero ao parecer non dispoñen dela, posto que a de Redondela non ten prazas e a de Sarria está moi lonxe. En ningún momento quere perder a relación coa súa filla e ademais quere seguir facéndose cargo de todas as súas cousas. Ante iso requirimos informe á consellería, que indicou que xa aprobara o PIA, incluíndo á interesada no programa de asignación de recursos -ou lista de espera- para o acceso ao servizo público de centro de atención residencial para persoas con discapacidade. Atópase nesa situación dende o 29 de maio, polo que xa debera terse dado efectividade ao servizo (a permanencia na lista non debe prolongarse mais aló dos 3 meses). Pola anterior razón de novo nos diriximos á consellería, que recentemente nos respondeu. Unha vez avaliado o contido do informe confirmamos que o PIA segue sen ter efectividade, a pesar de que se aprobou hai tempo e de que xa dende maio figura na lista de espera. Ademais, despois de moito tempo dende que transcorreran os 3 meses, aínda non se deu información detallada sobre o estado da lista de espera e o ofrecemento formal de libranza como alternativa. O decreto 15/2010 conforma dous procedementos, un para valorar e outro para aprobar o servizo ou a prestación a través do chamado Programa Individual de Atención (PIA), e establece para o recoñecemento da situación de dependencia un prazo de 3 meses (art. 14), e para a aprobación do PIA outro prazo de 3 meses dende ese recoñecemento previo (art. 15). Os expedientes deberan atoparse resoltos nos prazos previstos e con efectividade tamén neses prazos. As demoras prexudican gravemente aos cidadáns afectados, que polas circunstancias que no seu momento acreditaron precisan atención de maneira perentoria. Por iso, estas reclamacións, como todas as abundantes queixas por este motivo, reflicten un importante grao de desgusto, o que resulta perfectamente comprensible. Os dependentes, familiares e coidadores mostran a súa desconformidade co atraso constatado na tramitación do expediente, é dicir, porque a avaliación e/ou o recoñecemento non se fixeran, a pesar do tempo transcorrido. A interesada que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara o dereito á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41) e sinala que os poderes públicos realizarán unha política de prevención, tratamento, rehabilitación e integración dos diminuídos físicos, psíquicos e sensoriais, aos que prestarán a atención especializada que requiran e ampararán especialmente para que gocen dos dereitos que este título (I) outorga a todos os cidadáns (art. 49). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar as seguintes recomendacións: Que con urxencia se dea efectividade ao PIA aprobado no caso obxecto de queixa, e, de non darse tal cousa, que se informe detalladamente das causas xerais da demora, da situación da dependente na lista de espera, e das previsións de incorporación ao servizo; e no caso de que sexa previsible que continúe a demora, que se informe formalmente da posibilidade de solicitar o cambio de PIA e de outorgamento de prestación económica vinculada ao servizo. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada 51. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 23/09/2013 debido á atención á discapacidade intelectual que apuntan á necesidade de avance nas valoracións de dependencia desas persoas (Q/665/13) Nesta institución iniciouse este expediente de oficio, en aplicación do disposto no artigo 16 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, debido a diferentes fontes relacionadas coa atención á discapacidade intelectual que apuntan á necesidade de mellora nas valoracións de dependencia desas persoas. Esas organizacións subliñan que as valoracións da dependencia non se axusta ás necesidades das persoas con discapacidade intelectual debido a que se enfocan ás capacidades físicas. Sería necesario identificar as necesidades das persoa con discapacidade intelectual e contar nos equipos de valoración con profesionais con coñecementos da discapacidade intelectual. As situacións de dependencia recoñecidas (grados) non se axustan en moitos casos coa realidade dos beneficiarios, detectándose valoracións que non se corresponden coas necesidades reais dos beneficiarios. En ocasións saen valoracións que non permiten atender a estas persoas. Pola nosa banda xa subliñamos -como posición institucional- que as valoracións da discapacidade intelectual resultan cuestionables e a forma en que se realizan debería cambiar, procurando poñer o acento nos aspectos propios deste tipo de discapacidade para conseguir unha correcta valoración e atención; sería especialmente útil que os equipos contasen con expertos, algo que tamén reclaman as asociacións de afectados e familiares. Poderían achegalos eles mesmos co fin de garantir que non se dean novos casos de valoracións inexplicablemente baixas e que traen consigo graves consecuencias. As valoracións inadecuadas fan que non se atenda a moitos discapacitados intelectuais debido ao seu rexeitamento como dependentes ou a que se clasifican como dependentes moderados. Sen embargo, o calendario de efectividade dos diferentes graos e niveis de dependencia non debera interpretarse como unha habilitación para a non atención ou para interrompela. Este tipo de discapacidade se detecta a idade temperá, precisa atención tamén temperá e afecta ao longo de todo o ciclo vital. Xa antes da entrada en vigor da LD se recoñecía tal cousa e os afectados eran normalmente atendidos, polo que a nova lei non pode interpretarse como un retroceso en el modelo de atención a estes discapacitados, os que precisan mais solidariedade social debido as circunstancias propias antes sinaladas. Ante iso requirimos informe a esa consellería, que nos respondeu co seguinte informe: “Ante a queixa con n° expediente G.6.Q/665/13, con relación aos criterios para a valoración da situación de dependencia de persoas con discapacidade, infórmase o seguinte: A Lei 39/2006, do 14 de decembro, de promoción da autonomía persoal e atención ás persoas en situación de dependencia establece no seu artigo 27.2 que os graos de dependencia, aos efectos da súa valoración, determinaranse mediante a aplicación do baremo que se acorde no Consejo Territorial de Servicios Sociales e do Sistema para la Autonomía y Atención a la Dependencia para a súa posterior aprobación polo Goberno mediante Real Decreto. O dito baremo terá entre os seus referentes a Clasificación Internacional del Funcionamiento, la Discapacidad y la Salud (CIF) adoptada pola Organización Mundial da Saúde. Non será posible determinar o grao de dependencia mediante outros procedementos distintos aos establecidos por este baremo. Como se indica no dito artigo 27.2, o baremo para a valoración da situación de dependencia é un baremo obxectivo que será aprobado polo Goberno mediante Real Decreto, previa determinación polo Consejo Territorial de Servicios Sociales y del Sistema para la Autonomía y Atención á Dependencia, a competencia para a aprobación do baremo configúrase como unha competencia estatal, prohibindo expresamente a Lei 39/2006, que se utilice outro procedemento distinto ao establecido por este baremo para a determinación do grao de dependencia. Polo tanto a Comunidade Autónoma non pode modificar o baremo para a valoración da situación de dependencia, xa que a Lei lle reserva esta competencia ao Goberno estatal, neste senso hai que destacar que a disposición derradeira oitava da Lei 39/2006 establece que a dita Lei 39/2006 dítase ao amparo da competencia exclusiva do Estado para regular as condicións básicas que garantan a igualdade de todos os españois no exercicio dos dereitos e o cumprimento dos deberes constitucionais, conforme ao artigo 149.1.1 da Constitución. Ademais é a propia Lei 39/2006 a que determina no seu artigo 11 as formas de participación das Comunidades Autónomas no sistema, sen mencionar en ningún dos seus apartados a posibilidade de que poidan modificar o baremo para a valoración da situación de dependencia. Ademais o baremo para a valoración da situación de dependencia non se fixa polo Goberno de xeito arbitrario, senón que se fixará, por Real Decreto, previo acordo do Consejo Territorial de Servicios Sociales e do Sistema para la Autonomía y Atención a la Dependencia, que, a súa vez, terá entre os seus referentes a Clasificación Internacional do Funcionamiento, la Discapacidade y la Salud adoptada pola Organización Mundial da Saúde. En cumprimento do disposto no artigo 27 e na disposición derradeira quinta da Lei 39/2006, ditouse inicialmente o Real decreto 504/2007, do 20 de abril, polo que se aproba o baremo de valoración da situación de dependencia establecido pola Lei 39/2006, e posteriormente, o antigo Consejo Territorial del Sistema para la Autonomía y Atención a la Dependencia (na actualidade substituido polo Consejo Territorial de Servicios sociales y del sistema para a Autonomía y Atención a la Dependencia), o 1 de xuño de 2010 adoptou o acordo sobre a modificación do baremo de valoración da situación de dependencia establecido no Real Decreto 504/2007, do 20 de abril. O baremo establecido determina os criterios obxectivos para a valoración do grao de autonomía das persoas, en orde á capacidade para realizar as tarefas básicas da vida diaria, así como a necesidade de apoio e supervisión a este respecto para as persoas con discapacidade intelectual ou enfermidade mental. Froito deste acordo ditouse o Real decreto 174/2011, do 11 de febreiro, polo que se aproba o baremo de valoración da situación de dependencia establecido pola Lei 39/2006, do 14 de decembro, de promoción da autonomía persoal e atención ás persoas en situación de dependencia. Por outra banda, o artigo 27.1 indica que as comunidades autónomas determinarán os órganos de valoración da situación de dependencia, que emitiran un ditame sobre o grao de dependencia con especificación dos coidados que a persoa poida requirir. O Consejo Territorial de Servicios Sociales y del Sistema para la Autonomía y Atención a la Dependencia deberá acordar uns criterios comúns de composición e actuación dos órganos de valoración das comunidades autónomas que, en todo caso, terán carácter público. En cumprimento deste artigo 27.1 da Lei 39/2006, o antigo Consejo Territorial del Sistema para la Autonomía y Atención a la Dependencia (na actualidade substituído polo Consello Territorial de Servizos socias e do sistema para a Autonomía e Atención á Dependencia), mediante acordo do 22 de xaneiro de 2007, estableceu uns criterios comúns relativos á composición dos órganos de valoración, que foron modificados no ano 2010, criterios que serviron de base para a elaboración da normativa das Comunidades Autónomas relativa a estas cuestións. Polo tanto, tamén a determinación polas Comunidades Autónomas da composición dos órganos de valoración da dependencia está condicionada polos criterios básicos comúns que determina o Consello Territorial de Servizos socias e do sistema para a Autonomía e Atención á Dependencia. Así, na nosa Comunidade Autónoma a composición dos órganos de valoración ven regulada no Decreto 15/2010, do 4 de febreiro, polo que se regula o procedemento para o recoñecemento da situación de dependencia e do dereito ás prestacións do sistema para a autonomía e atención á dependencia, o procedemento para a elaboración do Programa Individual de Atención e a organización e funcionamento dos órganos técnicos competentes, que no seu artigo 8 indica que cada órgano de valoración estará integrado por profesionais con perfil social e sanitario, cunha composición mínima dun profesional médico, un psicólogo, un traballador/a social e, de ser o caso, dun terapeuta ocupacional, co que se cumpre coas esixencias do acordo do Consello Territorial do Sistema para Autonomía e Atención á Dependencia que esixe un equipo multiprofesional de carácter público, encadrado no modelo biopsicosocial que establece a CIF. Sendo conscientes da importancia dunha atención temperá nos casos nos que a situación de dependencia se manifesta dende os primeiros anos de vida, a Orde do 2 de xaneiro de 2012 de desenvolvemento do Decreto 15/2010, do 4 de febreiro, establece un procedemento específico de valoración e recoñecemento da situación de dependencia e do dereito ás prestacións do sistema para os/as menores de tres anos, establecendo a prioridade na tramitación destes procedementos para garantir así a atención temperá. Neste mesmo senso estase a traballar no proxecto de decreto polo que se crea a rede galega de atención temperá, actualmente en trámite, destinado a garantir a dita atención temperá á poboación infantil de entre 0 e 6 anos con trastornos do desenvolvemento ou risco de padecelos, estando no ánimo da Consellería de Traballo e Benestar o poder dar, coa maior axilidade posible, resposta as necesidades de atención de todas as persoas en situación de dependencia, e en especial dos menores que precisen unha atención temperá. Por último cómpre sinalar que o calendario de efectividade dos diferentes graos de dependencia non se configura como unha habilitación para a non atención, senón como un xeito de organizar unha aplicación progresiva da Lei, ante a imposibilidade de dar resposta inmediata a todas as demandas de persoas en situación de dependencia, tentando dar prioridade ás situacións mais graves, que se corresponden co maior grao de dependencia.” Unha vez avaliado o informe dedúcese que a consellería indica acertadamente que tanto o baremo da dependencia como a súa determinación polos equipos de valoración e o procedemento se atopan regulados, despois dos correspondentes acordos entre as administracións, nas normas que se citan, basicamente no Real Decreto 174/2011, do 11 de febreiro, polo que se aproba o baremo de valoración da situación de dependencia establecido pola Lei 39/2006, do 14 de decembro, de promoción da autonomía persoal e atención ás persoas en situación de dependencia, e nas resolucións que publican os acordos do Consello Territorial do Sistema para a Autonomía e Atención á Dependencia, en materia de baremos, órganos e procedementos de valoración da situación de dependencia, e na normativa regulamentaria galega, sobre todo no Decreto 15/2010. Así, a forma de actuar debe cinguirse ao establecido nesas normas, como se ven facendo, e tanto os baremos como os equipos de valoración resultan dos criterios estritamente obxectivos que se conteñen nesas normas. O indicado pola consellería responde acertadamente ao criterio legal que cita; é evidente que os órganos autonómicos con competencia na materia teñen a obriga legal de cinguirse ao previsto nesta materia pola normativa vixente. Os detallados criterios obxectivos aos que nos referimos resultan claros en materia de baremos, con puntuacións taxadas con detalle e referidas a diferentes criterios, como o nivel de desempeño (4 posibilidades), o problema de dependencia (3 posibilidades), o tipo de apoio persoal (4 posibilidade) e a frecuencia do apoio persoal (5 posibilidades). Tamén se establecen criterios claros no caso dos equipos de valoración, tal e como resalta a consellería; deben integrarse por profesionais con perfil social e sanitario, cunha composición mínima dun profesional médico, un psicólogo, un traballador/a social e, de ser o caso, dun terapeuta ocupacional, do que resulta un equipo multiprofesional de carácter público. No entanto, tal e como resaltamos no plantexamento da queixa e vimos subliñando tamén nos Informes que diriximos ao Parlamento de Galicia, dende hai tempo comprobamos que as valoracións dos discapacitados intelectuais resultan mellorables e por iso se observan casos de atención insuficiente ou demorada. Debe partirse de que xa co anterior sistema eran atendidos desde que a súa circunstancia era detectada; pero agora en ocasións o novo sistema non os integra de inmediato debido á valoración mencionada, que pode ser cuestionable por non avaliar adecuadamente factores propios deste tipo de discapacidade. Isto se pon de relevo por moitos dos pais afectados e polos técnicos das entidades que atenden aos discapacitados, e ten importantes repercusións, posto que non é o mesmo o plantexamento para a atención dun problema de dependencia que se desenvolve durante a práctica totalidade do ciclo vital que o que afecta a ciclos avanzados, sobre todo pola circunstancia de que a discapacidade de tipo intelectual ten a necesidade implícita da súa atención en canto se detecta, ao marxe da súa gravidade. Como xa deixamos claro, a actuación da consellería que coñecemos responde aos criterios legais; sen embargo tamén observamos que a propia normativa que se cita da un marxe de mellora nas prácticas administrativas que resultarían moi útiles e aínda necesarias no caso das valoracións das discapacidades intelectuais. Nas previsións de valoración se contemplan as circunstancias específicas da discapacidade mental en sentido amplo ( ... “casos de persoas cunha condición de saúde que poida afectar ás funcións mentais” ... “no caso de persoas con condicións de saúde que poidan afectar ás súas funcións mentais, empregaranse ademais os pesos da “escala específica” (Anexo B), seleccionando como puntuación final do BVD aquela que sexa máis elevada”), pero o certo é que maioría das circunstancias a valorar seguen referidas fundamentalmente a aspectos de carácter físico, o que provoca unha evidente dificultade á hora de aplicar unha xusta avaliación deste tipo de dependentes. Se ben é certo que a consellería “non pode modificar o baremo para a valoración da situación de dependencia”, tal e como afirma, si pode promover un certo perfeccionamento no relativo a súa aplicación polo equipo correspondente, e de feito así o sinala propio Real Decreto 174/2011, pensando precisamente na dificultade intrínseca e inevitable que terán estas valoracións. No Real Decreto se indica que “a aplicación do BVD se fundamentará nos correspondentes informes sobre a saúde da persoa e sobre a súa contorna habitual, así como na información obtida mediante a observación, a comprobación directa e a entrevista persoal de avaliación levadas a cabo por profesional cualificado e formado especificamente para iso. Ademais: a. si o informe de saúde documenta deficiencias nas funcións mentais e/ou limitacións na capacidade de comunicación que poidan interferir na entrevista, esta deberá completarse coa participación doutra persoa que coñeza ben a situación ...”. A solución habilitada e aínda orientada pola norma citada resulta moi adecuada e debera concretarse, na liña do reclamado polos propios afectados, nunha participación deles (dos seus representantes) e fundamentalmente dos técnicos das asociacións de apoio a cada un dos colectivos de discapacidade intelectual (autismo, síndrome de Down ...) como participantes “que coñecen ben a situación”, en unión dos propios pais ou titores. As baixas valoracións observadas nalgúns casos ata agora poden corrixirse polo medio expresado, que non so se atopa a disposición da administración, senón que, como se expresa no Real Decreto, parece unha obriga nos casos en que, dadas as circunstancias expresadas, resulta adecuado para facer unha boa valoración. É evidente a necesidade da presenza dos pais ou titores, como persoas que teñen a función legal de defensa dos intereses dos afectados e que ademais coñecen mellor que ninguén as circunstancias cotiáns dos dependentes; no entanto, non son profesionais que podan valorar os aspectos técnicos do problema que se coñece, polo que a súa aportación debera complementarse coa dos profesionais que coñecen as especificidades do problema concreto que se valora e poden aportar algúns aspectos de forma complementaria e orientativa que se engadan aos xa manexados polos membros ordinarios dos equipos. Estes complementos poden resultar moi adecuados, dada a súa especialización, por un lado, e sobre todo polo coñecemento individual da situación e as necesidades de apoio dos discapacitados. Esta liña de actuación engadida nos casos de discapacidade deste tipo se reafirma polo Real Decreto ao indicarse nel que as persoas con discapacidade intelectual, enfermidade mental e outras condicións de saúde que afecten ao funcionamento mental requiren unha entrevista mais prolongada (de mais tempo) e resulta clave a coordinación cos equipos de saúde que figuran como referentes nos informes. Así mesmo, os criterios de aplicación sinalan novamente que se o informe de saúde acredita deficiencias nas funcións mentais e/ou limitacións na capacidade de comunicación que poidan interferir na entrevista, esta deberá completarse coa participación doutra persoa que coñeza ben a situación. Debe subliñarse que as valoracións que tratamos traen como consecuencia que en ocasións se deixe de atender a discapacitados intelectuais. Por iso anteriormente indicamos á consellería que, ao marxe do cuestionamento das valoracións, o calendario de efectividade dos diferentes graos e niveis de dependencia non pode ter a consecuencia indirecta de que se deixe de incorporar aos centros de atención aos discapacitados intelectuais ou para a non renovación das prestacións que se recoñeceron antes da LD. Iso levaría a empeorar a situación deses discapacitados cando se dea valoración como dependentes moderados, moi cuestionable en numerosos casos, como comprobamos, e fai que non se atendesen ou que deixasen de recibir atención. Ao marxe do anterior a consellería sinala, no relativo á necesaria atención temperá, que da prioridade aos procedementos de nenos de entre 0 e 3 anos, e que está a traballar no proxecto de decreto polo que se crea a rede galega de atención temperá, destinado a garantir esa atención temperá á poboación infantil de entre 0 e 6 anos con trastornos do desenvolvemento ou risco de padecelos. Por tanto, procurará resposta ás necesidades de atención de todas as persoas en situación de dependencia, en especial dos menores que precisen unha atención temperá. Con iso se resolverán moitos dos casos que mencionamos, pero non todos, posto que a petición formal de valoración e atención se da en momentos moi variados, razón pola, sen deixar de considerar como positiva a iniciativa regulamentaria que tratamos, a mesma non fai prescindible a medida a que nos referimos na presente resolución. Os intereses obxecto desta queixa resultan especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41) e sinala que os poderes públicos realizarán unha política de prevención, tratamento, rehabilitación e integración dos diminuídos físicos, psíquicos e sensoriais, aos que prestarán a atención especializada que requiran e ampararán especialmente para que gocen dos dereitos que este título (I) outorga a todos os cidadáns (art. 49). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que se habiliten os medios que permitan corrixir algunhas valoracións de dependencia que afectan a discapacitados intelectuais e que resultan demasiado baixas, e que para iso entre outras circunstancias se examine a conveniencia, e aínda á posible necesidade legal, dada a redacción dos preceptos citados do Real Decreto 174/2011, da participación nas valoracións, especialmente nas entrevistas e na achega de documentos, de técnicos das asociacións de apoio a cada un dos colectivos de discapacidade intelectual (autismo, síndrome de Down ...), que poden aportar algúns aspectos de forma complementaria e orientativa que se engadan aos xa manexados polos membros ordinarios dos equipos, dada a especialización de aqueles e o seu coñecemento individual da situación e as necesidades de apoio destes discapacitados. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada 52. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 23/09/2013 debido á falta de atención adecuada por parte do 065 a ... (Q/4555/13) Nesta institución iniciouse procedemento de queixa como consecuencia do escrito de Dª … debido á falta de atención adecuada por parte do 065 a D. … No seu escrito, esencialmente, indícanos que na Fundación Down Compostela, entidade sen ánimo de lucro que traballa a favor da integración social das persoas con síndrome de Down e discapacidade intelectual en xeral, teñen un beneficiario, D. ..., que vive en Noia e ten recoñecida a condición de usuario do SERVIZO GALEGO DE APOIO A MOBILIDADE da Consellería de Traballo e Benestar, pero soamente se lle está prestando o servizo da mañá dende Noia a Santiago de Compostela (sede da Fundación), e non se !le presta o servizo de volta de Santiago a Noia (recollida as 13,50 na sede da Fundación). Esta situación está comprometendo seriamente a asistencia dese beneficiario aos servizos da entidade, xa que o pai é maior e xa non se atopa con forzas para seguir facendo diariamente o recorrido de Noia-Santiago-Noia para recollelo e xa informou que a partir de setembro cursaría baixa. Dado que para ... resultaría prexudicial deixar de asistir as sesións de intervención directa destinadas a mellorar a súa formación e a súa autonomía, reclaman a solución urxente do problema. Ante iso solicitamos información a esa consellería, que recentemente nola remitiu. Unha vez avaliada dedúcese que se confirma o exposto na queixa, isto é, que o afectado é adecuadamente atendido na ida, dende a súa casa ao centro, pero non na volta, posto que, segundo se indica, permanece en estado de espera porque non é posible darlle cobertura debido a unha gran demanda. O servizo de apoio á mobilidade persoal 065 é un programa que proporciona os servizos concretos aos usuarios recoñecidos como tales de acordo cos medios limitados cos que conta e priorizando uns tipos de servizos respecto doutros. Por tanto, na meirande parte das ocasións en que se examinan reclamacións sobre o 065 trátase de coñecer se a priorización se atopa ben feita, de acordo co disposto na normativa correspondente; non entanto, ese exame resulta complexo e moi dificultoso dende o momento en que os medios se distribúen territorialmente, co cal pode suceder que un servizo prioritario non se preste nunha zona e nun momento, e non obstante outro que non o sexa en termos xerais se preste noutra zona nese mesmo momento. En calquera caso, á marxe das evidentes dificultades que resultan da complexa organización dun servizo en forma de programa, que en ocasións derivan en determinadas disfuncións ou queixas xustificadas -algunhas delas xa se puxeron de relevo con ocasión doutros procedementos de queixa-, o medio fundamental para avaliar a correcta distribución dos medios limitados do programa é a adecuada priorización dos servizos a prestar e a correcta aplicación dos criterios de ordenación. Como queda acreditado na queixa, se demanda que o afectado poda ir regularmente ao centro onde recibe atención todos os días e volver despois á súa casa. Ten unha discapacidade intelectual, polo que a súa atención debera resultar prioritaria, ou polo menos nunha orde de prioridades relevante, por riba doutros moitos motivos de desprazamento. No entanto, a consellería non concreta ese carácter prioritario do servizo recorrente que se demanda para acudir ao centro. No entanto, o art. 5 da Orde do 9 de setembro de 2008 pola que se desenvolve o Decreto 195/2007, dispón que a orde de prioridades é o traslado a consultas ou tratamentos médicos, sempre que non sexan competencia do sistema sanitario; a residencias públicas, a centros de aloxamento temporal da rede pública ou a centros de día da rede pública; aos centros en que se desenvolven programas no marco dos obxectivos xerais do sistema galego de servizos sociais; a outros servizos sociais; a actividades básicas da vida diaria; e para a asistencia a actividades de carácter educativo e formativo. Resulta claro que este caso debera terse como prioritario, posto que se trata de que a persoa non vexa interrompida a súa específica atención no centro de Down Compostela ao que debe acudir. Por tanto, xa sexa interpretando que o centro é da rede pública, no caso de praza concertada, ou como centro no que se desenvolven programas no marco dos obxectivos xerais do sistema galego de servizos sociais, debera terse cuberta a necesidade de traslado, salvo demostración clara de que os traslados que se dan resultan sempre e en todo caso por enriba en canto ao grado de prioridade, algo que non pode deducirse co aportado. Na presente queixa -como noutras similares- obsérvase que non se atenden os servizos reclamados para un fin que debera ser prioritario, por tratarse, como vemos, de posibilitar a necesaria atención á discapacidade intelectual e mellorar a saúde, a mobilidade e en xeral a calidade de vida das persoas. A interesada que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución, que ampara os dereitos á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41) e obriga aos poderes públicos a realizar unha política de prevención, tratamento, rehabilitación e integración dos diminuídos físicos, psíquicos e sensoriais, aos que prestarán a atención especializada que requiran e ampararán especialmente para que gocen dos dereitos que este título (I) outorga a todos os cidadáns (art. 49). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se atenda á demanda de servizo de transporte adaptado realizada pola entidade reclamante para que a persoa afectada poda acudir ao seu centro regularmente e despois volver a súa casa; e que con carácter xeral eses desprazamentos se consideren prioritarios e en consecuencia se atendan, salvo imposibilidade manifesta e excepcional derivada de motivos suficientemente xustificados despois de ter estudadas e descartarse todas as alternativas. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación non aceptada. 53. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar el 27/09/2013 debido a un procedemento de dependencia (Q/4557/13) Nesta institución iniciouse procedemento de queixa como consecuencia do escrito de D. ... debido a un procedemento de dependencia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que el, con DNI …, o 24 de maio de 2010 presentou solicitude de recoñecemento de situación de dependencia e do dereito ás prestacións do sistema para a autonomía e á atención á dependencia. No mes de decembro do 2010, é dicir, fai case 3 anos, foi ditada resolución pola que acorda recoñecer unha situación de dependencia de grao II e nivel 2 e, en consecuencia, conceder uns servizos determinados ou unha prestación económica. O acceso a estas prestacións e servizos estaba condicionado pola aprobación dun Plan Individualizado de Atención. O 25 de febreiro apróbase o PIA que acorda a inclusión no programa de asignación de recursos para o acceso a un Servizo Público de Axuda no Fogar. O PIA non toma en consideración as necesidades do usuario nin se adecúa ás súas circunstancias persoais e familiares, polo que reclamou que a administración proceda a revogar a resolución ao obxecto de posibilitar que sexa unha persoa da súa contorna familiar a que asuma o labor de procurar atención e coidados. Son inadecuados por canto que non toman en consideración o seu delicado estado de saúde, o que fai que precise unha persoa que lle preste asistencia de forma continuada, polo que o servizo de axuda no fogar é absolutamente insuficiente para atendelo de forma adecuada, xa que desde hai un tempo a mobilidade atópase moi limitada e a súa esposa -que é a coidadora- viuse obrigada a deixar o seu emprego para procurarlle os coidados e atención que necesita, o que á súa vez redundou nunha importante diminución dos ingresos. Presentou un escrito explicando estas circunstancias e renunciando ao servizo de axuda a domicilio, pero en ningún caso o citado escrito supón unha renuncia á prestación dunha asistencia suficiente e adecuada ás circunstancias persoais e familiares do usuario. Con todo, a administración procedeu a arquivar o expediente administrativo para así obviar os seus dereitos como usuario do Sistema de Atención á dependencia. Tomando en consideración as circunstancias expostas, debe acordarse a concesión da prestación económica por coidados na contorna familiar, sinala, revogando a inclusión no Servizo Público de Asistencia de Axuda non fogar. Ante iso requirimos información a esa consellería, que no seu momento nola remitiu. No que se refire ao PIA asignado e á conclusión de que se deu a renuncia a el, a actuación resultou adecuada, posto que non se desexa que teña efectividade o SAF en principio asignado, polo que debe poder dispoñerse da praza, ao tratarse dun recurso escaso. Ademais, a asignación mencionada resultou adecuada, tal e como se sinalaba no informe, posto que a solicitude non resulta vinculante para os órganos técnicos e decisorios, que propoñen e deciden o que consideran mais adecuado para o dependente. Os servizos teñen preferencia legal e en cambio a prestación económica para coidados no entorno familiar ten carácter excepcional. A Lei de Dependencia (LD) e a normativa que a desenvolve prevén unha preferencia dos servizos respecto das prestacións económicas, o que xustificaría a decisión da consellería. Efectivamente, o art. 14.2 da LD sinala que “los servicios del Catálogo del artículo 15 tendrán carácter prioritario y se prestarán a través de la oferta pública de la Red de Servicios Sociales por las respectivas Comunidades Autónomas mediante centros y servicios públicos o privados concertados debidamente acreditados.”; o art. 17.1 sinala que “la prestación económica, que tendrá carácter periódico, se reconocerá, en los términos que se establezca, únicamente cuando no sea posible el acceso a un servicio público o concertado de atención y cuidado”; e o art. 18.1 sinala que “excepcionalmente, cuando el beneficiario esté siendo atendido por su entorno familiar, y se reúnan las condiciones establecidas en el artículo 14.4, se reconocerá una prestación económica para cuidados familiares”. Pola súa banda, o art. 36 do Decreto 15/2010 sinala: (...) 1) Os servizos do catálogo terán carácter prioritario e prestaranse a través da oferta pública do Sistema Galego de Servizos Sociais, mediante centros e servizos públicos ou privados concertados debidamente acreditados. 2) De non ser posible a atención mediante algún dos servizos do catálogo, considerarase a libranza vinculada á adquisición dun servizo. Esta prestación irá destinada á cobertura dos gastos do servizo previsto no Programa Individual de Atención, debendo ser prestado por un centro ou programa acreditado para a atención á dependencia. 3) O beneficiario poderá, excepcionalmente, recibir unha prestación económica para ser atendido por coidadores non profesionais, sempre que se dean condicións adecuadas de convivencia e de habitabilidade da vivenda, os requisitos de idoneidade do coidador e así o estableza o seu Programa Individual de Atención.” No entanto, non se sinalaba nada respecto da reclamación promovida contra o PIA; restaba a resposta ao recurso promovido contra a asignación do SAF, que debera responder ás alegacións e mais en concreto á posibilidade (excepcional) de considerar a prestación económica para coidados no entorno -aínda que con carácter excepcional, sen embargo podería outorgarse se dérase neste caso concreto ese carácter-; por tanto, debera motivarse suficientemente a inexistencia dese carácter excepcional ou, no seu caso, rectificarse (vía recurso) o resolto. Polo anterior requirimos aclaración, que se recibiu recentemente. Se sinala en primeiro termo que “non consta ningunha reclamación formulada contra o PIA”; no entanto, xa no anterior informe e despois no último se indica que consta renuncia e posterior recurso de alzada contra a resolución de arquivo do expediente, que loxicamente ten o motivo que estamos a tratar. Os recursos englóbanse no concepto xenérico das reclamacións, e ese recurso é o que se atopa pendente de resposta, como se desprendía claramente da anterior comunicación dirixida á consellería. Pero ao respecto se indica -como noutros casos similares- que “o volume de xestión non permite resolver coa premura necesaria (os recursos), sendo que neste momento o seu expediente está en fase de estudo”. O recurso referido na queixa non se resolveu, sen que se aclaren as causas. O prazo para tal resolución venceu; de acordo co previsto no art. 115.2 da Lei 30/1992, de RXAP-PAC, o prazo máximo para ditar e notificar a resolución será de 3 meses. Non pode xustificarse a falta de resolución expresa nas previsións de silencio negativo ao respecto (tamén art. 115.2 da Lei 30/1992). O transcurso do prazo e as previsións respecto das consecuencias do silencio só pode entenderse como unha garantía para o cidadán afectado polo atraso, que nese caso escollerá entre acudir á xurisdición contenciosa-administrativa en contra da resolución presunta ou esperar o cumprimento da obriga da administración de resolver. Polo tanto, en ningún caso a Administración pode alegar esta circunstancia como escusa ou atenuante da súa abstención, ao permanecer a súa obriga de resolución (art. 42.1 da Lei 30/1992). Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva o recurso promovido en contra o PIA, posto que se atopa retrasado, de acordo co prazo legalmente previsto. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 54. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 1/10/2013 debido á non adaptación dos barcos que cobren a ruta ás Illas Cíes e do peirao do porto das illas (Q/2036/12) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. … debido á non adaptación dos barcos que cobren a ruta ás Illas Cíes e do peirao do porto das illas. No seu escrito, esencialmente, indícanos que os barcos que fan o traxecto desde a costa ata as Illas Cíes non teñen adaptado o acceso para persoas usuarias de cadeiras de rodas, persoas con mobilidade reducida ou carros de bebés, entre outros. O 8 de xullo, un socio da entidade, afectado de enfermidade neuromuscular e mobilidade reducida, fixo unha viaxe ás illas Cíes no barco "P.C." (P. de N.). A embarcación non tiña un correcto nivel de accesibilidade e a persoa afectada tivo que pasar a humillación de acceder ao barco de xeonllos, xa que do barco ao peirao existía un desnivel que a cadeira de rodas non podía salvar. Resulta difícil de entender que as illas, pertencentes ao Parque Nacional das Illas Atlánticas, que visitan tantos turistas, non teñan adaptados os accesos para persoas con mobilidade reducida tanto a nivel de acceso ao barco como para visitar as illas, nin un transporte dentro da illa para poder visitar os faros, outras praias e os miradoiros de aves. Segundo indica a Lei 8/1997, do 20 de agosto, de accesibilidade e supresión de barreiras na Comunidade Autónoma de Galicia, art. 26.3.a, as estacións de transporte público deberán axustarse ao disposto na presente Lei en todas aquelas cuestións referidas a construción, itinerarios, servizos e mobiliario que sexan comúns aos edificios de uso público, debendo contemplar adaptacións específicas no non sinalado, tales como sinalización, megafonía, sistemas de información e plataformas, entre outros. O apartado 4 di que nos vehículos de transporte público colectivo, tanto urbanos como interurbanos, deberán reservarse ás persoas con mobilidade reducida polo menos tres asentos por coche, próximos ás portas de entrada e debidamente sinalizados. Dispoñerase xunto a eles dun timbre de aviso de parada en lugar accesible, así como do espazo físico necesario para a ubicación de cantos utensilios ou axudas técnicas veñan provistas as persoas afectadas. Reclama das autoridades competentes que realicen todas as xestións oportunas para adaptar os accesos aos barcos que van ás illas e aos puntos de interese turístico dentro das illas Cíes. Tendo en conta o tráfico marítimo tan utilizado na Ría, faise extensible a petición ao resto de flota que realiza os traxectos de Cangas, Moaña e Illa de Ons. Ante iso requirimos informe en numerosas ocasións a esa consellería, que nolos remitiu facendo referencia, principalmente, á petición doutros informes pendentes. Despois do último informe deduciuse que continuaba sen determinarse o procedente respecto do asunto que coñecemos, isto é, o adecuado do comportamento dos suxeitos denunciados, fundamentalmente a empresa titular da embarcación e as autoridades responsables do porto, e no seu caso a necesidade de esixir a adaptación actual ou futura da embarcación e do embarcadoiro. O anterior era preocupante, tal e como xa se manifestou en anteriores ocasións, tendo en conta o moito tempo transcorrido dende a denuncia e a queixa. No último informe o Porto de Vigo (Puertos del Estado) se sinalaba que os dous asuntos, o embarcadoiro das illas e as características da embarcación, non resultaban da súa competencia, senón que son responsabilidade do Parque Nacional e da Dirección Xeral de Mobilidade . Os aspectos competenciais citados xa foran tratados por esa consellería en anteriores informes, pero sen embargo non se coñece a súa decisión respecto desta cuestión, é dicir, no aspecto material, sobre o requirimento de adaptacións, no seu caso, e no aspecto formal, sobre as administracións ou entidades privadas ás que deben dirixirse eses requirimentos, tamén no seu caso. A decisión ao respecto correspóndelle á consellería, posto que é a competente en materia de accesibilidade. Polo anterior requirimos novamente e con urxencia aclaración sobre os extremos mencionados, en concreto sobre as medidas adoptadas respecto de quen corresponda, a empresa titular da embarcación ou as autoridades responsables dos peiraos ou do transporte; sobre a necesidade de esixir a adaptación actual ou futura deles; e sobre as demais circunstancias que se consideren relevantes para a completa valoración do obxecto da queixa. A Consellería de Traballo e Benestar xa nos remitiu este último informe. Nel sinálase o seguinte: “Con data 7 de agosto de 2012, recibiuse na Comisión Técnica de Accesibilidade do Servizo de Promoción de Accesibilidade, denuncia (con número de expediente B 11/2012) por parte de D. ... en calidade de Presidente da Asociación Galega contra las Enfermidades Neuromusculares (ASEM Galicia). Na citada denuncia, ponse de manifesto co barco chamado "P. C.", pertencente a navieira ... e que realiza o traxecto desde a costa ata as lilas Cíes, non ten adaptado o acceso para persoas usuarias de cadeira de rodas, persoas con mobilidade reducida, carros de bebés, entre outros. Que o pasado 8 de xullo, un usuario do servizo, afectado de enfermidade neuromuscular con mobilidade reducida, fixo o mencionado traxecto no citado barco, e que este último carecía dun correcto nivel de accesibilidade tendo a persoa afectada que pasala humillación de acceder do embarcadoiro de embarque ao barco de xeonllos, debido a que do barco ao embarcadoiro existía un desnivel ca cadeira de rodas non podía salvar. A devandita Comisión dálle traslado da denuncia, en data de 7 de setembro de 2012 á empresa xestora dos barcos que realizan o antedito traxecto, … S.L; ó Ente Público Portos de Galicia, que ten a competencia dos embarcadoiro sitos no porto de Vigo e illas Cíes; e á Dirección Xeral de Conservación da Natureza, competente en outorgar as autorizacións das embarcacións para a prestación do devandito servizo. En datas 1 e 5 de outubro, recíbense informes da entidade pública Portos de Galicia e da empresa denunciada, respectivamente. Esta última alega a excesiva separación existente entre o embarcadoiro e o barco, 15 cms en Vigo e 17 cms nas illas Cíes e pon de manifesto que a embarcación foi construída no estaleiro … S.A. e que na construción do mesmo observáronse as disposicións citadas a continuación: - Real Decreto 1544/2007, do 23 de novembro, polo que se regulan as condicións básicas de accesibilidade e non discriminación para o acceso e utilización dos modos de transporte para as persoas con discapacidade. - Real Decreto 556/1989, do 19 de maio, polo que se arbitran medidas mínimas sobre accesibilidade nos edificios, no que respecta á amplitude dos corredores e á inclinación das ramplas. - Decreto 135/1995, Código de Accesibilidade de Cataluña. En data 8 de outubro, ponse en coñecemento da denuncia e solicitáselle informe dos feitos denunciados á Dirección Xeral de Mobilidade, con competencias sobre o servizo marítimo de transporte en augas interiores de Galicia e ó Organismo Público Puertos del Estado, que ten a xestión do porto de Vigo. Con data 24 de outubro de 2012, o Ente Puertos del Estado informa que: "En relación co informe solicitado infórmase que, se deu traslado do referido oficio e da denuncia recibidos, á Autoridad Portuaria de Vigo, en tanto que os feitos denunciados tiveron lugar presuntamente na zona de servizo do Puerto de Vigo, para os efectos de que polo dito organismo portuario se realice o informe que proceda" En data 19 de novembro de 2012, ten entrada informe da Dirección Xeral de Mobilidade , no que se dispón que: "O transporte marítimo de persoas en augas interiores de Galicia está plenamente liberalizado dende a entrada en vigor da Lei 2/2008, do 6 de maio, pola que se desenvolve a libre prestación de servizos de transporte marítimo de persoas en augas interiores de Galicia. Non existe pois, ningunha autorización que as empresas navieiras deban recadar da Dirección Xeral de Mobilidade para ofertar estes servizos, nin esta pode impor, no ámbito das súas competencias, condicións específicas de prestación. No marco da normativa vixente, a Dirección Xeral de Mobilidade non pode esixirlles ás empresas o cumprimento da normativa sobre accesibilidade e supresión de barreiras. Non obstante, si ten en conta nas súas actuacións as condicións básicas de accesibilidade e non discriminación para os servizos de transporte". En data 14 de decembro de 2012, solicitáselle dende este Servizo á Autoridade Portuaria de Vigo informe acerca dos feitos denunciados. En data 2 de xaneiro de 2013, ten entrada informe da Autoridade Portuaria de Vigo no que se manifesta o seguinte: "- En canto ao embarcadoiro existente nas Illas Cíes, cabe lembrar que o devandito embarcadoiro situado nas Illas Cíes así como estas, pertence ao Parque Nacional Marítimo-Terrestre das Illas Atlánticas de Galicia", que está encadrado na Rede de Parques Nacionais do Ministerio de Agricultura, Alimentación e Medio Ambiente", e será ante este Ministerio onde se deberá solicitar a adaptación do peirao de embarque e demais medios para o persoal con algún tipo de discapacidade. - En relación ás características da embarcación que dificultan a accesibilidade á mesma, indicar que o servizo de transporte de Ría a Cangas, Moaña e as Illas Cíes, xestiónao e outorga as licenzas para a prestación do mesmo, a Dirección Xeral de Mobilidade que pertence á Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas da Xunta de Galicia, correspondéndolle á devandita dirección xeral tramitar as reclamacións presentadas en relación ás características das embarcacións que realizan o servizo de transporte de Ría.Como conclusión final cabe manifestar que esta Autoridade Portuaria de Vigo carece de competencia algunha para atender la reclamación relativa al peirao das Illas Cíes e as características dos buques que prestan o dito servizo". En data 21 de xaneiro de 2013 solicitase informe dos feitos denunciados ao director do Parque Nacional Marítimo-Terrestre das Illas Atlánticas. En data 16 de abril de 2013, reiterase a petición do devandito informe. En data 10 de xullo de 2013, reiterase a petición dos seguintes informes: - Ao director xeral de Conservación da Natureza, solicitado en data de 5 de setembro, e non remitido. - Ao director do Parque Nacional Marítimo-Terrestre das Illas Atlánticas, solicitado en datas 21 de xaneiro e 16 de abril de 2013, e non remitido.” Dos numerosos informes da consellería se deduce que o asunto continúa pendente de resolución pola súa banda. Ao parecer non se envían informes que reclama tanto da administración autonómica, na que se incardina a propia consellería, como do Parque Nacional, con competencia compartida entre a Administración Autonómica e a Xeral do Estado, aínda que é de destacar que o nomeamento do Director do Parque corresponde en todo caso ao Consello de Goberno da Xunta de Galicia, previo acordo da comisión mixta de xestión, de entre funcionarios públicos. A ausencia de algúns informes, sen prexuízo do seu requirimento cominatorio, para o caso de resultar preceptivos, non desvirtúa a obriga que corresponde en todo caso a administración de resolver sobre os asuntos da súa competencia. Efectivamente, a Lei 30/1992, de RXAP-PAC, no seu art. 42 (obriga de resolver) sinala que “la Administración está obligada a dictar resolución expresa en todos los procedimientos y a notificarla cualquiera que sea su forma de iniciación...”. Pola súa banda, no relativo ás denuncias, o Real Decreto 1398/1993, de 4 de agosto, polo que se aproba o Regulamento do procedemento para o exercicio da Potestade Sancionadora, sinala (art. 11) que “cuando se haya presentado una denuncia, se deberá comunicar al denunciante la iniciación o no del procedimiento cuando la denuncia vaya acompañada de una solicitud de iniciación”. A Convención Internacional sobre os Dereitos das Persoas con Discapacidade sinala que a fin de que poidan vivir de forma independente e participar plenamente en todos os aspectos da vida, os estados adoptarán medidas pertinentes para asegurar o acceso das persoas con discapacidade, en igualdade de condiciones coas demais, ao transporte, tanto en zonas urbanas como rurais. O art. 20 (mobilidade persoal) sinala que os estados adoptarán medidas efectivas para asegurar que as persoas con discapacidade gocen de mobilidade persoal coa maior independencia posible, entre elas facilitar a mobilidade persoal das persoas con discapacidade na forma e no momento que desexen a un custe asequible; e facilitar o acceso das persoas con discapacidade as tecnoloxías de apoio, dispositivos técnicos e axudas para a mobilidade de calidade, incluso poñéndoos a súa disposición a un custe asequible. Pola súa banda, a Lei 51/2003, de 2 de decembro, de igualdade de oportunidades, non discriminación e accesibilidade universal das persoas con discapacidade, modificada pola Lei 26/2011, de 1 de agosto, de adaptación normativa á Convención citada, sinala no art. 8 que as medidas de acción positiva son aqueles apoios de carácter específico destinados a previr ou compensar as desvantaxes ou especiais dificultades que teñen as persoas con discapacidade na incorporación e participación plena nos ámbitos da vida política, económica, cultural e social, atendendo aos diferentes tipos e grao s de discapacidade. A entidade que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución, que obriga aos poderes públicos a realizar unha política de integración dos discapacitados físicos, aos que prestarán a atención especializada que requiran e os ampararán especialmente para o disfrute dos dereitos que o Título I outorga a todos os cidadáns (art. 49). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a Administración autonómica, teñen a obriga principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Ademais, o art. 9.2 sinala que corresponde aos poderes públicos promover as condicións para que a liberdade e a igualdade do individuo e dos grupos no que se integra sexan reais e efectivas; remover os obstáculos que impidan ou dificulten a súa plenitude e facilitar a participación de todos os cidadáns na vida política, económica, cultural e social. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva sobre a denuncia relativa á non adaptación dos barcos que cobren a ruta ás Illas Cíes e do peirao do porto desas illas, pendente dende hai un tempo considerable, e que con iso se facilite o fin constitucional e legalmente perseguido pola normativa en materia de accesibilidade e adaptación, que é a efectividade de dos dereitos dos discapacitados e a remoción dos impedimentos para o seu goce. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación pendente de resposta. 55. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 10/10/2013 debido á falta de transporte adaptado para unha persoa con discapacidade intelectual (Q/5634/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito do presidente da Federación Galega de Institucións para a Síndrome de Down relativo á falta de transporte adaptado para unha discapacitada intelectual. No seu escrito, esencialmente, indícanos que na ASOCIACIÓN SÍNDROME DE DOWN DE LUGO, DOWN LUGO, entidade sen ánimo de lucro que traballa a favor da inclusión social das persoas coa síndrome de Down e discapacidade intelectual, teñen algúns beneficiarios coa condición de persoas usuarias do SERVIZO GALEGO DE APOIO Á MOVILIDADE PERSOAL (SGAMP 065) que presta a Consellería de Traballo e Benestar. O dito apoio procura cubrir as necesidades básicas de desprazamento dende a súa residencia ata a cidade de Lugo, posto que é necesario para que estes beneficiarios poidan asistir 2 días á semana ao Servizo de Promoción da Autonomía Persoal (SEPAP) que lles presta a entidade na cidade de Lugo. Sen embargo, a súa prestación efectiva non está a ter lugar, a pesar de estar recoñecido o servizo. Segundo a conversa mantida telefonicamente pola familia a fin de facer uso do mesmo (cumprindo coa antelación mínima de 96 horas) informase que a resposta obtida é que non se pode levar a cabo porque non dispoñen da ruta que sería necesaria. Ese é o caso de G.D.G. (núm. de identificación no servizo …), con DNI … e dirección en … Ante iso requirimos informe a esa consellería, que xa nola remitiu. Unha vez examinado o contido do informe dedúcese que se confirma o exposto pola reclamante, isto é, que non se presta o servizo de transporte adaptado que reclama para acudir regularmente (dous días á semana) ao centro da Fundación en Lugo dende o seu domicilio, na Pobra de Brollón. A consellería sinala ao respecto que nin tan sequera se contactou co servizo, posto que non constan solicitudes da familia ao seu centro de control. Sen embargo, ao parecer si se deron reclamacións por escrito por parte dos servizos sociais do concello en nome dos afectados, segundo indicou á traballadora social dos mesmos á entidade prestadora do servizo; tal forma de proceder parece adecuada para o caso, posto que se trata de establecer un servizo con carácter regular e evitar reclamalo frecuentemente ou dúas veces por semana. O servizo de apoio á mobilidade persoal 065 é un programa que proporciona os servizos concretos aos usuarios recoñecidos como tales de acordo cos medios limitados cos que conta e priorizando uns tipos de servizos respecto doutros. Por tanto, na meirande parte das ocasións en que se examinan reclamacións sobre o 065 trátase de coñecer se a priorización se atopa ben feita, de acordo co disposto na normativa correspondente; non entanto, ese exame resulta complexo e moi dificultoso dende o momento en que os medios se distribúen territorialmente, co cal pode suceder que un servizo prioritario non se preste nunha zona e nun momento, e no entanto outro que non o sexa en termos xerais se preste noutra zona nese mesmo momento. En calquera caso, á marxe das evidentes dificultades que resultan da complexa organización dun servizo en forma de programa, que en ocasións derivan en determinadas disfuncións ou queixas xustificadas -algunhas delas xa se puxeron de relevo con ocasión doutros procedementos de queixa-, o medio fundamental para avaliar a correcta distribución dos medios limitados do programa é a adecuada priorización dos servizos a prestar e a correcta aplicación dos criterios de ordenación. Como queda acreditado na queixa, se demanda que a afectada poda ir regularmente ao centro onde recibe atención en determinados días e voltar despois á súa casa. Ten unha discapacidade intelectual, polo que a súa atención debera resultar prioritaria, ou polo menos nunha orde de prioridades relevante, por riba doutros moitos motivos de desprazamento. No entanto, a consellería non concreta ese carácter prioritario do servizo recorrente que se demanda para acudir ao centro. O art. 5 da orde do 9 de setembro de 2008 pola que se desenvolve o Decreto 195/2007, dispón que a orde de prioridades é o traslado a consultas ou tratamentos médicos, sempre que non sexan competencia do sistema sanitario; a residencias públicas, a centros de aloxamento temporal da rede pública ou a centros de día da rede pública; aos centros en que se desenvolven programas no marco dos obxectivos xerais do sistema galego de servizos sociais; a outros servizos sociais; a actividades básicas da vida diaria; e para a asistencia a actividades de carácter educativo e formativo. Resulta claro que este caso debera terse como prioritario, posto que se trata de que a persoa non vexa interrompida a súa específica atención no centro da Fundación Down ao que debe acudir. Por tanto, como centro no que se desenvolven programas no marco dos obxectivos xerais do sistema galego de servizos sociais, debera terse cuberta a necesidade de traslado, salvo demostración clara de que os traslados que se dan resultan sempre e en todo caso por enriba en canto ao grado de prioridade, algo que non pode deducirse co aportado. Na presente queixa -como noutras similares- obsérvase que non se atenden os servizos reclamados para un fin que debera ser prioritario, por tratarse, como vemos, de posibilitar a necesaria atención á discapacidade intelectual e mellorar a saúde, a mobilidade e en xeral a calidade de vida das persoas. A interesada que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución, que ampara os dereitos á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41) e obriga aos poderes públicos a realizar unha política de prevención, tratamento, rehabilitación e integración dos diminuídos físicos, psíquicos e sensoriais, aos que prestarán a atención especializada que requiran e ampararán especialmente para que gocen dos dereitos que este título (I) outorga a todos os cidadáns (art. 49). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se atenda á demanda de servizo de transporte adaptado realizada pola entidade reclamante para que a persoa afectada poda acudir ao seu centro regularmente e despois volver a súa casa; e que con carácter xeral eses desprazamentos se consideren prioritarios e en consecuencia se atendan, salvo imposibilidade manifesta e excepcional derivada de motivos suficientemente xustificados despois de ter estudadas e descartarse todas as alternativas. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación no aceptada. 56. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 15/10/2013 debido a un procedemento de dependencia (Q/5679/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª. ... relativo a un procedemento de dependencia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que o 9/10/08 preséntase a súa solicitude de dependencia (DNI…). O 26/2/09 emítese resolución de recoñecemento de situación de dependencia en Grao II Nivel 2 con carácter permanente. Ao producirse agravamento se da unha revisión e o 19/9/11 e se lle asigna un Grao III Nivel 1 (82,32 puntos) con carácter non permanente, revisable a partir do 17/8/12. O 26/10/11 preséntase recurso de alzada por considerar que debía de ser permanente. O 18/9/12 se lle recoñece o grado II (70 puntos). Presenta recurso de alzada o 26/10/12 por considerar -o asistente social- que ten que haber unha valoración incorrecta, porque non é normal que nun ano tivese unha melloría tan considerable, cando os informes médicos definen a súa situación como agravada e non recuperable. O informe medico de traumatoloxía di que a situación actual é catastrófica para os seus pés; destruíronse todas as articulacións metarsofalonxicas de ambos pés, perdeu a almohadilla plantar, facendo prominencia na planta dos mesmos, as cabezas dos metarsianos con callosidades dolorosas debaixo delas que lle impiden a bipedestación e deambulación. A situación a nivel das mans é superpoñible dadas as características da súa enfermidade e o longo padecemento. O informe de reumatoloxía é: destrucións óseas en mans e pés e marcada discapacidade funcional. As lesións óseas articulares non son reversibles. O informe médico de oftalmoloxía: na actualidade presenta unha miopía maligna con destrución total do parénquima retiniano. A paciente é pseudofaquica, glaucomatosa e gran miope. Nestes momentos están esgotadas todas as posibilidades terapéuticas. Ten unha incapacidade funcional para camiñar e para utilizar os membros superiores e é cega; non pode haber esa diferenza en grado que se imputa. Está disposición da consellería para calquera revisión. Os recursos están sen contestación. Sendo unha persoa cunha minusvalía relevante, estando solteira e vivindo soa, sen axuda económica, lle está sendo difícil chegar a un nivel de supervivencia mínima. Todos os seus aforros están esgotados e vese relegada a unha lista na cal nunca recibe ningún tipo de axuda. Leva 5 anos esperando por unha axuda, que non se produce. Non se ten en conta o verdadeiro problema do cidadán e rebaixase o grado, de III a II, para así ter a escusa do non pago (preferencia o nivel III e as residencias). Non tes a onde reclamar aínda que aválenche os informes médicos, porque o que emite e xulga é o mesmo, sinala. Ante iso requirimos información a esa consellería, que xa nola remitiu. Coa información aportada se confirma o expresado pola interesada na súa queixa, isto é, que o expediente se atopa demorado, posto que foi iniciado en outubro de 2008, pero aínda non se resolveu o PIA pendente, e a consellería tampouco anuncia cando se aprobará, a pesar de que expresamente se requiría información ao respecto. Polo tanto, continúa a incerteza respecto do momento en que finalmente se aprobará e dará efectividade ao PIA. O decreto 15/2010 conforma dous procedementos, un para valorar e outro para aprobar o servizo ou a prestación a través do chamado Programa Individual de Atención (PIA). O Decreto 15/2010 establece para o recoñecemento da situación de dependencia un prazo de 3 meses (art. 14), e para a aprobación do PIA outro prazo de 3 meses dende ese recoñecemento previo (art. 15). O expediente debera atoparse resolto nos prazos previstos. As demoras prexudican gravemente aos cidadáns afectados, que polas circunstancias que no seu momento acreditaron precisan atención de maneira perentoria. Por iso, esta reclamación, como todas as abundantes queixas por este motivo, reflicte un importante grao de desgusto, o que resulta perfectamente comprensible. Os dependentes, familiares e coidadores mostran a súa desconformidade co atraso constatado na tramitación do expediente, é dicir, porque a avaliación e/ou o recoñecemento non se fixeran, a pesar do tempo transcorrido. Polo que se refire ao recurso promovido contra a última valoración, que rebaixa a feita anteriormente, a consellería confirma que non se resolveu, a pesar de que hai tempo que xa venceu o prazo para iso. O prazo para a resolución, de acordo co previsto no art. 115.2 da Lei 30/1992, de RXAP-PAC, é de 3 meses. Non pode xustificarse a falta de resolución expresa nas previsións de silencio negativo ao respecto (tamén art. 115.2 da Lei 30/1992). O transcurso do prazo e as previsións respecto das consecuencias do silencio só pode entenderse como unha garantía para o cidadán afectado polo atraso, que nese caso escollerá entre acudir á xurisdición contenciosa-administrativa en contra da resolución presunta ou esperar o cumprimento da obriga da administración de resolver. Polo tanto, en ningún caso a administración pode alegar esta circunstancia como escusa ou atenuante da súa abstención, ao permanecer a súa obriga de resolución (art. 42.1 da Lei 30/1992). A interesada que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva sobre o expediente obxecto da presente queixa, relativo ás prestacións derivadas da lei de dependencia, posto que se atopa demorado, de acordo cos prazos previstos, de tal maneira que non se produzan demoras que prexudican aos cidadáns afectados; e que tamén con urxencia se resolva sobre o recurso e con el sobre a impugnación da última valoración de dependencia, posto que se atopa retrasado, de acordo co prazo legalmente previsto. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 57. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 15/10/2013 debido a unha reclamación de pago por estancia en residencia para respiro (Q/4181/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. …. debido a unha reclamación de pago por estancia en residencia para respiro e á atención dos seus familiares dependentes. Nesa queixa esencialmente indicaba que tanto a súa muller como o seu fillo están enfermos e teñen solicitada a dependencia; o seu fillo, D. …., DNI . e exp. …, ten recoñecido o grao I nivel 1, e a súa muller, Dª ..., con exp. …, ten recoñecido un grao II nivel 1. Tivo que ser operado do corazón no Hospital Meixoeiro e precisaba deixar a súa familia nun centro, xunto con el mesmo, pero non foi posible no relativo á súa familia. Consultou residencias e cobrábanlle 1.500 €, que non podía pagar. Ao final puido deixalos con unha persoa que se fixo cargo. Cando lle deron de alta a el ao parecer lle levaron á residencia que demandaran, chamada Doral residencias, en Vigo, pero agora pretenden cobrarlle unha factura por importe de 385,66 € en concepto de respiro quincenal e servizo de acompañamento ao Meixoeiro, o cal considera ilegal. A súa familia é dependente e non pode valerse por si mesma, pero seguen esperando pola resolución dos dous procedementos de dependencia. Ademais, como dixemos, cando el non se atopa en condicións adecuadas, como cando foi operado, ou agora, que se atopa mal aínda, non son ben atendidos. Ante iso requirimos informes das consellerías de Traballo e Benestar e de Sanidade, que xa nolos remitiron. Coa información aportada aclarouse o primeiro aspecto da queixa, isto é, o copago que correspondería ao usuario en razón da súa renda, sempre sen prexuízo de posibles aclaracións posteriores que nos aporte e que poidan motivar a reapertura da queixa neste aspecto. En relación co outro motivo da queixa, isto é, a falta de atención aos seus familiares dependentes, confírmase o expresado polo interesado, isto é, que polo menos o expediente da súa muller se atopa demorado, posto que foi iniciado en marzo de 2012 (por erro se sinala outra data), pero aínda non se resolveu o PIA pendente, e a consellería tampouco anuncia cando se aprobará, a pesar de que expresamente se requiría información ao respecto. Polo tanto, continúa a incerteza respecto do momento en que finalmente se aprobará e dará efectividade ao PIA. O decreto 15/2010 conforma dous procedementos, un para valorar e outro para aprobar o servizo ou a prestación a través do chamado Programa Individual de Atención (PIA). O Decreto 15/2010 establece para o recoñecemento da situación de dependencia un prazo de 3 meses (art. 14), e para a aprobación do PIA outro prazo de 3 meses dende ese recoñecemento previo (art. 15). O expediente debera atoparse resolto nos prazos previstos. As demoras prexudican gravemente aos cidadáns afectados, que polas circunstancias que no seu momento acreditaron precisan atención de maneira perentoria. Por iso, esta reclamación, como todas as abundantes queixas por este motivo, reflicte un importante grao de desgusto, o que resulta perfectamente comprensible. Os dependentes, familiares e coidadores mostran a súa desconformidade co atraso constatado na tramitación do expediente, é dicir, porque a avaliación e/ou o recoñecemento non se fixeran, a pesar do tempo transcorrido. O interesado que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva sobre o expediente obxecto da presente queixa relativo á dependencia de Dª I. P., posto que se atopa demorado, de acordo cos prazos previstos, de tal maneira que non se produzan demoras que prexudican aos cidadáns afectados. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 58. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 23/10/2013 debido a unha denuncia de fraude en unha valoración de discapacidade (Q/580/13) Nesta institución iniciouse procedemento de queixa como consecuencia do escrito de D. ... debido a unha denuncia de fraude nunha valoración de discapacidade. No seu escrito, esencialmente, indícanos que é coñecedor dun caso no que se obtivo un certificado de discapacidade de forma presuntamente irregular, polo que o 15/10/12 presentou un escrito de denuncia ante a Xefatura Territorial da Consellería de Traballo e Benestar da Coruña. Se poñía en coñecemento dese órgano a circunstancia, cunha serie de feitos, datos, datas e circunstancias que aclaraban e apoiaban o que se estaba denunciando; finalizou o escrito cun "solicita" no que, entre outras cousas, pedíase a admisión a trámite da denuncia e sometésese á persoa a nova valoración. O 23/01/13 recibe da Xefatura Territorial un escrito no que non se accede ao solicitado polo denunciante. En contestación a devandita resolución, o 25/02/13 presentou recurso de alzada ante a Consellería de Traballo e Benestar e do que aínda non hai resposta. Sinala tamén que resulta reprochable que, si o artigo 4 da Lei 3/1983, de Normalización Lingüística, e o artigo 36 da Lei 30/1992, amparan o dereito a usar a lingua española no inicio dun procedemento, non se continúe o mesmo e se expidan as notificacións no mesmo idioma. Ao escrito de denuncia dáselle o tratamento dunha petición de revisión de grado dunha discapacidade obtida; non se tramitou a denuncia segundo o procedemento da Lei 30/1992, que di que os procedementos iniciaranse de oficio por acordo do órgano competente co fin de coñecer as circunstancias do caso concreto. Sinala que chama a atención sobre o feito de que nos podemos atopar, á hora de obter o certificado da sra. R.P., ante un feito presumiblemente delituoso polo que, si estímase conveniente, solicitaría que se dese conta dos feitos ao Ministerio Fiscal. Ante iso requirimos información a esa consellería, que no seu momento nola remitiu. Dela deduciuse que, no que se refire ao aspecto formal da queixa, a consellería argumentaba que se resolveu sobre a solicitude de revisión da cualificación e tamén sobre o recurso de alzada interposto contra a denegación daquela; e no relativo ao fondo sinalaba que resolveu sobre a primeira petición denegándoa por non tratarse de ningún dos supostos de revisión previstos, isto é, o cumprimento do prazo establecido na resolución, ou cando a documentación aportada polo interesado fagan constar que o grao variara substancialmente. Ante esa resposta puxemos de manifesto á consellería que o solicitado formalmente polo reclamante ía mais aló do respondido, posto que, como maniféstase de forma expresa, en realidade o que formula é unha denuncia, isto é, a posta en coñecemento dunha actuación que podería ser constitutiva de infracción. Neste caso, tal e como sinalaba de forma acertada a consellería, a obriga respecto do denunciante é darlle conta da apertura ou non do correspondente procedemento sancionador, tal e como establece o correspondente regulamento. Pero da lectura do resolto ao respecto -que aporta o reclamante- dedúcese que non se responde a tal cousa, senón unicamente se resolve sobre o aspecto primeiramente comentado, isto é, a posible revisión. A argumentación legal contida no informe é correcta, posto que, como dixemos, a única obriga en caso de sinxela denuncia con petición de sanción é a de comunicación da apertura ou non do correspondente procedemento sancionador. Sen embargo, a consellería parece deducir diso a imposibilidade de recorrer o arquivo da denuncia, o que vería motivado pola falta de interese do denunciante. O indicado no informe respecto do interese é correcto en termos xerais, pero so refírese á tal específica cuestión, isto é, a posible consideración do denunciante como parte no procedemento que no seu caso se dera, sen que da falta desa condición se poda deducir que non pode impugnar o contido da comunicación recibida, tal e como fixo, ou que ao menos poña de manifesto que non se lle respondeu á concreta denuncia -como de feito sucedeu- ou que non se responde adecuadamente. A comunicación non parece que se fixera. Ademais, non pode interpretarse que o previsto no art. 11.2 do Real Decreto 1398/199, do Regulamento da Potestade Sancionadora (cando se haxa presentado unha denuncia, se deberá comunicar ao denunciante a iniciación ou non do procedemento cando a denuncia vaia acompañada dunha solicitude de iniciación) habilite á administración competente para coñecer o asunto a limitarse a responder que non inicia o procedemento, senón que, dada a obriga de responder, debe resultar diso que a resposta sexa motivada -aínda minimamente- e congruente, como en todos os casos das actuacións da administración. Por iso, non so debera dicirse se iníciase ou non o procedemento, senón tamén os motivos. A normativa de revisión é a que citaba acertadamente á consellería; ten que ser restritiva para non prexudicar ao beneficiado pola resolución de que se trate, neste caso o recoñecemento dun grao de discapacidade; pero é igualmente evidente que o que se pon de manifesto no caso concreto -queda claro na denuncia- é a noticia dun posible engano na obtención da cualificación, aspecto diferente ao previsto no art. 13.3 da orde que regula a materia; é sobre iso sobre o que debe versar a resposta á denuncia, o que, á vista do informado, non parece que se dera. Polo sinalado o 20 de xuño do presente ano requirimos dese órgano que aclarara eses extremos, o que respondeu recentemente. Unha vez avaliado o contido do último informe dedúcese que a consellería reitera a súa argumentación anterior; resume esta ao indicar que non hai fundamento para a revisión; que non procede a apertura de procedemento sancionador, posto que o denunciante non está lexitimado para erixirse en interesado, por falta de razóns obxectivas para iso, apreciándose que tal cousa se deduce do informe do equipo de cualificación e valoracións de discapacidades, que “explica que se comprobou o expediente de valoración da discapacidade ... sen detectar ningunha irregularidade que apareza tipificada legalmente como infracción ...”; e que a través das dúas resolucións emitidas pola administración se ten respondido ao asunto -se engade que se respondeu ao recurso, na liña do exposto pola nosa banda-. Dado o exposto, que, como sinalamos, reitera basicamente o criterio expresado en primeiro termo, salvo no que se refire á resposta ao recurso, debemos reiterar o expresado xa con ocasión do noso requirimento de aclaración ou información complementaria, no que xa realizabamos unha valoración do asunto. A posición da administración resulta inadecuada, tal e como xa indicamos, por confundir a denuncia concreta que fai o interesado cunha solicitude ordinaria de revisión, posiblemente acollendo o propio tenor literal da petición do denunciante. No entanto, a administración debe realizar a labor hermenéutica de entender por reclamado o que corresponda, dados os feitos relatados, ao marxe das inadecuadas expresións ou cualificacións feitas polo cidadán. Resulta evidente que denuncia e solicitude ordinaria de revisión son cuestións con natureza claramente diferenciada, sendo que esta última resulta inadecuada neste caso, tal e como acertadamente di a consellería. No entanto, tal e como tamén expuxemos, iso non quere dicir que non se poda (e tamén se deba) promover unha posible revisión de oficio en razón do que resulte da comprobación do que se coñece en esencia neste caso, que é o tratamento dunha denuncia. En relación con ela a consellería tería pendente a determinación da posible comisión dunha infracción administrativa ou dalgunha irregularidade material con consecuencias xurídicas, no caso de concretarse os feitos que se denuncian. Loxicamente, esta cuestión non se comproba coa sinxela remisión ao expediente anterior, que é que se pretende nas conclusións do último informe, senón coa resposta congruente ao expresamente aportado na denuncia, que so pode consistir no rexeitamento dos feitos que se denuncian (consta a concreta denuncia e o seu fundamento) a través dos medios adecuados, pero en ningún caso negándoos a través de argumentos que non os descartan, como a valoración anterior ou entender que non existe lexitimación para solicitar a revisión ordinaria, cuia promoción so corresponde á interesada e no seu caso á administración. Tal e como se deixou claro, expoñer a cuestión neses termos resulta inadecuado, posto que se debe responder á denuncia facendo mención aos feitos por comprobar e aludidos nela, que posiblemente requirirían dunha labor informativa ao respecto, de tal forma que con posterioridade se determine a súa veracidade ou non. Despois, no caso de resultar comprobado o fraude denunciado, se procedería de oficio respecto da eventual responsabilidade, sancionadora (os expedientes sancionadores inícianse sempre de oficio, art. 11 do Real Decreto 1398/1993, de 4 de agosto, polo que se aproba o Regulamento do procedemento para o exercicio da Potestade Sancionadora) ou en calquera outra orde. E mais adiante a administración procedería, tamén de oficio, a revisar a valoración que fora consecuencia do eventual fraude, se é que tal cousa finalmente se confirmara. É fundamental que a primeira fase do proceso, é dicir, a investigación sobre a presenza ou non do fraude que se denuncia, parece non consumada por falta dunha mínima labor de investigación; os argumentos da administración para rexeitar o que se reclama, tal e como se expuxo xa en xuño, limítanse a remitir á realidade constatada na valoración feita no se momento e á falta de lexitimación para solicitar a revisión, o que non aclara o asunto que coñecemos; como dixemos, as dúas labores que se deducen da denuncia resultan de oficio, a primeira, no relativo á propia denuncia, e a segunda, en relación coa posible revisión, sen que se trate, como resulta lóxico, dunha “solicitude de revisión”. Ademais, parece claro que a comprobación que tratamos resulta de interese público, posto que trátase de establecer se no caso concreto corresponden os lexítimos beneficios que o ordenamento prevé para os casos de discapacidade. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se proceda a investigar a eventual realidade dos motivos da denuncia administrativa promovida polo reclamante; que se responda a aquela de forma adecuada e congruente co seu contido, o que non se fixo ata o de agora; e que finalmente se proceda de oficio de acordo co comprobado, aplicando as medidas que legalmente procedan. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación non aceptada. 59. Suxestión dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 29/10/2013 debido á falta de subtítulos nos cines de Santiago (Q/254/13) Nesta institución iniciouse procedemento de queixa como consecuencia do escrito de D. ..., presidente da asociación de persoas xordas de Santiago, relativo á falta de subtítulos nos cines de Santiago. No seu escrito, esencialmente, indícanos que, como presidente da Asociación de Persoas Xordas de Santiago de Compostela (APSSC), reclama pola falta de subtítulos nos cines. A cultura e o lecer son aspectos fundamentais. Faise evidente a necesidade do acceso a devanditos sectores para toda a cidadanía, independentemente da existencia ou non dunha discapacidade física, sensorial, mental ou intelectual. En nome da APSSC e de todas as persoas xordas que representa fai chegar a súa preocupación e a da comunidade xorda en xeral pola falta de acceso ao cine para persoas con discapacidade auditiva; non existe ningún cine na comunidade que conte con subtítulos ou que reproduza películas en versión orixinal. Isto supón unha clara discriminación por razón de discapacidade e xera unha desvantaxe. Incumpre a Lei 51/2003, de igualdade de oportunidades, non discriminación e accesibilidade universal das persoas con discapacidade, cuxo ámbito de aplicación inclúe os bens e servizos a disposición do público. Moitos cines son accesibles para persoas con mobilidade reducida, pero non o son para outros tipos de discapacidade, como a sensorial, supoñendo un claro exemplo de vulneración do dereito á igualdade de oportunidades. Se vulnera o dereito á igualdade de oportunidades das persoas con discapacidade cando se produzan discriminacións directas ou indirectas, acosos, incumprimentos das esixencias de accesibilidade e de realizar axustes razoables, así como o incumprimento das medidas de acción positiva legalmente establecidas. As persoas xordas queren dispoñer da oportunidade de gozar do lecer e da cultura en igualdade de condicións. Presentaron varios escritos á empresa CINESA, na Oficina Permanente Especializada do Consello Nacional da Discapacidade, e na Oficina de Consumo de Santiago de Compostela. Ademais están recollendo firmas para achegar a dita reclamación. Ante iso en primeiro termo requirimos información ao Concello de Santiago e á Consellería de Traballo e Benestar, que nos remitiron os seus informes. O ente local informou que subscribía “as preocupacións descritas pola Asociación de persoas Xordas de Santiago de Compostela sobre o cumprimento da lei 51/2003, de igualdade de oportunidades, non discriminación e accesibilidade universal das persoas con discapacidade. Pero engadía que os servizos sociais municipais carecen de competencias sobre as circunstancias nas que se levan a cabo as actividades culturais na cidade. Pola súa banda, a consellería so fixo constar as normas con rango de lei e regulamentario que afectan ao obxecto da queixa, o que non resultaba necesario; no entanto, non se sinalaba nada respecto da aplicación desas normas no caso concreto que tratamos, o que debera facer a consellería, por ser o órgano competente. Especialmente debería terse sinalado en que forma se entende aplicado a este caso -ou se aplicará- o previsto no art. 55 do Decreto 35/2000, do 28 de xaneiro, polo que se aproba o regulamento de desenvolvemento e execución da Lei 8/1997, do 20 de agosto, de accesibilidade e supresión de barreiras na Comunidade Autónoma de Galicia, que sinala que "as administracións públicas galegas deberán: a) Fomentar a supresión de barreiras na comunicación e sinalización no ámbito privado coa finalidade de garantir a toda a poboación o dereito á información, á comunicación, á cultura, ó ensino, á sanidade, ó emprego, ós servizos sociais e ó lecer"; non se coñecía en que se concreta tal obriga no caso das persoas xordas que desexen acudir ao cine. A resposta da consellería facía mención aos medios de comunicación públicos galegos e indicaba ao respecto que eran competencia doutro órgano autonómico; no entanto, a queixa non se refería a eles, senón ás salas de cine. A consellería sinalaba que non pode informar acerca do cumprimento das previsións legais por parte da TVG, xa que iso depende da Secretaría Xeral de Medios; no entanto, sen prexuízo da competencia dese órgano, parece claro que a consellería é competente para facer cumprir a normativa sobre a materia e por iso a obrigada a intervir. En calquera caso, dado que a cuestión non era obxecto da queixa, quedou ao marxe das actuacións que a continuación se concretan. Polo sinalado de novo nos diriximos á consellería co fin de requirir que con urxencia se facilitara aclaración sobre os extremos expostos, en concreto sobre a aplicación ás salas de cine do previsto na normativa sobre fomento da supresión de barreiras para persoas con discapacidade auditiva e para garantir o seu dereito á cultura e o lecer, e en concreto para a aplicación do previsto no art. 55 do Decreto 35/2000, que prevé que as administracións públicas galegas fomenten a supresión de barreiras na comunicación coa finalidade de garantir a toda a poboación o dereito á cultura e ó lecer". A resposta ao requirimento de aclaración sinala, basicamente, que no plan de acción integral para as persoas con discapacidade 2010-2013 se establecen medidas nas áreas de accesibilidade e cultura, deporte e tempo de lecer, e que o plan é obxecto dun seguimento anual e é un “plan aberto” á incorporación de propostas de novas medidas. Tamén se sinala que a Administración Xeral do Estado realizou medidas de fomento económico, entre elas unha liña de subvencións aos medios técnicos para achegar as películas a colectivos con discapacidade mediante a incorporación do subtitulado para a súa comprensión por persoas xordas e con discapacidade auditiva. Se engade que “poderían citarse outras medidas de fomento” e que “se está a traballar coa intensidade que as circunstancias económicas o permiten e priorizando por elo a tipoloxía das medidas de maior nivel de impacto na calidade de vida destas persoas, procurando garantir que a súa integración na sociedade sexa plena e efectiva”. Unha vez avaliados os informe achegados se deduce que se coñecen as medidas de fomento citadas, relativas á presenza de subtítulos nas películas, como vemos, pero non se concretan medidas relativas á distribución nas salas de cine, e especialmente nas sales de Santiago de Compostela e do resto de Galicia. Por tanto, resta coñecer as medidas que se deron ou se prevén nese concreto ámbito. Ao respecto é de sinalar que a normativa aplicable, tal e como sinalou a propia consellería informante, é a seguinte: - artigo 29.1 da Lei 8/1997, do 20 de agosto, de accesibilidade e supresión de barreiras na Comunidade Autónoma de Galicia: "As Administracións públicas galegas deberán promover a supresión de barreiras na comunicación e o establecemento dos mecanismos e das alternativas técnicas que lle fagan accesibles os sistemas de comunicación e sinalización a toda a poboación". - artigo 55 do Decreto 35/2000, do 28 de xaneiro, polo que se aproba o Regulamento de desenvolvemento e execución da Lei 8/1997, do 20 de agosto, de accesibilidade e supresión de barreiras na Comunidade Autónoma de Galicia: "As administracións públicas galegas deberán: a) Fomentar a supresión de barreiras na comunicación e sinalización no ámbito privado coa finalidade de garantir a toda a poboación o dereito á información, á comunicación, á cultura, ó ensino, á sanidade, ó emprego, ós servizos sociais e ó lecer". - artigo 58 do Decreto 35/2000: “1. Os organismos públicos promoverán as condicións que permitan eliminar ou paliar as dificultades de comunicación que teñen as persoas que padecen limitación auditiva. 2. Para superar as dificultades derivadas da limitación auditiva, ademais doutras técnicas de comunicación complementarias disporanse as seguintes medidas: a) Establecemento dunha clara e completa sinalización e información visual. b) Os medios de comunicación audiovisual dependentes das administracións públicas fomentarán a existencia de subtítulos ou lingua de signos nos programas informativos e culturais, debendo dispoñer polo menos dun programa informativo diario con este tipo de sistemas de comunicación. c) Nos lugares de contacto co público fomentarase a dotación de axudas e mecanismos que posibiliten a comunicación ás persoas con limitación auditiva, tales como teléfonos de texto, videoteléfonos e impactos visuais complementarias ós sinais de aviso e alarma que utilicen fontes sonoras". A interesada que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que obriga a que os poderes públicos realizarán unha política de previsión, tratamento, rehabilitación e integración dos diminuídos físicos, sensoriais e psíquicos, aos que lles prestarán a atención especializada que requiran, e ampararanos especialmente para que gocen dos dereitos que este título lles outorga a todos os cidadáns (art. 49). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considérase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte suxestión: Que se promovan as medidas precisas para facer efectivo o dereito das persoas xordas ao acceso á cultura e ao lecer no que se refire ás proxeccións cinematográficas nas salas que funcionan en Galicia. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación aceptada. 60. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 4/11/2013 debido unha valoración de dependencia (Q/5505/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª ... debido a un procedemento de dependencia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que o 21 de setembro de 2012 recoñecen a don ... unha situación de dependencia de Grao III, cunha puntuación global de 86,00 puntos. No segundo punto dos Fundamentos de Dereito infórmase dos servizos e prestacións que corresponden, entre eles prestación económica para coidados na contorna familiar. O 14 de decembro de 2012 remiten resolución de aprobación do Programa Individual de Atención no que se inclúe no Programa de Asignación de Recursos para o acceso a un servizo público de Servizo de Axuda no Fogar. A partir desa data deixan de facer efectiva a prestación, malia que na resolución do 21 de setembro de 2012 non figura que sexan excluíntes entre si os servizos e as prestacións. O 25 de xaneiro de 2013 alega que o dependente xa estaba valorado anteriormente e despois tivo o grado III e concedéronlle a prestación económica para coidados na contorna familiar; déronlle unha prestación e logo, aínda estando moito peor, quítanlla, cando é manifesta a necesidade do seu coidado constante en casa. Por iso solicitou que modifiquen o PIA e manteñan a prestación que concederon ao dependente, sinala. En ningún momento se renuncia nin á prestación nin ao servizo. O 31 de xaneiro de 2013 comunícanlle o arquivo por renuncia; é de fácil comprobación que en ningún momento renunciou a nada, sinala. Novamente solicita que revisen o expediente e se anule a resolución de arquivo de prestación posto que non houbo renuncia ningunha, e que concedan a prestación que antes tiña recoñecida, a prestación económica para coidados na contorna familiar, que é a que se necesita neste caso debido á situación do dependente, e que foi outorgada previamente. Ante iso requirimos información en diferentes ocasións a esa consellería, que xa nola remitiu. En primeiro termo confirmouse en parte o exposto pola queixa, isto é, que se atribuíu un PIA de Servizo de Axuda no Fogar, que dera lugar á inclusión na correspondente lista de espera para a efectividade da prestación por parte do Concello de Vilagarcía de Arousa, e que despois déuselle de baixa nesa lista, ao parecer non polo expresado por escrito, senón pola alerta que se deriva da advertencia do concello de que non desexaba recibir ese concreto servizo, alerta dada por quen era o que debera prestar o servizo de axuda pendente. No entanto, descártase que antes lle fora asignado outro servizo ou prestación, como sinala a queixa; non se dera ese PIA que supón a interesada, senón a mención dos posibles servizos ou prestacións, que en último termo se concretan pola decisión da propia administración despois de coñecer o pedido e de recadar o criterio dos técnicos. Debe resaltarse que aínda que se dea a participación dos afectados na orientación do servizo ou prestación, o que finalmente corresponda é decisión da propia administración mediante a aplicación do criterio técnico indicado. A consellería aludía á preferencia dos servizos sobre as prestacións económicas, circunstancia esta prevista na normativa vixente. Efectivamente, a Lei de Dependencia (art. 14.2) sinala que “los servicios del Catálogo del artículo 15 tendrán carácter prioritario y se prestarán a través de la oferta pública de la Red de Servicios Sociales por las respectivas Comunidades Autónomas mediante centros y servicios públicos o privados concertados debidamente acreditados.”; o art. 17.1 sinala que “la prestación económica, que tendrá carácter periódico, se reconocerá, en los términos que se establezca, únicamente cuando no sea posible el acceso a un servicio público o concertado de atención y cuidado”; e o art. 18.1 sinala que “excepcionalmente, cuando el beneficiario esté siendo atendido por su entorno familiar, y se reúnan las condiciones establecidas en el artículo 14.4, se reconocerá una prestación económica para cuidados familiares”. Pola súa banda, o art. 36 do Decreto 15/2010 sinala que os servizos do catálogo terán carácter prioritario. Por tanto, o arquivo pareceu realizado adecuadamente, posto que o servizo asignado resulta escaso, razón pola cal, para o caso de non desexarse o mesmo é perfectamente lóxico que se ofreza a praza a outro potencial usuario. O concello advertiu desa renuncia. Constaba que fora presentada unha reclamación contra o PIA na que reclamábase de novo a prestación económica para coidados no entorno (rexistro do portelo único en Vilagarcía, de 25 de xaneiro de 2013, reiterado no mesmo rexistro o 22 de febreiro). O informe da consellería non sinalou nada respecto da preceptiva resposta ao recurso ou reclamación; restaba esa resposta e nela debera responderse ás alegacións, en concreto á posibilidade (excepcional) de considerar a prestación económica -aínda que con carácter excepcional, sen embargo podería outorgarse se dérase neste caso concreto ese carácter-; por tanto, debera motivarse suficientemente a inexistencia dese carácter excepcional ou, no seu caso, rectificarse (vía recurso) o resolto. Polo exposto requirimos aclaración, que foi remitida recentemente. Nela, despois de mencionar aspectos xa concretados anteriormente, no que se refire ao recurso pendente se sinala que “o volume de xestión non permite resolver (os recursos) coa premura necesaria, sendo que neste momento o seu expediente está en fase de estudo. Os recursos de alzada se van resolvendo por estrita orde de entrada”. A consellería confirma que o recurso non se resolveu, a pesar de que hai tempo que xa venceu o prazo para iso, e nin tan sequera indica unha data aproximada de pronta resolución. O prazo para esta, de acordo co previsto no art. 115.2 da Lei 30/1992, de RXAP-PAC, é de 3 meses. Non pode xustificarse a falta de resolución expresa nas previsións de silencio negativo ao respecto (tamén art. 115.2 da Lei 30/1992). O transcurso do prazo e as previsións respecto das consecuencias do silencio só pode entenderse como unha garantía para o cidadán afectado polo atraso, que nese caso escollerá entre acudir á xurisdición contenciosa-administrativa en contra da resolución presunta ou esperar o cumprimento da obriga da administración de resolver. Polo tanto, en ningún caso a administración pode alegar esta circunstancia como escusa ou atenuante da súa abstención, ao permanecer a súa obriga de resolución (art. 42.1 da Lei 30/1992). A interesada que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41) e a promoción do benestar dos cidadáns da terceira idade mediante un sistema de servizos sociais que atenda os seus problemas específicos de saúde, vivenda, cultura e ocio (art. 50). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se resolva sobre o recurso pendente e con el sobre a impugnación da última valoración de dependencia, posto que se atopa retrasado, de acordo co prazo legalmente previsto. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación pendente de resposta. 61. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar o 6/11/2013 debido a un procedemento de dependencia (Q/12989/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª. ... relativo a un procedemento de dependencia. No seu escrito, esencialmente, indícanos que o 19/06/09 solicitou a valoración da súa filla Dª ..., DNI … a efectos de percibir as axudas e prestacións previstas na Lei 39/2006, de dependencia. Ata a data, pese a habérselle recoñecido o seu grao e nivel de dependencia, non se recibiu ningún tipo de axuda ou prestación. No seu momento solicitouse unha axuda económica para coidados no entorno familiar da que nunca tiveron noticias, excepto as da súa denegación sen coñecer os motivos. Na actualidade leva un ano na lista de espera para o servizo de axuda no fogar, ó cal segundo lles indican os servizos sociais do concello, ten poucas posibilidades de acceder. O art. 14 da lei di que as persoas que sexan declaradas dependentes poderán recibir a) directamente servizos, prestados a través da oferta pública da Rede de Servizos Sociais das Comunidades Autónomas, mediante centros servizos públicos ou privados concertados b) de non ser posible a atención mediante un servizo, poderase recibir unha prestación económica, de carácter periódico. Deberá estar vinculada á adquisición de un servizo que se determine adecuado para as necesidades da persoa beneficiaria c) con carácter excepcional poderase recibir unha prestación económica para ser atendido por coidadores non profesionais: familiares da persoa dependente. E a Lei tamén di que de acordo co Real Decreto Lei 20/2012 de 13 de agosto, a efectividade do dereito ás prestacións de dependencia exercitarase progresivamente, de acordo co seguinte calendario: ... no terceiro e cuarto ano (2010-2011) a quen sexa valorados en Grados II de dependencia severa, nivel 1 -que é o que ten recoñecido a súa filla-. Pese á claridade da Lei e de cumprir os requisitos, non teñen obtido nada. Reclama unha xusta resolución ou que lle sexan satisfeitas todas as cantidades económicas ás que poida ter dereito en concepto de atrasos. Ante iso requirimos información a esa consellería, que xa nola remitiu. Coa información aportada se confirma o expresado pola interesada na súa queixa, isto é, que o expediente se atopa moi demorado, posto que foi iniciado en xuño de 2010, se aprobou o PIA en outubro de 2012, pero sen embargo non se deu efectividade ao mesmo, posto que a afectada se atopa nunha lista de espera para a asignación definitiva do servizo dende entón, hai mais dun ano. Á vista do indicado puxémonos en comunicación directa co concello, onde nos informaron de que a lista para ese servizo, que xestiona a Xunta, é moi ampla en A Estrada e a afectada se atopa no nº 15, co que é previsible que sega sen acceder ao servizo por tempo indeterminado. A consellería tampouco anuncia cando se dará efectividade ao servizo, a pesar de que trátase de dar cumprimento a unha resolución propia. Ao respecto desa efectividade a administración autonómica atribúe a responsabilidade ao concello por tratarse dun servizo xestionado polo ente local; no entanto, tal e como dixemos, trátase de dar efectividade a unha resolución autonómica, polo que en último termo a consellería debera procurar o seu cumprimento; ademais, a conformación dos medios dispoñibles para a atención do servizo se fai de forma concertada por ambas administración, posto que ambas participan en diferentes aspectos do mesmo, sendo responsabilidade da administración autonómica financiar de forma principal o servizo e tamén supervisar a suficiencia do mesmo -xunto co concello- en razón das necesidades, derivadas da incorporación de usuarios con dereito a el. Como vemos, neste caso a consellería non da conta de previsións adecuadas para ter adaptado ou adaptar a oferta de prazas á ampla lista de espera que consta, co que o previsible é que o problema continúe, o particular que se trata na queixa e tamén o que de forma xeral afecta ao resto dos afectados incluídos na lista. O expediente debera atoparse resolto e con efectividade nos prazos previstos. As demoras prexudican gravemente aos cidadáns afectados, que polas circunstancias que no seu momento acreditaron precisan atención de maneira perentoria. Por iso, esta reclamación, como todas as abundantes queixas por este motivo, reflicte un importante grao de desgusto, o que resulta perfectamente comprensible. Os dependentes, familiares e coidadores mostran a súa desconformidade co atraso constatado na tramitación do expediente, é dicir, porque a avaliación e/ou o recoñecemento non se fixeran, a pesar do tempo transcorrido. A interesada que reclamou por esta forma de actuar demanda a preservación de intereses especialmente protexidos na Constitución Española, que ampara os dereitos á asistencia e prestacións sociais suficientes ante situacións de necesidade (art. 41). Como consecuencia do anterior, os poderes públicos, entre eles a administración autonómica, teñen a obrigación principal de protexer os dereitos mencionados, segundo o establecido no artigo 53 do Texto Fundamental. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Traballo e Benestar a seguinte recomendación: Que con urxencia se dea efectividade ao programa individual de atención aprobado para a atención da dependencia da persoa afectada polo obxecto da presente queixa, posto que se atopa moi demorada, de tal maneira que non se produzan prexuízos aos cidadáns. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación pendente de resposta. V- CONSIDERACIÓNS FINAIS As queixas por motivos sociais diminuíron en número. Porén, dedicámoslles unha atención preferente debido ás situacións que reflectían, á confirmación dun bo número delas, moitas sobre retrasos en materia de dependencia e axudas sociais, e á necesidade evidente de darlles rápida solución. Ademais, nun importante número de supostos coñecidos nesta área tratábase de restaurar aspectos que afectaban aos dereitos humanos dos prexudicados, como sucedeu en moitos casos nos que se reclamaba a efectividade dos dereitos das persoas con discapacidade. A maioría das veces a resposta da administración resultou satisfactoria e con iso logrouse restablecer o dereito ou iniciouse o proceso para lograr o seu restablecemento. A través do curso das queixas apreciamos as graves consecuencias da crise, que obrigou a moitas persoas a pedir auxilio das administracións e as organizacións solidarias. Reclamamos das primeiras que se produzan os incrementos orzamentarios precisos para atender esas necesidades crecentes, o que tivo unha resposta positiva, como reflicte o informe. Porén, este incremento non foi suficiente para atender nos prazos requiridos todas as solicitudes de prestacións, rendas sociais ou axudas, como tamén reflectimos. Con iso, o rol das organizacións de axuda social, como Cáritas, Cruz Vermella, bancos de alimentos, etc., resulta imprescindible para atenuar os retrasos e demais carencias das administracións. O dereito á vivenda foi un dos máis prexudicados pola crise, ao que se uniu a pobreza enerxética que sofren moitos fogares debido á subida dos prezos da enerxía e á diminución de moitas economías domésticas. En materia de dependencia seguen apreciándose importantes incumprimentos, aínda que houbo menos queixas e por tanto tamén menos resolucións dirixidas por este motivo. Conseguimos a rectificación da actuación da administración nun bo número de ocasións, aínda que aínda resultan insuficientes, posto que noutros casos non se dá efectividade ás nosas recomendacións. Apreciamos que continúan os retrasos nos procedementos, sobre todo á hora de facer efectivos os servizos, e que os dereitos recoñecidos na lei de dependencia aínda non se fixeron efectivos para moitas persoas. En materia de discapacidade, apréciase un aumento da concienciación das propias persoas con discapacidade acerca dos seus propios dereitos e un evidente progreso legal (Convención das Nacións Unidas sobre os seus dereitos, Lei 26/2011, de adaptación á Convención, Real Decreto Lexislativo 1/2013, polo que se aproba o Texto Refundido da Lei Xeral de dereitos das persoas con discapacidade e da súa inclusión social…), o que trae consigo un aumento das súas lexítimas reclamacións e por tanto tamén das súas queixas, normalmente xustificadas, segundo comprobamos ao analizar aspectos como a accesibilidade nas rúas, os edificios, os medios de transporte ou o fomento do goce inclusivo do ocio, o deporte e a cultura, dereitos aínda sen plena efectividade. En canto á mobilidade das persoas con discapacidade, as moitas reclamacións recibidas contra o 065 deron lugar a actuacións de diferente tipo e resolucións para corrixir as carencias apreciadas. A Consellería de Traballo e Benestar recoñeceu esas carencias e na actualidade realiza unha reforma do servizo que aínda non se concretou en todos os seus termos e á que permanecemos atentos. Co informe monográfico titulado Os dereitos das persoas con discapacidade intelectual en Galicia realizamos unha análise da situación deste colectivo especialmente vulnerable e describimos os aspectos da súa vida no que resulta necesaria a promoción e protección dos seus dereitos. ÁREA DE EMIGRACIÓN E TRABALLO I- INTRODUCION A área de inmigración e traballo subdivídese en catro subáreas: emigración e inmigración, traballo, seguridade social e outros. Hai que sinalar de principio que nesta área se recibe unha porcentaxe importante de queixas cuxa competencia corresponde ao Defensor del Pueblo xa que, pola materia que se contempla no apartado de traballo e seguridade social, boa parte das actuacións administrativas obxecto de supervisión correspóndense con órganos dependentes do Estado, concretamente e na súa maior parte, do Ministerio de Trabajo y Seguridad Social (solicitude de pensións, prestacións de desemprego, recoñecemento de incapacidades, etc.). Así, no que se refire ás subáreas de traballo e seguridade social, de conformidade co establecido na Constitución Española, o Estado ten competencia exclusiva sobre a lexislación laboral, sen prexuízo da súa execución polos órganos das comunidades autónomas (artigo 149.1.7º). No artigo 29.1 do Estatuto de Autonomía establécese que corresponde á Comunidade Autónoma a execución da lexislación do Estado en materia laboral, asumindo as facultades, competencias e servizos que neste ámbito, e a nivel de execución, ostenta actualmente o Estado con respecto ás relacións laborais, sen prexuízo da alta inspección deste. Así mesmo, o artigo 33.2 do Estatuto establece que en materia de seguridade social corresponderá á Comunidade Autónoma o desenvolvemento lexislativo e a execución da lexislación básica do Estado, salvo as normas que configuran o réxime económico desta. Segundo o exposto a gran maioría das queixas que foron atendidas nesta área refírense a cuestións cuxa competencia lle corresponde ao Servizo público de Emprego de Galicia, de forma que se admiten a trámite para seguir o procedemento habitual de investigación aquelas queixas relativas á procura de emprego e accións de formación, ambos trámites dependentes do Servizo Público de Emprego de Galicia estrutura pública dependente da Xunta de Galicia que integra e coordina todas aquelas unidades da administración autonómica que prestan servizos ou exercen funcións no ámbito das políticas activas de emprego, dentro do marco territorial da nosa Comunidade Autónoma. Cunha descrición sinxela, enténdese por políticas activas de emprego o conxunto de actuacións desenvolvidas pola administración autonómica nos ámbitos da orientación laboral, da mellora da capacitación das persoas demandantes e traballadoras proporcionándolles formación e experiencia profesional, e da intermediación entre ofertas e demandas; e todo isto para mellorar as posibilidades de acceso ao emprego por parte das persoas desempregadas, ou adaptar e actualizar os coñecementos e habilidades das persoas traballadoras que desexen mellorar o seu emprego. Ademais da estrutura administrativa, na actualidade o Servizo Público de Emprego de Galicia apóiase en entidades colaboradoras en materia de orientación laboral e captación de ofertas de emprego, aproximando máis ao territorio e ás particularidades de cada localización ou desenvolvemento destes servizos. Polo demais, e para asegurar a igualdade de oportunidades a todas as persoas usuarias, o Servizo Público de Emprego de Galicia está integrado no proxecto de Sistemas de Información dos Servizos Públicos de Emprego de España (proxecto SISPE), no que se integran os servizos públicos de emprego doutras comunidades autónomas así como o propio Servizo Público de Emprego Estatal, de modo que toda a información e actuacións desenvolvidas no ámbito da xestión de Políticas Activas de Emprego en Galicia parte dun marco de coordinación global. A continuación recollemos as principais modificacións normativas que se produciron nesta área durante o ano 2013. Real Decreto-lei 1/2013 polo que se prorroga o programa de recualificación profesional das persoas que esgoten a súa protección por desemprego e se adoptan outras medidas urxentes para o emprego e a protección social das persoas desempregadas. Entre as medidas que se contemplan destaca a prórroga do programa de recualificación profesional das persoas que esgoten a súa protección por desemprego e a previsión da súa continuidade en tanto permanezan as circunstancias que o xustifican. Ademais, regúlanse outras accións como a dirixida aos traballadores eventuais agrarios das Comunidades Autónomas de Andalucía e Estremadura que padeceron os efectos da seca, a reposición do dereito ás prestacións por desemprego para os traballadores afectados pola suspensión do seu contrato de traballo ou a redución da súa xornada cuxo contrato se vexa extinguido posteriormente por determinadas causas obxectivas e a prórroga do prazo para implementar a plena efectividade da formación inherente aos contratos para a formación e a aprendizaxe. Real Decreto-lei 5/2013, de medidas para favorecer a continuidade da vida laboral dos traballadores de maior idade e promover o envellecemento activo. Ten como fin favorecer a continuidade da vida laboral de traballadores de maior idade, promover o envellecemento activo e reforzar o sistema de pensións. Introdúcense modificacións en materia de xubilación anticipada e parcial, loita contra a discriminación por idade e a compatibilidade entre traballo e pensións. En canto á xubilación anticipada, fai distinción entre se esta se produce por cesamento do traballo non imputable á vontade do traballador ou se se produce por vontade do interesado. Respecto da xubilación parcial, modifícase a regulación dos contratos de substitución e a tempo parcial. Na loita contra a discriminación por idade modifícanse requisitos para esixir as achegas económicas por despedimentos de traballadores de cincuenta anos ou máis en empresas con beneficios, co fin de desincentivar despedimentos deste colectivo. Esta norma favorece o alongamento da vida laboral activa coa compatibilidade entre a percepción por xubilación e por traballo, con reducións na pensión e a cotización. Estas e outras medidas introducen cambios no ámbito da Seguridade Social e das políticas de emprego. Real Decreto-lei 11/2013, para a protección dos traballadores a tempo parcial e outras medidas urxentes na orde económica e social. Introduce importantes modificacións en materia de procedementos colectivos de negociación, en materia de protección social do contrato a tempo parcial, e na regulación da prestación por desemprego. Esta norma ten varios obxectivos, e no que á especialidade laboral interesa, cabe destacar a resposta á declaración de inconstitucionalidade da regra aplicable ao cómputo de cotizacións dos traballadores a tempo parcial, así como dotar de maior seguridade xurídica os procedementos colectivos de reestruturación empresarial, ante as diferentes sentenzas ditadas na materia desde a entrada en vigor da reforma laboral. Real Decreto-lei 16/2013, de medidas para favorecer a contratación estable e mellorar a empregabilidade dos traballadores. A finalidade desta norma é potenciar o traballo a tempo parcial como ferramenta dinamizadora do mercado de traballo e creadora de emprego, para o que se simplifica o seu réxime xurídico, incorporándolle cambios dirixidos a que as empresas recorran en maior medida ao traballo a tempo parcial como mecanismo para unha composición dos cadros de persoal adaptado ás circunstancias económicas e produtivas. O contido máis relevante deste real decreto-lei é que introduce diversas modificacións no Estatuto dos Traballadores, para flexibilizar o contrato de traballo a tempo parcial, en concreto, modifica os apartados 4 e 5 do art. 12; os apartados 1 e 3 do art. 14; o apartado 2 do art. 34 e o apartado 5 do art. 37. Por unha banda, desaparece a posibilidade de que os traballadores contratados a tempo parcial poidan realizar horas extraordinarias, salvo os supostos previstos no artigo 35.3 do Estatuto dos Traballadores. Doutra banda, modifícase o réxime das horas complementarias, para flexibilizalo, de modo que se reduce o prazo de preaviso para a realización de tales horas, e increméntase o número de horas complementarias que poden realizarse: a) Dentro das horas complementarias establécese unha distinción entre as pactadas, de realización obrigatoria para o traballador cando asinase o preceptivo pacto, e as voluntarias, que unicamente poden ser ofrecidas pola empresa nos contratos que teñan unha duración indefinida e que, como a súa denominación indica, son de realización voluntaria para o traballador. b) Só caberá a realización de horas complementarias se a xornada ordinaria establecida no contrato é de polo menos dez horas semanais, en cómputo anual. Por último, establécese unha obrigación de rexistro da xornada dos traballadores a tempo parcial. En canto á distribución irregular da xornada, o réxime de compensación das diferenzas de horas, por exceso ou por defecto, será o que pacten as partes, establecéndose que en defecto de pacto as diferenzas débense compensar no prazo de doce meses desde que se produzan. Ademais, establécese que o período de proba dos contratos de duración determinada do artigo 15 do Estatuto dos Traballadores cuxa duración non sexa superior a seis meses, non poderá exceder dun mes, salvo que o convenio colectivo de aplicación prevexa outra cousa e actualízase o réxime de interrupción do período de proba, ampliándoo a outras situacións relacionadas coa maternidade e a paternidade. Por último, amplíase desde os oito ata os doce anos a idade do menor cuxa garda legal pode xustificar unha redución da xornada do traballo diario, coa diminución proporcional do salario. O artigo 2º modifica os apartados 2, 4, 5 e 9 do art. 4 da Lei 3/2012, de medidas urxentes para a reforma do mercado laboral, para facer posible a celebración do contrato de traballo por tempo indefinido de apoio aos emprendedores a tempo parcial. Como consecuencia, adáptase a esa posibilidade todo o relativo a bonificacións e incentivos fiscais, que en caso de contrato a tempo parcial gozaranse de modo proporcional á xornada pactada. O artigo 3 inclúe medidas referidas ao contrato de traballo en prácticas. Por unha banda, modifica os artigos 6.2; 7.1 e 10.2 da Lei 14/1994, pola que se regulan as empresas de traballo temporal, para posibilitar que estas cedan a empresas usuarias traballadores contratados baixo a modalidade de contrato de traballo en prácticas, en liña con recentes modificacións normativas que xa fixeron posible a cesión de traballadores con contrato de traballo para a formación e a aprendizaxe. Doutra banda, modifica o art. 7.2 da Lei 3/2012 citada, para estender as bonificacións por transformación en indefinidos de contratos en prácticas ás empresas usuarias que, sen solución de continuidade, concerten un contrato de traballo por tempo indefinido con traballadores en prácticas cedidos por unha empresa de traballo temporal. O artigo 4º concreta qué se entenderá por sector de actividade para os efectos de celebración do contrato de traballo a tempo parcial con vinculación formativa, para o que modifica o apartado 2 do artigo 9 da Lei 11/2013, de medidas de apoio ao emprendedor e de estímulo do crecemento e da creación de emprego. O artigo 5º precisa o concepto de grupo de empresas aos sos efectos da norma en materia de achegas económicas por despedimentos que afecten a traballadores de cincuenta ou máis anos, para o que engade un novo parágrafo ao final do apartado 1 da disposición adicional décimo sexta da Lei 27/2011, sobre actualización, adecuación e modernización do sistema de Seguridade Social. Con esta medida permítese que as multinacionais que empreguen a 100 ou máis traballadores en España e expoñan un expediente de regulación de emprego ou prexubilen traballadores invocando perdas no noso país aínda que obtivesen beneficios a nivel global, non estean obrigadas a realizar a achega equivalente á prestación por desemprego dos traballadores maiores de 50 anos afectados polas ditas medidas. A disposición adicional primeira prevé a redución, nun 1 %, do tipo de cotización por desemprego para os contratos de duración determinada a tempo parcial: o tipo de cotización será do 8,30 por 100, do que o 6,70 por 100 será a cargo do empresario e o 1,60 por 100 a cargo do traballador. A disposición adicional segunda aproxima en materia de cotización o tratamento dos traballadores incluídos no Réxime Especial dos Traballadores por Conta Propia ou Autónomos que nalgún momento de cada exercicio económico e de maneira simultánea tivesen contratado ao seu servizo un número de traballadores por conta allea igual ou superior a dez, ao establecido para os traballadores incluídos no Réxime Xeral. A disposición transitoria única prevé que o réxime de horas complementarias pactado con anterioridade á entrada en vigor deste real decreto-lei continúe sendo de aplicación nos contratos vixentes á devandita data salvo que as partes acorden modificalo nos termos establecidos na nova regulación, e que os períodos de proba que se concertaron con anterioridade á entrada en vigor deste real decreto-lei continúen rexéndose pola normativa legal ou convencional conforme á que se celebraron. As disposicións finais segunda e sexta teñen por obxecto posibilitar a celebración de contratos para a formación e a aprendizaxe non vinculados a certificados de profesionalidade ou títulos de formación profesional ata o 31 de decembro de 2014. A actividade formativa inherente a estes contratos poderá seguir estando constituída, transitoriamente, polos contidos mínimos orientativos establecidos no ficheiro de especialidades formativas. A disposición final terceira modifica o artigo 109 do texto refundido da Lei Xeral da Seguridade Social, para incluír na base de cotización as remuneracións en especie percibidas polos traballadores e para excluír desta as asignacións da empresa destinadas a formación e estudos dos traballadores cando tales estudos veñan esixidos polas actividades ou as características dos postos de traballo. A disposición final cuarta modifica o texto refundido da Lei do Imposto sobre Sociedades, aprobado polo Real Decreto Lexislativo 4/2004, para aclarar que as deducións por creación de emprego previstas no artigo 43.4 da devandita norma, no suposto de contratos a tempo parcial, aplicaranse de maneira proporcional á xornada de traballo pactada no contrato. A disposición final quinta modifica o Real Decreto 1620/2011, polo que se regula a relación laboral de carácter especial do servizo do fogar familiar, coa finalidade de excluír, respecto dos traballadores contratados a tempo parcial incluídos dentro do ámbito de aplicación do mencionado real decreto, a aplicación das obrigacións de rexistro da xornada que pasan a incluírse no artigo 12.5.h) do Estatuto dos Traballadores. Por último, a disposición derrogatoria única derrogada expresamente o apartado 3 da disposición adicional sétima do texto refundido da Lei Xeral da Seguridade Social, ademais de cantas normas de igual ou inferior rango se opoñan ou contradigan ao disposto neste real decreto-lei. No que respecta ao outro gran subapartado desta área, emigración e inmigración, as competencias están asignadas ao Ministerio del Interior en relación coas queixas relativas a permisos de traballo e residencia ou renovación de pasaporte, que son as reclamacións máis habituais desta subárea. En canto aos expedientes de queixas admitidas a trámite polo Valedor do Pobo trátase na súa maioría de asuntos relativos á solicitude e trámite de subvencións e axudas, que do mesmo xeito que o exercicio anterior, no ano 2013 vese afectado pola difícil conxuntura económica de crise actual, ao padecer neste ámbito, axustes que supoñen a diminución dos importes orzamentarios destinados a tales fins. A Xunta de Galicia durante o ano 2013 aprobou actuacións para promover o retorno das persoas emigrantes e dos seus familiares a través do fomento do autoemprego e a actividade emprendedora, subvencionando os gastos iniciais que supón o establecemento como traballadores autónomos ou por conta propia, ou como socios traballadores de sociedades laborais ou cooperativas de traballo asociado. Tamén se abriu unha liña de axudas extraordinarias a emigrantes galegos retornados e aos seus familiares cuxo obxecto é a concesión de axudas extraordinarias e non periódicas dirixidas aos emigrantes galegos retornados e aos seus familiares, para colaborar nos gastos extraordinarios que se derivan do retorno a Galicia, traslado de enseres, gastos da viaxe de retorno e tradución e legalización de documentos. Outro exemplo é o programa Reencontros na casa que está orientado a promover o contacto dos galegos residentes no exterior coa súa terra e cos seus familiares, fortalecendo así os vínculos de unión con Galicia. En este tipo de cuestións a administración galega ten capacidade de actuación. E por iso, poden xurdir discrepancias co administrado que sexan obxecto da nosa supervisión. II- DATOS CUANTITATIVOS En 2013 rexistrouse a entrada de 64 queixas, todas elas individuais, cuxo estado de tramitación é o seguinte: Total reclamantes Total asuntos Iniciadas 64 64 Admitidas 35 55 % 35 55 % Non admitidas 27 42 % 27 42 % Remitidas ao Defensor del Pueblo 2 3 % 2 3 % Das queixas que foron admitidas, o seu estado é o seguinte: Total reclamantes Total asuntos Concluídas 32 92 % 32 92 % En trámite 3 8 % 3 8 % Durante o exercicio 2013 tamén foron obxecto de trámite varias queixas presentadas en anos anteriores. O seu estado é o seguinte: Ano de presentación En trámite a 31-12-2012 Reabertas Total Resoltas En trámite ao 31-12-2013 2012 7 0 7 7 0 III- ACTIVIDADE DE SUPERVISIÓN Como consta no apartado inmediatamente anterior, o número de queixas admitidas a trámite no ano 2013 elévase a un total de 35, sendo as máis numerosas aquelas que se refiren sobre todo a emprego, centradas principalmente en cursos de formación e as axudas ás iniciativas emprendedoras e de emprego, mentres que as referentes a seguridade social e migración resultan menos relevantes, pois como xa comentamos na introdución, correspóndese cunha materia cuxo principal ámbito de actuación é de carácter estatal pertencendo ao Ministerio de Empleo y Seguridad Social as competencias nestas cuestións. Recibíronse numerosos escritos relativos a prestacións por desemprego, funcionamento das oficinas do Servizo Público de Emprego (así como exemplo os expedientes Q/362/13 e 298/13), pensións do Instituto Nacional y de la Seguridad Social (expedientes 784/13 e 826/13), recoñecementos de incapacidade temporal (así o expediente Q/13535/13), funcionamento do Fondo de Garantía Salarial (Fogasa) etc. En todos os casos, informouse debidamente ao cidadán do ámbito competencial da queixa, facilitándolle os datos de contacto para dirixir o seu escrito ao Defensor del Pueblo, pois é esta institución a que ten capacidade para a súa tramitación. Como exemplo do anterior, referenciar os expedientes Q/12471/13 e Q/12920/13. No primeiro deles o interesado expoñíanos que había xa un ano que reclamara o pago polo Fogasa da débeda de salarios recoñecida xudicialmente por sentenza firme do mes de setembro do ano 2012, sen que ata ese momento se solucionase. No expediente Q/12920/13, o cidadán afectado comunicábanos que se estaba producindo un gran atraso de máis dun ano na reclamación que presentara ante o Fogasa respecto do aboamento de cantidades derivado de expediente de regulación de emprego da empresa na que prestaba os seus servizos. Procedendo de igual maneira que no anterior informóuselle detalladamente de onde tería que tramitalo. Indicóuselle ao cidadán ante quen debía presentar a queixa e os datos necesarios para formular esa reclamación. 1. Traballo A) Cursos de formación Introducíndonos en materia competencial galega, podemos lembrar aquí varias queixas recibidas no ano 2013 relativas a cursos de formación cuxa xestión pertence ao Servizo Público de Emprego de Galicia, dentro do ámbito das políticas activas de emprego ás que aludimos ao comezo da exposición desta área. Nesta liña, iniciáronse expedientes de queixa polo funcionamento dos procesos e convocatorias para participar en cursos formativos e de selección de postos de traballo, En concreto hai que mencionar o expediente Q/5440/13, no que o interesado, director dunha escola de formación, manifestaba a súa desconformidade por que a Consellería de Traballo e Benestar non contestara aos escritos de solicitude de información sobre determinadas puntuacións de valoración dos cursos por aquela impartida, a comparativa coa puntuación obtida polo resto dos centros que actúan en área territorial local. Tamén solicitaba se le informase acerca do estudo de especialidades priorizadas para as comarcas de Galicia e o importe polo que se concederon os cursos aos centros. Solicitado o correspondente informe á consellería, esta achegounos as copias das detalladas respostas que remitira ao interesado na que se trataban todos os extremos por el expostos tanto polo Servizo de Emprego e Formación de Vigo como por aquelas cuestións que competen a servizos centrais daquel departamento, polo que entendemos que non se trataba dun caso de mala administración. Recollemos tamén o caso dun profesor que impartiu cursos de formación por encargo dunha asociación de cooperativas á que lle eran encomendadas actividades de formación pola administración autonómica. O interesado no expediente Q/832/13, expoñíanos a súa preocupación polo atraso no aboamento dos seus emolumentos. Iniciada a nosa investigación sumaria e informal, deunos resposta por parte da consellería afectada que realizou os trámites de mediación precisos para que se resolvese favorablemente esta situación para o cidadán interesado. Da casuística das queixas recibidas neste exercicio 2013, dedúcese que na súa gran maioría non se aprecian actuacións irregulares da administración en sentido estrito. Con todo, debe facerse unha reflexión relativa ao ámbito máis subxectivo dos casos, pois nas circunstancias que vivimos, cunha conxuntura económica complexa e socialmente sensible, que provoca situacións difíciles de acceso ao mercado de traballo, por parte do persoal á fronte dos servizos públicos debe facerse un esforzo de meticulosidade e supervisión de forma que as persoas afectadas en procesos deste tipo competencial vexan as súas expectativas e oportunidades atendidas, independentemente do resultado final. É importante igualmente que o trato dispensado aos administrados, neste caso, demandantes de emprego e formación, non sexa unicamente correcto e atento, senón tamén compresivo coas, moitas veces, delicadas situacións derivadas deste escenario socio económico. B) Ofertas de emprego En canto á xestión de ofertas de emprego que compete á Xunta de Galicia, temos que mencionar a correcta actuación da administración na queixa (Q/3990/13) pola que se pon de manifesto a desconformidade do interesado coa metodoloxía de traballo do proceso de intermediación entre ofertas e demandas de emprego que realiza o Servizo Público de Emprego de Galicia alegando unha exclusión automática en función da distancia quilométrica do seu domicilio ao centro de traballo da empresa ou entidade ofertante, neste caso o Concello de Foz. De acordo co informe recibido, o sistema informático do Servizo Público de Emprego non exclúe automaticamente a ningún demandante en función da distancia quilométrica entre o domicilio do solicitante e o centro de traballo da empresa ou entidade ofertante. Conxúganse aquí as solicitudes e eleccións xeográficas de intermediación indicadas polos demandantes de emprego nas súas demandas coas ofertas de emprego recibidas, en función tamén das peticións feitas polos respectivos ofertantes de emprego, neste caso pedíanse candidatos pertencentes ao Concello de Foz, sendo o interesado do Valadouro. Na queixa Q/149/13 o interesado expoñía a súa desconformidade co procedemento de selección de persoal e elaboración da bolsa de emprego municipal do Concello de Marín, por entendelo afectado por presuntas irregularidades e anomalías que conculcarían os seus dereitos constitucionais. Presentado o escrito de petición de suspensión do procedemento indicaba que non se resolveu e seguiuse co desenvolvemento ordinario do proceso. Iniciada a nosa investigación, o concello remite informe e copias de escritos do presidente do tribunal selectivo para a formación da bolsa de emprego no que se recollen as acusacións vertidas polo interesado desta queixa descualificando o labor dese tribunal e, entendendo que puidesen ser constitutivas dalgún tipo penal, rogaba o traslado dos mesmos á autoridade pertinente, neste caso, ao Ministerio Fiscal. Producida esta actuación e estando pendente de pronunciamento polo Ministerio Público, de acordo coas nosas normas reguladoras, procedemos ao arquivo deste expediente comunicándollo así ao interesado. C) Axudas e subvencións en materia de emprego Por último, en materia de traballo, destaca un conxunto de queixas (Q/396/13, Q/489/13, Q/508/13, Q/825/13, Q/13542/13 e Q714501/13) relativas á denegación de axudas convocadas ao amparo da Orde de 19 de agosto de 2013, pola que se establecen as bases reguladoras do programa das iniciativas emprendedoras e de emprego (I+E+E), cofinanciado polo Fondo Social Europeo e procédese á súa convocatoria para o ano 2013, dentro das políticas da Xunta de Galicia para a promoción do emprego autónomo. Tanto o preámbulo como o artigo 16.1 da mencionada Orde de convocatoria dispón que "o procedemento de concesión das subvencións recollidas nesta orde axustarase ao disposto no artigo 19.2 da Lei 9/2007, do 13 de xuño, de subvencións de Galicia, dado que polo obxecto e finalidade da subvención non resulta necesario realizar a comparación e prelación das solicitudes presentadas nun único procedemento.” De acordo co establecido nesta norma, non se aprecia infracción do ordenamento xurídico por parte da Consellería de Traballo e Benestar na decisión de non concesión da axuda, xa que o mencionado artigo 19.2 da lei galega de subvencións dispón efectivamente que “as bases reguladoras poderán excepcionar do requisito de fixar unha orde de prelación entre as solicitudes presentadas que reúnan os requisitos establecidos cando, polo obxecto e finalidade da subvención, non sexa necesario realizar a comparación e prelación das solicitudes presentadas nun único procedemento ata a finalización do crédito orzamentario coas garantías previstas no artigo 31.4 da presente Lei.” O citado artigo 31.4 da lei establece que “cando o procedemento administrativo establecido non leve consigo a finalización do crédito nun só acto de concesión, senón que a súa disposición se realice en actos sucesivos, o órgano xestor deberá publicar, na forma que regulamentariamente se estableza, a finalización da partida orzamentaria asignada e a inadmisión de posteriores solicitudes destinadas a participar deste, salvo que proceda o previsto no apartado 2 deste artigo.” Pola súa banda este apartado dispón que “non poderán outorgarse subvencións por contía superior á que se determine na convocatoria sen que se realice unha nova convocatoria, salvo que se produza o incremento dos créditos derivados de (...) unha xeración, ampliación ou incorporación de crédito (…) remanentes de crédito doutras convocatorias financiadas con cargo ao mesmo crédito, ou a créditos incluídos no mesmo programa ou en programas do mesmo servizo.” Así, para o ano 2013 o crédito orzamentario inicial que financia esta Orde foi de 4.445.360,00 euros, substancialmente superior ao exercicio anterior do 2012, que contemplaba un crédito inicial (ampliado con posterioridade) de 1.546.990 euros. Analizada a normativa referenciada, e facéndonos cargo das actuais dificultades para as persoas que con tesón emprenden novas oportunidades de negocio, a administración actuou dentro da marxe da lexislación aplicable, respectando a discrecionalidade (que non arbitrariedade) para dispoñer das convocatorias das que é titular, non sendo necesario comparar todas as solicitudes presentadas e priorizar aquelas que cumpran determinados criterios de valoración, senón que as axudas se conceden pola comprobación de que a persoa solicitante cumpre os requisitos establecidos e ata o termo do crédito orzamentario que como sinalamos foi incrementado significativamente neste ano. Pero a pesar do sinalado anteriormente, temos que poñer de manifesto que os criterios utilizados na execución destas liñas de axudas, aínda sendo totalmente conformes a dereito, producen un desasosego (manifestado nos escritos de interesados e que foron presentados ante esta institución), naqueles solicitantes das axudas que ven como por unha determinada data na iniciación da súa actividade (que pode deberse por exemplo, a atrasos na obtención de autorizacións, licencias etc…) e aínda reunindo todos os requisitos, quedan excluídos daquelas sen unha comparación ou priorización de criterios coas demais solicitudes presentadas. 2. Seguridade Social Polo que respecta ás queixas en materia de seguridade social, a súa incidencia numérica na conxunto da área é moi pouco significativa, pois tal e como vimos insistindo no presente informe, son cuestións que xeralmente quedan á marxe do ámbito de competencia autonómico. Non obstante o anterior, mencionar o expediente Q/1887/13, no que o cidadán nos transmitía no seu escrito que a Consellería de Traballo e Benestar non lle contestaba a solicitudes de información sobre convocatorias de axudas nas cotas de seguridade social na creación dunha empresa. Indicaba que cando acudiron a informarse das posibles axudas e subvencións para levar a cabo o seu proxecto empresarial, o persoal da consellería co que falaron coméntolles no seu momento que a mellor forma sería achegar todo o importe nun pago único, contemplado no Real Decreto 1044/1985, que posibilita a capitalización da prestación de desemprego para a creación da súa propia empresa, sen deixar cantidade ningunha para aboar as cotas da seguridade social pois poderían acollerse á subvención destas previstas no artigo 4.2 da norma citada. Optando por esta vía, unha vez funcionando a empresa creada, enviaron varios escritos solicitando información á consellería de como e ante que órgano administrativo deberían presentar a solicitude para beneficiarse daquelas subvencións. Os ditos escritos non foron contestados en ningún momento ata a data da nosa intervención na que iniciamos unha investigación informal de acordo coas nosas normas reguladoras. A consellería contesta citando o artigo do real decreto arriba citado que establece que será o Servizo Público de Emprego Estatal (antigo Instituto Nacional de Emprego) o órgano encargado da tramitación daqueles expedientes, non tendo competencia na tramitación desas axudas. Certamente, non estamos ante unha actuación irregular ou un suposto de mala administración da consellería, pero entendemos que debería facerse unha reflexión por parte do persoal ao servizo do público para que nas actuacións, tramitación, asesoramento e auxilio cos cidadáns, tivesen unha especial sensibilidade ante a situación económica e social pola que estamos afectados, trátese de competencias autonómicas ou non e informando e derivando ao cidadán ante os organismos, departamentos ou institucións tanto autonómicas como estatais competentes para resolver o problema ou cuestión exposta. 3. Queixas remitidas ao Defensor del Pueblo e queixas non admitidas Tal e como se constata no apartado dos datos estatísticos, do total das 64 iniciativas presentadas no Valedor do Pobo, 2 foron informadas para ser remitidas ao Defensor del Pueblo debido a que a materia afectada correspondía con actuacións de órganos de carácter estatal. Todos estes expedientes arquívanse coa previa comunicación ao interesado da causa que motiva a súa inadmisión, achegando a información e datos necesarios para que poida acudir ao Defensor del Pueblo e solicitar ante tal institución a tutela do dereito que considera vulnerado. Por último indicaremos, a título de exemplo casuístico, que destes expedientes, catro deles referíanse ao deficiente funcionamento do Servizo Público de Emprego Estatal (organismo excluído do noso ámbito de supervisión), dous expedientes de suspensión da prestación por desemprego por non renovala en tempo e forma, nos que, a pesar de non poder entrar a investigar, indicamos aos interesados como debían actuar para a súa resolución favorable, e tamén citar un expediente de supresión do complemento que viña percibindo por cónxuxe a cargo en cuxo escrito de iniciación o interesado xa nos informaba que acudira en queixa ao Defensor del Pueblo co que se lle contestou que a súa reclamación estaba presentada ante a institución competente. Outra causa de inadmisión que se deu en varios expedientes refírese á falta de actuación administrativa previa, pois o interesado non instara previamente ante a administración o exercicio do dereito reclamado. IV- RESOLUCIÓNS DO VALEDOR DO POBO Durante o exercicio 2013, non foi necesario ditar ningunha resolución na área de Emigración e Traballo. V- CONSIDERACIÓNS FINAIS Tras a análise e valoración do actuado ao longo do exercicio nesta área, podemos engadir algunha consideración adicional, en parte avanzada ao longo das páxinas anteriores. Neste sentido, é de apuntar a menor incidencia que esta área ten na actividade supervisora do Valedor do Pobo debido a que un número importante das incidencias rexistradas son competencia da institución homóloga a nivel estatal. Ademais, tamén hai que resaltar as queixas inadmitidas por referirse a relacións laborais entre persoas privadas, feito que non sorprende, pois en materia de emprego é a rama fundamental de desavinzas que han de tramitarse ante os órganos xurisdicionais competentes. Así mesmo, e do mesmo xeito que no exercicio anterior, afirmar que a actual conxuntura de crise económica e a taxa de desemprego rexistrada repercuten directamente nas queixas tramitadas no ano 2013 pois o elevado número de desempregados que aspiran non só a un posto de traballo senón tamén a participar en accións formativas orientadas ao acceso ao emprego e á posta en marcha de novas empresas e actividades comerciais supuxo a parte máis numerosa desta materia. Con todo, é de destacar que en conxunto non se apreciaron irregularidades nas actuacións da administración, a cal se limita á aplicación estrita da normativa vixente nesta materia. De todos os xeitos, e asumindo que efectivamente non foi necesario efectuar recomendacións nin suxestións no presente ámbito dirixidas á administración, si consideramos oportuno sinalar, como xa se puxo de manifesto ao longo da exposición desta área, que debe rexer un especial esmero no trato ao cidadán por parte dos responsables encargados dos postos de atención ao público. En efecto, nalgunhas das queixas analizadas subxace un claro reproche nas formas e trato ao dirixirse ao interesado. A actual situación socioeconómica obriga, cando menos, a extremar este trato. Polo anterior, consideramos fundamental o seguimento e cumprimento de boas prácticas no servizo de atención ao cidadán, facilitando a información de forma clara e detallada sobre o solicitado, ademais de con un especial celo no trato. Este debe ser coidado, fluído, comprensivo e atento para lograr que tal información se transmita e reciba adecuadamente. Aínda que tal consideración debería aplicarse en calquera circunstancia e lugar, non deixa de ser certo que en momentos de dificultades económicas como os actuais, o alto grao de convulsión social xera situacións máis complexas nas que o estado emocional inflúe considerablemente nas relacións entre administración e cidadanía, incidindo sobre todo a perda de emprego xeneralizada e os axustes económicos actuais sobre os máis necesitados e que se perciben de forma importante nesta área. ÁREA DE SANIDADE I- INTRODUCIÓN A análise a efectuar sobre o traballo realizado por esta institución na área sanitaria implica necesariamente incardinar o dereito á protección da saúde no marco da actual situación de crise económica, que levou aos poderes públicos a conxugar a adopción de medidas de sostenibilidade financeira coa protección dun sistema sanitario público que constitúe un piar fundamental do estado de benestar. Como premisa, debemos partir da regulación establecida no noso estado de dereito sobre a protección da saúde. A nosa norma fundamental recólleo dun modo directo no seu artigo 43, cuxo apartado 1º dispón que “recoñécese o dereito á protección da saúde”. No seu apartado 2º di que “compete aos poderes públicos organizar e tutelar a saúde pública a través de medidas preventivas e das prestacións e servizos necesarios”, engadindo no seu inciso segundo que “a lei establecerá os dereitos e deberes de todos ao respecto”. No seu apartado 3º, tamén composto por dous incisos, di que “os poderes públicos fomentarán a educación sanitaria, ala educación física e o deporte” e que “así mesmo, facilitarán a adecuada utilización do ocio”. Os principios e criterios substantivos que permiten o exercicio deste dereito regúlanse na Lei 14/1986 xeral de sanidade que, á vez que recolle expresamente a súa condición de norma básica, tamén sinala que as comunidades autónomas poderán ditar normas de desenvolvemento e complementarias da presente lei no exercicio das competencias que lles atribúen os correspondentes estatutos de autonomía. O Estatuto de Autonomía de Galicia no seu artigo 33.1 establece que lle corresponde a esta comunidade autónoma a plena capacidade para o desenvolvemento lexislativo e a execución da normativa básica do Estado en materia de sanidade interior. Seguindo ese mandato, a comunidade galega promulgou a Lei 8/2008 de saúde de Galicia, actualmente en vigor, co obxecto de exercitar todas as accións que permitan facer efectivo o dereito constitucional á protección da saúde no marco das competencias atribuídas polo Estatuto de Galicia, mediante a ordenación do sistema de saúde galego, que comprende os sectores sanitarios público e privado, a regulación do sistema público de saúde de Galicia e as disposicións sobre os dereitos e deberes sanitarios da cidadanía galega, así como dos instrumentos que garantan o seu cumprimento. Centrándonos xa na análise da problemática recente no ámbito do exercicio do dereito á protección da saúde, é necesario referirse ás reformas lexislativas realizadas no ano 2012 en materia sanitaria que supuxeron cambios transcendentais na organización e funcionamento do noso sistema nacional de saúde e que continúan tendo repercusións a nivel de reclamacións cidadás no ano 2013. Unha das principais normas que modificou o panorama sanitario é o Real Decreto-lei 16/2012 de medidas urxentes para garantir a sostenibilidade do sistema nacional de saúde e mellorar a calidade e seguridade das prestacións. Esta norma introduciu cambios transcendentais da configuración do dereito á protección da saúde, implicando modificacións nos trazos esenciais do noso modelo público de asistencia sanitaria co fin de dotar o noso sistema nacional de saúde de solvencia e viabilidade, segundo sinala a súa propia exposición de motivos. No informe correspondente ao ano 2012, realizouse un detallado estudo das principais modificacións que impón o Real Decreto-lei 16/2012, que non procede reproducir de novo; porén, si é conveniente lembrar de forma resumida eses cambios fundamentais debido a que tal regulación implicou a apertura de numerosos expedientes de queixa no período 2013. A nova norma supuxo un notable cambio no denominado dereito sanitario, ao adoptar medidas que afectan á universalidade e á gratuidade das prestacións sanitarias. A nova categorización da carteira común de prestacións para introducir o copago ou contribución diñeiraria do usuario nalgunhas delas, a obriga para os pensionistas de realizar contribucións para as prestacións farmacéuticas, a elevación das porcentaxes de participación dos demais colectivos e a nova regulación da titularidade do dereito á asistencia pública sanitaria supuxeron un novo marco socio-sanitario que ten un efecto directo nas solicitudes de amparo ante o Valedor do Pobo. Así, en canto á carteira de servizos do sistema nacional de saúde, a nova regulación leva a cabo unha categorización en torno a tres modalidades: básica, suplementaria e de servizos accesorios. Contémplase a posibilidade de que as comunidades autónomas poidan aprobar as súas carteiras de servizos introducindo técnicas, tecnoloxías ou procedementos non contemplados na carteira común, de forma que a carteira común é a que fixa o montante que financia o Servicio Nacional de Salud, mínimo garantido en calquera parte do territorio español, pero que pode complementarse pola comunidade autónoma. Un dos puntos máis polémicos, dado o importante incremento no número de queixas neste sentido, é a actual ordenación da prestación farmacéutica. Respecto da prescrición de medicamentos e produtos sanitarios determínase que para procesos agudos, a prescrición farase, de forma xeral, por principio activo, o mesmo que ocorre na primeira prescrición dos procesos crónicos. Nos casos de tratamento continuado o facultativo poderá prescribir por denominación comercial, sempre e cando esta se encontre incluída no sistema de prezos de referencia, ou sexa, se o produto é o de menor prezo dentro da súa agrupación homoxénea. A modificación máis transcendente neste ámbito é o novo sistema de copago da prestación farmacéutica, dado que a contribución que deberán facer agora todos os pacientes, activos e pensionistas, pasa a ser proporcional ao seu nivel de renda. Están exentos desta obriga de contribución os afectados do síndrome tóxico e as persoas con discapacidade nos supostos contemplados na súa normativa específica; as persoas perceptoras da renda de integración social e aquelas que non perciban pensións contributivas, así como os parados que perderon o dereito a percibir o subsidio de desemprego mentres dure esta situación e tamén os tratamentos derivados de accidentes de traballo e enfermidade profesional. Na Comunidad Autónoma galega, ditáronse á súa vez normas específicas que convén mencionar pois afectan ao contido da problemática que subxace nas reclamacións que dirixen os cidadáns a esta institución. Así, destaca o Decreto 164/2013 polo que se modifica o Decreto 29/2009 polo que se regula o uso e acceso á historia clínica electrónica, cuxa principal novidade consiste en profundar no acceso ao historial médico vía medios electrónicos por parte do persoal de xestión e servizos dos centros, servizos ou establecementos sanitarios, acceso que se encontra en todo caso limitado a aqueles datos estritamente necesarios para o cumprimento das súas funcións; estes profesionais quedan suxeitos á obriga de secreto respecto dos datos que coñezan no desempeño da súa actividade. É este o caso dos traballadores sociais, que desempeñan un papel fundamental para garantir unha atención sanitaria e social integral e integrada aos usuarios do sistema sanitario público de Galicia, dada a influencia e afectación que os determinantes sociais teñen sobre a saúde das persoas, de maneira que a súa intervención na asistencia sanitaria dos pacientes resulta esencial para contribuír á mellora da saúde e á diminución das iniquidades sanitarias ás que os condicionantes sociais poden dar lugar. Así mesmo, permitirase o acceso polos profesionais sanitarios de centros sociosanitarios da administración xeral da Comunidade Autónoma de Galicia, así como daqueles centros sociosanitarios concertados para a prestación de servizos. Xunto coa problemática anterior, xurdida a raíz da conxuntura de adopción de medidas de contención do gasto público, debe sinalarse que continúan rexistrándose queixas relativas a cuestións xa tratadas de forma recorrente en anos anteriores, como ocorre co asunto do funcionamento das listas de espera. O sistema de xestión de lista de espera é necesario para organizar os servizos sanitarios e dar cobertura de garantía e calidade a todos os cidadáns. Pero, para o seu bo funcionamento, é necesaria unha boa ordenación e coordinación, cun control estrito que evite arbitrariedades. No momento en que se producen tempos de espera que os pacientes consideran “excesivos”, xorden problemas tanto dende un punto de vista médico como social. Dende o punto de vista médico, a dilación en ser atendido pode expoñer aos pacientes a riscos ou sufrimentos innecesarios; e dende o punto de vista social, a percepción dunha espera longa aumenta o grao de insatisfacción e desconfianza dos cidadáns respecto ao seu sistema sanitario. Para finalizar esta introdución, debemos facer mención a unha das últimas normas aprobadas polo parlamento galego no ano 2013, a Lei 12/2013 de garantías de prestacións sanitarias, aínda que os seus efectos xurídicos serán obxecto de análise no próximo ano dado que a súa disposición final quinta establece a súa entrada en vigor en marzo de 2014. Esta norma introduce medidas relativas aos tempos de espera para consultas, probas e intervencións cirúrxicas; a posibilidade de optar por centros privados; ou a consulta telefónica. II- DATOS CUANTITATIVOS O número total de queixas recibidas no ano 2013 elévase a 10.904. Este número, rechamantemente máis elevado que o rexistrado o ano anterior, explícase polo feito de que en este ano se recibiron dous grandes grupos de queixas múltiples con idéntico obxecto. Así, por unha banda, un total de 6.665 cidadáns dirixíronse ao valedor para supervisar a actividade desenvolta polo Hospital Povisa de Vigo e, por outra, esta institución solicitou informe á Consellería de Sanidade para investigar a actuación administrativa con respecto ao servizo de cirurxía pediátrica do complexo hospitalario de Ourense. A presentación dos datos cuantitativos require expoñelos de forma que permita unha análise proporcionada, para o que se diferencian dúas columnas no cadro comparativo: unha que computa a totalidade de expedientes iniciados no exercicio (total reclamantes) e outra que suma o número de queixas rexistradas contabilizando como un único expediente os dous grupos de queixas de idéntico contido ao que nos referimos (total asuntos). Total reclamantes Total asuntos Iniciadas 10.904 147 Admitidas 10.900 99,96 % 143 97,28 % Non admitidas 3 0,03 % 3 2,04 % Remitidas ao Defensor del Pueblo 1 0,01 % 1 0,68 % A situación das queixas admitidas a trámite é a seguinte: Total reclamantes Total asuntos Concluídas 6777 62,17 % 113 79,02 % En trámite 4123 37,83 % 30 20,98 % No relativo á situación das queixas presentadas en anos anteriores, cuxo trámite estivo activo durante o ano 2013, o cadro é o seguinte: Ano de presentación En trámite a 31-12-2012 Reabertas Total Resoltas En trámite a 31-12-2013 2012 21 1 22 22 0 Tal e como se reflicte nos cadros estatísticos, do total das 10.899 iniciativas recibidas no Valedor del Pobo, tan só no caso de tres queixas se decidiu a súa inadmisión por motivos distintos cada unha delas, a Q/3729/13 por ser a intención do interesado unicamente a de trasladarnos certa información sen que iso xerase unha queixa, la Q/3780/13 ao non existir ningún tipo de actuación administrativa previa que puidese ser obxecto de investigación ao non instar o interesado previamente ante a administración o exercicio dos dereito reclamado e, por último, a Q/14293/13 debido a que a reclamación se dirixe contra a actuación dun centro sanitario de carácter privado, o que non permite a intervención desta institución ao supervisar esta soamente as actuacións da Administración da Comunidade Autónoma galega e dos seus entes e empresas públicas ou dependentes, así como a da administración local naquelas materias que son competencia da nosa comunidade. Mencionar tamén que do total das queixas recibidas na área de sanidade, só unha se derivou ao Defensor del Pueblo (Q/674/13) en cumprimento do establecido no artigo 38.3 da lei do Valedor do Pobo, dado que a interesada reclamaba fronte a Muface o reintegro de gastos médicos, quedando circunscrita así esta queixa ao ámbito estatal, ao depender esta mutualidade do Ministerio de Hacienda y Administraciones Públicas. III- ACTIVIDADE DE SUPERVISIÓN A actividade supervisora do Valedor do Pobo en materia sanitaria durante o ano 2013 tivo unha especial transcendencia dada a actual situación económica do país, pois como xa avanzamos na introdución desta área, as modificacións lexislativas para “reforzar a sostenibilidade, mellorar a eficiencia na xestión, promover o aforro e as economías de escala”, segundo a exposición de motivos do Real Decreto 1030/2006, traducíronse na apertura de numerosos expedientes denunciando a minoración de recursos humanos e materiais no sistema de saúde ou o novo sistema que regula as prestacións farmacéuticas e reintegro de gastos. Igualmente, recibíronse un importante número de queixas relativas á xestión das listas de espera, as valoracións médicas, o trato recibido polo persoal sanitario ou directamente relacionadas coa xestión administrativa. 1. Insuficiente dotación de persoal sanitario As medidas de sostenibilidade financeira provocaron que a administración pública reorganice os servizos sanitarios co fin de adecuarse á situación económica actual. Porén, algunhas das medidas adoptadas neste sentido cuestionáronse tanto polos profesionais médicos como pola cidadanía en xeral, sendo unha das protestas máis frecuentes a que sinala que se está producindo un deterioro da calidade da sanidade pública e que unha das súas causas se encontra na diminución do persoal sanitario pola falta de reposición das baixas temporais ou as xubilacións. Mención especial merece neste epígrafe o numeroso grupo de escritos que deron lugar á apertura dunha serie de queixas múltiples de idéntico obxecto (4.095 queixas en total) referidas á decisión da Consellería de Sanidade de suprimir a atención continuada do servizo de cirurxía pediátrica do Complexo Hospitalario Universitario de Ourense. Os autores da queixa sinalan que con este acordo se elimina o servizo que atende as necesidades de cirurxía pediátrica de máis de 30.000 potenciais usuarios e usuarias menores de catorce anos da Área Integrada de Ourense, Verín e O Barco, durante as tardes (a partir das 15.00 hs), noites e festivos, de forma que os menores cunha urxencia que se produza nestes períodos derívanse aos centros hospitalarios de Vigo. Até mediados do ano 2013, o servizo de cirurxía pediátrica de Ourense contaba con tres cirurxiáns especialistas pero, trala xubilación dun deles e o traslado doutro, este servizo queda atendido só por un profesional sen que se levase a cabo a cobertura das outras dúas prazas, o que impide prestar asistencia nos horarios existentes até ese momento. Este proceso conclúe coa publicación por parte da Consellería de Sanidade da Resolución do 12 de novembro de 2013, da xerencia do servizo compartido de cirurxía pediátrica para o sur de Galicia. Todos os interesados coinciden na opinión de que a medida denunciada ten graves implicacións: 1.- As urxencias por definición requiren unha rápida intervención, que non se produce se é necesario un longo desprazamento, sobre todo nos supostos de pacientes que proceden de Verín ou Valdeorras. Esta demora na atención pode comprometer o prognóstico destas patoloxías. 2.- Increméntanse os riscos de seguridade tendo en conta o desprazamento por estrada en situacións tensas e angustiosas. 3.- Os maiores custos que supón non só o desprazamento en si mesmo, senón tamén o aloxamento dos familiares noutra cidade á que pode obrigar o ingreso do menor, problema agravado pola situación económica que moitas familias están sufrindo como consecuencia da crise. 4.- Os menores ingresados no centro hospitalario de Ourense carecen en horario de tarde de persoal especializado que poida atendelos no caso de xurdir calquera complicación. 5.- A formación de residentes universitarios na especialidade de pediatría queda seriamente diminuída. O escrito incide no feito de que a decisión da supresión do servizo se adopta unilateralmente, sen consulta previa a ningún dos axentes sociais implicados. Ademais, destaca que todos os concellos da zona de influencia do centro hospitalario, así como a Deputación Provincial de Ourense, coinciden en estimar necesaria a reapertura do servizo de cirurxía pediátrica. No momento de concluír este informe, aínda non se recibiu a contestación da consellería, o que dará lugar a que a resolución deste grupo de expedientes se vaia producir xa durante 2014, do que se dará debida conta no informe correspondente ao próximo exercicio. Nesta liña de denuncias, no expediente Q/431/13 critícase a supresión na área sanitaria da Coruña do Centro de Orientación Familiar (COF) de Orillamar xa que non se substitúe o xinecólogo titular do centro trala súa xubilación. A consellería sinala que a xerencia de xestión integrada da Coruña está traballando cun grupo multidisciplinar de profesionais na reorganización asistencial das actividades dos centros de orientación familiar existentes, en función dos recursos materiais e persoais, para garantir a prestación asistencial en materia de anticoncepción dunha forma óptima, tralos axustes organizativos que puidesen necesitarse. Segundo a consellería, os obxectivos que se perseguen son: a) Mellorar a accesibilidade á consulta na anticoncepción, fundamentalmente, da poboación do medio rural e máis distante do Concello da Coruña. b) Diminuír a variabilidade na prestación do servizo de anticoncepción coa mellora asociada da calidade asistencial. c) Mellorar a formación e coñecementos específicos de todos os profesionais que realizan o proceso asistencial. d) Mellorar a identificación da necesidade do inicio da anticoncepción contribuíndo á diminución dos embarazos non desexados e á mellora na información e orientación das mulleres en idade fértil. e) Ampliación das actividades gripais de educación sanitaria en anticoncepción a todos os centros de saúde nos que se conta con matrona, de forma que se vería beneficiada a totalidade da poboación en idade fértil da área sanitaria da Coruña. Á vista do anterior, entendemos que a consellería está traballando nun plan operativo que permita readaptar os servizos de orientación familiar para atender as necesidades esixidas en base á situación actual. Unha vez articulado o servizo de planificación familiar en base a esta reorganización, a atención ás usuarias tería que estar plenamente garantida, como así afirma o propio informe, deducíndose de tales medidas o compromiso a curto prazo de dar solución satisfactoria a demandas como a presentada polo autor da queixa ao que damos traslado destas conclusións, cominándoo a dirixirse novamente a esta institución se apreciase que, nun prazo prudencial de tempo, non se dese efectividade a este compromiso. Por último, entre as queixas relativas á diminución de persoal consta a Q/14505/13 na que se denuncia que, no centro de saúde de Cerdido, as vacacións do médico titular non se cobren cun substituto senón que a atención se presta por un médico doutro centro de saúde, o que obriga a que a atención diaria nesa localidade se concentre nun horario restrinxido, de 12:00 a 14:00 hs. Segundo o interesado, non é un suposto de baixa repentina que puidese dificultar a xestión dun substituto, senón que son vacacións planificadas que permiten prever a cobertura do seu posto. Este expediente encóntrase pendente de remisión de informe por parte da Consellería de Sanidade. 2. Diferentes coberturas nas prestacións farmacéuticas O Real Decreto 1030/2006 establece a carteira de servizos comúns do Sistema Nacional de Salud, definíndoa como o conxunto de técnicas, tecnoloxías ou procedementos, mediante os que se fan efectivas as prestacións sanitarias. Considéranse prestacións de atención sanitaria do Sistema Nacional de Salud os servizos ou conxunto de servizos preventivos, diagnósticos, terapéuticos, rehabilitadores e de promoción e mantemento da saúde dirixidos aos cidadáns. O catálogo destas prestacións, de conformidade co disposto na Lei 16/2003 de cohesión e calidade do Sistema Nacional de Salud comprende as prestacións correspondentes de saúde pública, as de atención primaria, especializadas, de urxencias e emerxencias, sociosanitaria, farmacéuticas, ortoprotésicas, de transporte sanitario, produtos dietéticos e complementarias. De entre as prestacións mencionadas, as farmacéuticas son as que se viron máis afectadas polo mencionado Real Decreto-lei 16/2012, o que provocou a insatisfacción dun elevado número de cidadáns que xa en 2012 acudiron a esta institución demandando o amparo del valedor e que continuaron facéndoo durante 2013. Sobre prestacións farmacéuticas contabilízanse un total de 13 expedientes: Q/183, 232, 540, 627, 717, 1120, 3775, 3994, 4027, 12470/13. Todos eles aseméllanse en canto ao fondo do asunto, pois a maioría proveñen de interesados que se encontran nunha difícil situación económica ao non percibir ningún tipo de ingreso por acharse en situación de desemprego sen dereito a ningunha prestación contributiva, dependendo habitualmente das rendas que percibe o resto da unidade familiar. Nestes casos, a Consellería de Sanidade limítase a aplicar o sistema vixente imposto polo Real Decreto-lei 16/2012, sen que os autores das queixas poidan encadrarse nas exencións do artigo 94 (bis) por non cumprir ningún dos requisitos. Tales exencións son: a) Afectados do síndrome tóxico e persoas con discapacidade nos supostos contemplados na súa normativa específica. b) Persoas perceptoras de rendas de integración social. c) Persoas perceptoras de pensións non contributivas. d) Parados que perdesen o dereito a percibir o subsidio de desemprego en tanto subsista esa situación. e) Os tratamentos derivados de accidentes de traballo e enfermidade profesional. Con esta información, déronse por finalizados os expedientes ao non apreciarse vulneración algunha da normativa vixente por parte da administración, pois a consellería debe limitarse nestes casos a aplicar os preceptos do Real Decreto-lei mencionado e a encadrar os usuarios no tramo correspondente. Porén, a pesar de que a normativa sobre o copago farmacéutico define claramente os supostos de exención sinalados, vémonos obrigados a formular unha serie de cuestións sobre o precepto aplicado ao considerar que existen certas lagoas no mesmo, en concreto no punto que cita aos parados que perderon o dereito a percibir o subsidio de desemprego en tanto subsista a súa situación. Esta reflexión deriva do feito de que hai cidadáns desempregados que unha vez que esgotan a súa prestación non poden beneficiarse da exención do copago farmacéutico debido a que dita prestación ten carácter contributivo (a exención só se aplica para os que finalizan unha axuda ou subsidio, é dicir, prestación non contributiva) pero que, porén, non poden acceder a ningún subsidio por incumprir os requisitos para iso como ter cargas familiares, ser maior de 45 anos ou pertencer a certos colectivos como emigrantes retornados ou liberados de prisión. Así, estas persoas quedan nun limbo dado que non poden beneficiarse da exención na prestación farmacéutica quedando asimilada a súa situación á de persoas activas que pagan el 40% dos seus medicamentos (mesma porcentaxe que o traballador que gaña ao ano menos de 18.000 euros) aínda que non obteña ningunha renda. Nesa liña anterior, tamén se recibiron escritos de afectados por algunha minusvalía igual ou superior ao 33% que consideran inxusto a aplicación do copago farmacéutico. Así, por exemplo, nos expedientes Q/507/13 ou Q/410/13 os autores quéixanse de que, tendo recoñecida unha discapacidade superior ao 33%, fixóuselles unha contribución farmacéutica do 40%, en atención á súa declaración do imposto da renda das persoas físicas (ingresos inferiores a 18.000 euros). No informe da consellería, consta que non hai erro nos datos obrantes dos interesados sobre a súa situación persoal e que en tales supostos é de aplicación a cota mínima de contribución ao non concorrer ningunha causa de exención nin entrar na categoría de pensionista. Nestes casos, non lles é aplicable o apartado a) do artigo 98 (bis) do Real Decreto-lei 16/2012 "afectados do síndrome tóxico e persoas con discapacidade nos supostos contemplados na súa normativa específica” pois o único colectivo de discapacitados para os que se contempla esta exención é o de beneficiarios de prestacións económicas recoñecidas pola lei estatal de integración social das persoas con discapacidade (LISMI) sempre e cando teñan unha minusvalía recoñecida igual ou superior ao 33%, e non teñan dereito, por calquera outro título, á cobertura sanitaria pública, nin como traballador nin como pensionista. Nos restantes supostos de discapacidades (as recoñecidas polos órganos propios das comunidades autónomas) a exención da prestación farmacéutica só procede cando encaixa nos supostos b), c), d) e e) do Real Decreto-lei 16/2012 antes especificado. Neste apartado debemos destacar tamén un expediente aberto a instancia de parte, o Q/3769/13, no que a reclamación se basea en falta de actualización das circunstancias persoais para a aplicación do tramo de contribución farmacéutica. O informe da consellería incide en que lle corresponde unicamente ao Instituto Nacional de la Seguridad Social (INSS), salvo determinados casos en que corresponde ao Instituto Social de la Marina (ISM), a determinación da porcentaxe que se aplicará a cada cidadán en cuanto á súa contribución na prestación farmacéutica. Esta porcentaxe vén dada polos datos facilitados pola Agencia Española de Administración Tributaria respecto á liquidación do imposto sobre a renda das persoas físicas do ano anterior. Polo tanto, é o INSS o que aplica as porcentaxes que corresponde aboar a cada persoa. Unha vez aplicadas estas porcentaxes, realízase un "envorcado" na base de datos BADAS, ao que teñen acceso as distintas unidades de tarxeta sanitaria de cada comunidade autónoma. En consecuencia, as comunidades autónomas non participan no proceso de determinación da proporción de contribución e só poden aplicar as porcentaxes que aparecen na base de datos indicada. A entrega polo paciente dunha resolución do INSS no que se recoñece unha porcentaxe determinada, non ten efecto até o momento en que aparece reflectida na base de datos correspondente xa que as comunidades autónomas non poden modificar a valoración que figura na mesma, no caso de que non coincida co establecido na resolución. Xa para finalizar co apartado de prestacións farmacéuticas, queremos mencionar o contido da queixa Q/3994/13, sobre a prescrición do medicamento “Somazina”, alegando o interesado que deixou de ser obxecto de financiamento. Ante esta afirmación, a Consellería de Sanidade pon de manifesto que o medicamento Somazina® contén como principio activo Citicolina, que pertence ao grupo farmacoterapéutico dos psicoestimulantes e nootrópicos. As indicacións terapéuticas autorizadas pola Agencia Española de Medicamentos y Productos Sanitarios son para tratamento dos trastornos neurolóxicos e cognitivos asociados aos accidentes cerebrovasculares e a traumatismos craniais. O Servizo Galego de Saúde ten asumidas as responsabilidades de prescrición e avaliación da farmacoterapia, así como o uso racional dos medicamentos e produtos sanitarios, en desenvolvemento do artigo 12.2 do Decreto 311/2009 polo que se establece a estrutura orgánica do Servizo Galego de Saúde, e para iso consituíuse por Orde de 9 de abril de 2010 a Comisión Autonómica Central de Farmacia y Terapéutica (CACFT) como órgano interno de asesoramento da Consellería de Sanidade. Esta CACFT, integrada por profesionais sanitarios do Servizo Galego de Saúde, ten como obxectivo xeral realizar un seguimento da utilización dos recursos farmacoterapéuticos nos centros da súa rede asistencial e propoñer estratexias de mellora na xestión eficiente dos recursos en canto a calidade, seguridade e eficiencia do seu emprego, así como na equidade de acceso aos mesmos. Por todo iso, e dentro dun contexto de traballo que busca facilitar o manexo de información actualizada e avaliada clinicamente, elaborouse en marzo de 2013 o documento "Revisión de nueva evidencia científica del medicamento Citicolina", consensuado pola Comisión Autonómica Central de Farmacia e Terapéutica no que se conclúe que: "Ante os contundentes resultados obtidos nos ensaios clínicos recentemente publicados (Ictus Trial e Cobrit) hai suficiente evidencia científica para non recomendar o uso de Citicolina en pacientes crónicos". No ano 2009, en relación aos datos de gasto a través de receita oficial, Galicia ocupaba a última posición na porcentaxe de envases xenéricos prescritos e en gasto/receita respecto a outras comunidades autónomas. Este feito propiciou que se iniciase un plan de racionalización do gasto farmacéutico centrado na posta en marcha dunha serie de medidas que permitan o desenvolvemento das melloras prácticas de prescrición e un bo uso dos medicamentos, buscando a participación e sensibilización de todos os axentes implicados na cadea da prescrición-dispensación do medicamento. Así, a difusión e promoción do documento sobre a Citicolina antes mencionado, enmárcase como unha iniciativa máis dentro do programa para o desenvolvemento de mellores prácticas de prescrición e bo uso do medicamento. A Lei 29/2006 de garantías ou uso racional dos medicamentos e produtos sanitarios, regula o seu artigo 89 as condicións de financiamento de medicamentos e produtos sanitarios, establecendo que para o financiamento público de ditos produtos, será necesaria a súa inclusión na prestación farmacéutica mediante a correspondente resolución expresa da unidade responsable do Ministerio de Sanidad, Servicios Sociales e Igualdad, que establecerá as condicións de financiamento e prezo no ámbito do Sistema Nacional de Salud. No mesmo artigo indícase que co fin de garantir o dereito de todas as persoas que gocen da condición de asegurado e beneficiario en condicións de igualdade en todo o Sistema Nacional de Salud, as comunidades autónomas non poderán establecer, de forma unilateral, reservas singulares específicas de prescrición, dispensación e financiamento de medicamentos ou produtos sanitarios. Como conclusión, cabe indicar que as presentacións do medicamento Somazina® se encontran incluídas no financiamento do Sistema Nacional de Salud e pode realizarse a súa prescrición a través de receita oficial en Galicia. Porén, a prescrición de tal medicamento, nos casos sinalados no informe, non resulta aconsellable. Sendo isto así, consideramos que a non prescrición no caso concreto da queixa fundaméntase na valoración médica do seu historial clínico. Nesta circunstancia, esta institución non cuestiona as valoracións médicas nin as resolucións que poida adoptar a Administración con base a ditas apreciacións, considerando correcta a actuación da consellería. 3. Discrepancias no reintegro de gastos sanitarios Presentáronse unha serie de queixas que poden agruparse baixo o epígrafe de reintegro de gastos, ao referirse todas elas á solicitude por parte dos interesados do reembolso por parte do Servizo Galego de Saúde dos gastos que deben soportar polo tratamento médico prescrito. O expediente Q/13492/13 iníciase a raíz dun escrito remitido polos pais dunha nena que necesita unha determinada prótese mioeléctrica e que dende o seu nacemento se derivou ao hospital barcelonés San Joan de Deu, reembolsándoselles posteriormente aos proxenitores os gastos ocasionados. No seuescrito, a nai indica que o persoal do Sergas lles informou en 2013 verbalmente nunha reunión de que, a partir dese momento, as próteses teñen que ser prescritas por un "Centro de Referencia" galego para este tipo de problemática e que a compra das mesmas ten que realizarse en Galicia, sendo necesario que as prescricións das próteses as asine a Dra. C. do Hospital de Santiago de Compostela. Segundo os interesados, a consellería xustifica esta medida como forma de racionalizar e controlar o gasto sanitario, para evitar que as marxes de beneficio das ortopedias non resulten desproporcionados. Porén, os dicentes aseguran que as próteses obtidas en Barcelona non son máis caras que as da comunidade galega. A pesar do prexuízo que consideran que se orixina co cambio de atención e seguimento, intentaron obter cita coa Dra. C., sen éxito. Denuncian que carecen de información sobre o procedemento a seguir a partir de agora e lles preocupa o seguimento e cambio de próteses futuras da súa filla, pois a consellería non lles facilita información clara e definitiva. Aseguran que son varias as familias galegas que se encontran na mesma situación. A consellería infórmanos que en decembro de 2012, a Dirección Xeral de Asistencia Sanitaria do SERGAS, a proposta da comisión central para a regulación e seguimento da prestación ortoprotésica na Comunidade Autónoma de Galicia, resolve designar á unidade de atención temperá do Hospital Clínico Universitario de Santiago de Compostela, como unidade de referencia para a protocolización e seguimento de nenos e nenas que precisen o uso de próteses mioeléctricas e ao Hospital da Coruña (CHUAC) como centro de referencia para procedementos relacionados co tratamento cirúrxico de axenesias de membros que non se poidan realizar no hospital da área de residencia do paciente. A consellería expresa no seu informe que, no mes de maio de 2012, se cursa ás unidades de avaliacións e control da prestación e servizos das inspeccións de servizos sanitarios as instrucións para que todas as solicitudes de reintegro de gastos por prescricións realizadas fóra da comunidade autónoma, inclúan un informe adxunto do servizo de medicina física e rehabilitación de referencia para o paciente, coa finalidade de adecuar a dispensación de produtos ao catálogo xeral de material ortoprotésico existente en Galicia. Dende a entrada en vigor da Orde da Consellería de Sanidade de 28 de maio de 2013, as prescricións e as solicitudes de reintegro de gastos realizaranse a través dun sistema informático, polo que as prescricións realizadas en hospitais de fóra do ámbito da comunidade autónoma, deben ser vistas polo servizo de medicina física e rehabilitación da área de residencia do paciente, adaptándose ao indicado no catálogo xeral. A consellería confirma que na comisión antes citada se continúan valorando expedientes de reintegro de gastos de pacientes que están sendo tratados no hospital San Joan de Deu de Barcelona, aceptándose total ou parcialmente (segundo o caso) os reintegros presentados e valorándoos en igualdade de condicións que as prescricións realizadas nos centros dependentes do Sergas. No suposto concreto que motiva a queixa, a administración púxose xa en contacto coa familia para informalo directamente da autorización do reintegro dos gastos presentados, confirmándolles tamén a posibilidade de continuar o seguimento da súa filla no hospital barcelonés, sen necesidade de obter cita ca Dra. C. e aclarando o protocolo de actuación a seguir, polo que se deu correcta solución ao problema que orixina a queixa. Debemos destacar neste apartado tamén o expediente Q/591/13 que, aínda que se refire ao reintegro de gastos médicos, difire do anterior en que o tipo de gasto solicitado nunca estivo contemplado como reembolsable. Trátase da denuncia dunha nai que acusa ao Sergas de non cubrir o tratamento de ortodoncia do seu fillo, que naceu con labio leporino e fisura palatina completa. Alega a interesada que a ortodoncia prescrita non deriva dun problema estético senón que é necesaria como parte do tratamento médico previo ás necesarias intervencións cirúrxicas a practicar no futuro para a corrección da malformación descrita. No informe da consellería indícase que os tratamentos de ortodoncia están expresamente excluídos da carteira de servizos comúns do Sistema Nacional de Salud, tal e como figura no Anexo II punto 9.5.2 do Real Decreto 1030/2066 polo que se establece a carteira de servizos comúns do Sistema Nacional de Salud e o procedemento para a súa actualización. Á vista do exposto no informe remitido pola administración e atendendo ás demandas formuladas pola interesada no seu escrito, esta institución realiza varias consideracións de relevancia. En primeiro termo, debe partirse da base de que as denominadas xenericamente fisuras faciais -que poidan ser do labio, do padal ou de ambos- son malformacións conxénitas consistentes nun defecto na formación do labio superior que po afectar a este, ao nariz e/ou ao padal. Como consecuencia destas malformacións pódense producir posteriormente anomalías no crecemento da cara, oclusión maxilodental, problemas na audición, na fala e no comportamento. Para evitar no posible estas consecuencias é preciso abordar unha serie de terapias variadas de carácter reparador e rehabilitador ao longo do desenvolvemento natural dos afectados durante la infancia, a adolescencia e a primeira xuventude, sendo unha destas terapias a do tratamento ortodóncico. Dito isto, resulta evidente que os tratamentos de ortodoncia para os pacientes afectados por fisuras palatinas e labio leporino non se aconsellan por estética senón que resultan necesarios para a reparación das consecuencias funcionais da malformación que padecen os pacientes. Sen a ortodoncia, non poden realizarse as intervencións cirúrxicas precisas para a correcta evolución do problema polo que o tratamento ortodóncico resulta complementario do de cirurxía, xa que non se pode operar unha enxiva se non está aliñada e, para que isto suceda, requírese do tratamento ortodóncico. O Tribunal Superior de Xustiza de Galicia xa contemplou este diferente tratamento na cobertura de gastos derivados de ortodoncia pois nas súas sentencias de 30 de novembro de 1999 (rec. 5477/1996) e de 16 de febreiro de 2011 (rec. 5289/1997) sinala expresamente que, como sucede nesta queixa, o tratamento de ortodoncia non ten finalidade estética senón que o seu obxectivo é tanto procurar a curación dunha malformación como previr futuras enfermidades derivadas da non corrección da malformación. Así, en ambos supostos, o tribunal considera que non é unha ortodoncia “estrito sensu”, senón unha prestación recuperadora dun defecto conxénito e como tal prestación sanitaria –recuperadora- debería estar cuberta polo Sergas. Falla así o tribunal en favor dos interesados obrigando ao Sergas ao reintegro dos gastos médicos. A maior abondamento cabe sinalar que noutras comunidades autónomas (como Andalucía, País Vasco e Castilla La Mancha) se contempla de forma específica a cobertura dos tratamentos de ortodoncias para os casos de maloclusión severa en pacientes intervidos de fisura palatina, labio leporino e malformacións esqueléticas. Dadas as características da ortodoncia prescrita, os sistemas de saúde das autonomías mencionadas aprobaron de forma expresa o recoñecemento de cobertura de tales tratamentos sinalando os supostos e requisitos específicos. Por exemplo, no País Vasco, a través dunha emenda de transacción aprobada no seo da comisión de sanidade do parlamento vasco, finánciase o tratamento exclusivamente para estes pacientes nas condicións clínicas e cos procedementos administrativos que se determinen, incorporándose ao sistema sanitario público para o seu financiamento coa fórmula administrativa de “autorización previa” na modalidade de pago directo e contabilízase dentro do apartado orzamentario de “reintegro de gastos”. No caso manchego, ditouse o Decreto 273/2004 sobre prestación de atención dental á poboación con idades comprendidas entre 5 e 15 anos, no que se dá cobertura aos tratamentos de ortodoncia nos casos mencionados. Nesta liña, queremos facer fincapé na situación de asimetría asistencial no acceso a servizos sanitarios (e, por tanto, no goce do dereito fundamental á saúde) que se produce entre as distintas comunidades autónomas e que se pon claramente de manifesto na queixa obxecto de análise. Esta reprobable denunciouse, incluso, por altas instancias internacionais que controlan o cumprimento das obrigas xurídicas asumidas polo Estado en materia de dereitos humanos. Desta forma, o Comité de Derechos Económicos, Sociales y Culturales da ONU tivo a ocasión de afirmar, na análise do último informe presentado por España, que “al Comité le preocupa que la descentralización de las competencias relacionadas con los derechos económicos, sociales y culturales haya resultado en un disfrute dispar de estos derechos en las 17 comunidades autónomas  (lo que puede implicar una vulneración del art. 2, párr. 1 del Pacto, relativo a la no discriminación) [por lo que] El Comité insta al Estado parte para velar por que las disparidades entre comunidades autónomas en términos de inversión social y de los diferentes recortes realizados en los servicios públicos de bienestar social, no resulten en un disfrute inequitativo o discriminatorio de los derechos económicos, sociales y culturales” (cf. Observación núm. 9, doc. E/C.12/ESP/CO/5, 6 de junio de 2012)”. Concluímos o expediente sinalando que aínda que, efectivamente, a administración non está infrinxindo a normativa vixente sobre a carteira de servizos comúns do Sergas ao excluír o tratamento de ortodoncia para o fillo da autora desta queixa, dende esta institución consideramos necesario dar un paso máis na defensa dos dereitos fundamentais dos cidadáns, ao considerar prioritaria a tutela do dereito á saúde. Por tal motivo, suxerimos á Consellería de Sanidade que adopte as medidas necesarias para a cobertura polo sistema sanitario público do tratamento ortodóncico recuperador nos casos de maloclusión severa en pacientes intervidos de fisura palatina, labio leporino e malformacións esqueléticas. A pesar destas consideracións, a consellería non aceptou a suxestión formulada. Na queixa Q/480/13 na que se denuncia o diferente trato dado aos pacientes no programa de atención bucodental infantil e xuvenil, segundo quen sexa o facultativo que prescribise a derivación, non se puido constatar a existencia de tal desigualdade, sendo a nosa normativa clara ao respecto e non apreciándose arbitrariedade algunha na súa aplicación. Finalmente, podemos incluír aquí un exemplo de retraso no ingreso de devolución de gastos dunha paciente que tivo que acudir a unha consulta nun hospital doutra comunidade autónoma (Q/522/13). Tras enviar a factura ao Sergas, a interesada sinala que lle confirmaron que estaba correctamente tramitada e pendente de pago. Tras agardar catro meses sen que se dese efectividade ao pago e, tras instar á consellería a solución do seu problema, informáronlle de que non había data prevista para efectuar o abono debido á reestruturación das novas áreas sanitarias, o que tampouco permitía concretarlle que servizo ía efectuar el pago. Ante a nosa intervención, a consellería solucionou o problema dando a orde de reintegro dos gastos. 4. Demoras excesivas nas listas de espera A administración das listas de espera é unha problemática particularmente complexa na que entran en xogo dúas variables contrapostas: un elevado volume de pacientes e uns recursos limitados, nun marco no que as decisións se toman en base a criterios de priorización que non sempre resultan satisfactorios para todas as partes implicadas. A Lei 8/2008 de saúde de Galicia recoñece no seu artigo 12.2 o dereito a obter unha garantía de demoras máximas, de modo que determinadas prestacións sanitarias financiadas publicamente sexan dispensadas nuns prazos previamente definidos e coñecidos. A nivel galego, o Decreto 104/2005 desenvolve a garantía dos tempos máximos de espera en atención sanitaria, establecendo un máximo de espera estrutural nas intervencións cirúrxicas de 180 días naturais, recollendo incluso a posibilidade de que, transcorridos 140 días en espera estrutural nas intervencións cirúrxicas, o usuario poida optar por continuar na lista de espera do centro ou requirir a atención sanitaria en calquera outro centro debidamente acreditado na comunidade. A nivel estatal, o Real Decreto 1039/2011 establece os criterios marco para garantir un tempo máximo de acceso ás prestacións sanitarias, de aplicación en todo o territorio español. No seu anexo recóllese un tempo máximo de 180 días naturais de acceso a determinadas intervencións cirúrxicas (cirurxía cardíaca valvular e coronaria, cataratas, próteses de cadeira e de xeonllo). Aínda que non cabe dúbida sobre a interpretación da normativa citada, non se alcanzou aínda a súa plena aplicación posto que as demoras existentes seguen xerando numerosas reclamacións. No ano 2013 rexistráronse até un total de 34 expedientes solicitando a intervención do Valedor do Pobo debido aos retrasos sufridos nas súas citas médicas, tanto para consultas como para intervencións cirúrxicas, número que se mantén estable con respecto aos datos do ano anterior. Se ben é certo que estes datos son especialmente rechamantes, temos que destacar que a resposta da consellería é altamente satisfactoria, pois na maioría dos casos o afectado ve, trala intervención do Valedor do Pobo, resolta a súa petición de forma favorable ao obter a atención sanitaria solicitada nun prazo relativamente breve, logrando o adianto na data da consulta ou intervención prefixada, ou a concreción dunha cita para aquelas que non tiñan día establecido. A modo de exemplo, podemos citar os seguintes expedientes: Q/7, 148, 226, 613, 675, 731, 1119, 1689, 3735, 4546, 5087, 5544, 13499, 14469/13, entre outros. 5. Discrepancias sobre valoracións médicas Tal e como vén sucedendo nos últimos anos, séguense iniciando numerosos expedientes relativos tanto a discrepancias sobre diagnósticos clínicos como a posibles erros ou neglixencias médicas, sendo unha materia cuxa relevancia en cuanto ao número de queixas recibidas continúa estable. Debemos recoñecer que a gran dificultade coa que se encontra o Valedor del Pobo nestes casos é que carece de medios técnicos que lle permitan entrar a valorar estas cuestións de profesionalidade médica. Por este motivo, a labor do valedor circunscríbese a estudar a queixa recibida e investigar se se seguiron os trámites formais previstos, cumpríndose o establecido na normativa de aplicación. O feito de que esta institución non poida cuestionar as valoracións médicas nin as resolucións que poida adoptar a administración en base a ditas valoracións, obríganos en moitos casos a concluír o expediente sen un pronunciamento específico sobre a discrepancia clínica que orixina a queixa. Porén, constatamos que a intervención do Valedor do Pobo, coa exixencia de informe aos órganos competentes para a análise ou revisión dos casos formulados, contribúe ao bo funcionamento na prestación dos servizos públicos. Como mostra desta afirmación, pódense traer a colación os expedientes Q/208/13 e Q/14548/13 como claros exemplos de revisión dos casos particulares dos reclamantes. No caso da queixa Q/208/13, o interesado considera que se lle debe dar autorización para recibir tratamento con telaprevir para hepatite C. No informe da Consellería de Sanidade, sinálase que o Ministerio de Sanidad, Servicios Sociales e Igualdad publicou no mes de febreiro de 2012, o documento denominado "Criterios y recomendaciones generales para el tratamiento con Boceprevir y Telaprevir de la hepatitis crónica (VHC) en pacientes monoinfectados", aprobado polo Consejo Interterritorial del Sistema Nacional de Salud. Neste documento recóllense as situacións clínicas nas que o beneficio para os pacientes é claramente maior que o tratamento actual. Tomando como referencia as recomendacións indicadas, a Comisión Permanente de Farmacia del Consejo Interterritorial, aprobou unha estratexia pola que considera que é necesario priorizar o tratamento a aquelas persoas coa enfermidade máis avanzada ou aquelas nas que o fármaco mostra unha maior relación beneficio-risco. De acordo co establecido a nivel estatal, a consellería sinala que a Comisión Autonómica Central de Farmacia y Terapéutica, que ten como función principal a de realizar o seguimento dos recursos farmacoterapéuticos nos centros da rede asistencial do Servizo Galego de Saúde, acordou incluír nas guías farmacoterapéuticas o uso dos medicamentos "Boceprevir" e "Telaprevir", nas condiciones de uso recollidas no documento citado do Ministerio de Sanidad, Servicios Sociales e Igualdad. Neste caso concreto, a Consellería de Sanidade informa que a historia clínica do paciente foi analizada polos membros da Subcomisión para el tratamiento de la hepatitis C, creada no seo da Comisión Autonómica Central de Farmacia y Terapéutica, concluíndo que o interesado non cumpre os requisitos para iniciar a terapia cos medicamentos indicados. Porén informóuselle ao facultativo solicitante que podería remitir un informe clínico actualizado e completo no que se puidese verificar que actualmente pode reunir requisitos establecidos no documento mencionado. Polo anterior, a consellería afirma que neste momento, a Subcomisión está estudando o informe e a documentación remitida para volver a avaliar a situación do paciente, conclusión que consideramos satisfactoria ao obter un compromiso expreso de revisión do caso. En canto á queixa Q/14548/13, a interesada solicita a súa inclusión nun tratamento experimental, ao que en principio a consellería se opuxera. Trala nosa petición de informe, procédese a un novo estudo do caso, quedando incluída finalmente a enferma no proceso. Nos restantes supostos investigados polo valedor sobre a materia recollida neste epígrafe, realizáronse as oportunas investigacións unicamente sobre aspectos formais e de protocolo, non podendo efectuar consideracións médicas debido precisamente á incapacidade para discernir aspectos puramente técnico-médicos. Como mostra, cabe citar os seguintes expedientes: o Q/72/13 no que o paciente cuestiona o tratamento recibido para unha infección de oídos; o Q/235/13 no que a interesada non está conforme coa conclusión tralo estudo radiolóxico, consulta de enfermería e consulta médica, que non a consideran como grupo de risco, deixando o seu seguimento para o programa galego de detección precoz do cáncer de mama (PGDPCMa), a partir dos 50 anos, dándolle a alta na Unidad de Patología de Mama; o Q/828/13 no que o interesado alega falta de atención sanitaria, e a consellería responde que dende o ano 2010 foi recoñecido en consulta en máis de 120 episodios, entre os que cabe citar 2 hospitalizacións en Neuroloxía e Reumatoloxía (2011 e 2013), 17 atencións no servizo de urxencias, máis de 50 exploracións complementarias, entre as que se citan Rx, TAC, RM, EKG, EMG, Cardioloxía, Neuroloxía, etc, e múltiples consultas externas en Alerxia, Cardioloxía, Neuroloxía, Neumoloxía, Oftalmoloxía, URL, Rehabilitación, Reumatoloxía, Traumatoloxía e Uroloxía; ou Q/4189/13 no que a paciente considera que non está sendo correctamente diagnosticada, ante o que a administración remite informe no que constan consultas en diversos servizos médicos, á vista dos que consideramos xustificado a resposta da consellería en canto á ofertada, sen valorar o diagnóstico médico emitido; e o Q/14278/13 no que se denuncia a alta médica prescrita polo facultativo, considerando o paciente que non se encontra capacitado para desempeñar o seu traballo. Como pode apreciarse, os anteriores exemplos son mostra da discrepancia entre profesional sanitario e paciente sobre o diagnóstico médico emitido ou sobre o tratamento prescrito, e que, unha vez comprobados os aspectos formais, a ciencia e experiencia do persoal sanitario non pode xulgarse por persoal sen titulación médica. Aínda en casos especialmente sensibles, debido ao resultado de falecemento do familiar do autor da queixa, encontrámonos co mesmo impedimento, pois como xa dixemos, carecemos de capacidade técnica que nos permita refutar as decisións clínicas postas en tela de xuízo. Como en todos os casos, instamos ás autoridades competentes para que supervisen e informen sobre a actuación entredita, e, cando esta vén argumentada en base a consideracións médicas, consideramos razoable privilexiar a opinión dos profesionais que se encontran a cargo do tratamento ou dos responsables da decisión clínica como técnicos especialistas capacitados na materia, tendo sempre presente que, aínda sabendo que la medicina no es una ciencia exacta, los profesionales que la ejercen deben actuar con a máxima dilixencia. Exemplo destas tráxicas situacións son as queixas Q/563/13 e Q/645/13. Na primeira, o paciente ingresou no hospital nun estado xeral relativamente aceptable pero no transcurso da súa hospitalización sufriu un empeoramento progresivo ante o que os profesionais sanitarios decidiron intervir cirurxicamente; acción que non puido levarse a cabo debido ao agravamento do paciente, que faleceu días despois. A consellería puxo de manifesto que as actuacións clínicas en relación con este proceso foron realizadas cumprindo coas medias de tempo que se manexan habitualmente, e que se seguiron os protocolos establecidos, pero que o empeoramento brusco foi incontrolable para os médicos que o asistían. No caso do expediente Q/645/13, investigouse a defunción por infarto dun mozo, non resultando posible demostrar que os médicos que o atenderon non actuaran coa debida dilixencia, e que o erro no diagnóstico inicial non pode imputárselles dado que actuaron utilizando os coñecementos e medios adecuados para emitir unha valoración. Nesta mesma liña de cuestionamento do ditame médico emitido, encóntranse os expedientes Q/618/13, Q/13003/13, Q/13503/13, Q/14446/13, Q/14543/13 e Q/18813/13, que no momento de peche deste informe están pendentes de resolución á espera do informe da Consellería de Sanidade. Unha cuestión que enlaza directamente coas discrepancias sobre as opinións dos facultativos é a solicitude dunha segunda opinión médica. Como exemplo, destaca a queixa Q/781/13, na que a consellería se remite ao artigo 4º do Decreto 205/2007 polo que se regula o dereito á segunda opinión médica no sistema sanitario público galego, establecendo que o exercicio do dereito a esta segunda opinión, garántese para os seguintes procesos: a) Enfermidades neoplásicas malignas, salvo cánceres de pel que non sexan o melanoma. b) Enfermidades neurolóxicas inflamatorias e dexenerativas invalidantes. c) Enfermidades graves con causa hereditaria claramente definida. d) Confirmación de diagnóstico de enfermidade rara, tendo esta consideración aquela patoloxía con perigo de morte ou invalidez crónica e baixa prevalencia, entendida como aquela inferior a 5 casos por cada dez. Unha vez examinada a documentación e información facilitada polo interesado e pola propia administración, temos que dar por concluída a nosa intervención procedendo á finalización do expediente ao non apreciar actuación por parte da consellería que supoña infracción do ordenamento xurídico ou que impida ou menoscabara o exercicio dun dereito ou liberdade fundamental, ao non poder encadrarse o suposto en ningún dos procesos establecidos pola normativa. 6. Queixas sobre o trato recibido por parte dos profesionais sanitarios No ámbito sanitario, a relación entre o paciente e o persoal que o atende, defínese como a interacción que se produce entre un axente da saúde (médicos, enfermeiros, psicólogos, ou calquera outro persoal sanitario) e un paciente con necesidade de asistencia (e frecuentemente cos familiares do paciente). Esta relación é un piar fundamental da atención sanitaria, polas implicacións que ten no diagnóstico e tratamento de calquera enfermidade. No cabe dúbida de que o vínculo entre médico e paciente experimenta hoxe en día cambios importantes debido ao desenvolvemento dunha tecnoloxía cada vez máis especializada e á necesidade de proporcionar asistencia médica a unha poboación crecente, o que provocou novas formas de organización e sistemas de operación máis eficaces. Non sorprende a afirmación de que a alta carga de traballo soportada polo persoal sanitario cunha elevada masificación das consultas, a introdución de tecnoloxía que reduce a proximidade entre os axentes que interatúan nesta relación, o aumento das capacidades resolutivas da medicina ou a maior información que manexan os pacientes, implique que en máis ocasións das desexadas, as relacións entre médicos e enfermos se volvesen menos íntimas e satisfactorias en termos das expectativas e necesidades emocionais duns e outros. Así, neste apartado agrúpanse un conxunto de queixas en cuxo trasfondo se encontra, non tanto a valoración ou atención médica en sentido técnico, senón o trato recibido por parte do profesional, que a xuízo dos autores das queixas, non foi o correcto. A gran dificultade coa que se encontra o Valedor do Pobo nestes tipo de expedientes, é que habitualmente existen serias discrepancias no relato dos feitos, sendo diverxentes as apreciacións do profesional sanitario e o autor da queixa en canto á situación vivida, ao trato recibido, e as expresións e tons empregados. E dado que, habitualmente, non existen outros medios de proba que as meras declaracións dos intervenientes sobre as diferentes versións descritas polas partes, impídenos realizar calquera estimación e a que o fondo do asunto en si non poida coñecerse nin valorarse, pois non existen máis datos que a queixa que permitan confirmar o denunciado. Porén, o noso compromiso coa defensa da prestación dun servizo sanitario de calidade, obríganos en todo caso a trasladarlle á administración competente que por parte desta institución consideramos fundamental que no servizo público de saúde se preste unha atención sanitaria adecuada non só no aspecto clínico, senón tamén que a atención humanitaria sexa exquisita, para o que todos os profesionais sanitarios deben coidar con esmero o trato ao paciente, e ser conscientes do impacto que as súas actitudes, palabras e silencios causan nos mesmos. Neste grupo, cuxo volume aparece de forma constante nos sucesivos informes anuais da institución, destacan expedientes como o Q/31/13 no que a interesada considera lesionado o seu dereito á dignidade polas expresións utilizadas polo persoal médico que a atendeu nunha consulta e o trato recibido na mesma; ou o Q/550/13 no que a afectada se queixa dun trato inadecuado, incluíndo desavinzas na comunicación de información por parte do médico que a atendeu; ou o Q/1275/13 no que a denuncia versa sobre o feito de que os acompañantes deban saír das habitacións no momento que o persoal médico realiza a consulta en planta e o modo en que se leva a cabo este protocolo por parte dun doutor concreto; ou o Q/4190/13 no que a autora da queixa alega o trato inadecuado recibido polo psiquiatra que atendía o seu irmán e que realiza, dentro do tratamento prescrito, sesións de grupo coa familia. En todos estes supostos, lamentablemente non pode comprobarse a veracidade dos feitos denunciados, ao non dispoñer de elementos probatorios nun ou outro sentido. Porén, consideramos que o requirimento da preceptiva información á Consellería de Sanidade coa apertura da investigación sumaria e informal instada polo particular, contribúe á mellora das relacións humanas que subxacen en toda interacción entre médico e paciente, ao trasladar á consellería e facela consciente do malestar mostrado polos pacientes. Outros expedientes nos que se analiza a relación médico-paciente en canto ao trato recibido, pero que aínda se encontran pendentes de recibir informe da administración, son o Q/14447/13 sobre a atención prestada por unha enfermeira á que previamente se lle chamara a atención por non encontrarse no seu posto de traballo sen causa xustificada, e o Q/14448/13 sobre o modo de actuación dunha inspectora do Sergas cun usuario. Antes de rematar este apartado, e precisamente por ser conscientes da súa importancia, deixáronse para o final pola súa satisfactoria resolución neste terreo, e como clara liña oposta á habitual conclusión deste tipo de queixas, o expediente Q/58/13. Representa unha mostra da efectividade da nosa intervención, dado que ante a queixa dunha paciente que considerou moi irrespectuoso o trato recibido do profesional médico que a atendeu, a consellería remitiu un documento no que trasladaba o informe do médico denunciado e no que, este, tras explicar a súa actuación profesional, aseguraba que nin intencionada nin conscientemente pretendeu faltarlle ao respecto en ningún momento, lamentando profundamente o desacougo causado. Resaltamos este expediente pola importancia que ten que os profesionais sanitarios asuman os seus posibles fallos no trato e comunicación co paciente, e se fagan eco das reflexións que dende esta institución se veñen trasladando. Igualmente satisfactorio resultou a conclusión do expediente Q/5625/13 que finalizou co cambio de especialista ante o malestar mostrado polo reclamante ante o trato recibido na consulta oftalmolóxica do seu fillo. 7. Tratamento de historias clínicas A historia clínica configúrase como un documento médico-legal básico para o usuario, no que queda rexistrada a relación completa do persoal sanitario co paciente, todos os actos e actividades médico-sanitarios relacionados con el e a totalidade dos datos relativos á súa saúde, que se elabora coa finalidade de facilitar a súa asistencia. A regulación legal a nivel galego encóntrase no Decreto 29/2009 polo que se regula o uso e acceso á historia clínica electrónica, modificado recentemente polo Decreto 164/2013 co fin tanto de adaptar esta normativa ás novas necesidades asistenciais detectadas como de regular a realización de determinadas prácticas que non estaban cubertas na súa totalidade na anterior redacción do decreto. Así, profúndase no acceso á historia clínica electrónica por parte do persoal de xestión e servizos dos centros, servizos ou establecementos sanitarios, acceso que se encontra en todo caso limitado a aqueles datos estritamente necesarios para o cumprimento das súas funcións; e se permite o acceso polos profesionais sanitarios de centros sociosanitarios da Administración Xeral da Comunidade Autónoma de Galicia, así como daqueles centros sociosanitarios concertados para a prestación de servizos. Precisamente, nesta liña abriuse un expediente a raíz da solicitude dun interesado que reclamaba que nas residencias de maiores se tivera a posibilidade de acceder por parte dos facultativos á historia clínica dos residentes, queixa que se concluíu ao comunicar a consellería que esa posibilidade era xa unha realidade nos centros dependentes da administración. En xeral, os expedientes abertos no ano 2013 sobre esta materia encádranse basicamente en dúas categorías, o dereito de acceso e a constatación de erros. A primeira categoría refírese a queixas de usuarios do Servizo Galego de Saúde que denuncian reticencias por parte da administración para facilitar copia das súas historias clínicas, entre as que se encontran os expedientes Q/594/13 sobre a solicitude de historia clínica do seu pai falecido, o Q/730/13 sobre a solicitude de copia da autopsia do seu fillo, ou o Q/828/13 sobre o acceso á historia clínica completa. Nos dous primeiros supostos, a consellería puxo remedio á queixa presentada poñendo a disposición das interesadas a documentación requirida, e no terceiro caso, a administración deixou constancia no seu informe de que se remitira en tempo e forma ao interesado a diferente información que fora solicitando. Na segunda categoría mencionada, recóllense as queixas que instan a intervención do valedor para que se proceda á corrección de erros detectados polos pacientes nas súas historias clínicas, tal é o caso do expediente Q/554/13, ao que a Consellería de Sanidade deu resposta satisfactoria procedendo á emenda das erratas, ou o Q/12389/13 que se encontra actualmente pendente de remisión de informe por parte da administración. Nesta sección, debemos destacar pola súa complexidade, o expediente Q/426/13, no que a interesada se dirixe ao Valedor del Pobo denunciando a destrución de probas clínicas entregadas ao Sergas. Neste caso, a autora da queixa manifesta que o Sergas procedeu ao expurgo das resonancias magnéticas entregados na consulta do especialista que a tratou no ano 2012, o que supón un incumprimento dos prazos establecidos, ao citarse para consulta por última vez no 2011. É máis, sinala que dita documentación formaba parte dun ensaio clínico doutra comunidade autónoma no que a paciente participara e que así llo fixera saber ao especialista en cuestión, de maneira que debería conservarse con carácter indefinido. O informe remitido pola consellería sinala por unha parte que non se vulneraron os prazos legais, e por outra, que non había constancia de que tales probas médicas procedesen dun ensaio clínico. A Lei 3/2001 reguladora do consentimento informado e da historia clínica dos pacientes establece no apartado 2 do artigo 20 que debe conservarse indefinidamente o material clínico relevante a efectos de investigación, como o é a que conforma un ensaio clínico. Pero aínda no caso de que efectivamente a consellería non tivese constancia de que a documentación aportada pola paciente pertencía a un proceso de investigación, o apartado 3 do mesmo artigo 20 sinala que “o resto da información se conservará, como mínimo, até que transcorran cinco anos dende a última asistencia prestada ao paciente ou dende o seu falecemento”, polo que dadas as datas mencionadas na queixa, a aplicación do terceiro apartado impediría igualmente o expurgo desa documentación. Así, ao considerar que a literalidade do articulado é clara ao respecto, enviamos á consellería unha recomendación para que se respectase estritamente a normativa vixente relativa á custodia e conservación do material incluído na historia clínica dos usuarios do Servizo Galego de Saúde, e para que se investiguen e depuren as responsabilidades que puidesen derivarse das actuacións irregulares apreciadas neste caso. Como resposta, a consellería soa acepta parcialmente a recomendación, pois, a pesar de que confirma o seu compromiso de adecuarse rigorosamente ás normas de aplicación, continúa insistindo na súa falta de coñecemento de que tales probas pertencían a ensaios de investigación, e por outra, xustifica o cumprimento dos 5 anos marcados pola norma ao dicir que a data sinalada pola no seu escrito non é a que debe terse en conta para o cómputo dos prazos, senón que previamente se producira unha alta asistencial, até dende a que se realizaron os cálculos para computar os prazos que permitían a destrución dos documentos obxecto da queixa. No momento de peche deste informe, e a instancia da interesada, requiriuse novamente á consellería para que emita un informe complementario para que se aclare en que momento se produciu a alta asistencial mencionada. 8. Deficiencias nos servizos de urxencias Resulta obvio que o servizo de urxencias médicas é un dos departamentos máis importantes dun centro sanitario, xa que a proximidade ante unha situación de risco vital require dunha resposta rápida, eficaz e precisa. A supervisión deste servizo nos hospitais galegos require a nosa máxima atención, e por iso, durante o 2013 se iniciaron diversos expedientes de oficio nos que se investigou o funcionamento e organización desta área ante a alarma social creada nun momento determinado. Estas razóns motivaron a apertura de oficio, é dicir, a instancia da propia institución, dos expedientes Q/278/13, Q/413/13 e Q/4180/13. Nos tres casos, ante as informacións recibidas na oficina do Valedor do Pobo, considerouse conveniente obter un explicación detallada sobre posibles retrasos e saturacións nos servizos de urxencias do Complexo Hospitalario Universitario da Coruña (CHUAC), do Complexo Hospitalario Universitario de Vigo (CHUVI) e do Hospital Universitario de Lugo (HULA), respectivamente, e que relatamos a continuación. Polo que respecta á queixa Q/278/13, a administración puxo de manifesto que a afluencia masiva de pacientes se produciu polo repunte do número de demandas propio da época do ano (xaneiro e febreiro), e os datos comparativos do ano anterior demostraron un termo medio inferior no 2013. Ante os datos remitidos sobre o número de facultativos dispoñibles actualmente, coa previsión dun inminente traslado ás novas instalacións cuxas obras están a punto de finalizar, concluímos a nosa investigación ao non apreciar retrasos e saturacións de carácter estrutural no servizo. O falecemento dunha paciente no servizo de urxencias do hospital de Vigo orixina a queixa Q/413/13, ante a que a Consellería de Sanidade realizou unha investigación interna, cuxos resultados remitiu ao Valedor del Pobo poñendo de manifesto que, a pesar de que o día de autos o servizo de urxencias sufriu un pico de demanda, a causa da defunción debeuse, segundo todos os indicios, á morte súbita, provocada pola arritmia cardíaca –fibrilación ventricular- da paciente que o DAI non puido reverter, probablemente pola súa avanzada cardiopatía. O feito de que o deceso se producise na sala de espera debeuse á sobrecarga de demanda rexistrada esta noite, que provocou a ocupación masiva de boxes e camas de observación. Porén, das actuacións realizadas e das peritaxes médicas solicitadas, despréndese que a morte da paciente se produciría independentemente do espazo en que se encontrase, no habendo neglixencia na clasificación da urxencia nin na súa atención. O expediente Q/4180/13 valora unha posible saturación no servizo de urxencias do HULA, concluíndose que o peche de camas na época estival está suficientemente xustificado e non tivo ningunha repercusión na área de urxencias, tal e como se desprende dos datos estatísticos remitidos pola Consellería de Sanidade. Na análise deste apartado, hai que sinalar que a atención de urxencia non se limita ao seu ámbito físico, senón que inclúe unha fase pre-urxencia (manexo in situ , estabilización e traslado), continúa no servizo e que conclúe coa derivación do paciente a outros equipos de saúde, xa sexa no ambiente intra ou extra hospitalario, sendo responsabilidade da urxencia velar que o paciente reciba a atención adecuada neste continuo. Dito isto, ten encaixe nesta sección a queixa iniciada de oficio Q/765/13 sobre o falecemento dun indixente na dársena de Juan XXIII de Santiago de Compostela, ao que asistiu un equipo dunha ambulancia asistencial de soporte vital avanzado, que tras activar o protocolo oportuno e atender ao paciente, retirouse debido a que este se negaba a ser explorado con máis detalle, e que non presentaba ningún criterio de gravidade, estando consciente e orientado. Trala investigación realizada por esta institución, non se aprecia falta de dilixencia na atención prestada. Por último, inclúese aquí o expediente Q/764/13 relativo ao posible rexistro nos servizos de urxencias dos centros sanitarios galegos de casos de intoxicacións etílicas entre menores, utilizando prácticas coñecidas das redes sociais como Tampodka, ou slimming, consistente na introdución, vía anal ou vaxinal, de tampóns impregnados previamente con algunha bebida alcohólica, co fin de alcanzar estados de embriaguez de forma rápida e sen que poida controlarse polo alento. A Consellería de Sanidade confirma que non se rexistrou ningún suposto deste tipo, polo que arquivamos o expediente. 9. Incidencias no transporte sanitario O transporte sanitario inclúese na carteira de servizos do Sistema Nacional de Salud, e na nosa comunidade desenvólvese polo Decreto 11/2011 polo que se modifica o Decreto 42/1998 sobre transporte sanitario. Segundo a nosa normativa de aplicación, terá a consideración de transporte sanitario o transporte especial de persoas accidentadas ou enfermas cando concorra unha situación de urxencia que implique risco vital ou dano irreparable para a saúde da xente afectada, ou cando exista unha imposibilidade física ou outras causas clínicas que impidan ou incapaciten para a utilización de transporte ordinario para desprazarse a un centro sanitario ou ao seu domicilio despois de recibir atención sanitaria, en vehículos especialmente acondicionados ao efecto e debidamente autorizados. As queixas recibidas sobre esta prestación concentráronse basicamente en dous tipos: - Aquelas nas que se denuncia a xestión propiamente de tal servizo, como por exemplo o expediente Q/256/13, no que a interesada denuncia a falta de adaptación de tipo de vehículo dispoñible para o traslado do seu fillo (a cadeira de rodas non vai coas suxeicións pertinentes que garantan a súa seguridade), e que foi solucionado pola consellería ao realizar a Inspección de Servizos Sanitarios da súa área as xestiones necesarias para que, de conformidade coa autora da queixa, os traslados se realicen a través so Servizo 065, que conta cos medios de transporte adecuados ás necesidades de mobilidade e ancoraxe para unha cadeira de rodas. - Aquelas sobre transporte sanitario refírense ao trato recibido durante o traslado, tales como o expediente Q/694/13 ou o Q/3729/13. No primeiro dos casos, existen discrepancias no relato dos feitos, non podendo confirmarse a versión do interesado, e obrigándonos ao arquivo do expediente. En cambio, no segundo suposto, o reclamante denuncia a falta de atención e posta a disposición na ambulancia dos medios técnicos prescritos polo médico, tales como oxixenoterapia. Da información recibida, parece que existiu descoordinación entre o servizo médico e os profesionais do servizo de ambulancia, ante o que a administración manifestou a súa intención de ter en conta esta problemática co fin de adoptar as medidas necesarias para mellorar de cara ao futuro inmediato a calidade e eficiencia dos servizos sanitarios prestados, transmitindo ao interesado o seu malestar polas molestias sufridas pola paciente. 10. Problemas na xestión administrativa Ao entender que neste apartado se inclúen un volume destacado de expedientes (tanto polo número de afectados como polas repercusións sociosanitarias que implican), e que, aínda que a problemática que os une ten como fondo a xestión administrativa, existe unha importante variedade no seu contido, consideramos conveniente realizar unha subdivisión segundo o tipo de reclamación: A) Xestión de centros sanitarios Un elevado número de cidadáns reclaman da Consellería de Sanidade o deterioro dos servizos nos centros sanitarios, provocado polos axustes económicos practicados en aras da sostenibilidade orzamentaria e que repercuten tanto na diminución de persoal como na deficiencia de recursos materiais. Isto tradúcese na apertura de numerosos expedientes cuxo nexo común é o empeoramento na atención sanitaria nos centros públicos. Seguindo a liña de denuncias pola xestión de centros sanitarios, é rechamante o número de queixas tramitadas sobre a problemática na xestión de persoal no centro hospitalario concertado Povisa, e que se traduciu na apertura dun conxunto de expedientes múltiples con idéntico obxecto, un total de 6.665 exactamente, cuxa numeración se corresponde co número Q/5514/13 e os seriados Q/5721/13 a Q/12384/13, ambos incluídos. Os interesados inician a súa reclamación recordando que Povisa leva máis de 30 anos mantendo a maioría da súa actividade asistencial en base a diferentes concertos sanitarios col SERGAS. O último concerto está datado no ano 2000, polo que se adscribiu a Povisa a atención especializada dunha parte da poboación da área sanitaria de Vigo que ronda as 134.000 persoas e que representa o 80% da asistencia sanitaria do Hospital Povisa, ademais de convertelo en centro de referencia para certas especialidades (queimados, cirurxía da man e maxilofacial). En 2006 asínase o acordo básico para o Área Sanitaria de Vigo, polo que o Hospital Povisa se compromete a manter os postos de traballo e a calidade asistencial, mentres que o Sergas se compromete a proporcionar a este carga de traballo suficiente para garantir a actividade do Hospital. Porén, alegan os asinantes das queixas, que a pesar do mencionado acordo, Povisa inicia no ano 2010 un camiño de recortes de dereitos e políticas de explotación laboral dos seus traballadores que se reflicte no paulatino deterioro da calidade asistencial: despido de 27 traballadoras da limpeza, 15 administrativos, redución de xornada a máis do 46% do cadro de persoal, flexibilidade horaria que supera os límites legais, eliminación dos equipos estables de traballo, incumprimento de sentencias firmes, redución nun 26% das substitucións de I.T., excedencias, vacacións, amortización dos postos vacantes por xubilación ou cese, redución nun 85% das horas extraordinarias, etc. O 23 de xullo ten lugar a última reunión de mediación da Inspección de Trabajo en relación á negociación do Convenio Colectivo 2011, que remata sen acordo xa que o Hospital Povisa decide acollerse á reforma laboral e impón a partir do 24 de xullo o Convenio Provincial de Hospitalización e Internamiento da Provincia de Pontevedra a todo o seu persoal, o que comporta unha perda salarial entre un 40% e un 52%, incremento da xornada laboral anual e minoración de dereitos sociais. Denuncian os interesados que a política de recursos humanos de Povisa se basea na precarización das condicións laborais, facendo na práctica imposible que os seus profesionais, a pesar da súa experiencia, cualificación e esforzo, poidan prestar a asistencia sanitaria coa calidade á que os pacientes teñen dereito. Consideran os dicentes que as medidas aplicadas unilateralmente pola dirección de Povisa inflúen negativamente na calidade asistencial: • Menos persoal, ou o que é o mesmo, menor ratio de persoal por paciente: menos tempo para dedicar á atención persoal a cada paciente, persoal máis estresado, maior posibilidade de cometer erros, deterioro da calidade asistencial. • Flexibilidade horaria: nalgunha franxa horaria, os servizos de hospitalización carecen do persoal mínimo para atender cun mínimo de calidade as necesidades básicas ou urxentes dos pacientes. • Falta de hixiene: menos persoal de limpeza implica directamente peor hixiene e polo tanto máis riscos de infeccións hospitalarias. • Utilización de alumnos de enfermería e auxiliar de enfermería como man de obra gratuíta para substituír ao persoal de cadro de persoal, cun claro risco de cometer erros que poden ser irreversibles. • Retraso nos quirófanos e aumento da lista de espera para consultas e cirurxía. A pesar dos cambios descritos que implican redacción de custos laborais, os interesados sinalan que o concerto entre o Hospital Povisa e o Sergas non variou, ingresando a consellería ao centro hospitalario puntualmente as mensualidades pactadas, obtendo o hospital beneficios económicos a costa de diminuír a calidade da asistencia sanitaria. O Comité de Empresa (CIG-CGT-CC00-UGT-SGPS) solicitou ao Sergas en repetidas ocasións que, en cumprimento das súas funcións, supervise e controle a calidade asistencial que vén prestando Povisa e a evolución das infeccións hospitalarias, obrigando ao hospital a cumprir parámetros de calidade equiparables aos dous hospitais públicos, así como a cumprir as sentencias dos tribunais de xustiza e negociar de boa fe o convenio colectivo de 2011 respectando os dereitos laborais dos seus traballadores. Porén, a consellería indícalles que carece de competencia nos conflitos laborais dun centro privado, polo que o comité de empresa solicita a nosa intervención. Ante a denuncia relatada, solicitamos o preceptivo documento á Consellería de Sanidade para que nos informe sobre as actuacións realizadas para a comprobación das condicións asistenciais do hospital e a súa adecuada equiparación ás do resto da poboación; sobre as condicións laborais aplicadas ao persoal na actualidade e a súa adecuación ás circunstancias económicas do concerto; e sobre as demais circunstancias que se consideren relevantes para a completa valoración do obxecto da queixa. A consellería afirma no seu escrito que o centro Hospitalario Povisa está aplicando unha reestruturación funcional, na procura dunha maior eficiencia e rendemento, que leva consigo unha redución das horas semanais efectivas prestadas -e contratadas- polo seu persoal, fundamentalmente auxiliar de enfermaría e celador. O fundamental deste informe é que inclúe a auditoría que a consellería realizou no mes de xullo de 2013 para avaliar a existencia dun posible deterioro da calidade da asistencia sanitaria, centrando a investigación na análise de tres aspectos: 1) Se coas novas medidas implantadas por Povisa se está garantindo a correcta cobertura asistencial -24 horas/día os 365 días do ano- aos pacientes atendidos no centro hospitalario. 2) Se coincidindo coas novas medidas implantadas por Povisa houbo un incremento das reclamacións presentadas por pacientes-sergas e de ser así, a posible existencia dunha relación de causalidade entre a implantación das anteditas medidas e o contido das reclamacións. 3) Se coas novas medidas implantadas por Povisa se está producindo unha diminución da actividade asistencial prestada polo centro hospitalario á poboación-sergas para a que é centro de referencia que orixine un maior incremento das listas de espera asistenciais padecidas pola poboación. 1) En canto ao primeiro punto, cobertura asistencial permanente, atendendo á información facilitada polo Centro Hospitalario Povisa, e tomando como referencia o mes de xullo de 2012 fronte ao mes de abril de 2013, os datos amosan unha escasa e puntual variación numérica do persoal contratado. Porén, a modificación das condicións laborais impostas por Povisa a dito persoal no ano 2013 leva consigo unha redución do número de horas efectivas prestadas polo persoal basicamente celador e auxiliar de enfermaría. Con relación á asistencia prestada na área de hospitalización médico-cirúrxica, a distribución en quendas do persoal facultativo réxese na actualidade por criterios funcionais de eficiencia, reforzándose a dotación do cadro de persoal nas horas consideradas de alta cargabilidade (horas que concentran o groso das tarefas) e diminuíndo as horas de baixa cargabilidade (horas nas que constatou diminución de tarefas programadas). Na revisión efectuada da actual distribución funcional do persoal de Povisa non se apreciaron descoberturas na prestación de asistencia aos pacientes-sergas ingresados. Porén, as quendas irregulares que se solapan entre si no caso do persoal auxiliar/celador dificulta o emprego das ratios de persoal sanitario non facultativo como indicador de calidade asistencial, non implicando isto necesariamente a prestación dunha deficiente asistencia sanitaria. Con relación á asistencia prestada no bloque cirúrxico (actividade dos quirófanos), a reorganización funcional emprendida por Povisa baséase en aumentar o nivel de autonomía dos quirófanos, de forma que cada quirófano sexa autosuficiente para coordinar todas as tarefas de preparación, de desenvolvemento e de remate da súa actividade. Para is, dótase a cada quirófano do seu propio persoal baixo a seguinte premisa: ratio de 2 DUE/ATS e 1 auxiliar por quirófano na cirurxía con anestesia xeral e ratio de 1 ATS/DUE e 1 auxiliar por quirófano na cirurxía con anestesia local. A ratio do persoal celador mantense en 1 celador por cada 2 quirófanos. A reorganización funcional establece unha dotación de persoal diferenciada para o quirófano reservado ás urxencias cirúrxicas ao longo das 24 horas de todos os días do ano. Por outra banda, Povisa reduciu no presente ano, o tempo intercirúrxico central ao adiantar a entrada dos pacientes programados para as intervencións de tarde. Así, pasou do horario de quirófanos vixente até decembro de 2012 de 8,30 a 14,30 e de 16,00 a 21,00 h. ao actual dende xaneiro de 2013: de 8,30 a 14,30 e de 15,30 a 20,30 h. Segundo a información facilitada por Povisa, no ano 2013 incrementouse a dotación de persoal ATS/DUE no bloque cirúrxico fronte á do ano 2012, xa que pasaron de ter un cadro de persoal estrutural constituído por 40 enfermeiros/as en abril de 2012 a 43 en maio de 2013. A variación producida no cadro de persoal auxiliar de enfermaría e celador do bloque cirúrxico do mes de abril de 2012 a maio de 2013 foi mínima: pasaron de 28 a 27 auxiliares e manteñen 13 celadores. Polo tanto, non se aprecian descoberturas na dotación do persoal dos 12 quirófanos de Povisa para o desenvolvemento da súa actividade. A directora de enfermaría de Povisa, preguntada sobre un posible incremento de anulacións nas cirurxías programadas dende xaneiro de 2013 como consecuencia de ineficiencias na exposta reorganización funcional do bloque cirúrxico, afirmou que o número de intervencións anuladas no primeiro trimestre do 2013 diminuíu claramente respecto aos dous anos anteriores pese a non diminuír a actividade cirúrxica. Con relación á asistencia prestada na policlínica, o centro hospitalario Povisa defende a necesidade da reorganización funcional do seu persoal non facultativo (consultas, medicina nuclear, radioterapia, fisioterapia e logopedia) argumentando a eliminación de tarefas tradicionais como consecuencia do impacto tecnolóxico xerado pola implantación da historia clínica electrónica, pola automatización da chamada aos pacientes dende o interior da sala de consulta a través de ordenador e polo axuste dos horarios laborais á planificación da actividade de consulta. 2) No que respecta ao segundo apartado da análise, reclamacións a Povisa pola asistencia prestada, segundo información facilitada polo centro hospitalario, pese a que no último trienio se pode apreciar a tendencia crecente das mesmas ao longo dos anos, tanto da análise cuantitativa das mesmas como da valoración dos datos obxectivos solicitados ao centro relativos a indicadores de infección hospitalaria e indicadores de seguridade asistencial, non se desprende a existencia dun deterioro da calidade asistencial dispensada polo centro. 3) Como último ítem a valorar, volume da actividade asistencial prestada por Povisa a pacientes-sergas, para comprobar se a implantación en Povisa das anteditas medidas de reorganización funcional está producindo unha diminución no volume da actividade asistencial desenvolta polo centro hospitalario, procedeuse a comparar a actividade sanitaria prestada á poboación-sergas no primeiro cuadrimestre do 2012 fronte á prestada no primeiro cuadrimestre do 2013, concluíndo que se produciu un aumento de dita actividade no presente ano excepto en áreas concretas como as de urxencias (actividade "a demanda"), fisioterapia ou logopedia. A diminución de actividade tanto na área de fisioterapia como na de logopedia, non comezou no ano 2013 senón que xa se constata no último cuadrimestre do 2012 (11.091 sesións de fisioterapia e 1.411 sesións de logopedia no 3° cuadrimestre del 2012). Co obxectivo de comprobar se a diminución de actividade na área de fisioterapia e logopedia no ano 2013 está tendo unha repercusión no aumento de pacientes-sergas á espera de comezar o tratamento nesas áreas, solicitouse información a Povisa sobre a lista de espera existente para o inicio de tratamentos de logopedia e fisioterapia, constando que para fisioterapia se minorou a lista de espera, e na área de logopedia, con data de 04-07-13 non hai pacientes en lista de espera para comezar tratamento. Así, as conclusións da consellería concéntranse nos seguintes puntos: 1) Atendendo á información facilitada por Povisa, a dotación numérica total do seu persoal sanitario case non variou ao longo do último ano (cadro comparativo xullo 2012-abril 2013) e pese a que a reorganización funcional do persoal sanitario non facultativo desenvolta polo centro dificulta o emprego da ratio persoal sanitario/cama como indicador válido, non se evidenciaron descoberturas asistenciais. 2) Aínda que no primeiro trimestre do 2013 se mantivo a tendencia crecente experimentada no último trienio en cuanto ao número de reclamacións escritas presentadas polos pacientes atendidos no centro hospitalario Povisa, actualmente mantense estable. 3) A análise comparativa do volume de actividade asistencial prestada polo centro Povisa no primeiro cuadrimestre do 2013 fronte á do primeiro cuadrimestre do 2012 evidencia un incremento da mesma. Á vista do até aquí exposto, a Consellería de Sanidade non aprecia que por agora, no presente ano 2013, se producise un deterioro da calidade asistencial prestada polo hospital Povisa aos pacientes protexidos polo Servizo Galego de Saúde para os que é centro de referencia. Porén, a propia Administración sinala que o curto período de tempo analizado fai recomendable unha nova avaliación a finais do ano 2013 do conxunto de aspectos reflectidos no presente informe. Ademais, dada a problemática existente, a consellería propón a realización no último trimestre do 2013 dunha enquisa de satisfacción a unha porcentaxe estatisticamente significativa de pacientes-sergas de Povisa sobre a asistencia prestada ao longo do presente ano nas distintas e principais modalidades asistenciais (ingreso médico, cirurxía con hospitalización, cirurxía ambulatoria, asistencia urxente sen ingreso, consultas especializadas, etc.). Entendemos así que a consellería asume o compromiso de realizar un control exhaustivo baseado nunha análise directa cos usuarios atendidos polo centro hospitalario, para elaborar un informe detallado das posibles repercusións sobre a calidade asistencial trala reorganización en materia de persoal levada a cabo en Povisa. Consideramos que este traballo deberá realizarse polos inspectores de sanidade mediante visitas ás instalacións do hospital, ás diferentes plantas e salas, obtendo información directa tanto dos profesionais que traballan en Povisa como dos pacientes e familiares atendidos. Debería ser unha labor inspectora in situ, comprobando i funcionamento real dos servizos prestados e controlando a calidade asistencial recibida polos usuarios. A información facilitada pola propia dirección do centro sería en todo caso complementaria das labores de “traballo de campo”, entendendo esta como aquela investigación que esixe unha fase de aplicación de instrumentos de obtención de datos tales como observación, entrevistas, cuestionarios, e outros que determinen unha conclusión o máis fiable e precisa posible. Como inciso final, debemos recordar que na investigación sumaria e informal realizada por esta institución, e igualmente nas labores de supervisión a realizar pola consellería, non deben abordarse as cuestións xurídicas relativas ás condicións laborais dos traballadores de Povisa nin o posible incumprimento do convenio laboral de Povisa respecto do seu persoal, dado o carácter privado desa relación. Unicamente se poden analizar as posibles repercusións das anteditas medidas establecidas por Povisa na calidade da asistencia sanitaria prestada polo centro hospitalario á poboación-sergas que o ten como centro de referencia ao amparo da vixente Resolución de interese público da Consellería de Sanidade. Coa información anterior, procedemos ao arquivo do expediente aberto entendendo que a consellería realizará o seguimento oportuno da problemática descrita coa realización da auditoría prevista ao finalizar o ano 2013. Conectada coa anterior queixa, encontrámonos dúas reclamacións que deben a súa orixa á folga no Centro Povisa relatada nos parágrafos anteriores, pois os interesados solicitan a intervención do Valedor do Pobo a causa dos retrasos sufridos na atención e intervención dos pacientes pola ausencia de persoal neses días e o deficiente servizo sanitario recibido. Ambas queixas, a Q/14275/13 e a Q/14675/13, están pendentes de resolución en espera de que a consellería remita o informe correspondente. B) Procedementos administrativos Neste núcleo de queixas relativas á xestión administrativa, temos que facer mención a oito expedientes que se tramitaron de forma conxunta, cuxa problemática se encadra na tramitación dun expediente sancionador contra unha farmacia por realizar obsequios aos seus clientes pola compra de medicamentos (actuación prohibida polas normas vixentes), ante o que un grupo de establecementos coa mesma actividade solicitan ser considerados como parte interesada no procedemento, solicitude denegada pola Consellería de Sanidade. A consellería invoca no seu informe os artigos 44 e 69 da Lei 30/1992 de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común, os que recollen o procedemento sancionador e a posibilidade de que poidan ser instados en virtude de denuncia. Especifica ademais, que a presentación dunha denuncia non converte ao denunciante en parte interesada, xa que para adquirir tal consideración é preciso que estea incurso nalgún dos supostos que recolle o artigo 31 da Lei 30/1992, e que polo tanto, sexa titular de dereitos ou intereses lexítimos individuais ou colectivos, ou titular de dereitos que poidan resultar afectados pola decisión que se adopte no procedemento, o que equivale a ostentar a titularidade potencial dunha posición de vantaxe ou dunha utilidade xurídica de quen exercita a pretensión e que se materializaría de prosperar esta. Así, lembra a consellería neste escrito, que a denuncia á Administración por parte dun particular duns feitos que puidesen ser constitutivos de infracción é meramente instrumental, e non presupón, en quen a realiza, a titularidade dun dereito subxectivo ou interese lexítimo no procedemento sancionador, polo que non se ten dereito á incoación fun expediente sancionador nin á intervención neste. Ademais do anterior, a consellería argumenta que, seguindo que xa se considera como paradigma asentado pola xurisprudencia, a clave para a determinación de se existe ou non un interese lexítimo no procedemento, tras unha denuncia que pode levar aparellada unha sanción, debe situarse no dato de se esa sanción –neste caso á oficina de farmacia- pode producir un efecto positivo na esfera xurídica do denunciante ou pode eliminar unha carga ou gravame nesta esfera. Segundo o Tribunal Constitucional, o interese lexítimo "equivale á titularidade potencial dunha posición de vantaxe ou dunha utilidade xurídica por parte de quen exercita a pretensión e que se materializaría de prosperar esta". E ese interese non se aprecia no caso dos denunciantes, porque a situación xurídica dos autores da queixa non experimenta vantaxe polo feito de que se sancione a farmacia denunciada. Como conclusión dos argumentos anteriores, a consellería rexeita a pretensión dos reclamantes en cuanto a súa condición xurídica de interesado no expediente, e para finalizar o informe, insiste na correcta tramitación formal do expediente e confirma a imposición de sanción pecuniaria á farmacia denunciada pola comisión dunha infracción moi grave. Ante estes argumentos, o Valedor do Pobo pon de manifesto que, dos escritos dos interesados e da consellería dedúcese que ambas partes están de acordo en que, tal como sinala o artigo 31.1 da Lei 30/1992, pódese considerar interesado a quen sexa titular de dereitos ou intereses lexítimos individuais ou colectivos, ou titular de dereitos que poidan resultar afectados pola decisión que se adopte no procedemento, o que equivale a ostentar a titularidade potencial dunha posición de vantaxe ou dunha utilidade xurídica de quen exercita a pretensión. Porén, discrepan en canto ao que entenderse por interese lexítimo que permita ao denunciante adquirir a condición de parte no procedemento. Para dirimir tal cuestión, é necesario acudir á xurisprudencia do Tribunal Supremo, cuxas sentencias abordan esta problemática ao sinalar que, para dilucidar se unha determinada persoa posúe un interese lexítimo nun procedemento, deben terse en conta as seguintes premisas: - Primeiro, é unha cuestión casuística que, polo tanto, require unha análise pormenorizado das circunstancias de cada caso, sen que poidan facerse sobre este punto declaracións xerais. - Segundo, o único que pode dicirse con carácter xeral é que unha persoa ostenta un interese lexítimo cando a resolución que pon fin ao procedemento provoca un efecto positivo ou negativo sobre a súa esfera xurídica. - Terceiro, esíxese que ese efecto mencionado -que pode ser simultáneo á resolución ou posterior no tempo, pero causado por ela-, sexa certo. Ten unha relevancia especial a exixencia de que o beneficio ou prexuízo que cause a resolución sexa certo, ou, o que é o mesmo, a exixencia de que o interese lexítimo teña “unha entidade substantiva, e non meramente formal”. Por iso, o Tribunal Supremo estima que “o referente dese interese non pode ser un determinado acto dun procedemento administrativo, que só ten, no seu caso, unha relación instrumental coa satisfacción de dito interese”. É dicir, exclúese a posibilidade de argumentar que o interese lexítimo radica na propia resolución: pola contra, a resolución debe ser a causa do prexuízo ou do beneficio, pero non pode constituír o prexuízo ou beneficio por si mesma. Esta condición cúmprese no suposto obxecto desta queixa como veremos enseguida. Ademais, neste caso non parece haber nos afectados un simple interese pola legalidade, é dicir, aquel interese que calquera cidadán pode ostentar como consecuencia da súa mera condición de membro da colectividade social, e que consiste no desexo de que se cumpran as normas vixentes, senón que os titulares das farmacias que interpoñen a denuncia vense afectados directamente pola actuación irregular da farmacia denunciada, causándolles un prexuízo claro, material e cuantificable en termos económicos. Referíndonos agora á cuestión fundamental de, se neste, e só neste caso concreto, os titulares das farmacias promotores da denuncia ven afectada a súa esfera xurídica coa resolución do expediente sancionador, entendemos que, efectivamente, os denunciantes teñen intereses patrimoniais e profesionais lexítimos que se ven directamente prexudicados pola conduta denunciada. Tal e como afirman os promotores da queixa, “debido a que no mercado son directamente competidores, agravado nalgún caso pola proximidade existente entre as oficinas, a resolución que poña fin ao procedemento será causa directa dun efecto positivo ou negativo sobre eles, positivo se, pola imposición dunha sanción, a denunciada cesa na súa práctica de efectuar regalos ou obsequios, negativo, porque se non fosen sancionadas continuarían cunha actuación prexudicial para os denunciantes, efectos derivados directamente da resolución que se adopte.” Así, o interese último dos denunciantes radica no feito de que coa finalización do procedemento sancionador se poña fin ás prácticas reprobables consistentes no reparto de obsequios vinculados á adquisición de medicamentos ou produtos sanitarios, é dicir, buscan o cese inmediato dunha práctica que determina a merma de clientes e por conseguinte dun prexuízo económico importante, tratando así de volver a competir en igualdade de condicións coa farmacia denunciada. Se, ademais de impedir a conduta infractora, se impón unha sanción pecuniaria como castigo por dita actuación, isto non constitúe o interese das partes denunciantes. A reprobación da conduta infractora e o seu cese inmediato, implican para os establecementos denunciantes a posibilidade de recuperar a clientela perdida que se sentiu atraída pola oferta de obsequios que non percibían acudindo ás outras farmacias, por ser precisamente respectuosos coa normativa vixente sobre venta de medicamentos, vendo así reducir sensiblemente a súa clientela dende que a oficina farmacéutica denunciada comezou a infrinxir as normas de forma consciente e voluntaria (advertiuse en varias ocasións polo Colexio de Farmacéuticos). Pola nosa banda, consideramos que os regalos cos que a farmacia denunciada obsequia aos seus clientes determina claramente que un bo número de consumidores se decidan a comprar os medicamentos que precisan neste establecemento antes que noutros, o que supón unha desviación da clientela evidente, provocando o aumento da súa cota de mercado a costa de reducila nos establecementos similares, e facéndoo cunha conduta que infrinxe a normativa vixente sobre o uso racional do medicamento. Este tipo de comportamento resulta anticompetitivo no mercado farmacéutico, afectando a aqueles establecementos cos que se encontra nunha verdadeira situación de rivalidade competitiva, e que cumpren coa legalidade establecida, exercendo a súa actividade comercial na mesma ou análoga forma, e sendo relevante o feito (confirmado coas ferramentas de localización ordinarias) de que as farmacias denunciantes están situadas nun radio de acción moi próximo, o que sen dúbida determina con maior rotundidade o prexuízo/beneficio que provoca nestas. O cumprimento da normativa por todos os establecementos coloca en igualdade de condicións a todos eles, e a ausencia de prácticas irregulares implica unha competencia limpa e lexítima. Por todo o anterior, cerramos o expediente recomendando á Consellería de Sanidade que adoptara as medidas necesarias para considerar aos representados do autor da queixa como parte no procedemento do expediente sancionador número 4/12F, ao ser titulares de intereses lexítimos, seguindo o disposto no apartado a) do artigo 31.1 da Lei 30/1992 de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común, recomendación que foi plenamente aceptada pola consellería. Outro expediente administrativo sancionador que provoca que diversos afectados acudan ao Valedor do Pobo instando a súa intervención é o incoado a unha entidade sen ánimo de lucro que presta servizos socio-sanitarios, e que motivou a apertura de catro expedientes de queixa na nosa institución. En primeiro lugar, iníciase a queixa Q/5506/13 na que a reclamante indica que se produciron irregularidades na tramitación do expediente tanto por non permitírselle o acceso ao mesmo no tempo e forma solicitado, como polo acordo adoptado pola instrutora de ampliar o prazo para resolver, ante o que presentou alegacións e recurso sen que se lle contestase nada ao respecto. A consellería sinala que durante a tramitación da instrución facilitou á interesada a documentación obrante no momento en que se incorporaba ao expediente e que puido acceder ao mesmo unha vez que o solicitou formalmente comunicándoselle o lugar, data e hora para exercitar ese dereito. A administración manifesta que a actitude e a intensidade mostrada pola reclamante durante a fase de instrución do expediente resulta abusiva do dereito de acceso, con continuos escritos e denuncias ante a instrutora, a xefatura territorial, a Secretaría Xeral Técnica e incluso ante a Dirección Xeral de Avaliación e Reforma Administrativa (antiga inspección de servizos). Continúa o informe sinalando que a autora da queixa presentou igualmente recursos contra cuestións meramente incidentais e de trámite que parecían destinadas a dilatar os prazos do procedemento dun expediente certamente complicado pola documentación que conforma o mesmo e as infraccións que se imputan. No documento da consellería afírmase que o órgano administrativo responsable actuou conforme ao establecido na normativa vixente, que en ningún momento se produciu indefensión, e que a reclamante tivo no seu poder as copias da documentación obrante no expediente para a formulación das alegacións ao escrito de apertura do expediente e á proposta de resolución do mesmo. Porén, a consellería non se pronuncia sobre o acordo de ampliación para resolver o procedemento adoptado pola instrutora, polo que o valedor ha tivo que requirir novamente información sobre este aspecto, encontrándose actualmente pendente de recibir este informe complementario, momento no que se resolverá sobre os dous aspectos que conforman o fondo da queixa. En segundo lugar, como dicíamos máis arriba, o expediente sancionador anterior motiva o inicio doutro expediente instado polos pacientes e familiares de usuarios do centro obxecto de investigación pola administración (Q/12998/13), que solicitan a axuda ante este institución ao considerar que deberían ser considerados parte interesada no procedemento e ser oídos no mesmo. Neste caso, ao igual que ocorre coa queixa Q/260/13 e acumuladas xa comentadas, concluímos en base aos mesmos argumentos xurídicos que os pacientes e familiares se ven afectados na súa esfera xurídica pola resolución do expediente sancionador, sendo titulares de intereses directos e lexítimos que poden verse directamente prexudicados ou beneficiados pola resolución final do expediente sancionador, o que nos levou a remitir á Consellería de Sanidade unha recomendación neste sentido, que se encontra neste momento pendente de resposta. A exposición completa deste expediente encóntrase íntegro no punto 4 deste informe. Por último, ese mesmo expediente sancionador orixinou a apertura de dúas queixas que cuestionaban o debido cumprimento da normativa sobre protección de datos (Q/14469/13 e Q/14470/13). En ambos casos, constatouse que a consellería actuou respectando as pautas establecidas pola lei, non podéndose observar que as actuacións dos responsables do manexo da documentación non fosen acordes aos principios e garantías contidos na Lei Orgánica 15/1999 de protección de datos de carácter persoal. Deixando xa os expedientes sancionadores, outro tipo de procedementos que orixinan a apertura de queixas nesta institución son os relativos á responsabilidade patrimonial, principalmente polas dilacións de que adoecen con certa frecuencia. Como representación desta categoría, pódese traer a colación o expediente Q/3763/13 no que se insta á consellería á resolución definitiva e pago efectivo da contía resultante do expediente de responsabilidade patrimonial, ante o que a administración xa remitiu o seu compromiso de proceder ao abono de forma inmediata. Tamén o expediente Q/18784/13 versa sobre o mesmo problema, aínda que este se encontra actualmente á espera de recibir o correspondente informe da administración. C) Servizos de atención ao paciente e de atención telefónica A raíz do expediente Q/5548/13 investígase se o funcionamento do servizo de reclamacións nos centros concertados, concretamente no de Povisa de Vigo, seguía idéntica tramitación que nos centros da rede pública. Tralo estudo do caso, constatamos que todos os centros hospitalarios dispoñen dun servizo propio de atención ao paciente no que se estudan e responden as reclamacións e queixas presentadas polos usuarios, sobre aquelas os problemas detectados no servizo e atención sanitaria que se presta en cada centro. As reclamacións e queixas presentadas polos usuarios adscritos ao Hospital Povisa son respondidas polos servizos propios do hospital, do mesmo xeito en que se realiza nos hospitais da rede pública galega. Con independencia desta actividade propia de cada centro, o servizo de inspección sanitaria supervisa as reclamacións presentadas e a resposta facilitada, para comprobar o nivel de calidade do servizo prestado aos cidadáns e se este se adecúa aos criterios e procedementos establecidos polo Servizo Galego de Saúde. Ademais do procedemento de reclamacións descrito, o servizo QUERES é un sistema de xestión único e homoxéneo vía internet para todo o Sergas que permite recoller, resolver e informar as reclamacións e suxestións que se presenten en relación á prestación de servizos do sistema público de saúde de Galicia, así como a análise sistemática da información que se desprende delas coa finalidade de desenvolver accións de mellora. Tal servizo está dispoñible na páxina web do Sergas, encontrándose accesible para todos os usuarios, independentemente do centro no que sexan atendidos, p que unifica, centraliza e complementa o servizo de atención ao paciente do Sergas. En canto ao servizo de atención telefónica, dúas usuarias do mesmo presentaron sendas reclamacións, a Q/14625/13 e a Q/18869/13, na que denuncian o excesivo custo que representa o obrigatorio recurso a unha liña 902 para realizar xestiones ante o Sergas. Ambas están pendentes de resolución, xa que o seu rexistro se produciu a finais de ano. D) Xestións administrativas diversas Interesouse desta institución a través da queixa Q/614/13 información sobre a tarxeta de desprazados e a súa atención, trámites que foron debidamente remitidos pola consellería e trasladados ao interesado, comunicándolle que no seu caso particular aplicárase correctamente a normativa vixente, á vez que se lle facilitaban as opcións posibles para regularizar a súa situación. Incluímos neste apartado dúas queixas solicitando información sobre a actual cobertura asistencial de colectivos concretos, como son os internos de centros penitenciarios (Q/757/13) e os inmigrantes (Q/762/13). Con respecto á queixa Q/762/13, temos que dicir que o Real Decreto-lei 16/2012 e o Real Decreto 1192/2012 conforman a normativa aplicable en materia de aseguramento e lle corresponde ao Instituto Nacional de Seguridad Social e no seu caso, ao Instituto Social de la Marina, o recoñecemento da condición de asegurado e/ou de beneficiario, aos efectos do acceso ao sistema público de saúde. De conformidade coa normativa citada, aquelas persoas que non teñen a residencia legal en España non poden ter a condición de asegurado/beneficiario. Por este motivo aquelas persoas que a día 1 de setembro de 2012 carecen das condiciones antes ditas son dadas de baixa no sistema de seguridade social. A Consellería de Sanidade crea o programa galego de protección social de saúde pública coa finalidade de que as persoas que non poidan acceder á asistencia sanitaria pola vía establecida na normativa citada dispoña de atención sanitaria mediante dúas vías de acceso: 1.- A que se podería denominar vía "normal', para as persoas que non estaban incluídas no sistema de información de tarxeta sanitaria con anterioridade ao 1 de setembro de 2012, mediante a presentación dun modelo de solicitude, o documento de identificación persoal e a documentación que se indica no programa. 2.- A vía "extraordinaria"; dirixida a persoas que dispoñían de tarxeta sanitaria con anterioridade ao 1 de setembro de 2012. Esta vía ten carácter temporal, finalizando en principio o acceso o 1 de xuño de 2013, pero que foi ampliado até o 30 de novembro, para facilitar o acceso á atención sanitaria a aquelas persoas que non realizasen a solicitude. A creación do programa galego de protección social de saúde pública, inclúe unha programación de sesións de formación do persoal sanitario e de información aos interesados e a poboación, en xeral, realizada a través das seguintes actividades: a) Elaboración de carteis e folletos informativos en galego e en castelán, que foron entregados ás xerencias de xestión integrada do Servizo Galego de Saúde para a súa difusión nos centros de saúde. b) Realización de cursos de formación para o persoal administrativo das xerencias de xestión integrada e dos centros de saúde. c) Posta en funcionamento dunha notificación de avisos nos sistemas informáticos de solicitude de citas previas, para comunicar aos cidadáns a posibilidade de acollerse ao programa, se non realizasen os trámites correspondentes. d) Reunións co Foro Gallego de Inmigración para dar a coñecer o programa e facilitar o acceso a través das vías establecidas. No expediente Q/757/13 sobre a asunción das transferencias en materia de atención primaria no ámbito dos centros penitenciarios situados na Comunidade Autónoma de Galicia, a consellería remitiu a información solicitada sinalando que a atención médica nos centros penitenciarios se vén realizando polo persoal propio das institucións penitenciarias abarcando as áreas de actividade asistencial, preventiva e rehabilitadora. A atención especializada realízase na rede de hospitais do Servizo Galego de Saúde, tanto en réxime de consultas externas como de internamento ou hospitalización. Con esta distribución material a poboación reclusa está recibindo a asistencia sanitaria en Galicia nas mesmas condicións que o resto da poboación galega. Polo tanto, as prestacións sanitarias para a poboación reclusa están plenamente garantidas a través dos servizos médicos penitenciarios e dos centros sanitarios da rede pública. Por outra parte, coa incorporación e o impulso da utilización dos recursos tecnolóxicos estanse rexistrando avances importantes na atención sanitaria a esta poboación. Por último, están pendentes de resolución a queixa Q/12287/13 sobre a falta de cobertura de coidados paliativos e hospitalización a domicilio (HADO) para os veciños de Cangas, e a Q/14432/13 sobre a falta de intérpretes nos servizos de saúde públicos galegos que impide, segundo o autor da queixa, prestar unha atención sanitaria de calidade para as persoas xordas. IV. RESOLUCIÓNS DO VALEDOR DO POBO 1.-Recomendación dirixida á Consellería de Sanidade en data 17 de abril de 2013 debido á consideración como parte interesada dos seus representados no expediente iniciado por denuncia ante infraccións da Lei do medicamento, cometidas por unha farmacia de Lugo (Q/260/13, Q/261, Q/262, Q/263; Q/264; Q/265; Q/266 e Q/267/13). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. .….., referente á consideración como parte interesada dos seus representados no expediente iniciado por denuncia ante infraccións da Lei do medicamento, cometidas por unha farmacia de Lugo. Con data de 12-03-13, recibimos o informe solicitado á Consellería de Sanidade, no cal reafírmase no escrito de 13 de xullo de 2012, remitido ao representante dos promotores da queixa. En tal escrito citábanse, entre outros, os artigos 44 e 69 da Lei 30/1992, do 26 de novembro, de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común, os cales recollen o procedemento sancionador e a posibilidade de que poidan ser instados en virtude de denuncia. Especificábase ademais, que a presentación dunha denuncia non converte ao denunciante en parte interesada, xa que para adquirir tal consideración é preciso que estea incurso nalgún dos supostos que recolle o artigo 31 da Lei 30/1992, e que polo tanto, sexa titular de dereitos ou intereses lexítimos individuais ou colectivos, ou titular de dereitos que poidan resultar afectados pola decisión que se adopte no procedemento, o que equivale a ostentar a titularidade potencial dunha posición de vantaxe ou dunha utilidade xurídica de quen exercita a pretensión e que se materializaría de prosperar esta. Así, recordaba a consellería neste escrito, que a denuncia á Administración por parte dun particular duns feitos que puidesen ser constitutivos de infracción é meramente instrumental, e non presupón, en quen a realiza, a titularidade dun dereito subxectivo ou interese lexítimo no procedemento sancionador, polo que non se ten dereito á incoación dun expediente sancionador nin á intervención neste. Despois de darnos traslado do contido do escrito mencionado, a consellería continúa manifestando que: “Seguindo o que xa se considera como paradigma asentado pola xurisprudencia, a clave para a determinación de se existe ou non un interese lexítimo no procedemento, tras unha denuncia que pode levar aparellada unha sanción, debe situarse no dato de se esa sanción –neste caso á oficina de farmacia- pode producir un efecto positivo na esfera xurídica do denunciante ou pode eliminar unha carga ou gravame nesta esfera. Segundo o Tribunal Constitucional o interese lexítimo "equivale a titularidade potencial dunha posición de vantaxe ou dunha utilidade xurídica por parte de quen exercita a pretensión e que se materializaría de prosperar esta". E ese interese non se aprecia no caso dos denunciantes, porque a situación xurídica destes denunciantes que presentaron a queixa non experimenta vantaxe polo feito de que se sancione á farmacia denunciada.” Declara a consellería que, tralo estudo deste suposto concreto, e na consideración que a lexitimación do denunciante debe ser casuística, rexeitase a pretensión dos denunciantes en canto a súa condición xurídica de interesado no expediente. Tras as manifestacións anteriores, a consellería sinala que, “aínda así, de ningunha maneira se desentendeu pola súa banda dos feitos motivadores da denuncia, realizando as actuacións necesarias; ademais non apreciou que os denunciantes non tiveran ningún dereito no referido procedemento sancionador, senón que, xa no citado escrito do 13 de xullo de 2012, se lles indicaba que, en calidade de denunciante e segundo o disposto no artigo 11.2 do Real-decreto 1398/1993, se lle informou debidamente do inicio dun expediente sancionador (o núm. 4/12F) e que se estaban a realizar as actuacións que a instrutora consideraba necesarias, na fase de instrución.” Por último, e como remate do informe, a Secretaría Xeral Técnica de Sanidade engade que, “ademais do xa sinalado, naquel intre, ao representante dos denunciantes, -que en ningún momento se desinteresou pola cuestión obxecto de denuncia coma tampouco o fixo a Administración-, actualmente, amplíalle dita información en relación co expediente sancionador 4/12F: “-Na fase de instrución, a instrutora solicitou a ampliación do prazo para a resolución do dito expediente, o que foi concedido polas razóns apreciadas, nun prazo de 3 meses, por resolución desta Secretaría Xeral Técnica, do 17 de xullo de 2012. -Trala ampliación do prazo regulamentario, a instrutora formula a proposta de resolución, o 17 de xullo de 2012, na que considera probado: Que na oficina de farmacia situada na R/…………….de Lugo , fanse entrega de obsequios vinculados á venda de medicamentos. E que os ditos feitos encaixan no artigo 101.2.c.18° da Lei 29/2006, do 26 de xullo, de garantías e uso racional dos medicamentos e produtos sanitarios, consistente en ofrecer primas, obsequios, premios, concursos, bonificacións, descontos ou similares como métodos vinculados á promoción ou venda ao público dos produtos regulados nesta lei. Por esta Secretaría Xeral Técnica ditouse a resolución sancionadora, o 13/11/2012, na que considerando os feitos declarados probados pola instrutora na súa proposta de resolución, impuxo ás titulares da farmacia, obxecto do expediente que tratamos, unha sanción pecuniaria, estimando que os mesmos teñen a consideración de infracción moi grave, atendendo ao tipo sancionador xa citado da dita Lei 29/2006, do 26 de xullo. Interposto recurso de alzada, por resolución da conselleira de Sanidade, do 28 de febreiro de 2013, desestimouse o dito recurso presentado polas titulares da oficina de farmacia, e confirmouse a resolución sancionadora desta Secretaría Xeral Técnica, do 13 de novembro de 2012. A dita resolución pon fin á vía administrativa.” Tralo análise de toda esta información, na que se avaliou o contido da queixa e o exposto no informe da Consellería de Sanidade, por parte do Valedor do Pobo temos que realizar as seguintes consideracións: O problema a dilucidar neste expediente, refírese á posibilidade de que os representados do autor da queixa sexan tidos en conta como interesados do procedemento sancionador, polo que é preciso manifestarlle expresamente á consellería que non se cuestiona aquí a tramitación correcta do procedemento sancionador nin as actuacións relativas aos representados en calidade de denunciantes. Realmente, o obxecto principal desta queixa circunscríbese ao feito de que a administración non os recoñeza como interesados coas consecuencias xurídicas que iso conleva. Centrándonos así no debate principal, tanto os interesados como a consellería están de acordo en que, tal como sinala o artigo 31.1 da Ley 30/1992, pódese considerar interesado a quen sexa titular de dereitos ou intereses lexítimos individuais ou colectivos, ou titular de dereitos que poidan resultar afectados pola decisión que se adopte no procedemento, o que equivale a ostentar a titularidade potencial dunha posición de vantaxe ou dunha utilidade xurídica de quen exercita a pretensión. Así, para vislumbrar qué debe entenderse por interese lexítimo que permita ao denunciante adquirir a condición de parte no procedemento, debe acudirse á xurisprudencia do Tribunal Supremo, dato sinalado e asumido polas dúas partes implicadas neste expediente de queixa. A modo de resumo, a xurisprudencia do Tribunal Supremo sinala que, para dilucidar se unha determinada persoa posúe un interese lexítimo nun procedemento, deben terse en conta as seguintes condicións: - Primeiro, é unha cuestión casuística que, polo tanto, require unha análise pormenorizada das circunstancias de cada caso, sen que poidan facerse sobre este punto declaracións xerais. - Segundo, o único que pode dicirse con carácter xeral é que unha persoa ostenta un interese lexítimo cando a resolución que pon fin ao procedemento provoca un efecto positivo ou negativo sobre a súa esfera xurídica. - Terceiro, se esixe que ese efecto mencionado -que pode ser simultáneo á resolución ou posterior no tempo, pero causado por ela-, sexa certo. Dito isto, nas liñas seguintes utilízanse argumentos que analizan o caso concreto, valorando a posible existencia de efectos na esfera xurídica dos denunciantes. En canto ó terceiro punto, temos que dicir que ten unha relevancia especial a esixencia de que o beneficio ou prexuízo que cause a resolución sexa certo, ou, o que é o mesmo, a esixencia de que o interese lexítimo teña “unha entidade substantiva, e non meramente formal”. Por iso, o Tribunal Supremo estima que “o referente dese interese non pode ser un determinado acto dun procedemento administrativo, que só ten, no seu caso, unha relación instrumental coa satisfacción de dito interese”. É dicir, exclúese a posibilidade de argumentar que o interese lexítimo radica na propia resolución: polo contrario, a resolución debe ser a causa do prexuízo ou do beneficio, pero non pode constituír o prexuízo ou o beneficio por si mesma. Esta condición cúmprese no suposto obxecto desta queixa. Ademais, analizando o suposto concreto que nos afecta, non parece haber polos afectados un simple interese pola legalidade, é dicir, aquel interese que calquera cidadán pode ostentar como consecuencia da súa mera condición de membro da colectividade social, e que consiste no desexo de que sexan cumpridas as normas vixentes, senón que os titulares das farmacias que interpoñen a denuncia vense afectados directamente pola actuación irregular da farmacia denunciada, causándolles un prexuízo claro, material e cuantificable en termos económicos. Referíndonos agora a cuestión fundamental de, se neste, e só neste, caso concreto, a os titulares das farmacias promotores da denuncia ven afectada a súa esfera xurídica coa resolución do expediente sancionador, entendemos que, tal e como se recolle na documentación analizada para a valoración desta queixa, os denunciantes teñen intereses patrimoniais e profesionais lexítimos que vense directamente prexudicados pola conduta denunciada. Tal e como afirman os promotores da queixa, “debido a que no mercado son directamente competidores, agravado nalgún caso pola proximidade existente entre as oficinas, a resolución que poña fin ao procedemento será causa directa dun efecto positivo ou negativo sobre eles, positivo si, pola imposición dunha sanción, as denunciadas cesan na súa práctica de efectuar regalos u obsequios, negativo, porque si non fosen sancionadas continuarían cunha actuación prexudicial para os denunciantes, efectos derivados directamente da resolución que se adopte.” Así, o interese último dos denunciantes radica no feito de que coa finalización do procedemento sancionador se poña fin as prácticas reprobables consistentes no reparto de obsequios vinculados á adquisición de medicamentos ou produtos sanitarios, é dicir, buscan o cese inmediato dunha práctica que determina a merma de clientes e polo conseguinte dun prexuízo económico importante, tratando así de volver a competir en igualdade de condicións coa farmacia denunciada. Se, ademais de impedir a conduta infractora, imponse unha sanción pecuniaria como castigo por dita actuación, isto non constitúe o interese das partes denunciantes. A reprobación da conduta infractora e o seu cese inmediato, implican para os establecementos denunciantes a posibilidade de recuperar a clientela perdida que se viu atraída pola oferta de obsequios que non percibían acudindo ás súas farmacias, por ser precisamente respectuosos coa normativa vixente sobre venta de medicamentos, vendo así reducir sensiblemente a súa clientela dende que a oficina farmacéutica denunciada comezou a infrinxir as normas de forma consciente e voluntaria (foi advertida en varias ocasións polo Colexio de Farmacéuticos). Pola nosa banda, consideramos que os regalos cos que a farmacia denunciada obsequia aos seus clientes determina claramente que un bo número de consumidores se decidan a mercar os medicamentos que precisan neste establecemento antes que noutros, o que supón unha desviación da clientela evidente, facendo aumentar a súa cota de mercado a costa de reducila nos establecementos similares, e facéndoo cunha conduta que infrinxe a normativa vixente sobre o uso racional do medicamento. Este tipo de comportamento resulta anticompetitivo no mercado farmacéutico, afectando a aqueles establecementos cos que se atopa nunha verdadeira situación de rivalidade competitiva, e que cumpren coa legalidade establecida, exercendo a súa actividade comercial na mesma ou análoga forma, e sendo relevante o feito (confirmado coas ferramentas de localización habituais) de que as farmacias denunciantes atópanse situadas nun radio de acción moi preto, o que sen dúbida determina con maior rotundidade o prexuízo/beneficio que provoca nestas. O cumprimento da normativa por todos os establecementos pon en igualdade de condicións a todos eles, e a ausencia de prácticas irregulares conleva unha competencia limpa e lexítima. Por todo o indicado anteriormente, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar á Consellería de Sanidade a seguinte Recomendación: Que se adopten as medidas necesarias para considerar aos representados do autor da queixa como parte no procedemento do expediente sancionador num 4/12F, ao ser titulares de intereses lexítimos, seguindo o disposto no apartado a) do artigo 31.1 da Lei 30/1992, de 26 de novembro de Réxime Xurídico das Administracións Públicas e do Procedemento Administrativo Común. Resposta da Consellería de Sanidade: recomendación aceptada. 2.-Recomendación dirixida á Consellería de Sanidade en data 06 de xuño de 2013 debido á destrución de probas clínicas entregadas ao Sergas (Q/426/13). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª. ……, referente á destrución de probas clínicas aportadas ao Sergas. Con data de 28-05-13, recibimos o informe solicitado á Consellería de Sanidade, no cal ponse de manifesto o que a continuación lle transcribimos de xeito literal: “De conformidade co establecido na Lei 3/2001, do 28 de maio, reguladora do consentimento informado e da historia clínica dos pacientes, o servizo de admisión do Hospital Clínico de Santiago realizou un expurgo de documentación de historia clínica da reclamante referida aos cinco anos anteriores á última data de asistencia sanitaria, que tivo lugar no mes de outubro de 2011. Segundo: Os estudos das resonancias magnéticas a que se fai referencia no escrito de queixa foron incluídos no arquivo xeral da historia clínica, xa que os documentos non figuraban identificados como procedentes de ensaios de investigación, motivo e razón pola que non foron excluídos do expurgo da documentación. A reclamante ten a posibilidade de solicitar unha copia das RNM no centro no que realizou o ensaio clínico, dado que as máquinas de RNM conservan na súa memoria a copia dos estudos durante bastante tempo.” Tralo análise do contido da queixa, o exposto no informe da Consellería de Sanidade e o establecido na normativa vixente, por parte do Valedor do Pobo deben realizar as seguintes consideracións: En primeiro lugar, a autora da queixa afirma que aportou ao Servizo Galego de Saúde as resonancias magnéticas que obtivo pola súa participación nun ensaio clínico para investigación da enfermidade que padece. Sendo isto así, tal material clínico debe conservarse de xeito indefinido, tal e como recolle o apartado 2 do artigo 20 da Lei 3/2001, do 28 de maio, reguladora do consentimento informado e da historia clínica dos pacientes. En segundo lugar, aínda no suposto de que as resonancias magnéticas referidas non constaran como procedentes de ensaios de investigación, a aplicación do apartado 3 do artigo mencionado, impediría igualmente o expurgo desta documentación en virtude dos prazos que esta normativa recolle. Así, a literalidade do articulado é clara ao respecto cando menciona que “o resto da información conservarase, como mínimo, ata que transcorran cinco anos desde a última asistencia prestada ao paciente ou desde o seu falecemento”. No caso que nos atinxe, isto tradúcese en que a documentación aportada por Dª……, non debería ser eliminada ata outubro do ano 2016, data na que se cumprirían os cinco anos esixidos polo transcrito artigo 20.3 da Lei 3/2003, ao constar o 16 de outubro de 2011 como última data de asistencia sanitaria . Por último, e tras concluír pola nosa banda que se aprecia unha manifesta irregularidade por parte Consellería de Sanidade na conservación de documentación da reclamante, debemos facer referencia tamén a que a normativa aludida fai mención no artigo 21 ao réxime sancionador, establecendo que “sen prexuízo das esixencias que se poideran derivar nos ámbitos da responsabilidade civil e penal, ou da responsabilidade profesional ou estatutaria, no seu caso, será de aplicación ás infraccións ao disposto na presente normativa o réxime sancionador previsto no capítulo VI do título I da Lei 14/1986, de 25 de abril, xeral de sanidade, e no título VII da Lei orgánica 15/1999, de 13 de decembro, de protección de datos de carácter persoal.” Por todo o indicado anteriormente, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar á Consellería de Sanidade a seguinte recomendación: Que se adopten as medidas necesarias para que, por unha banda, se cumpra de xeito estrito a normativa vixente relativa á custodia e conservación do material incluído na historia clínica dos usuarios do Servizo Galego de Saúde, e por outra, para que se investiguen e depuren as responsabilidades que poidan derivarse das actuacións irregulares apreciadas no caso concreto que orixina esta queixa. Resposta da Consellería de Sanidade: recomendación parcialmente aceptada. 3.- Suxestión dirixida á Consellería de Sanidade en data 16 de xullo de 2013 debido á falta de cobertura do tratamento de ortodoncia en supostos de labio leporino (Q/591/13). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª. …., referente á cobertura de gastos por tratamento de ortodoncia no Sergas. Solicitado informe á consellería, con data 28-05-13, recibimos escrito no que se sinala que os tratamentos de ortodoncia están expresamente excluídos da carteira de servizos comúns do Sistema Nacional de Saúde, tal e como figura no Anexo II punto 9.5.2 do R.D. 1030/2066, do 15 de setembro, polo que se establece a carteira de servizos comúns do Sistema Nacional de Saúde e o procedemento para a súa actualización. Á vista do exposto no informe remitido pola administración e atendendo ás demandas formuladas polo interesado no seu escrito, esta Institución considera preciso facer unha serie de consideracións: 1.- As denominadas xenericamente fisuras faciais, que poden ser do labio, do paladar ou de ambos, son malformacións conxénitas consistentes nun defecto na formación do labio superior que pode afectar a este, ao nariz e/ou o paladar. Como consecuencia destas malformacións pódense producir posteriormente anomalías no crecemento da cara, oclusión maxilodental, problemas na audición, no fala e no comportamento. Para evitar no posible estas consecuencias é preciso abordar unha serie de terapias variadas de carácter reparador e rehabilitador a longo do desenvolvemento natural dos afectados durante a infancia, a adolescencia e a primeira xuventude, sendo unha destas terapias a do tratamento ortodóncico. Dito o anterior, resulta evidente que os tratamentos de ortodoncia para os pacientes afectados por fisuras palatinas e labio leporino non se aconsellan por estética senón que resultan necesarios e imprescindibles para a reparación da malformación xenética que padecen. Sen esta ortodoncia, non podería realizarse as intervencións cirúrxicas precisas para a correcta evolución do problema, polo que a ortodoncia resulta complementaria do tratamento de cirurxía, pois non se pode operar unha enxiva se non está aliñada, e para que estea aliñada fai falta o tratamento ortodóncico. O Tribunal Superior de Xustiza de Galiza xa ten contemplado este diferente tratamento na cobertura de gastos derivados da ortodoncia, pois nas súas sentencias de 30 de novembro de 1999 (rec. 5477/1996) e de 16 de febreiro de 2011 (rec. 5289/1997) sinala expresamente que, tal como acontece no suposto obxecto desta queixa, o tratamento de ortodoncia non ten finalidade estética senón que o seu obxectivo é tanto procurar a curación dunha malformación como previr futuras enfermidades derivadas da non corrección da malformación. Así, en ámbolos dous supostos, o tribunal considera que non é unha ortodoncia “estricto sensu”, senón unha prestación recuperadora a consecuencia dun defecto conxénito e como tal prestación sanitaria –recuperadora- debería estar cuberta polo Sergas. Falla así o tribunal en favor dos interesados obrigando ao Sergas ao reintegro dos gastos médicos. 2.- Noutras comunidades autónomas do territorio español (Andalucía, País Vasco e Castilla La Mancha, por exemplo), contémplanse de xeito específico a cobertura dos tratamentos de ortodoncias para os casos de maloclusión severa en pacientes intervidos de fisura palatina, labio leporino e malformacións esqueléticas. Dadas as características da ortodoncia prescrita similares ao caso relatado neste expediente, os sistemas de saúde das autonomías mencionadas aprobaron de xeito expreso o recoñecemento de cobertura de tales tratamentos sinalando os supostos e requisitos específicos. Por exemplo, no País Vasco, a través dunha emenda de transacción aprobada no seno da comisión de sanidade do parlamento vasco, finánciase o tratamento exclusivamente para estes pacientes nas condicións clínicas e cos procedementos administrativos que se determinen, incorporándose ao sistema sanitario público para o seu financiamento coa fórmula administrativa de “autorización previa” na modalidade de pago directo e contabilízase dentro do apartado orzamentario do “reintegro de gastos”. No caso manchego, ditouse o Decreto 273/2004 sobre prestación de atención dental á poboación con idades comprendidas entre 5 e 15 anos, no que se da cobertura aos tratamentos de ortodoncia nos casos mencionados. Nesta liña, debemos facer fincapé na situación de asimetría asistencial no acceso a servizos sanitarios (e, polo tanto, no disfrute do dereito á saúde) entre as distintas comunidades autónomas que se pon de manifesto na queixa obxecto de análise e que foi xa denunciada incluso polas instancias internacionais que controlan o cumprimento das obrigas xurídicas asumidas polo Estado en materia de dereitos humanos. Desta forma, o Comité de Dereitos Económicos, Sociais e Culturais da ONU tivo ocasión de afirmar, no análise do último informe presentado por España, que “al Comité le preocupa que la descentralización de las competencias relacionadas con los derechos económicos, sociales y culturales haya resultado en un disfrute dispar de estos derechos en las 17 comunidades autónomas  (lo que puede implicar una vulneración del art. 2, párr. 1 del Pacto, relativo a la no discriminación) [por lo que] El Comité insta al Estado parte para velar por que las disparidades entre comunidades autónomas en términos de inversión social y de los diferentes recortes realizados en los servicios públicos de bienestar social, no resulten en un disfrute inequitativo o discriminatorio de los derechos económicos, sociales y culturales” (cf. Observación núm. 9, doc. E/C.12/ESP/CO/5, 6 de junio de 2012)”. Expostas as anteriores consideracións, podemos afirmar que, aínda que, efectivamente, a administración non está a infrinxir a normativa vixente ao excluír o tratamento de ortodoncia para o fillo da autora desta queixa da carteira de servizos comúns do Sergas, dende esta Institución, debemos dar un paso máis na busca da defensa dos dereitos fundamentais dos cidadáns, sendo básica e prioritaria a tutela do dereito á saúde . Por todo o indicado anteriormente, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar á Consellería de Sanidade a seguinte suxestión: Que se adopten as medidas necesarias para a cobertura polo sistema sanitario público do tratamento ortodóncio recuperador nos casos de maloclusión severa en pacientes intervidos de fisura palatina, labio leporino e malformacións esqueléticas . Resposta de la Consellería de Sanidade: suxestión non aceptada. 3.- Recomendación dirixida á Consellería de Sanidade en data 13 de setembro de 2013 debido ao retraso na finalización dun expediente de responsabilidade patrimonial (Q/3763/13). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª ….., en representación de Dª …..., referente a resolución do expediente de responsabilidade patrimonial iniciado en 2007 contra o Servizo Galego de Saúde. Solicitado informe á consellería, recibimos escrito no que se sinala que, segundo información da Compañía Zurich Insurance PLC existía xa un contacto coa reclamante para facer efectivo o importe da indemnización á súa representada. Sen embargo, a reclamante informoulle á entidade mercantil que a súa representada falecera o pasado ano, sen que constara que se realizara a subrogación de herdeiros no procedemento de referencia. A consellería alega que, por este motivo, á vista de que non é posible rematar o expediente de responsabilidade patrimonial de forma convencional, procederase a resolver a reclamación de forma expresa. Á vista do exposto no informe remitido pola consellería e atendendo ao manifestado pola interesada no seu escrito de queixa, compre resaltar que, evidentemente, neste caso concreto parece existir non só un problema grave de retraso na tramitación e resolución final do expediente de responsabilidade patrimonial número RP-2007-0007-L, senón tamén unha falta de contestación aos diversos escritos presentados pola reclamante ao longo do procedemento aberto. Centrándonos así na omisión de contestación por parte da consellería ás solicitudes presentadas pola autora da queixa, cómpre resaltar que as administracións públicas, nas relacións cos cidadás, deben encauzar o exercicio das súas funcións mediante o procedemento administrativo. A razón de ser deste modo de actuación administrativa responde a unha dobre finalidade: servir de garantía aos dereitos dos administrados e, doutro modo, ao propio interese público. A garantía da existencia de trámites administrativos e dunha resposta efectiva ao cidadán deriva da propia Constitución Española. Así, a obriga administrativa de cumprir escrupulosamente coas normas que rexen os procedementos, coidando ao máximo de todos os trámites que constitúen o expediente, dimana directamente do mandato constitucional do artigo 103 dunha Administración eficaz que serve con obxectividade aos intereses xerais e que actúa con sometemento pleno á Lei e ao Dereito, sometemento que se articula mediante á suxeición da actuación pública ao procedemento administrativo establecido pola lei. Debe recordarse que o principio de eficacia do xa mencionado artigo 103.1 da Constitución Española esixe das administracións públicas que cumpran razoablemente as expectativas que a sociedade lexitimamente lle demanda, entre elas, o deber da Administración de resolver con prontitude as peticións e reclamacións que lle presenten os particulares, xa que o coñecemento cabal polo administrado da fundamentación das resolucións administrativas, constitúe un presuposto inescusable para a axeitada defensa dos seus dereitos e intereses lexítimos. Nesta liña, o artigo 35 Lei 30/1992, de 26 de novembro, de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común, establece que os cidadáns, nas súas relacións coas administracións públicas, teñen dereito, entre outros, a coñecer, en calquera momento, o estado da tramitación dos procedementos nos que teñan a condición de interesados, e obter copias de documentos contidos neles. Así, non ten escusa a falta de resposta por parte da consellería ante as reiteradas peticións formuladas pola reclamante solicitando “información acerca do estado da tramitación do expediente referenciado” presentadas ante a administración. Por outra parte, e xa no aspecto da finalización do expediente de responsabilidade patrimonial, é realmente sorprendente que habéndose iniciado no ano 2007, a día de hoxe non estea rematado. Precisamente, a Lei 30/1992, de 26 de novembro, de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común a encargada de dar efectividade ao descrito nos parágrafos anteriores ao concretar no parágrafo 1 do artigo 42 que “a Administración está obrigada a ditar resolución expresa en todos os procedementos e a notificalos, calquera que sexa a súa forma de iniciación” e no parágrafo 2 do mesmo artigo que “o prazo máximo no que debe notificarse a resolución expresa será o fixado pola norma reguladora do correspondente procedemento. Este prazo no poderá exceder de seis meses salvo que unha norma de rango de lei estableza un maior e así veña previsto na normativa comunitaria europea”. De forma específica, o Real-decreto 429/1993, de 26 de marzo, polo que se aproba o Regulamento dos procedementos en materia de responsabilidade patrimonial, dispón no se artigo 13.3 establece un prazo de seis meses para resolver dende que se iniciou o procedemento, ou o prazo que resulte de engadirlles un período extraordinario de proba. Dito todo o anterior, e aínda podendo ter en conta que existiran circunstancias especiais que dilataran o proceso, o certo é que na tramitación do expediente RP-2007-0007-L sobrepasáronse amplamente os prazos legalmente previstos. Por todo o indicado anteriormente, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar á Consellería de Sanidade a seguinte Recomendación: Que se adopten as medidas necesarias para dar cumprimento ao deberes legais que se extraen do artigo. 42 da Lei 30/1992, de 26 de decembro, de réxime xurídico e procedemento administrativo común, dando resposta aos escritos e solicitudes presentados polos administrados. Que se proceda a realizar os trámites oportunos e axilizar a resolución do expediente de responsabilidade patrimonial iniciado pola reclamante, asumindo a consellería a indemnización correspondente, no seu caso e a resultas do actuado no procedemento. Resposta da Consellería de Sanidade: recomendación aceptada. 4.- Recomendación dirixida á Consellería de Sanidade en data 15 de xaneiro de 2014 debido á solicitude para ser considerada parte interesada no expediente sancionador incoado a un centro sociosanitario (Q/12998/13). Nesta Institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª ….., sobre a súa participación como parte interesada no expediente sancionador nº 2013039 PL-CO, respecto das actividades do centro sanitario Foltra. Con data de 28-11-13, recibimos o informe solicitado á Consellería de Sanidade, no cal ponse de manifesto que, efectivamente, a interesada presentou o pasado 5 de novembro, un escrito no que solicitaba a personación no expediente sancionador mencionado, no seu propio nome, na representación do seu fillo menor de idade, e indicando a representación doutros pais e familiares de pacientes, que non son identificados no escrito, ao amparo do establecido na Lei 30/1992, e na Lei 51/2003, do 2 de decembro, de igualdade de oportunidades, non discriminación e accesibilidade universal das persoas con discapacidade. Solicitaba tamén ser parte interesada no procedemento. Incide a consellería no feito de que o escrito de solicitude non estaba acompañado de ningún outro documento que acreditara a representación sinalada, nin indicaba cales eran os outros familiares aos que representaba. Tampouco acreditaba nin motivaba en que senso afecta a tramitación do expediente sancionador e a resolución do mesmo, aos dereitos de igualdade de oportunidades e non discriminación das persoas discapacitadas. A consellería sinala que a solicitude da autora desta queixa foi contestada por escrito do 20 de novembro, concluíndo que non procede a personación no expediente, por non ter a condición de interesada, e non xustificar a forma na que a resolución do expediente, pode afectar ás persoas que di representar. Ademais, a normativa para o exercicio da potestade sancionadora so recoñece explicitamente como interesados no expediente sancionador ás persoas inculpadas. Tralo análise de toda esta información, na que se avaliou o contido da queixa e o exposto no informe da Consellería de Sanidade, por parte do Valedor do Pobo temos que realizar as seguintes consideracións: O problema a dilucidar neste expediente, refírese á posibilidade de que Dª ….., sexa tida en conta como interesada do procedemento sancionador, coas consecuencias xurídicas que iso conleva. Centrándonos así no debate principal, temos que traer a colación o disposto no artigo 31.1 da Lei 30/1992, que sinala que pódese considerar interesado a quen sexa titular de dereitos ou intereses lexítimos individuais ou colectivos, ou titular de dereitos que poidan resultar afectados pola decisión que se adopte no procedemento, o que equivale a ostentar a titularidade potencial dunha posición de vantaxe ou dunha utilidade xurídica de quen exercita a pretensión. Así, para vislumbrar qué debe entenderse por interese lexítimo que permita ao denunciante adquirir a condición de parte no procedemento, debe acudirse á xurisprudencia do Tribunal Supremo. A modo de resumo, a xurisprudencia do Tribunal Supremo sinala que, para dilucidar se unha determinada persoa posúe un interese lexítimo nun procedemento, deben terse en conta as seguintes condicións: - Primeiro, é unha cuestión casuística que, polo tanto, require unha análise pormenorizada das circunstancias de cada caso, sen que poidan facerse sobre este punto declaracións xerais. - Segundo, o único que pode dicirse con carácter xeral é que unha persoa ostenta un interese lexítimo cando a resolución que pon fin ao procedemento provoca un efecto positivo ou negativo sobre a súa esfera xurídica. - Terceiro, se esixe que ese efecto mencionado -que pode ser simultáneo á resolución ou posterior no tempo, pero causado por ela-, sexa certo. Dito isto, e seguindo o pautado polo Tribunal Supremo nas condicións primeira e segunda, é preciso circunscribir os argumentos das liñas seguintes ao caso concreto do expediente 2013039 PL-CO, valorando a posible existencia de efectos na esfera xurídica da autora da queixa. En canto ó terceiro punto dos mencionados como condicións esgrimidas polo Tribunal Supremo, temos que dicir que ten unha relevancia especial a esixencia de que o beneficio ou prexuízo que cause a resolución sexa certo, ou, o que é o mesmo, a esixencia de que o interese lexítimo teña “unha entidade substantiva, e non meramente formal”. Por iso, o Tribunal Supremo estima que “o referente dese interese non pode ser un determinado acto dun procedemento administrativo, que só ten, no seu caso, unha relación instrumental coa satisfacción de dito interese”. É dicir, exclúese a posibilidade de argumentar que o interese lexítimo radica na propia resolución: polo contrario, a resolución debe ser a causa do prexuízo ou do beneficio, pero non pode constituír o prexuízo ou o beneficio por si mesma. Esta condición cúmprese no suposto obxecto desta queixa. Ademais, analizando o suposto concreto que nos afecta, non parece haber polos afectados un simple interese pola legalidade, é dicir, aquel interese que calquera cidadán pode ostentar como consecuencia da súa mera condición de membro da colectividade social, e que consiste no desexo de que sexan cumpridas as normas vixentes, senón que os pacientes e familiares que reciben tratamento ou seguimento no centro Foltra son directamente afectados da entidade cuestionada no expediente sancionador, causándolles un prexuízo ou beneficio claro e material. Referíndonos agora a cuestión fundamental de, se neste, e só neste, caso concreto, a interesada, e os pacientes e familiares na súa mesma situación, ven afectada a súa esfera xurídica coa resolución do expediente sancionador, entendemos que, tal e como se recolle na documentación analizada para a valoración desta queixa, os denunciantes teñen intereses directos e lexítimos que vense directamente prexudicados pola asociación denunciada. Entendemos que unha posible sanción que conleve o posible peche temporal ou definitivo, ou aínda sen que se produza tal peche, a paralización dos tratamentos que actualmente están a recibir os pacientes supón un prexuízo directo para os mesmos. Se, ademais de decretarse as medidas anteriores que, en todo caso, imposibilitan a continuidade dos tratamentos actuais aos pacientes, imponse unha sanción pecuniaria como castigo por dita actuación, isto non constitúe o interese das partes que solicitan ser consideradas como interesadas lexítimas. Ademais do anterior, neste caso concreto que estamos a analizar, dáse unha circunstancia que corrobora a nosa argumentación, pois no propio expediente sancionador, faise referencia á pacientes do Centro Foltra e aos seu proxenitores, con nome e apelidos, aparecendo declaracións destes en entrevistas, das que a propia instrutora saca conclusións e emite xuízos de valor, sen que a persoa aludida teña posibilidade de corroborar ou desmentir tales deducións. Por último, si é necesario que Dª. ….., aporte a documentación precisa para que a representación que pretende exercer sexa conforme á normativa, terá que serlle requirida. Pero elo non obsta para que a súa persoa teña cabida no expediente como parte interesada. Por todo o indicado anteriormente, considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facerlle chegar á Consellería de Sanidade a seguinte recomendación: Que se adopten as medidas necesarias para considerar ao autor da queixa como parte no procedemento do expediente sancionador nº 2013039 PL-CO, ao ser titular dun interese lexítimo, seguindo o disposto no apartado a) do artigo 31.1 da Lei 30/1992, de 26 de novembro de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común. Resposta da Consellería de Sanidade: pendente de resposta. V- CONSIDERACIÓNS FINAIS É incuestionable que o sistema público de saúde constitúe un dos piares fundamentais do noso estado de benestar, e que as medidas adoptadas nun marco de crise económica como o actual deben contribuír ao mantemento deste sistema buscando a maior eficiencia na prestación de servizos. Esta formulación resulta certamente complexa tendo en conta que o obxectivo de dar continuidade ás actuais prestacións sanitarias debe conxugarse co necesario proceso de axuste do déficit público. Entendemos que a conxuntura económica actual require cambios no sector sanitario para mellorar a eficiencia e o bo uso dos recursos. Pero é preciso que calquera medida sexa adoptada baixo criterios racionais e responsables que contribuían no longo prazo, a preservar un sistema de saúde eficaz, equitativo e solvente. Algunhas das medidas adoptadas a través das recentes reformas lexislativas xeraron claras desavinzas na cidadanía, e que orixinaron un incremento da actividade supervisora por parte do Valedor do Pobo. Consideramos fundamental que os poderes públicos avalíen as consecuencias que certas medidas poden ter nos colectivos máis vulnerables. Así, queremos destacar a modo de resumo varios puntos do informe que son os que deben guiar a nosa actuación: - Dentro do sistema do copago farmacéutico, e partindo de que efectivamente cremos necesario poñer en marcha medidas que potencien as boas prácticas no uso dos medicamentos e conteñan o gasto superfluo, debe terse en conta que, por exemplo hai unha clase de desempregados que se queda desamparado co novo sistema de financiamento. - A posible minoración de persoal sanitario sen un rigoroso proceso de análise de todos os factores no seu conxunto, pode implicar claros prexuízos a unha parte da poboación. - A xestión das listas de espera debe realizarse en base a criterios complexos de priorización e con total transparencia. - É fundamental que as carteiras de servizos nas diferentes comunidades autónomas se unifiquen de forma que non existan diverxencias nos niveles de coberturas segundo o territorio de residencia. Ante un reto tan importante como é o de lograr un sistema sanitario de calidade, eficiente e universal, é preciso insistir no compromiso e sensibilidade desta institución para levar a cabo a súa tarefa supervisora ante a actuación da administracións pública competente en materia de sanidade. AREA DE XUSTIZA I- INTRODUCIÓN Nesta área trátanse todos aqueles problemas, queixas e consultas expostas polos cidadáns en relación con materias relativas a actuacións e funcionamento da administración de xustiza. O obxecto da actuación do Valedor do Pobo no presente ámbito temático é contribuír, no marco das competencias que lle encomenda a súa lei reguladora, que son bastante limitadas, a que a tutela xudicial se converta, día a día, nunha realidade efectiva. A Constitución Española regula o dereito á tutela xudicial efectiva como fundamental, cunha garantía de protección máxima. Trátase de defender con iso unha serie de dereitos procesuais que permitan garantir os demais dereitos. Estamos ante un dereito dunha extraordinaria potencialidade, cuxo carácter instrumental non impide que sexa un auténtico dereito fundamental con caracteres autónomos e cun contido individual, definido por amplíaa xurisprudencia do Tribunal Constitucional. O seu contido afecta as prestacións obrigatorias dos poderes públicos, o que esixe o mantemento constante dunha Administración de Xustiza dotada dos medios persoais e materiais suficientes para facelo efectivo e que, o servizo que presta aos cidadáns o sexa co maior grao de efectividade posible. Neste sentido o Valedor do Pobo iniciou unha queixa de oficio en relación coa asistencia xurídica aos cidadáns afectados por situación de desafiuzamentos e execucións hipotecarias na nosa comunidade autónoma. Tras a presentación dun elevado número de queixas por cidadáns afectados polos desafiuzamentos e execucións hipotecarias, por esta institución considerouse necesario levar a cabo unha serie de actuacións encamiñadas a facilitar o asesoramento xurídico dos afectados. O tema expúxose primeiramente nunha reunión co presidente do Consello da Avogacía Galega para tratar este asunto e conseguir que dentro dos colexios profesionais da avogacía radicados na nosa comunidade autónoma se dispuxese de profesionais que, gratuitamente e de forma permanente, puidesen prestar o asesoramento xurídico e procesual para aquelas persoas afectadas por esta situación. Tras este primeiro contacto, remitimos escrito a todos os colexios de avogados radicados na nosa comunidade autónoma para que nos informasen das medidas, que de ser o caso, adoptasen ou mecanismos que pensarán poñer en funcionamento para auxiliar aos cidadáns que sufrían esta dramática situación. Se no ano 2012 o noso informe recollía amplamente a polémica derivada da aprobación das normas (Lei 10/2012, pola que se regulan determinadas taxas no ámbito da administración de xustiza e do Instituto Legal de Toxicoloxía e Ciencias forenses) que regulaban o acceso á xustiza mediante o aboamento de taxas, no exercicio 2013 produciuse a aprobación do Real Decreto-lei 3/2013, polo que se modificou o réxime das taxas no ámbito da administración de xustiza e o sistema de asistencia xurídica gratuíta. Dun lado, amplíanse os supostos de exención obxectiva do pago da taxa contidos no art. 4.1 da Lei, en concreto: - Modifícase o apartado a) que prevía a exención nos procesos de capacidade, filiación, menores, e matrimonio que versasen sobre garda, custodia ou alimentos respecto dos fillos menores. Coa nova redacción inclúese a exención da taxa para procesos matrimoniais, aínda que non versen sobre menores, a condición de que se inicien de mutuo acordo ou co consentimento da contraparte, isto é, a exención de pago da taxa nos divorcios de mutuo acordo. - Introdúcense tres novos supostos de exención mediante a inclusión de tres novas letras no art. 4.1, así quedan exentos do pago da taxa: a interposición de demandada de execución de laudos ditados polas xuntas arbitrais de Consumo, as accións interpostas polos administradores concursais en interese da masa do concurso e previa autorización do Xuíz do Mercantil, e os procedementos de división xudicial de patrimonios nos que non exista oposición ou controversia. - Adición dun apartado 4 ao artigo 4 (equiparándoo ao establecido para os traballadores na orde social), no que se establece unha exención do 60 % aos funcionarios públicos cando actúen en defensa dos seus dereitos estatutarios na orde contenciosa-administrativo para a interposición de recursos de apelación e casación. Así mesmo, modérase o importe das taxas xudiciais modificando o art. 7 que fixa a determinación da cota tributaria mediante a aplicación dunha cantidade fixa segundo a orde xurisdicional e a actuación procesual de que se trate, e unha cantidade variable resultado de aplicar á base impoñible (contía do procedemento xudicial ou recurso) un tipo de gravame diferente (artigos 7. 1, 7.3 e 8.5). Por outra banda, modifícase a Lei 1/1996, de asistencia xurídica gratuíta no relativo tanto ao ámbito persoal de aplicación, como nos requisitos básicos recolleitos no artigo 3 da lei introducindo un réxime de limiares referidos ao Indicador Público de Renda de Efectos Múltiples (IPREM), en lugar do requisito de aplicación xeral anterior, a non superación por parte da unidade familiar do dobre do Salario Mínimo Interprofesional (SMI). Respecto ao ámbito de aplicación, o novo Real Decreto-lei 3/2013 inclúe como beneficiarias da asistencia xurídica gratuíta a todas as vítimas de violencia de xénero e trata. Na norma sinálase que “con independencia da existencia de recursos para litigar”, recoñécese o dereito de asistencia xurídica gratuíta, que se lles prestará de inmediato, ás vítimas de violencia de xénero, de terrorismo e de trata de seres humanos daqueles procesos que teñan vinculación, deriven ou sexan consecuencia da súa condición de vítimas, así como aos menores de idade e as persoas con discapacidade psíquica cando sexan vítimas de situacións de abuso ou malos tratos.”Adquírese a condición de vítima cando se formule denuncia ou querela, ou se inicie un procedemento penal por delitos relacionados coa violencia de xénero, o terrorismo e a trata de seres humanos e manterase ata a súa finalización ou sentenza condenatoria. Polo demais, a condición de vítima perderase en caso de sentenza absolutoria firme ou arquivo firme do procedemento penal, aínda que sen a obrigación de abonar o custo das prestacións gozadas gratuitamente ata ese momento. Este dereito asistirá tamén aos herdeiros en caso de falecemento da vítima, sempre que non se trate do propio agresor. En canto aos procesos de familia estarán suxeitos ao pagamento de taxas aqueles litixios que non se inicien de mutuo acordo ou por unha das partes co consentimento da outra, aínda cando existan menores, salvo que as medidas solicitadas versen exclusivamente sobre estes. Quedarán exentos do pago das taxas en procesos de familia, os seguintes supostos: · Procesos de capacidade, filiación, e menores, así como os procesos matrimoniais que versen exclusivamente sobre garda e custodia de fillos menores ou sobre alimentos reclamados por un proxenitor contra o outro en nome dos fillos menores. · Separacións e divorcios de mutuo acordo. · Os promovidos por persoas beneficiarias do dereito á asistencia xurídica gratuíta. Por último, e en canto á devolución das cantidades aboadas en concepto de taxas devindicadas conforme á Lei 10/2012 desde a súa entrada en vigor, ata a data de entrada en vigor deste Real Decreto lei, poderá ser solicitada por quen tivese recoñecido o dereito á asistencia xurídica gratuíta conforme aos novos criterios e limiares previstos nesta norma, e poderán ser restituídas, unha vez recoñecido o beneficio de xustiza gratuíta, a través dun procedemento que haberá de iniciarse a instancia dos interesados. II- DATOS CUANTITATIVOS O cadro da explicación sería o seguinte, no cal queda de manifesto que nesta área non se deu acumulación de queixas. Total reclamantes Total asuntos Iniciadas 157 157 Admitidas 52 33 % 52 33 % Non admitidas 86 54 % 86 54 % Remitidas ao Defensor del Pueblo 19 13 % 19 13 % Das queixas que foron admitidas, o seu estado é o seguinte: Total reclamantes Total asuntos Concluídas 46 88 % 46 88 % En trámite 6 12 % 6 12 % No relativo á situación das queixas presentadas en anos anteriores ao da presente memoria, cuxo trámite estivo activo durante o ano 2013, o cadro é o seguinte: Ano de presentación En trámite a 31-12-2012 Reabertas Total Resoltas En trámite a 31-12-2013 2012 12 0 12 12 0 En consecuencia, non queda ningunha queixa en trámite correspondente a anualidades anteriores á que se está comentando. III- ACTIVIDADE DE SUPERVISIÓN 1. Ámbito material e limitación das nosas competencias Como sinalamos anteriormente, a nosa Carta Magna regula o dereito á tutela xudicial efectiva como dereito fundamental. En efecto, o artigo 24.1 da Constitución Española (CE) recoñece o dereito á xurisdición dun modo xenérico cando establece que todas as persoas teñen dereito a obter a tutela efectiva dos xuíces e tribunais no exercicio dos seus dereitos e intereses lexítimos, sen que, en ningún caso, póidase producir indefensión. De acordo coa interpretación doutrinal do Tribunal Constitucional, na súa Sentenza 26/1983, o artigo 24 da Constitución Española comprende os seguintes aspectos: 1.- O dereito ao libre acceso aos xuíces e tribunais. 2.- O dereito para obter unha decisión xudicial. 3.- O dereito á execución da devandita decisión. Este é o contido mínimo do dereito e, ao seu núcleo, engádense unha serie de garantías incardinadas na nosa cultura xurídica: 1.- O dereito ao xuíz ordinario predeterminado pola lei (art. 24.2 CE), coa prohibición dos tribunais de excepción (art. 117.6 CE). 2.- Os dereitos á asistencia de letrado, a ser informado da acusación formulada, ao proceso público sen dilacións indebidas e con todas as garantías, á utilización de todos os medios de proba pertinentes para a defensa, a non declarar contra si mesmo e a non confesarse culpable e á presunción de inocencia (art. 24.2 CE). 3.- As garantías penais e penitenciarias do artigo 25 CE, é dicir, o principio de legalidade e irretroactividade das normas penais, a prohibición de impoñer penas privativas de liberdade pola administración civil e os principios que inspiran o réxime penal. A posibilidade de intervención da institución nas problemáticas expostas vén limitada, como xa se dixo, polas atribucións que na materia establece a Lei do Valedor do Pobo. O principio de independencia xudicial, establecido no artigo 117.1 CE leva ás previsións do artigo 2 da Lei Orgánica do Poder Xudicial e o artigo 20 da Lei do Valedor Pobo, cando este último di: O Valedor do Pobo de Galicia non entrará no exame individual daquelas queixas sobre as que estea pendente resolución xudicial e suspenderaos se, iniciada a actuación, se interpuxese por persoa interesada demanda ou recurso ante os tribunais ordinarios ou o Tribunal Constitucional. Isto non impedirá, con todo, a investigación sobre os problemas xerais formulados nas queixas presentadas, En calquera caso, velará porque a administración resolva expresamente, en tempo e forma, as peticións e recursos que lle fosen formulados. En consecuencia, a actuación do Valedor do Pobo está lexitimada só nos casos nos que aspectos formais da Administración de Xustiza son obxecto da queixa, especialmente a dilación inxustificada do proceso. O atraso na resolución dos procedementos xudiciais é un punto que se pon constantemente de manifesto por todos os estamentos involucrados no mundo da Xustiza e é unha secuela que incide sobre ela. Tanto a nivel oficial, polas administracións encargadas do seu mantemento, como por todas as demais institucións, colexios e colectivos que, directa ou indirectamente, se relacionan con ela, en toda clase de memorias, estudos ou manifestos fálase do atraso na Administración de Xustiza, atraso que non se pode constrinxir ao ámbito da nosa Comunidade Autónoma, senón que, en maior ou menor medida, afecta a todas as comunidades do noso Estado. A necesaria modernización da Xustiza, evitando a súa burocratización, cunha completa e definitiva informatización, co desenvolvemento da nova oficina xudicial que permitise desenvolver todas as posibilidades de actualización tanto do persoal como dos procedementos, faría que o dereito á tutela xudicial efectiva fose máis real e actual, no sentido temporal do termo, xa que, como sabemos, unha Xustiza tardía non é Xustiza, nin para quen a pide nin para o que a outorga. É necesario crear e prestar un servizo próximo e de calidade, dando así cumprimento ao recolleito na Carta dos Dereitos dos cidadáns ante a Xustiza, aprobada polo Pleno do Congreso dos Deputados na súa sesión do día 22 de abril de 2002, e que pon de manifesto o dereito dos cidadáns a unha tramitación áxil dos asuntos que lle afecten. Determinado o ámbito material e respecto do competencial, sinalar que a Constitución Española, no seu artigo 149.1.5º, establece que a competencia exclusiva en materia de Administración de Xustiza correspóndelle ao Estado, e á Comunidade Autónoma, de acordo co establecido no artigo 20.1 do Estatuto de Autonomía de Galicia, correspóndelle exercer as facultades que as leis orgánicas do Poder Xudicial e do Consello Xeral do Poder Xudicial atribúan ou recoñezan ao Goberno do Estado. Por Real Decreto 581/1982, determínanse as normas e o procedemento ao que han de axustarse os traspasos de funcións e servizos da Administración do Estado á Comunidade Autónoma de Galicia. Sobre esta base e cos acordos da Comisión Mixta de Transferencias prevista na disposición transitoria cuarta do Estatuto, ditáronse con relación ás competencias nesta materia, os seguintes reais decretos: Real Decreto 2166/1994, sobre traspaso de funcións da Administración do Estado en materia de provisión de medios materiais e económicos para o funcionamento da Administración de Xustiza, complementado por Real Decreto 2395/1996, de 22 de novembro. Real Decreto 2397/1996, sobre traspaso de funcións e servizos da Administración do Estado á Comunidade Autónoma en materia de medios persoais ao servizo da Administración de Xustiza. Real Decreto 1380/1997, sobre traspaso complementario ao aprobado por Real Decreto 2166/1994 en materia de provisión de medios materiais e económicos. Real Decreto 233/1998, sobre ampliación de funcións, servizos e medios traspasados polos Reais Decretos 2166/1994 e 2397/1996, en materia de provisión de medios persoais, materiais e económicos. Real Decreto 372/1999, sobre traspaso complementario ao aprobado polo Real Decreto 2166/1994. En toda a normativa citada quedan definidas as competencias autonómicas e estatais para o adecuado desenvolvemento da nosa Administración xudicial. O estado de atraso da nosa Xustiza fai necesario que as administracións encargadas do seu mantemento, tanto a nivel de persoal como de medios materiais, leven a efecto unhas actuacións de colaboración para poder conseguir unha mellor efectividade do dereito constitucional á tutela xudicial efectiva. Na consideración de que a Xustiza é a garantía última dos dereitos fundamentais da cidadanía, é necesario aproximar a Xustiza aos cidadáns, axilizar os seus procedementos, conseguir que sexa valorada positivamente e que confíen nela, a fin de adaptala ás necesidades da sociedade española do século XXI. Estes cambios teñen que inserirse na procura da concertación de esforzos e vontades, a través do diálogo con todos os operadores, xestores e profesionais do mundo do dereito, incluíndo aquí tanto as Administracións Públicas e as instancias garantes de dereitos fundamentais, como as que protexen a privacidade ou a intimidade das persoas no tratamento automatizado dos datos persoais. Este diálogo débese levar a cabo cos colectivos que contribúen á acción da Xustiza, coas Comunidades Autónomas cuxa competencia na xestión dos medios materiais e persoais da Administración de Xustiza convérteas en actores principais e co Consello do Poder Xudicial como órgano de goberno do Poder Xudicial. Unha Xustiza ineficaz, ademais de ser un lastre político, económico e social, constitúe unha fonte de erosión ao crédito do Estado e un déficit moi difícil de soportar por unha sociedade avanzada en termos de lexitimación democrática. Os órganos xurisdicionais, seguiron experimentado un incremento das cargas de traballo que asumen, o que esixe un reflexo na adaptación da planta xudicial que permita restablecer o equilibrio necesario, debendo determinarse a necesidade de creación de novas prazas de xuíces e maxistrados que permitan asumir a carga de traballo existente. A súa creación corresponde á Administración Estatal, sen prexuízo das propostas que efectúa a Comunidade Autónoma e as peticións que formula nas súas memorias tanto a Presidencia do Tribunal Superior de Xustiza de Galicia como o Consello Xeral do Poder Xudicial. Sábese que a creación de novos órganos xudiciais supón un gran desembolso económico, pero necesítase para conseguir un servizo público de calidade. É necesario adaptar a planta xudicial ás necesidades reais actuais. Débense abordar os problemas estruturais do noso sistema xudicial desenvolvendo, en definitiva, o novo modelo da Administración de Xustiza, centrado na Oficina xudicial, como a organización de carácter instrumental que serve de soporte e apoio á actividade xurisdicional de xuíces e tribunais, como establece o artigo 435 da Lei Orgánica do Poder Xudicial, na súa redacción pola Lei Orgánica 19/2003 e deberá funcionar con criterios de axilidade, eficacia, eficiencia, racionalización do traballo, responsabilidade pola xestión, coordinación e cooperación entre Administracións, de maneira que os cidadáns obteñan un servizo próximo e de calidade, con respecto aos principios recolleitos na Carta de Dereitos dos cidadáns ante a Xustiza. A Lei 13/2009, de reforma da lexislación procesual para a implantación da nova Oficina xudicial, no seu preámbulo recoñece que a reforma da Xustiza converteuse nun obxectivo crucial e inaprazable, tendo presente que os cidadáns teñen dereito a un servizo público da Xustiza áxil, transparente, responsable e plenamente conforme aos valores constitucionais. A implantación da nova Oficina xudicial ten por obxecto a racionalización e optimización dos recursos que se destinan ao funcionamento da Administración de Xustiza. Esta lei reforma os distintos procedementos, tentando unha maior axilización do os mesmos, coa atribución ao secretario xudicial dunhas determinadas competencias, tendo en conta que é o responsable último da realización de todas as actividades que serven de soporte e apoio á actividade xurisdicional de xuíces e maxistrados. Atribúese aos secretarios xudiciais, como corpo superior xurídico, a competencia do trámite, garantindo que o xuíz ou tribunal poida concentrar os seus esforzos no labor que lle atribúen a Constitución e as leis como propia e exclusiva, é dicir, xulgar e facer executar o xulgado. Haberá que comprobar como se vai desenvolvendo a posta en práctica desta lei, que inicialmente deberá permitir unha maior rapidez no desenvolvemento da aplicación da Xustiza. Esta lei foi complementada coa Lei Orgánica 1/2009, na que se introducen unha serie de reformas encamiñadas á axilización da Xustiza, que teñen como obxectivo a optimización dos recursos e mellorar a súa prestación en tanto que servizo público esencial, como di no seu preámbulo. A dotación material e o gasto en persoal correspóndenlle á nosa Administración Autonómica. Medios que non é preciso enumerar por ser coñecidos, pero si sinalar que é necesario a perfecta subministración dos correspondentes medios informáticos que permitan a axilidade de funcionamento dos órganos xudiciais, cunha aplicación informática única compatible coa existente no resto do Estado, o que podería permitir a interconexión de información e a transferencia das comunicacións entre eles. Esta situación vaise desenvolvendo aos poucos, aínda que necesitan grandes empuxes e investimentos. É moi importante achegar información e certidumbre a todos os estamentos que forman parte do proceso xudicial, e as novas tecnoloxías son o único medio que permiten dar un servizo adecuado aos nosos administrados. Na actualidade atópase en fase de implantación, desenvolvemento e execución en comunidades con competencias transferidas que asinaron un convenio de cooperación tecnolóxica co Ministerio de Justicia, como o caso da Xunta de Galicia, que xa o puxo en funcionamento, o sistema Lexnet, que posibilita que na Administración de xustiza os actos de comunicación se realicen a través dos medios electrónicos. Ten a súa regulación no Real Decreto 84/ 2007, no relativo á súa implantación, requisitos de acceso, funcionalidades e características técnicas, pois así o establece o seu artigo 1 apartado 1º, que di que esta norma ten por obxecto regular a implantación na Administración de xustiza do sistema telemático denominado Lexnet, para a presentación de escritos e documentos e o traslado de copias e a realización de actos de comunicación procesual, así como establecer as condicións xerais para a súa utilización e funcionamento. Como desenvolvemento da normativa indicada anteriormente, asinouse o Convenio de cooperación tecnolóxica para a implantación e execución da presentación de escritos e notificacións, certificados por vía telemática, nos órganos xudiciais da Comunidade Autónoma de Galicia de 20 de decembro de 2006, publicado pola Resolución de 10 de xaneiro de 2007 da Secretaría de Estado de Xustiza. Constitúe este sistema, desenvolvido polo Ministerio de Xustiza, un conxunto de comunicacións electrónicas securizadas para a Administración de xustiza, baseado nun servizo de correo electrónico, que proporciona un servizo áxil, accesible, transparente, de calidade máxima e gran fiabilidade na comunicación, obtendo o usuario un certificado que garante a autenticidade e integridade da transmisión, así como a data e a hora do envío e recepción. Redúcese a un tempo mínimo as operacións de envío e recepción das notificacións, recursos, autos, sentencias etc., ás partes; por parte bidireccional das oficinas xudiciais aos distintos operandos xurídicos, como avogados e procuradores, e tamén a realización por parte destes da presentación de escritos e documentos e o traslado das copias aos órganos xudiciais. Por Resolución de 29 de marzo de 2010 publícase que con data 10 de decembro de 2009 a nosa comunidade autónoma, entre outras, subscribiu o Convenio de adhesión ao subscrito entre o Ministerio de Justicia, o Consejo General del Poder Judicial e a Fiscalía General del Estado con data 30 de setembro anterior do Esquema Judicial de Interoperabilidad y Seguridad en el ámbito de la Administración de Justicia. O convenio ten por obxecto acordar a colaboración entre todos os subscribintes para o desenvolvemento das actuacións precisas co obxectivo de establecer o devandito esquema que permita, a través das plataformas tecnolóxicas necesarias, o funcionamento integrado e conxunto de todas as aplicacións informáticas ao servizo da Administración de Xustiza. O Esquema Judicial de Interoperabilidad y Seguridad en el ámbito de la Administración de Justicia ten por obxectivo facilitar o máximo aproveitamento das tecnoloxías da información e as comunicacións da actividade xudicial en condicións de eficacia, eficiencia, racionalidade económica e calidade, obxectivo que queda condicionado á adopción de cumprimento e estándares que aseguren a interoperabilidade dos sistemas e aplicativos a disposición da Administración de Xustiza, a nivel nacional, con todas as garantías de seguridade. El Esquema Judicial de Interoperabilidad y Seguridad se plantea desde el punto de vista de tres dimensiones fundamentales: dimensión o aspectos organizativos, dimensión o aspectos semántico-jurídicos y dimensión técnica. Esta última con prioridad para establecer entre las partes la coordinación para consensuar los medios actualmente disponibles, infraestructuras de comunicaciones y plataformas tecnológicas que permitan el intercambio de información en todos los ámbitos: el Punto Neutro Judicial, desarrollado por el Consejo General del Poder Judicial y la Nueva Red Judicial del Ministerio de Justicia, que se sumarían a las funcionalidades que ofrece la intranet administrativa (SARA), todas ellas desde el punto de vista de las comunicaciones. Neste momento a Xunta de Galicia ten aprobado o primeiro plan de Sistemas Tecnoloxías da Información e a Comunicación na Administración de Xustiza denominado Senda 2014. As accións que se contemplan neste estrutúranse en diferentes liñas que abarcan as áreas de infraestruturas, equipamento e medios, sistemas de información, formación e prestación de servizos. Preténdese conseguir unha Administración de Xustiza máis eficaz levando o proceso de informatización ata o expediente xudicial electrónico, perseguindo que sexa unha xustiza máis transparente e próxima á cidadanía, garantirá que os servizos prestados sexan dunha maior calidade e ofrecendo solucións adaptadas á realidade de Galicia. Segundo recolle o plan, a revisión integral dos sistemas de información permitirá avanzar na dixitalización dos datos e da información ata evolucionar ao expediente electrónico, que garanta a calidade da información rexistrada e a súa accesibilidade desde calquera punto xeográfico para todos os operadores que o necesiten, evitando a redundancia de rexistro durante a itinerancia dos asuntos xudiciais. A Lei 18/2011, reguladora do uso das tecnoloxías da información e a comunicación na Administración de Xustiza, ten como principais obxectivos, segundo o seu preámbulo, actualizar o contido do dereito fundamental a un proceso público e sen dilacións indebidas, grazas á axilización que permite o uso das tecnoloxías da información e comunicación, xeneralizar o uso das novas tecnoloxías nas comunicacións e definir o conxunto de requisitos mínimos de interconexión, interoperabilidade e seguridade necesarios no desenvolvemento dos diferentes aplicativos utilizados polos actores do mundo xudicial, a fin de garantir a seguridade na transmisión dos datos e cantas outras esixencias se conteñan nas leis procesuais. Regula o uso dos medios electrónicos na Administración de Xustiza, cunha carta de dereitos dos cidadáns e profesionais da xustiza en relacións con esta por medios electrónicos. A estes últimos imponlles o deber de utilizalos. Regula tamén o expediente xudicial electrónico e defíneo como “o conxunto de documentos electrónicos correspondente a un procedemento xudicial, calquera que sexa o tipo de información que conteñan”. Cada novo expediente terá un número de identificación xeral, que será único e inalterable ao longo de todo o proceso, permitindo a súa identificación unívoca por calquera órgano do ámbito xudicial nunha contorna de intercambio de datos. En desenvolvemento desta lei e posto que, para conseguir a efectiva implantación da Administración xudicial electrónica se prevé a necesidade de acometer un desenvolvemento normativo moi importante, era precisa a creación dun órgano que fixase as pautas para asegurar a interoperabilidade dos sistemas e aplicacións da Administración de Xustiza e a cooperación das diferentes administracións, ademais de fixar os criterios sobre os que debe asentarse esa necesaria colaboración, é polo que se dita o Real Decreto 396/2013, de 7 de xuño, polo que se regula o comité técnico estatal da Administración xudicial electrónica (CTEAJE). En canto á súa natureza, el comité técnico estatal da Administración xudicial electrónica é un órgano administrativo de cooperación, dos previstos no artigo 5 da Lei 30/1992, de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común. Réxese, pois, polo disposto na Lei 18/2011, e no non previsto nesta, polo disposto na Lei 30/1992, así como no seu propio real decreto regulador. Goza de absoluta independencia orgánica e funcional, consecuencia da súa propia natureza, como órgano de coordinación entre Administracións, no que participan o Ministerio de Xustiza, o Consello Xeral do Poder Xudicial, a Fiscalía Xeral do Estado e as Comunidades Autónomas con competencias en materia de xustiza. É o órgano consultivo e impulsor da cooperación en materia de Administración xudicial electrónica. Con relación ás amplas competencias do Comité que se recollen no art. 6 do real decreto podemos mencionar a máis xeneralista de favorecer a compatibilidade e asegurar a interoperabilidade dos sistemas e aplicacións empregados pola Administración de Xustiza, e ademais, entre outras, as seguintes: -fixar as bases para o desenvolvemento do esquema xudicial de interoperabilidade e seguridade para os efectos de permitir a total interoperabilidade das aplicacións informáticas ao servizo da Administración de Xustiza; -actualizar permanentemente o esquema xudicial de interoperabilidade e seguridade de conformidade coas necesidades derivadas da evolución xurídica e tecnolóxica na materia e desenvolvendo, a tal fin, as guías e normas técnicas de aplicación (que deberán ser publicadas no Boletín Oficial do Estado e diarios das comunidades autónomas con competencias asumidas en materia de xustiza); -Velar polo establecemento dos mecanismos de control para asegurar, de forma efectiva, o cumprimento do esquema xudicial de interoperabilidade e seguridade; -Determinar as condicións e garantías das comunicacións no seo da Administración de Xustiza establecendo a relación de emisores e receptores autorizados e a natureza dos datos para intercambiar; -A organización do Comité desenvólvese no capítulo III do real decreto baixo a dobre perspectiva de establecer os órganos deste que posibiliten unha efectiva constitución e funcionamento e á vez evitando incorrer nunha regulación ríxida que impida a evolución do devandito órgano, de modo que, con carácter xeral, prevese o Pleno, a Comisión Permanente, o presidente e a Secretaría Xeral do Comité técnico estatal da Administración xudicial electrónica como órganos necesarios deste sen prexuízo da posibilidade de constituír outros órganos, oficinas ou grupos de traballo que asesoren e sirvan de soporte, de modo duradeiro ou transitorio, ao Comité técnico estatal da Administración xudicial electrónica para o exercicio das súas competencia; -Por último, o real decreto contén 7 disposicións adicionais, 2 disposicións transitorias e 2 disposicións finais dirixidas a garantir a participación doutras institucións ou Administracións así como determinadas previsións de futuro como a continuidade das actividades e normativa ata agora desenvolvidas no seo dos Convenios de colaboración e adhesión vixentes por canto que, de non darse esta, poderían frustrarse as iniciativas que, en materia de Administración xudicial electrónica, executaron o Consello Xeral do Poder Xudicial, o Ministerio de Xustiza, a Fiscalía Xeral do Estado e as comunidades autónomas con competencias na materia. Polo que se refire á actuación desta institución nesta área, o número de queixas iniciadas neste período en materia de xustiza é de 157. Non podemos considerar que sexa moi elevado, xa que supón menos dun 8 por cento do total de todas as materias (un 7,20 %). De todos os xeitos, o total de expedientes que tiveron relación con esta área elévase a 217, se contabilizamos as consultas e outros escritos que esixiron a oportuna tramitación Tamén esta institución está lexitimada para o coñecemento das queixas que poidan presentarse nos aspectos da xestión da Administración de Xustiza que é competencia da Comunidade Autónoma de Galicia e nas materias conexas con ela, como é o funcionamento dos colexios profesionais de avogados e procuradores e dos rexistros e notarías. En materia de colexios de avogados debemos destacar a actuación de oficio relativa ás medidas, no seu caso, adoptadas polos diversos colexios de Galicia sobre asesoramento e auxilio aos cidadáns afectados por desafiuzamentos e execucións hipotecarias que se recolle con detalle na área correspondente deste informe. Así mesmo hai que manifestar o agradecemento pola importante colaboración prestada por estes colexios profesionais. En canto ás queixas relativas á administración penitenciaria, esta depende da Administración Xeral do Estado, non tendo a nosa Comunidade Autónoma transferidas as competencias, polo que non podemos levar a cabo unha supervisión para o estudo destas queixas, sendo remitidas ao Defensor del Pueblo para a súa tramitación, de conformidade co establecido no artigo 38 da nosa lei reguladora. 2. Actuacións do Valedor do Pobo Como xa quedou dito anteriormente, o labor desta institución con relación aos órganos xudiciais é moi limitada. As queixas que se recibiron e admitiron a trámite contra algún deles, 52 en total, referíanse esencialmente a atrasos na tramitación ou resolución dos procedementos xudiciais. Os órganos e os procedementos xudiciais aos que se refire non manteñen unha uniformidade, sendo de ordes moi variadas. O inicio da tramitación destas queixas é unha solicitude de informe reproducindo o pedido polo interesado do expediente. Por este motivo solicitouse información ao Xulgado do Social nº 1 de Santiago de Compostela (Q/12958/13) e ao Xulgado de 1ª Instancia e Instrución nº 3 da mesma cidade (Q/355/13). En ambos os casos alcanzáronse solucións favorables aos intereses dos cidadáns. Presentáronse varias queixas en relación con discrepancias con resolucións xudiciais. Así, o expediente Q/1662/13, no cal se comunicou ao interesado que por ser un asunto estritamente xudicial non podiamos entrar á súa valoración, pero tamén o informabamos de a que organismos e que tramites habería de realizar para solucionar o seu asunto. É de destacar tamén as actuacións realizadas pola institución en relación con execucións de sentenzas por varios concellos. Neste sentido citar o expediente Q/14286/13, pola demora do Concello de Fisterra en realizar a execución de sentenza favorable a un veciño. En relación coa nova regulación sobre taxas para o acceso á Administración de Xustiza, resulta un pouco sorprendente que esta institución soamente tramitase o expediente Q/206/13, tras toda a polémica que, acerca daquela normativa, se produciu no ano 2012 e que foi recollida amplamente no informe da institución referido ao exercicio 2012. Recibíronse varias queixas en relación con expedientes de solicitude de xustiza gratuíta sendo remitidas para o seu informe á correspondente Comisión Provincial competente na materia e dependente da administración autonómica. A nosa intervención conseguiu dar solución a varias revisións de expedientes, o que levou a adecuada resposta á petición do cidadán (así, o expediente Q /5504/13, e Q/1685/13). Respecto de reclamacións por actuacións de letrados, quenda de oficio e colexios de avogados, presentáronse varias queixas, como exemplo os expedientes Q/4005/13, sobre discrepancias coa actuación do letrado designado para a defensa do interesado, ou o Q/14384/13 por igual motivo. Tras a súa tramitación ante o colexio Profesional correspondentes, colaborouse activamente por estes na solución do asunto. Non podemos deixar de mencionar neste apartado o expediente que se iniciou de oficio pola institución en xaneiro de 2013 en relación coa prestación de asistencia xurídica aos afectados por procedementos de desafiuzamentos e execucións hipotecarias, tema que xa se comentou ao comezo desta área. Dado que na institución estaban a tramitarse un importante número de expedientes de queixa presentados por cidadáns afectados por aqueles problemas, decidiuse unha iniciativa de oficio. Trátase dun tema de gran incidencia social e que preocupa profundamente, o que levara a exercer a nosa mediación entre os colectivos afectados e as administracións correspondentes. Moitos dos afectados atopábanse co problema engadido nesta difícil situación de non poder acudir á xustiza por carecer de medios para facer fronte aos gastos de representación de letrado e polas especiais circunstancias da súa situación patrimonial, e en especial do ben inmobiliario que está a ser obxecto de execución hipotecaria. Con base no exposto, puxémonos en contacto e solicitamos información ao Consello da Avogacia Galega e os sete colexios de avogados de Galicia, sobre se ante este drama social adoptaran algunha medida para auxiliar a aqueles cidadáns nesta situación e, de ser así, dos medios que dispuxeran para iso. Despois de diversos contactos con aqueles colexios profesionais informáronnos das medidas adoptadas ante este grave problema social: Colexio de Lugo: Subscribe un Convenio de colaboración co Concello de Lugo para a posta en funcionamento dunha oficina de intermediación hipotecaria. Colexio de Santiago de Compostela: Realizan a xestión dos expedientes de xustiza gratuíta polo trámite de urxencia. O servizo de orientación xurídica do colexio préstalles asesoramento desde o primeiro momento e realiza a designación de letrado e procurador no prazo de 3 días. Colexio de Pontevedra: Propuxeron a 11 concellos cabeza de partido xudicial Convenios de colaboración para poñer en marcha en cada un a Oficina de intermediación hipotecaria para asesoramento gratuíto aos afectados. Os primeiros que se puxeron en marcha foron cos concellos de Porriño, Ponteareas e Pontevedra. Colexio da Coruña: Realizan a atención a través do servizo de orientación xurídica , cun letrado de garda e persoal auxiliar, e a xestión urxente das peticións de xustiza gratuíta en litixios por desafiuzamento. Colexio de Vigo: Servizo gratuíto aos afectados co fin de propiciar negociacións coas institucións acredoras para lograr solucións tendentes a evitar o lanzamento. Colexio de Ourense: Subscrición dun convenio co Concello de Ourense para a creación da oficina de intermediación hipotecaria dotada con oito letrados para a atención dos afectados por este problema. En canto ao resultado global das nosas actuacións hai que sinalar a gran cooperación e prontitude dos órganos xudiciais aos que acudimos tanto no seu informe resposta como na súa colaboración á hora de resolver o problema exposto polo cidadán. Tamén hai que facer esta apreciación favorable na tramitación daqueles expedientes referidos a actuacións dependentes doutras administracións supervisadas como é a autonómica ou a local. Como quedou reflectido con anterioridade no cadro estatístico, neste período houbo un total de 86 queixas que se declararon inadmitidas. Delas, a maioría, arquiváronse en cumprimento do artigo 20 da Lei do Valedor do Pobo, é dicir, pola existencia dun procedemento xudicial en trámite, pendente de sentenza, ou no que, ditándose xa a resolución definitiva deste, se atopaba en trámite a súa execución. En ambos os casos non se apreciaba un atraso que posibilitase a esta institución interesarse pola resolución expresa, en tempo e forma, de todas as peticións ou recursos formulados polas partes. De entre as restantes, recoller aquelas que o foron por desconformidade co contido da sentenza ditada polo Xulgado ou Tribunal correspondente, que por imperativo legal non podemos entrar a valorar, e nas peticións de cidadáns que non realizaran a preceptiva actuación administrativa previa. Por último, facer mención dun total de 19 queixas remitidas ao Defensor del Pueblo, por incompetencia desta institución, e das que, como xa se deixou dito, deuse coñecemento a este, en cumprimento do artigo 38.3 da nosa lei reguladora. Delas significar as relativas a problemas relacionados con centros penitenciarios, un total de 10, dependentes da Administración central e 2 relativas a tramitación de peticións de indulto polo Ministerio de Xustiza. IV- RESOLUCIÓNS DO VALEDOR DO POBO Para a tramitación das queixas incluídas nesta área, non foi necesario impulsar a súa resolución mediante recomendacións, suxestións ou a formulación de recordatorios de deberes legais. V- CONSIDERACIÓNS FINAIS Á vista do exposto, destacar que para a realización do noso labor contamos cun importante grao de cooperación das diferentes administracións públicas e colexios profesionais nas relacións con esta institución, e tamén o seu ánimo de atopar solucións ás queixas presentadas polos cidadáns que afectan a dereitos fundamentais tan sensibles como os que se conectan con esta área. Debe poñerse de manifesto a fluidez nas comunicacións entre esta institución e o Defensor del Pueblo do Reino de España, dada a estreita marxe competencial de supervisión que respecto da administración de xustiza ten este comisionado, o que repercute nunha mellor atención aos cidadáns que acoden á nosa sede con asuntos relativos a esta materia. Deixar constancia tamén de que o grave problema dos atrasos xudiciais é un problema que se mantén ao longo do tempo. Este atraso pode afectar á eficacia da defensa xudicial, polo que é unha cuestión de suma importancia. Faise necesario, por tanto, apostar pola modernización permanente da xustiza, baseándose na implantación da tecnoloxía dixital, desenvolvemento dos instrumentos tecnolóxicos necesarios e no desenvolvemento da nova oficina xudicial, achegando as administracións e institucións competentes en materia de Administración de Xustiza os medios materiais e humanos precisos para a consecución dese obxectivo. Só con este interese e atención continua poderase conseguir unha xustiza de calidade próxima á cidadanía. Manifestar a nosa crenza en que, para lograr avanzar nestes obxectivos tamén parece imprescindible o dialogo con todos os operadores e profesionais pertencentes ao mundo do dereito, cuxa actividade contribúe de maneira meritoria á acción da xustiza. En fin, tampouco hai que esquecer, como xa se dixo, que a normativa vixente limita de maneira relevante as competencias do Valedor no ámbito da xustiza, aínda que iso está en boa medida xustificado, sobre todo polas esixencias que dimanan do principio constitucional de independencia xudicial. ÁREA DE ADMINISTRACIÓN ECONÓMICA E TRANSPORTES I- INTRODUCIÓN Como ocorreu ao longo de anos anteriores as queixas agrupadas nesta área intégranse en apartados bastante diferenciados. A este respecto, pola súa importancia relativa pode destacarse o grupo constituído polas queixas que se refiren ao problema que afecta a un gran número de aforradores galegos pola adquisición de determinado produtos financeiros de alto risco, denominados produtos híbridos. Estes produtos de risco poden aparecer no mercado financeiro baixo diferentes nomes, aínda que adoitan adoptar a forma das chamadas participacións preferentes ou das obrigacións subordinadas. Así, recibimos en 2013 un total de 59 queixas sobre estes produtos financeiros. Trátase dun número importante no total de queixas de 2013, pero menos que as 148 que recibimos sobre esta mesma problemática en 2012. Tamén se recibiron outras queixas que afectan a entidades bancarias, das que cabe subliñar pola súa especial repercusión social as queixas referidas á problemática suscitada coas chamadas cláusulas chan nos préstamos hipotecarios, tema no cal desenvolvemos actuacións de oficio, solicitando a colaboración das entidades bancarias. En canto ás queixas que afectan á administración económica ou tributaria, nos seus diversos ámbitos, en 2013 recibimos un total de 70 queixas. Dentro deste amplo grupo poden singularizarse os seguintes ámbitos: as queixas que se refiren a tributos ou a organismos estatais (IRPF, IVE, problemas en relación co Catastro) son 20; as que afectan á facenda autonómica (principalmente os impostos de transmisións patrimoniais, e de sucesións) son 16; e por último, as que afectan á administración local son 35 (fundamentalmente tratan de cuestións relacionadas co IBI, ou con taxas por servizos municipais). Por outra banda, tamén se presentaron un número significativo de queixas en materia de transportes, un total de 15. II- DATOS CUANTITATIVOS Nesta área non hai ningún grupo de queixas múltiples con idéntico obxecto, polo que as cifras de queixas acumuladas é a mesma que a de non acumuladas. Neste sentido, o cadro explicativo das queixas recollidas nesta área sería o seguinte: Total reclamantes Total asuntos Iniciadas 189 189 Admitidas 139 73 % 139 73 % Non admitidas 39 20 % 39 20 % Remitidas ao Defensor del Pueblo 11 7 % 11 7 % Das queixas que foron admitidas, o seu estado é o seguinte Total reclamantes Total asuntos Concluídas 103 74 % 103 74 % En trámite 36 26 % 36 26 % Ao longo deste ano tamén foron obxecto de trámite diversas queixas presentadas en anos anteriores: Ano de presentación En trámite a 31-12-2012 Reabertas Total Resoltas En trámite a 31-12-2013 2012 60 7 67 64 3 III- ACTIVIDADE DE SUPERVISIÓN Nunha área de contido tan heteroxéneo parécenos especialmente importante para a súa adecuada comprensión establecer unha ordenación adecuada na súa exposición. A este respecto, podemos dividir o amplo abanico de queixas en tres grandes apartados: As que se refiren á administración tributaria nos seus diferentes ámbitos, as incluídas no campo da ordenación económica xeral, e finalmente as que afectan á materia de transporte, aínda que para definir este último campo actualmente adoita empregarse o termo de mobilidade, tanto no ámbito autonómico como no municipal. 1. As relacións entre o contribuínte e a administración tributaria Neste apartado da administración tributaria parécenos conveniente, en primeiro lugar, definir os ámbitos fiscais nos que máis inciden as queixas que recibimos nesta oficina do Valedor do Pobo. Neste sentido, as queixas que afectan a esta materia tributaria poden reconducirse a tres ámbitos administrativos diferentes: a facenda estatal, a facenda autonómica, e as facendas locais. En primeiro termo, como é obvio, non podemos intervir naqueles casos que se refiren á facenda estatal, como ocorre, por exemplo, coas queixas sobre o IRPF ou relativas ao IVE. Estas queixas en canto que afectan a competencias da Administración Xeral do Estado deben tramitarse polo Defensor del Pueblo. Tamén ocorre o mesmo coas queixas que se refiren a actuacións administrativas das xerencias territoriais do catastro, xa que están adscritas ao Ministerio de Hacienda y Administraciones Públicas, aínda que as incidencias que ocorren neste ámbito teñan unha repercusión inmediata en ámbitos fiscais que si correspondería supervisar a esta institución, como ocorre con todos os tributos ou taxas que se refiren a un ben inmoble. En canto ás demais queixas en materia tributaria, todas elas pódense referenciar ben á facenda autonómica ou ben ás facendas locais. A súa importancia numérica é bastante dispar pois as queixas que afectan as administracións locais, un total de 35, son xustamente o dobre que as que teñen relación coa administración autonómica, un total de 16. No que se refire as facendas locais as figuras impositivas nas que se recolle un maior número de queixas son o imposto de bens inmobles e o imposto sobre vehículos de tracción mecánica. Tamén chegan a esta oficina do Valedor do Pobo bastantes queixas referidas ao cobro de taxas polos máis variados servizos municipais. En relación con cada tipo de imposto varían bastante os motivos que conducen ao reclamante a esta oficina do Valedor do Pobo. A este respecto, en relación co imposto de bens inmobles (IBI) hai queixas que se refiren ao aumento da carga fiscal nos últimos anos, ou tamén ao feito de que nalgúns concellos adiantouse o período de cobro; outras queixas refírense á existencia de erros na titularidade do inmoble obxecto do imposto. As queixas que afectan o imposto de vehículos adoitan referirse ás incidencias ligadas a algún suposto de bonificación ou exención, ou ben a problemas xurdidos en relación coa baixa do vehículo na Dirección General de Tráfico. Non son moi frecuentes as queixas sobre o imposto de plusvalía, aínda que máis tarde referirémonos a un caso concreto que motivou unha resolución desta institución do Valedor do Pobo. No que se refire ás taxas pola prestación de servizos públicos, atopámonos con queixas moi variadas, dado o amplo abanico de servizos públicos prestados polas administracións municipais. Así, recibimos queixas sobre as taxas pola expedición de documentos administrativos, ou sobre as que debe satisfacer o solicitante dun informe urbanístico emitido por un técnico municipal, ou a taxa por recollida de residuos sólidos. Neste sentido, parécenos que vén a colación facer algunhas observacións sobre este tema, dado que todos os anos se reciben queixas polo cobro da taxa de recollida de lixo naqueles casos en que a vivenda sobre a que recae se atopa desocupada e por tanto non se require este servizo. Así, debemos subliñar que o servizo de recollida de lixo é de recepción obrigatoria para calquera vivenda estea ou non habitada, e así se fai constar nas ordenanzas municipais correspondentes, se ben é certo que en todas as que tivemos que estudar por razón das queixas recibidas se introduce sempre algunha disposición normativa que permitiría a exención desta taxa. Así, se a vivenda está inhabitable ou en estado ruinoso o titular pode instar do concello que unha vez realizadas as inspeccións técnicas correspondentes poida exoneralo do pago desta taxa. En todo caso, ten que producirse unha situación excepcional desta natureza, e non a simple desocupación da vivenda aínda que sexa por períodos de tempo máis ou menos longos. Doutra maneira para a administración municipal, nun servizo público tan básico como o de recollida de lixo, sería sumamente complexa a organización e xestión deste servizo na medida en que dependese de circunstancias tan aleatorias como a ocupación ou desocupación máis ou menos temporal dunha vivenda habitable; circunstancia distinta sería que fose inhabitable ou unha ruína. Como exemplo ilustrativo deste tipo de queixas, podemos describir a queixa Q/45/13 na que se fai referencia á Ordenanza reguladora da taxa pola prestación do servizo de recollida e tratamento de lixo e residuos urbanos do Consorcio das Mariñas. Esta ordenanza ao definir o feito impoñible sinala que “naquelas vivendas que estean en condicións de habitabilidade, dispoñan ou non de auga potable ou outras subministracións, con independencia de que estean ou non habitadas” O reclamante referíase a que no consorcio non lle deixaban presentar un certificado de habitabilidade da vivenda por técnico competente, senón que tiña que ser un certificado municipal. No informe remitido polo consorcio indicábannos que estaban a atender aos informes dos técnicos municipais dos propios concellos adheridos ao consorcio, sinalando que estes informes non teñen custo para os veciños, e que en caso de aceptar informes de técnicos alleos á administración, debería en todo caso requirirse aos distintos servizos municipais que corroborasen estes extremos, o que atentaría ao principio de economía procesual. No ámbito da facenda autonómica, podemos subliñar que a maioría das queixas que recibimos refírense ás diverxencias entre contribuínte e administración tributaria, en relación coa valoración de bens inmobles, nos procedementos de liquidación do imposto de transmisións patrimoniais e actos xurídicos documentados, e do imposto de sucesións. A maior parte das queixas recibidas refírense a discrepancias sobre a comprobación de valores efectuada pola administración tributaria, de maneira que o valor do inmoble para fixar a base impoñible sofre unha variación á alza, que en moitos casos dos que chegan a esta oficina do Valedor do Pobo é bastante substancial. O razoamento do reclamante resulta moi sinxelo: o valor declarado na autoliquidación, e que ao mesmo tempo é o que figura na escritura pública correspondente, non pode experimentar unha alza moi notoria na comprobación de valores, nunha época como a actual de baixada xeneralizada de prezos no mercado inmobiliario. No artigo 27 do Decreto lexislativo 1/2011 polo que se aproba o Texto Refundido das disposicións legais da Comunidade Autónoma de Galicia en materia de tributos cedidos polo Estado sinálase expresamente que “para efectuar a comprobación de valores para os efectos dos impostos sobre sucesións e doazóns e sobre transmisións patrimoniais e actos xurídicos documentados, a administración tributaria poderá utilizar, indistintamente, calquera dos medios previstos no artigo 57 da Lei xeral tributaria”. A este respecto, para a comprobación de valores de bens inmobles na liquidación dos citados impostos a facenda autonómica opta, con carácter xeral, por acudir aos prezos medios do mercado, que é o medio previsto no artigo 57.1º.c) da Lei xeral tributaria. E concretamente no mesmo artigo citado do Decreto lexislativo 1/2011, establécese expresamente no seu apartado terceiro que: “1. Nas comprobacións de valor de inmobles polo medio establecido no artigo 57.1.ºc) da Lei 58/2003 xeral tributaria, a administración tributaria aprobará e publicará a metodoloxía empregada no seu cálculo, que incluirá as táboas dos propios prezos medios resultantes ou ben as táboas das compoñentes ou valores básicos (solo, construción e gastos/beneficios), así como dos coeficientes singularizadores en adaptación dos prezos medios á realidade física do ben para valorar. Esta normativa técnica aprobarase mediante orde da consellería competente en materia de facenda. As táboas actualizaranse periodicamente conforme ás variacións do mercado inmobiliario, podendo adoptarse, para este caso, os índices de variación de prezos inmobiliarios publicados polas distintas administracións públicas ou por institucións especializadas en estatística inmobiliaria. Será suficiente a motivación da comprobación de valor que inclúa unha correcta identificación do ben, unha aplicación do prezo medio que corresponda e unha adaptación do mesmo ao caso concreto a través dos coeficientes singularizadores que determine a normativa técnica sinalada no parágrafo primeiro. 2. As comprobacións de valor dos inmobles a través de prezos medios de mercado poderán realizarse de forma automatizada a través de técnicas e medios electrónicos, informáticos e telemáticos de acordo co establecido no artigo 96 da Lei 58/2003 xeral tributaria.” Nestes casos nos que se produce unha diverxencia entre a administración tributaria e o suxeito pasivo sobre a valoración dun ben, a nosa intervención estriba en supervisar a tramitación do procedemento de comprobación de valores, en especial que o contribuínte coñeza as motivacións da administración a través da resposta aos escritos de alegacións presentados. A este respecto, debemos subliñar que as valoracións en si, dado o seu carácter técnico, non se poden abordar por esta oficina do Valedor do Pobo e deberán de ser o caso someterse á decisión do citado tribunal económico administrativo, e/ou dos tribunais de xustiza. A este respecto, o procedemento de comprobación de valores, recollido nos artigos 134 e seguintes da Lei 58/2003 xeral tributaria, permite á administración tributaria comprobar o valor dos diferentes elementos do feito impoñible cando considere que os valores declarados non se corresponden cos valores reais, aínda que deberá motivar eses valores comprobados con expresión dos medios e criterios utilizados. Os reclamantes adoitan alegar nas súas queixas a falta de motivación das valoracións propostas pola administración tributaria, afirmando que lles resulta sumamente difícil desentrañar as propostas de liquidación que lles remite a Axencia Tributaria de Galicia, e coñecer as razóns polas que a administración se separa da valoración que consta na autoliquidación. Sinalan nas súas queixas que esta circunstancia impídelles ou dificulta enormemente articular a súa defensa. Nalgúns casos que chegaron a esta oficina do Valedor do Pobo, e tras a admisión a trámite destas queixas, constatouse que prosperaron as alegacións dos reclamantes de que se rebaixase o valor dos inmobles que en principio fixara a facenda autonómica a través do procedemento de comprobación de valores. Así, na queixa Q/513/13 exponse polo reclamante unha discrepancia coa valoración dada a un inmoble en relación co imposto de transmisións patrimoniais, xa que entende que non se lle aplicou correctamente o coeficiente de carecer de ascensor. A este respecto, no informe remitido pola Axencia Tributaria de Galicia, indícase que en efecto a oficina liquidadora correspondente aplicara erroneamente un coeficiente que non constaba na Orde da Consellería de Facenda de 2011 pola que se aprobaban os prezos medios de mercado de determinados inmobles rústicos e urbanos, e por conseguinte procedeu á revisión da liquidación mediante o procedemento de rectificación de erros previsto no artigo 220 da Lei general tributaria; e finalmente levou a cabo a devolución de 1.102.23 euros. Noutra queixa (Q/609/13), referida tamén a unha liquidación provisional do imposto de transmisións patrimoniais e actos xurídicos documentados, formulouse polo reclamante un recurso de reposición contra unha resolución da Consellería de Facenda, na que se indicaba que consideraba inxusta a valoración do inmoble, xa que non tiña en conta a vida útil do ben inmoble e as obras necesarias para ou o seu mantemento, o que afectaba o seu valor económico. No informe do director da Axencia Tributaria de Galicia indicábase que se aceptaron en parte as alegacións do interesado ante a proposta de liquidación e que se rebaixou o valor comprobado nunha porcentaxe dun 15%. Posteriormente, o interesado promoveu a taxación pericial contraditoria, e comunicóuselle posteriormente a finalización desta taxación, e a liquidación que corresponde á valoración establecida polo perito terceiro queda fixada nunha cantidade equivalente a algo menos da metade da proposta inicialmente pola administración. Por outra banda, na resolución do recurso, con posterioridade á intervención desta oficina do Valedor do Pobo, desestímase a pretensión do reclamante en tanto que unha vez que o interesado promove a taxación pericial contraditoria hai que pasar polo que dela resulte pois o contrario equivalería a alterar substancialmente a súa esencia. En relación coas queixas recibidas en materia tributaria, tanto na facenda autonómica como nas facendas municipais, podemos subliñar algúns aspectos nos que incidiron as nosas actuacións dunha maneira máis especial. A este respecto, un dos aspectos ou problemas que nos parece relevante subliñar é a existencia nalgúns casos de situacións de discriminación no cobro de taxas municipais. Así, non é infrecuente neste terreo que nas ordenanzas fiscais que regulan taxas ou prezos públicos municipais se recolla algunha norma que establece diferentes contías nunha taxa municipal, segundo que o obrigado ao pago estea ou non censado no municipio correspondente. Neste sentido, a queixa Q/345/13 referíase a unha ordenanza fiscal do Concello do Grove reguladora da taxa pola utilización e aproveitamento especial das instalacións deportivas municipais. O reclamante, representante dun club deportivo, indicaba que no apartado da cota tributaria recóllese unha discriminación polo domicilio do suxeito pasivo, en tanto que establece diferentes tarifas segundo se trate de persoas ou asociacións con ou sen residencia no Grove; de maneira que os residentes pagarían unha cota equivalente á metade da correspondente aos que non reúnan esa condición. Á vista da documentación remitida polo propio concello, debe subliñarse que o interventor municipal emitira un informe favorable ás alegacións presentadas polo reclamante, e no que se refería ao principio de igualdade en materia tributaria que consagra a Constitución Española nos seus artigos 31.1 e 139. Neste informe indicábase que a distinción citada non estaría baseada en criterios de capacidade económica, primando deste xeito o principio de territorialidade sobre o de igualdade, sendo contraria tal redacción aos mencionados artigos. Con todo, a pesar deste informe negativo por parte do concello acordouse tanto a aprobación inicial como definitiva da ordenanza discutida. A este respecto, desde esta institución do Valedor do Pobo formulamos unha recomendación ao Concello do Grove, no sentido de que se modificase a citada ordenanza para evitar ese tipo de discriminacións. Nesta recomendación aludiamos á sentenza do Tribunal Constitucional 76/1990, na que senta a doutrina de que non toda desigualdade de trato na lei supón unha infracción do artigo 14 da Constitución Española, senón que a dita infracción prodúcea só aquela desigualdade que introduce unha diferenza entre situacións que poden considerarse iguais e que carece dunha xustificación obxectiva e razoable. Esta mesma sentenza indica que non se prohibe calquera desigualdade de trato senón só aquelas desigualdades que resulten artificiosas ou inxustificadas, por non vir fundadas en criterios obxectivos e suficientemente razoables de acordo con criterios ou xuízos de valor xeralmente aceptados. Tamén tivemos en conta, a este respecto, a doutrina recollida na sentenza 412/2002 do Tribunal Superior de Xustiza de Galicia, na que se anula unha ordenanza municipal que establecía un prezo público pola prestación do servizo de matrimonio civil fixando unha cota dobre para os contraentes non empadroados respecto dos empadroados. Por outra banda, no artigo 298.1 da Lei 5/1997 reguladora da administración local de Galicia sinálase expresamente que “no acceso aos servizos públicos e na utilización destes respectarase o principio de igualdade en relación con todas aquelas persoas que cumpran os requisitos establecidos pola regulamentación do servizo”. En consecuencia, formulamos ao Concello do Grove a seguinte recomendación:“Que por parte dese concello se proceda a axustar a Ordenanza municipal reguladora das taxas pola utilización e aproveitamento especial das instalacións deportivas municipais, de modo que non estableza diferenza de trato aos usuarios dos devanditos servizos que implique unha discriminación non xustificada, en función de que estean ou non empadroados no concello, e que as exencións e bonificacións fiscais respondan á capacidade económica dos obrigados ao pago da taxa.” No momento de elaborarse o presente informe anual non recibimos a contestación a esta recomendación, tras requirirse en varias ocasións, polo que entendemos que non foi aceptada polo Concello do Grove. Outro problema que afecta as facendas locais, e que tamén está moi relacionado co grave problema dos desafiuzamentos de vivenda, refírese ao pago do imposto municipal de incremento de valor dos terreos de natureza urbana (plusvalía municipal) nos casos de desafiuzamento de vivenda. No caso estudado (Q/2059/12 e Q/681/12) a Deputación Provincial de Ourense enviáralle ao reclamante un recibo de pago sobre imposto municipal de plusvalía pola venda da súa vivenda habitual cando, en realidade, non se realizara ningunha venda voluntaria, xa que fora un desafiuzamento, quedando a familia sen vivenda e cunha débeda bancaria. Ante iso requirimos informe do Concello de Barbadás, e recibimos un escrito que se acompañaba dun informe emitido polo servizo de recadación da Deputación Provincial de Ourense. Sinalábase no informe que por parte do citado servizo procedeuse á liquidación do imposto de acordo coa lexislación tributaria aplicable, por canto constitúe un tributo esixible, neste caso, en virtude da Ordenanza reguladora do imposto sobre o incremento do valor dos terreos de natureza urbana do Concello de Barbadás de 23 de outubro de 2004. Indicábase que non existían na dita normativa supostos de exención ou compensación no caso concreto dunha execución hipotecaria xudicial. Esta situación, con todo, entendemos nesta institución do Valedor do Pobo que chocaba cun criterio básico de xustiza material, aínda que non atopase base legal. Neste sentido, aínda que somos conscientes da delicada situación económico-financeira que atravesan as nosas entidades locais, consideramos, con todo, que se a xustificación que subxace neste imposto é que reverta á comunidade unha parte da plusvalía patrimonializada coa transmisión do chan, o alleamento forzoso dun inmoble nunha execución hipotecaria evidencia o contrario. Neste sentido, máis ben reflicte a total ausencia dunha particular capacidade contributiva no suxeito pasivo, polo que entendemos que, desde un punto de vista de xustiza material, este tipo de transmisións forzosas deberían estar exentas de tributación, cando afectan á vivenda habitual do suxeito pasivo. En relación co problema exposto consideramos conveniente subliñar que actualmente, e tendo en conta as obvias esixencias de xustiza material que se demandan nestes casos, xa se introduciu algunha modificación no que afecta o imposto de plusvalía municipal no Texto refundido da Lei reguladora das facendas locais, aprobado polo Real Decreto Lexislativo 2/2004, e iso a través do Real Decreto-lei 6/2012 de medidas urxentes e protección de debedores hipotecarios sen recursos. A este respecto, no artigo 106.3 desta lei de facendas locais referido aos suxeitos pasivos establécese que nos casos de dación en pago da vivenda habitual, nun proceso de desafiuzamento, terá a consideración de suxeito pasivo substituto do contribuínte a entidade que adquira o inmoble, sen que o substituto poida esixir do contribuínte o importe das obrigacións tributarias satisfeitas. Por outra banda, tamén se introduciron determinadas modificacións no citado Texto Refundido da lei reguladora das facendas locais, e a través da Lei 9/2012 de reestruturación e resolución de entidades de crédito. A este respecto, no seu artigo 104, que trata dos supostos de non suxeición ao imposto -concretamente, no seu apartado 4- faise referencia a varios supostos nos que non se devengará o imposto con ocasión das achegas ou transmisións de bens inmobles en relación coa denominada Sociedade de Xestión de Activos Procedentes da Reestruturación Bancaria (SAREB, ou máis coñecido como o denominado “Banco malo”) regulada na disposición adicional sétima da citada Lei 9/2012. Neste sentido, pareceunos que non só por razóns de xustiza senón que tamén por razóns de equidade deberían tamén contemplarse como un suposto de exención ou de non devengo do imposto de plusvalía municipal, aqueles casos como o que determinou a apertura destes dous expedientes de queixa. En efecto, consideramos que esta exención (ou modificación do suxeito pasivo) non debería limitarse ao suposto de dación en pago, senón que entendemos que debería estenderse aos supostos nos que se produce a transmisión da vivenda habitual do debedor hipotecario a consecuencia da adxudicación da vivenda en pública poxa, que ata o momento é o suposto máis habitual dos casos en que o debedor hipotecario perde a súa vivenda a favor da entidade acredora. En consecuencia, formulamos ao Concello de Barbadás a seguinte recomendación: “que por parte dese Concello, e atendendo a razóns de xustiza material e de equidade, e aínda que non se contemple esta exención no texto refundido da Lei reguladora de las haciendas locales, se proceda a modificar a ordenanza fiscal do imposto sobre o incremento de valor dos terreos de natureza urbana e se introduza como un suposto de non devindicación do imposto a transmisión da vivenda habitual do debedor hipotecario realizada a favor do acredor como consecuencia dun procedemento de execución hipotecaria”. Por parte do Concello de Barbadás non recibimos resposta á recomendación formulada, polo que se entende que non foi aceptada, aínda que o concello a través dunha axuda de emerxencia social lle reintegrou á familia afectada a cantidade que tiveron que aboar previamente en concepto de plusvalía municipal. 2. A ordenación da actividade económica O maior número de queixas que se reciben neste apartado refírense ás actividades das entidades bancarias ou financeiras. En relación con este tipo de queixas, debemos subliñar que non encaixan directamente nas previsións do artigo 1.3 da Lei do Valedor do Pobo (“...no exercicio das funcións que lle encomendan o Estatuto de autonomía e a presente lei, o Valedor do Pobo poderá supervisar a actividade da Administración da Comunidade Autónoma galega e dos seus entes e empresas públicas ou dependentes, así como a da administración local naquelas materias que son competencia da nosa comunidade.” ) Estas queixas refírense a actuacións de entidades privadas, polo que non poden ser obxecto de supervisión directa polo Valedor do Pobo, xa que a nosa función de control ou supervisión refírese ao ámbito das administracións públicas, ou ben de empresas públicas ou de empresas privadas que xestionen servizos públicos, pero non unha entidade bancaria. Iso non quere dicir que as actuacións destas entidades – elementos básicos e fundamentais da actividade económica xeral – queden á marxe dunha supervisión ou control por parte dalgún organismo público. En efecto, tanto no momento da súa creación como durante o exercicio das súas actividades as entidades financeiras deben someterse a determinados controis de organismos públicos como o Banco de España ou a Comisión Nacional do Mercado de Valores, ou outros organismos vinculados ao Ministerio de Economía y Competitividad, ou ao Ministerio de Hacienda y Administraciones Públicas. Agora ben, no momento actual no que se puxeron de manifesto determinados problemas que causaron e causan situacións de alarma social, xurdidas algunhas delas como efectos directos ou indirectos da grave crise financeira destes últimos anos, o certo é que a preocupación, e nalgúns casos a desesperación, dos cidadáns ante estes problemas, levou a esta institución a solicitar a colaboración destas entidades financeiras. A sabendas, é certo, de que non se trata de exercer unha función de supervisión ou control, da que carecemos, pero que si nos parece oportuno trasladar directamente ás entidades financeiras as preocupacións e demandas de actuacións que nalgúns casos nos dirixen os cidadáns, e chegar a coñecer pola nosa banda as previsións e propostas destas entidades para afrontar estas situacións. A este respecto, debemos subliñar que foron dous os temas nos que esta oficina do Valedor do Pobo considerou que debía actuar ante as queixas dos reclamantes. Nunha delas, debemos subliñalo, como é o caso do problema dos denominados produtos financeiros híbridos (participacións preferentes e obrigacións subordinadas), realizáronse tamén actuacións por parte do Instituto Galego de Consumo, o que nos deu pé a intervir ante este organismo da administración autonómica. O outro tema que afecta a estas entidades financeiras, e no cal se levou a cabo algunha actuación desta oficina do Valedor do Pobo, vén referido á problemática das denominadas cláusulas chan dos préstamos hipotecarios. Neste caso esta oficina do Valedor do Pobo non ten competencias directas ante un organismo da administración autonómica, senón que ao dirixirse a unha entidade bancaria faino a título de solicitar a súa colaboración. A estes dous apartados referirémonos máis en extenso, a continuación. Como sinalamos antes, un dos problemas que afrontamos en 2013, e que xa fora obxecto de tratamento en 2012, é o referido aos produtos financeiros de risco: participacións preferentes e obrigacións subordinadas. A esta grave problemática, que provocou unha gran alarma social, xa nos referimos en extenso no anterior informe anual correspondente a 2012. Neste sentido, o adecuado tratamento deste problema nun informe do Valedor do Pobo non pode circunscribirse a uns límites temporais estritos, como ocorrería coa tramitación dunha queixa illada. A este respecto, no informe anterior referiámonos en gran parte a incidencias ou situacións que se estaban producindo no momento mesmo da elaboración do informe, e por tanto no ano 2013. Desde esta perspectiva, limitarémonos a facer aquí unha breve recensión do exposto no informe anterior, e retomaremos a exposición na situación na que quedou naquel momento. A este respecto, debemos subliñar que á vista da enorme repercusión social que tiña este problema desde esta institución do Valedor do Pobo tomamos a iniciativa en 2012 de levar a cabo unha actuación de oficio, e solicitamos un informe ao Instituto Galego de Consumo. No amplo informe que nos remitiu este organismo enunciábanse os eixos de actuación que seguira o citado instituto en relación con esta problemática: reunións cos representantes dos consumidores e usuarios, e con plataformas e asociacións de afectados; información e asesoramento aos afectados, coa habilitación de novas oficinas ad hoc en determinadas comarcas; tramitación das reclamacións e denuncias dos adquirentes das participacións preferentes e obrigacións subordinadas; e mediación e arbitraxe coas entidades financeiras. Ademais da queixa aberta de oficio, durante o pasado ano de 2012 foron chegando a esta oficina do Valedor do Pobo un total de 148 queixas individuais, das que unha inmensa maioría (134) afectaban a participacións preferentes ou obrigacións subordinadas adquiridas a algunha das antigas caixas de aforro galegas, Caixanova e Caixa Galicia, integradas posteriormente na entidade denominada Novagalicia Banco. A este respecto, debemos subliñar que en 2013 recibimos nesta oficina do Valedor do Pobo un total de 59 queixas. Nas queixas individuais que foron chegando a esta oficina do Valedor do Pobo, con maior ou menor extensión, aludíase a determinadas circunstancias que se repetían en todos os casos. Tratábase de investidores de perfil conservador, clientes de sempre da oficina bancaria, cun alto grao de confianza cos empregados ou o director da oficina; moitos deles aludían ao feito de que o investimento non fora iniciativa súa, senón que llo propuxo a propia entidade. Ademais, manifestaban que a súa principal preocupación era a de poder recuperar o capital investido cunha certa facilidade, e que en resposta a esa inquietude desde a entidade indicáranlles que en poucos días, unha vez solicitada a devolución, podían dispoñer do capital investido. Unha vez recibido o informe do Instituto Galego de Consumo, desde esta oficina do Valedor do Pobo solicitamos tamén a colaboración da Comisión Nacional do Mercado de Valores, que nos remitiu un informe sobre o estado de tramitación das reclamacións que recibira. Debe subliñarse, con todo, que as súas resolucións non resultan vinculantes para as entidades bancarias. Desde outra perspectiva, tamén debemos destacar que desde esta oficina do Valedor do Pobo contactamos coa Fiscalía do Tribunal Superior de Xustiza de Galicia en relación coa súa iniciativa de preparar unha demanda civil colectiva, baseada en posibles cláusulas contractuais abusivas para os adquirentes deste produto financeiro das participacións preferentes. Neste sentido, e salvando aqueles casos nos que os reclamantes nos manifestasen a súa vontade en contrario (que non foi ningún), remitimos as queixas á Fiscalía do Tribunal Superior, cos datos que constaban respecto da operación financeira á que se refería a queixa. En relación con esta demanda tivemos noticias de que o xulgado que a tramitou ditou un auto polo que inadmitiu a petición de nulidade dos contratos das participacións preferentes así como o resarcimento dos prexudicados. Con todo, este xulgado admitiu a trámite a demanda sobre a cesación das posibles prácticas abusivas nos contratos de comercialización. Entendeu o xulgado que o Ministerio Fiscal “carece de capacidade procesual para o exercicio como demandante de calquera outra acción colectiva distinta” que non sexa a da acción de cesación. Por outra banda, no que se refire á arbitraxe de consumo en relación coas reclamacións dos afectados, e unha vez que se contou coa aquiescencia da autoridade comunitaria, quedou aberta en xullo de 2012 a posibilidade de que a entidade Novagalicia Banco, que fora nacionalizada a través de fondos do FROB, puidese aceptar arbitraxes de consumo cos afectados. Neste sentido, desde o Instituto Galego de Consumo a partir dese momento ofreceuse a posibilidade dunha arbitraxe de consumo para resolver os conflitos xurdidos coa adquisición de participacións preferentes (e tamén para os afectados polas obrigacións subordinadas) sendo un número moi considerable os interesados que optaron por solicitar a arbitraxe de consumo. Con todo, tivemos tamén un número significativo de reclamantes que manifestaban que levaban xa un tempo considerable esperando pola resposta á súa solicitude de arbitraxe, polo que solicitamos a información correspondente ao Instituto Galego de Consumo para coñecer as causas do atraso naqueles casos concretos que chegaran a esta oficina. A este respecto, o proceso de arbitraxes de consumo referido ás participacións preferentes e obrigacións subordinadas terminou a finais do mes de xuño de 2013, e a partir dese momento iniciouse un proceso -obrigado para os afectados- de transformación das participacións preferentes e obrigacións subordinadas en depósitos ou accións, e no caso destas previuse a posibilidade da súa venda ao Fondo de Garantía de Depósitos. Neste proceso o certo é que se efectuaron quitas nas cantidades investidas, de maneira que a única posibilidade de obter unha recuperación da cantidade investida, unha vez que xa non era posible a arbitraxe de consumo, sería a posibilidade dunha acción xudicial. Así as cousas, unha vez terminado o proceso das arbitraxes de consumo, abriuse unha nova vía de arbitraxe, esta vez ante o órgano xudicial competente, para os adquirentes destes produtos financeiros que non conseguisen a recuperación dos seus aforros pola vía administrativa. Segundo se indicaba nalgún medio de comunicación “os acordos negociaranse nos xulgados, nos que NCG está aberta a subscribir protocolos cos afectados que presentasen demandas, a entidade esixirá que os afectados presenten no xulgado nova documentación a fin de xustificar que o seu perfil e as súas circunstancias non eran as adecuadas para adquirir estes produtos”. Neste sentido, na páxina web de Novagalicia Banco sinalábase expresamente o seguinte: “En virtude da documentación presentada en cada demanda xudicial e tras a súa análise individualizada, os criterios que utilizará NCG Banco para propoñer acordos xudiciais aos clientes serán: Casos nos que coa nova documentación se detecten defectos de comercialización que non se detectasen no procedemento arbitral e/ou perfil inadecuado do cliente, priorizando aos clientes en situación de maior vulnerabilidade persoal e/ou económica. Para o resto de clientes demandantes que non cumpran con estas circunstancias NCG Banco continuará coa defensa dos seus intereses ante todas as instancias xudiciais competentes.” No momento da elaboración deste informe anual recibimos nesta oficina do Valedor do Pobo a un colectivo de afectados pola adquisición destes produtos financeiros, e posteriormente dirixímoslle un escrito á entidade de NCG Banco no que lle indicabamos que aínda existía un importante número de afectados pola adquisición destes produtos financeiros híbridos, e que esperaban por unha solución xusta do seu problema. Por outra banda, sinalabámoslle tamén neste escrito que por noticias publicadas nos medios de comunicación manifestouse pola nova dirección da entidade o compromiso de solucionar o conflito xerado pola venda destes produtos, nun prazo de 90 días. E tamén o de proceder a explicar aos afectados o procedemento que se seguiría para instrumentar esta solución a tan grave problema. A este respecto, desde esta oficina do Valedor do Pobo solicitamos a colaboración de NCG Banco para que nos facilitase información sobre os próximos pasos que se ían dar en orde a unha xusta solución do problema, e manifestabámoslle a necesidade dunha pronta apertura do proceso de coordinación con outras instancias ou organismos, como é o caso do FROB, para tentar unha solución do problema, así como tamén a necesidade de que canto antes se establecese unha adecuada canle de información cos representantes dos afectados. Recentemente, no momento de elaborarse o presente informe anual, recibimos un escrito de NCG Banco no que se indica que a entidade continúa explorando calquera posibilidade de solución que se abra no ámbito da normativa vixente e o marco de actuación que permitan as autoridades nacionais e europeas. Outro dos problemas que afectaban as entidades bancarias e que suscitara tamén unha ampla polémica entre os usuarios dos servizos bancarios é a relativa ao establecemento da denominada cláusula chan nos préstamos bancarios a interese variable. A denominada cláusula chan, adoita figurar nas escrituras dos préstamos hipotecarios baixo epígrafes con títulos como “límites á aplicación do interese variable” ou “límite da variabilidade”, ou simplemente como un breve parágrafo dentro do epígrafe “tipo de interese variable”. Trátase, en termos xerais, dunha cláusula que establece un mínimo para pagar nas cotas da hipoteca con interese variable aínda que os tipos de interese de referencia (euribor, IRPH ou IRS) que se pactaran coa entidade financeira estean por baixo. Así, coñécese como chan da hipoteca aquel que fixa unha porcentaxe mínima aínda que o interese xurdido da suma, por exemplo, do euribor e o diferencial sexa inferior. Tamén se lle chama chan hipotecario cando se establece unha porcentaxe mínima, por exemplo, ao euribor aínda que o seu valor no mercado sexa outro. Hai ocasións en que ademais do chan aplícase un teito na hipoteca; trátase un máximo de interese a pagar que normalmente está moi por encima dos valores habituais do mercado. Neste sentido, nesta institución do Valedor do Pobo, á vista das dificultades económicas que están a atravesar moitas familias, e ante o feito de que nalgúns préstamos hipotecarios contraídos con entidades financeiras existe unha cláusula como é a denominada “cláusula chan” que prexudica claramente a situación do debedor hipotecario, decidimos abrir unha actuación de oficio. A este respecto, solicitamos a colaboración das entidades bancarias para que nos remitisen información sobre a aplicación desta cláusula nos seus préstamos hipotecarios. Desde esta perspectiva, consideramos especialmente relevante que a sentenza 241/2013 do Tribunal Supremo declarou nulas as cláusulas chan de tres entidades (BBVA, Novagalicia Banco, e Cajamar) constatando que non explicaran de forma clara as súas consecuencias nas cotas aos clientes. Esta sentenza declarou nulas as cláusulas chan das hipotecas só nos casos de falta de transparencia, é dicir cando a entidade bancaria non informaba ao cliente sobre estas; con todo, esta nulidade non comportaba a devolución das cantidades xa satisfeitas ata o momento. Esta declaración xudicial non implica a nulidade das cláusulas chan cando se cumpran os requisitos de transparencia respecto dos consumidores. Por outra banda, actualmente emitíronse un bo número de sentenzas de xulgados mercantís, ao parecer moitas delas confirmadas por audiencias provinciais, e nas que se entendía que estas cláusulas eran abusivas, polo que as entidades afectadas tiveron que anular a cláusula chan así como devolver o diñeiro cobrado de máis ou unha compensación. Consideramos nesta institución do Valedor do Pobo que debía terse en conta o grave problema que se manifesta actualmente en relación co pago da débeda hipotecaria para moitas familias en difícil situación económica. Consideramos tamén que é inxusta esta situación na que moitas familias non poden beneficiarse das baixas experimentadas polo “euribor” (ou outros indicadores semellantes), e con todo sofren drasticamente nas súas economías unha situación recesiva que precisamente reflicten esas baixas, para eles inoperantes. En consecuencia, solicitamos a colaboración das entidades financeiras para que nos manifestasen as súas previsións para un futuro inmediato sobre a subsistencia da cláusula chan nos préstamos hipotecarios concedidos ata o momento ou que poidan concertarse nun futuro. Neste caso, non se solicitou información ás entidades ás que xa se refería a citada sentenza do Tribunal Supremo, que eran BBVA, NCG Banco e Cajamar. A este respecto, algunhas das entidades consultadas non contestou á nosa solicitude de informe, como é o caso de Caixabank, Bankia, Sabadell, Deutsche Bank, Caja España, Caja Duero e Banco Espirito Santo. Por parte doutras entidades recibimos resposta á nosa solicitude de información. Así, no caso do Banco de Santander manifestounos nun escrito que é unha política xeral da entidade non incluír a cláusula chan nos contratos de préstamo hipotecario con consumidores, e que o desaparecido Banesto formalizou algúns contratos de préstamo hipotecario con cláusula chan con determinados clientes e empregados, e que decidiu voluntariamente deixar de aplicar as cláusulas chan nos contratos destes clientes de Banesto desde a data de 1-7-2013. No escrito remitido por Bankinter indícase que ningún dos préstamos hipotecarios concedidos pola entidade inclúe a cláusula chan. Pola súa banda, Barclays comunícanos que con carácter xeral os contratos hipotecarios desta entidade non conteñen cláusulas chan, excepto un número residual de contratos anteriores a 2005, e que desde o 1-11-2013 esta entidade deixou de aplicar os pactos de limitación á variabilidade do tipo de interese en todos os seus préstamos hipotecarios. En canto á Caixa Rural Galega, por parte desta entidade remitiuse un escrito no que se indica que só aplicou este tipo de cláusulas nunha parte da súa carteira crediticia, e que nun futuro a súa incorporación quedará limitada a certos supostos taxados, e con información completa e transparente sobre as condicións económicas e financeiras das operacións concertadas. Por parte de ING Direct, recibimos un escrito no que se indica que os préstamos comercializados por esta entidade carecen de cláusulas chan ou de calquera outra similar que estipule un límite á variabilidade á baixa do tipo de interese. En canto ao Banco Gallego, que nos remitía a información solicitada con anterioridade a que pasase a formar parte do Banco Sabadell, indicounos no seu escrito que en relación coa cláusula chan tería en conta as circunstancias particulares que concorresen nun determinado cliente, pero sobre a base da licitude da cláusula, e manifestaba ademais que a entidade sempre observou as esixencias de información establecidas pola normativa bancaria vixente. O Banco Popular remitiunos un escrito no que manifesta que a cláusula chan ou de acotación mínima se considera lícita, e que as normas vixentes sobre transparencia e protección do cliente dos servizos bancarios parten da validez desta cláusula, polo que non se cuestionan a subsistencia desta cláusula nos seus préstamos. Por outra banda, o Banco de España indica na súa análise sobre as "cláusulas chan" e o seu efecto sobre as hipotecas, que aínda que se poida aplicar esta cláusula, con todo esixe: que se atope debidamente recollida no contrato hipotecario, extremando as cautelas que aseguren o coñecemento da súa existencia; que se faga con anterioridade á firma dos contratos hipotecarios; e que se informe sobre o impacto que terían no caso de que se trate de hipotecas bonificadas pola vinculación do titular co banco a través de diferentes tipos de produtos contratados. A este respecto, no caso de que non se cumpran estas esixencias podería formularse unha reclamación ante o Banco de España. Finalmente, en relación con esta problemática da cláusula chan debemos subliñar que no momento de elaborarse o presente informe recibimos nesta oficina do Valedor do Pobo ata un número de 6700 queixas sobre este tema que nos trasladou un colectivo de afectados. IV- RESOLUCIÓNS DO VALEDOR DO POBO 1. Recomendación dirixida ao Concello de Barbadás en data 11 de xaneiro de 2013 para a modificación da ordenanza fiscal do imposto sobre o incremento de valor dos terreos de natureza urbana e se introduza como un suposto de non devengo do imposto a transmisión da vivenda habitual do debedor hipotecario realizada a favor do acredor como consecuencia dun procedemento de execución hipotecaria (Q/2059/12 e Q/681/12). Nesta institución do Valedor do Pobo iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de Dª. A... en relación co pago do imposto municipal de incremento de valor dos terreos de natureza urbana (plusvalía municipal) a ese Concello de Barbadás, a través da Deputación Provincial de Ourense, despois do desafiuzamento da súa vivenda habitual. Posteriormente, iniciouse expediente de oficio (L.2.Q/2059/12), en aplicación do disposto no artigo 16 da Lei 6/1984, do Valedor do Pobo, como consecuencia da noticia aparecida no diario La Región o 20 de agosto de 2012 en relación co cobro do imposto de plusvalía ás persoas desafiuzadas, citando o caso coñecido na queixa. No escrito presentado por Da. A..., esencialmente, indicábanos que no mes de maio de 2011 realizouse a execución hipotecaria No. 0001024/2009 do Xulgado de Primeira Instancia No. 5 de Ourense sobre unha vivenda comprada por ela e con hipoteca a favor de “C-C ”, e que o desafiuzamento da vivenda realizouse en xullo do 2011 quedando ela cunha débeda co banco e sen vivenda. Sinalaba tamén a reclamante no seu escrito de queixa que no mes de abril de 2012 a Deputación Provincial de Ourense lle enviou un recibo de pago (número de recibo 1143064 e 1143065 dese Concello de Barbadás) sobre imposto de plusvalía pola venda da vivenda antes referida cando, en realidade, non se realizara ningunha venda, e que fora un simple desafiuzamento, quedando sen vivenda e cunha débeda bancaria, e que actualmente vive alugada cos seus dous fillos de 6 e 7 anos e o seu marido que se atopa no paro. A reclamante pedía a exención deste pago xa que entendía que non procedía por non haber venda de ningún inmoble. Ante iso requirimos informe dese Concello de Barbadás e da Deputación Provincial de Ourense. A este respecto, recibimos un escrito dese Concello de Barbadás do 18-10-2012 (RS nº 2852) que se acompaña dun informe emitido polo xefe adxunto do servizo de recadación da Deputación Provincial de Ourense, en tanto que é a deputación provincial quen ten delegada a función de recadación dese Concello de Barbadás. No citado informe indícase que o imposto sobre o incremento de valor dos terreos de natureza urbana atópase regulado nos artigos 104 a 110 do Real Decreto Lexislativo 2/2004 polo que se aproba o Texto Refundido da Lei reguladora das facendas locais, (TRLRHL ). Sinálase tamén que de conformidade co disposto no artigo 59.2 do TRLRHL e toda vez que o Imposto sobre o incremento de valor dos terreos de natureza urbana é un tributo potestativo para as entidades locais, ese Concello de Barbadás aproba a Ordenanza reguladora do imposto sobre o incremento do valor dos terreos de natureza urbana publicada no Boletín Oficial da Provincia de Ourense de 23 de outubro de 2004, B.O.P. n°: 246. Por outra parte, indícase tamén neste informe que na data de 12/02/2010, realízase o feito impoñible do imposto, a través de execución hipotecaria xudicial, constando como transmitinte ( suxeito pasivo ) Da. A... e como adquirinte C.C, de acordo co que establecen os artigos 2 e 7 da Ordenanza fiscal reguladora do IIVTNU de 23 de outubro de 2004. Sinálase tamén no informe que como consecuencia do anterior procédese, por parte do servizo de recadación Municipal da Deputación Provincial de Ourense, á liquidación do imposto de acordo coa lexislación tributaria aplicable, toda vez que non se contempla ningún suposto de exención nin no TRLRHL nin na Ordenanza reguladora do imposto sobre o incremento de valor dos terreos de natureza urbana do Concello de Barbadás de 23 de outubro de 2004. Conclúese no informe indicado que o imposto sobre o incremento de valor dos terreos de natureza urbana ( plusvalía) constitúe un tributo esixible, neste caso, en virtude da Ordenanza reguladora do imposto sobre o incremento do valor dos terreos de natureza urbana do Concello de Barbadás de 23 de outubro de 2004, non existindo na devandita normativa supostos de exención ou compensación en virtude do caso concreto a tratar, a saber, execución hipotecaria xudicial. A este respecto, consideramos que debe subliñarse que a actual situación económica está resultando especialmente dramática para aquelas familias que como consecuencia da súa precariedade económica non poden soportar o pago das cotas dun crédito hipotecario concertado para a adquisición da súa vivenda habitual. Na maioría dos casos foi a perda do emprego, froito da crise económica, o que determinou a imposibilidade de afrontar o pago dos créditos hipotecarios e con iso, a perda da que viña sendo a vivenda habitual. Esta realidade, xa de por se angustiosa, tórnase aínda máis insoportable polo feito de que coa entrega da vivenda, agás que sexa como dación en pago, non sempre se acaban de saldar as débedas, e polo tanto tampouco se pode iniciar doadamente unha nova vida. A este respecto, a transmisión dunha vivenda, aínda que sexa unha enaxenación forzosa no marco dunha execución hipotecaria, sempre ten transcendencia desde o punto de vista tributario. Desde esta perspectiva, os concellos liquidan o imposto sobre o incremento de valor dos terreos de natureza urbana a estas familias, que se atopan co desafiuzamento da súa vivenda habitual. As liquidacións que realiza un concello, ou neste caso a deputación provincial por delegación, axustaríanse ás previsións legais, tanto á normativa xeral tributaria como ao previsto na ordenanza municipal respectiva, como ocorre no presente caso. O transmitente do inmoble (neste caso, o debedor hipotecario) tería a condición de suxeito pasivo do imposto e, xa que logo, sería o obrigado ao pago desta liquidación. Esta situación, sen embargo, choca cun criterio básico de xustiza material, aínda que atope base legal. Neste sentido, nesta institución do Valedor do Pobo somos conscientes da delicada situación económico-financeira que atravesan as nosas entidades locais. Sen embargo, tamén debemos considerar que si a xustificación que subxace neste imposto é que reverta á comunidade unha parte da plusvalía patrimonializada coa transmisión do chan, a enaxenación forzosa dun inmoble nunha execución hipotecaria evidencia o contrario, a total ausencia dunha particular capacidade contributiva no suxeito pasivo, polo que entendemos que, desde un punto de vista de xustiza material, este tipo de transmisións forzosas deberían estar exentas de tributación, cando afectan á vivenda habitual do suxeito pasivo. En relación co problema que se expón nos referidos expedientes de queixa cómpre subliñar que actualmente, e tendo en conta as obvias esixencias de xustiza material que se demandan nestes casos, xa se introduciu algunha modificación no Texto Refundido da Lei reguladora das facendas locais, no que afecta ao imposto de plusvalía municipal, e a través do Real Decreto-lei 6/2012, de medidas urxentes e protección de deudores hipotecarios sin recursos. A este respecto, no artigo 106.3 da Lei de facendas locais referido aos suxeitos pasivos indícase expresamente que: “En las transmisiones realizadas por los deudores comprendidos en el ámbito de aplicación del artículo 2 del Real Decreto-ley 6/2012 de medidas urgentes de protección de deudores hipotecarios sin recursos, con ocasión de la dación en pago de su vivienda prevista en el apartado 3 del Anexo de dicha norma, tendrá la consideración de sujeto pasivo sustituto del contribuyente la entidad que adquiera el inmueble, sin que el sustituto pueda exigir del contribuyente el importe de las obligaciones tributarias satisfechas.” Por outra parte, tamén se introduciron moi recentemente determinadas modificacións no citado Real Decreto Lexislativo, e a través da Ley 9/2012, de reestructuración e resolución de entidades de crédito. A este respecto, no seu artigo 104, que trata dos supostos de non suxeición ao imposto - concretamente, no seu apartado 4 - faise referencia a varios supostos nos que non se devengará o imposto con ocasión das aportacións ou transmisións de bens inmobles en relación coa denominada Sociedad de Gestión de Activos Procedentes de la Reestructuración Bancaria (SAREB, ou máis coñecido como o denominado “Banco malo”) regulada na disposición adicional sétima da citada ley 9/2012. Neste sentido, semella que non só por razóns de xustiza senón que tamén por razóns de equidade deberían tamén contemplarse como un suposto de exención ou de non devengo do imposto de plusvalía municipal, aqueles casos como o que determinou a apertura destes dous expedientes de queixa. En efecto, consideramos que esta exención (ou modificación do suxeito pasivo) non debería limitarse ao suposto de dación en pago, senón que entendemos que debería estenderse aos supostos nos que se produce a transmisión da vivenda habitual do debedor hipotecario por consecuencia da adxudicación da vivenda en pública subhasta, que ata o momento é o suposto máis habitual dos casos en que o debedor hipotecario perde a súa vivenda a favor da entidade acredora. A este respecto, e mentres non se produza unha modificación - como a indicada - no Texto Refundido da Lei reguladora das facendas locais, consideramos que por razóns de xustiza material e de equidade debería modificarse a ordenanza fiscal dese Concello de Barbadás no sentido indicado, para evitar que o debedor hipotecario unha vez que perdeu a súa vivenda habitual a prol da entidade acredora nun procedemento de execución hipotecaria se vexa obrigado tamén a soportar o pago do imposto sobre o incremento do valor dos terreos de natureza urbana. Por outra parte, e nunha comunicación telefónica coa reclamante, tivemos constancia de que desde ese Concello de Barbadás e a través dunha axuda de emerxencia social se lle reintegrou á familia afectada a cantidade que tiveron que abonar previamente en concepto de plusvalía municipal. En todo caso, e en consonancia coas razóns anteriormente expostas, estimamos que debe procurarse unha solución de carácter xeral para o problema exposto na presente queixa, e que por razóns de xustiza material e de equidade, debe adoptarse unha solución de natureza fiscal que permita resolver estes casos dunha maneira xeral. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do Valedor do Pobo, facer chegar a ese Concello de Barbadás a seguinte recomendación: “que por parte dese concello, e atendendo a razóns de xustiza material e de equidade, e aínda que non se contemple esta exención no Texto Refundido da Lei reguladora das facendas locais, se proceda a modificar a ordenanza fiscal do imposto sobre o incremento de valor dos terreos de natureza urbana e se introduza como un suposto de non devengo do imposto a transmisión da vivenda habitual do deudor hipotecario realizada a prol do acredor como consecuencia dun procedemento de execución hipotecaria.” Resposta do Concello de Barbadás: Por parte do Concello de Barbadás non recibimos resposta á recomendación formulada, polo que se entende que non foi aceptada, aínda que o concello a través dunha axuda de emerxencia social lle reintegrou á familia afectada a cantidade que tiveron que aboar previamente en concepto de plusvalía municipal. 2. Recomendación dirixida ao Concello de O Grove en data 4 de xuño de 2013 para modificar unha ordenanza fiscal que establece discriminación no cobro de taxas municipais en atención ao empadroamento do suxeito pasivo (Q/345/13). Nesta institución do Valedor do Pobo abriuse o expediente arriba indicado como consecuencia do escrito de queixa de D. F..., en representación do C.P. O G., e no que, esencialmente, indicábanos que con data do 16 de outubro de 2012 publicouse no Boletín oficial da Provincia de Pontevedra a aprobación definitiva da ordenanza fiscal reguladora da taxa pola utilización e aproveitamento especial das instalacións deportivas municipais. Sinalaba tamén o reclamante na súa queixa que no artigo 6 establécese a cota tributaria onde se recolle unha discriminación polo domicilio do suxeito pasivo. Así, por exemplo, establécese para o uso do chamado pavillón de deportes náuticos: a) persoas ou asociacións con residencia no Grove: 20 € barco/mes; b) persoas ou asociacións sen residencia no Grove: 40 € barco/mes Manifestaba tamén o reclamante na súa queixa que segundo un amplísimo número de resolucións de diferentes organismos, a discriminación tributaria polo simple feito do lugar de residencia do suxeito pasivo atenta claramente contra o artigo 14 da CE, non existindo precepto legal que permita establecer cotas distintas para os usuarios dun servizo por razón de vecindade. Sinala tamén que ao igual que as cotas tributarias recollidas no artigo 6 da mencionada ordenanza fiscal son contrarias ao artigo 14 da Constitución Española o puidera ser tamén gran parte do recollido no artigo 7 da ordenanza, artigo relativo ás exencións fiscais, como así o manifestou no seu día no trámite de alegacións ao texto, alegacións que foron rexeitadas. Sinala que a ordenanza fiscal establece no artigo 6 unha serie de taxas inasumibles para as asociacións deportivas locais para, no artigo 7, establecer unha serie de exencións, co obxecto de adaptalas a unha serie de asociacións deportivas concretas, e que polo tanto estarían exentas de pagar as taxas aqueles que cumpran una serie de características que non obedecen á capacidade de pago do contribuínte. Ao considerar que esta queixa reunía os requisitos formais recollidos no artigo 18 da Lei do Valedor do Pobo, e que atopaba en principio cobertura constitucional derivada do artigo 103.1 da Constitución, no que se refire ós principios de legalidade e de eficacia que deben rexe-las actuacións das administracións públicas, admitiuse a trámite e promoveuse a investigación sumaria e informal para o esclarecemento dos supostos en que se baseaba. A este respecto, recibimos un escrito dese concello do 25-3-2013 (RS nº 1573, do 1-4-2013) co que se remite copia do expediente íntegro de aprobación da ordenanza fiscal controvertida. Á vista da documentación remitida por ese concello, debe subliñarse que o interventor municipal emitiu na data do 21-5-2012 un informe sobre as alegacións presentadas polo reclamante, e que se reiterou na data do 17-9-2012, e no que se indica expresamente o seguinte: “Respecto ao seu artigo 6 onde se establece unha cota tributaria con tarifas distintas segundo as persoas ou asociacións deportivas teñan ou non a súa residencia no Concello de O Grove, cómpre lembrar o principio de igualdade que transplantado á materia tributaria consagra a Constitución Española nos seus artigos artigo 31.1 ("todos contribuirán al sostenimiento de los gastos públicos de acuerdo con su capacidad económica mediante un sistema tributario justo inspirado en los principios de igualdad y progresividad") e 139.1: ("todos los españoles tienen los mismos derechos y obligaciones en cualquier parte del territorio del Estado"), polo que dita distinción non estaría baseada en criterios de capacidade económica, primando deste xeito o principio de territorialidade sobre o de igualdade, sendo contraria tal redacción aos mencionados artigos. O mesmo pódese dicir polo que respecta ao artigo 7 "exencións e bonificacións", xa que o Texto Refundido da Lei reguladora de facendas locais no seu artigo 9 establece que non poderán recoñecerse outros beneficios fiscais nos tributos locais que os expresamente previstos nas normas con rango de lei ou os derivados de tratados internacionais, establecendo unha única salvedade o artigo 8 da Lei 8/1989 de taxas e prezos públicos que dispón que na fixación das taxas terase en conta, cando o permitan as características do tributo, a capacidade económica das persoas que deben satisfacelas. Así pois, dunha lectura tanto da redacción inicial do artigo 7 como da modificación proposta non se desprende que as exencións e bonificacións recollidas nos mesmos respondan ao criterio da capacidade económica dos obrigados a satisfacer as tarifas da taxa.” Sen embargo, o certo é que a pesar deste informe negativo do interventor municipal por parte dese concello acordouse tanto a aprobación inicial como definitiva da ordenanza discutida, polo que entendemos neta institución do Valedor do Pobo que deben formularse algunhas observacións sobre o problema que motiva a queixa, atendendo tanto á lexislación local como á doutrina constitucional e á xurisprudencia do Tribunal Supremo. En efecto, o artigo 14 da Constitución Española consagra o principio de igualdade establecendo que non pode prevalecer discriminación algunha por razón de nacemento, raza, sexo, relixión, opinión, ou calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social. Este artigo foi interpretado polo Tribunal Constitucional, entre outras, na súa sentenza 76/1990. Nesta sentenza o Tribunal Constitucional senta a doutrina de que non toda desigualdade de trato na lei supón unha infracción do artigo 14 da Constitución Española, senón que dita infracción a produce só aquela desigualdade que introduce unha diferenza entre situacións que poden considerarse iguais e que carece dunha xustificación obxectiva e razoable. Sinala tamén este tribunal nesa mesma sentenza que o principio de igualdade non prohibe ao lexislador calquera desigualdade de trato senón só aquelas desigualdades que resulten artificiosas ou inxustificadas, por non vir fundadas en criterios obxectivos e suficientemente razoables de acordo con criterios ou xuízos de valor xeralmente aceptados. Por outra parte, na sentenza do Tribunal Supremo, de 26 de xaneiro de 1987, (RJ 1987/1988) abórdase tamén a cuestión que constitúe o motivo principal desta queixa (no caso axuizado refírese á redución nas tarifas polo subministro de enerxía eléctrica para os veciños dunha localidade) e sinala o Tribunal Supremo que: “la doctrina emanada en un gran número de resoluciones del Tribunal Constitucional, viene a configurar el derecho subjetivo de los ciudadanos a obtener un trato análogo lo que obliga a que los supuestos de hecho iguales sean tratados idénticamente en sus situaciones jurídicas; y que deben considerarse iguales los supuestos de hecho cuando la introducción en uno de ellos de un elemento o factor que permita diferenciarlo del otro haya de considerarse falta de un fundamento racional por no ser tal factor diferenciador necesario para la protección de bienes y derechos buscada por el legislador”. A doutrina sentada polo Tribunal Supremo nesta decisión xudicial é especialmente esclarecedora para a cuestión que nos ocupa cando sinala expresamente que: “parece evidente que una u otra condición de vecinos o no vecinos, por si sola, no constituye una diferencia racional jurídica o suficiente para a través de ella obtener un distinto tratamiento; más la cuestión exigirá trato diferenciado si esa condición -la de vecino- incorpora alguna circunstancia o dato adicional de la que deducir racionalmente un fundamento suficiente, por tener, el tratamiento distinto y beneficioso, una causa legítima como puede ser una contraprestación que afecte solamente a grupo de vecinos y a la que son ajenos los demás”. Tamén noutra sentenza do Tribunal Supremo de 12 de xullo de 2006 (RJ 2006/6166) considerase unha discriminación as diferenzas establecidas en función do empadroamento. A nivel xurisprudencial, consideramos tamén de interese para o caso que nos ocupa a doutrina recollida na sentenza de 12 de abril de 2002 do Tribunal Superior de Xustiza de Galicia, na que se anula unha ordenanza municipal que establecía un prezo público pola prestación do servizo de matrimonio civil fixando unha cota dobre para os contraentes non empadroados respecto aos empadroados. Nesta resolución xudicial sinálase polo tribunal que "siendo el principio de igualdad el que inspira también el sistema tributario (...) las diferencias no pueden implicar discriminación por razón de la condición de empadronamiento: la discriminación solo hallaría justificación en todo caso en el principio de capacidad económica de quienes han de contribuir al sostenimiento de los gastos públicos (...) El precio público, de conformidad con el art. 44 TRLRHL tiene como objeto la financiación del servicio para el cual se exige, no habiendo precepto legal que permita establecer cuotas distintas para los usuarios del servicio por razón de la vecindad. Cuando el legislador ha querido establecer una discriminación positiva por razón de la vecindad lo ha hecho expresamente, así para el aprovechamiento y disfrute de los bienes comunales el art. 75 del RDLeg 781/1986, por el que se aprueba el Texto refundido de las disposiciones legales vigentes en materia de régimen local viniendo motivado porque esta preferencia de los vecinos tienen su razón de ser y justificación en la necesidad de conservación y subsistencia de los patrimonios comunales de las entidades locales". Por outra parte, o artigo 25.2 m) da Lei reguladora das bases do réxime local atribúe aos entes locais a competencia en materia de actividades ou instalacións culturais e deportivas, e no artigo 298 da Lei 5/1997, reguladora da administración local de Galicia sinálase expresamente que: “No acceso aos servizos públicos e na utilización dos mesmos se respectará o principio de igualdade na relación con todas aquelas persoas que cumpran os requisitos establecidos pola regulamentación do servizo” No artigo 150 do Decreto de 17 de xuño de 1955, polo que se aproba o Regulamento de servizos das corporacións locais, indícase que : “La tarifa de cada servicio público de la corporación será igual para todos los que recibieren las mismas prestaciones y en iguales circunstancias. No obstante, pueden establecerse tarifas reducidas en beneficio de sectores personales económicamente débiles.” En consecuencia, debe subliñarse que este artigo 150 impón a regra xeral de igualdade de tarifas, coa excepción das correspondentes aos sectores económicamente débiles, que non é o caso contemplado, para unhas mesmas prestacións . Por outra banda, o Real Decreto Lexislativo 2/2004 polo que se aproba o Texto Refundido da Lei reguladora das facendas locais , sinala no seu artigo 24.4 que para a determinación da contía das taxas poderán terse en conta criterios xenéricos de capacidade económica dos suxeitos obrigados a satisfacelas. Neste sentido, o principio de capacidade económica atópase directamente acollido na norma citada e, ademais, constitúe un principio inspirador do ordenamento tributario recollido no art. 31 Constitución Española de 1978, e proxéctase sobre os demais que o devandito precepto contén: xustiza, igualdade e progresividade. Así pois, a diferenza de trato que a ordenanza fiscal analizada outorga ás persoas empadroadas e non empadroadas non responde a criterios de capacidade contributiva, polo que podería ser constitutivo de discriminación contraria ao principio de igualdade consagrado no art. 14 da Constitución Española de 1978, en relación co art. 31 CE, recoñecedor do principio de igualdade tributaria, ademais de producirse unha desconexión entre a taxa e o servizo prestado. Neste caso, á vista da lexislación e xurisprudencia citada, debe analizarse si a condición de ser empadroado ou non nese Concello de O Grove ten ou non unha xustificación obxectiva e razoable e si resulta ou non discriminatoria no uso das instalacións deportivas. A prestación do servizo de utilización e aproveitamento especial das instalacións deportivas municipais é un servizo municipal que como tal préstase con cargo aos recursos económicos de que dispón ese ente local, e aínda que é certo é que os recursos económicos da entidades locais, nútrense principalmente dos tributos, taxas e prezos públicos que periodicamente satisfacen aos veciños empadroados, estimamos que iso non é motivo suficiente para a diferenza establecida nas taxas en función da residencia do usuario. En definitiva, pola información que nos remitiu ese concello non quedou acreditada unha circunstancia ou dato adicional, da que deducir un fundamento xurídico suficiente para ter un tratamento distinto entre empadroados e non empadroados. Ao respecto diso, esta institución considera que o empadroamento no municipio, por si só, non é unha circunstancia con relevancia xurídica suficiente para establecer normativamente un trato diferenciador. Por outra parte, non que se refire ás exencións e bonificacións fiscais recollidas no artigo 7 da ordenanza entendemos tamén que deberían acollerse as exencións e bonificacións fiscais que veñan determinadas en función da capacidade económica dos obrigados ao pago da taxa por utilización e aproveitamento especial das instalacións deportivas municipais. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do Valedor do Pobo, facer chegar a ese Concello do Grove a seguinte recomendación: “que por parte dese concello se proceda a axustar a Ordenanza municipal reguladora das taxas pola utilización e aproveitamento especial das instalacións deportivas municipais, de xeito que non estableza diferenza de trato aos usuarios de ditos servizos que implique unha discriminación non xustificada, en función de que estén ou non empadroados no Concello, e que as exencións e bonificacións fiscais respondan á capacidade económica dos obrigados ao pago da taxa.” Resposta do Concello do Grove: No momento de elaborarse o presente informe anual non recibimos a contestación a esta recomendación, tras requirirse en varias ocasións, polo que entendemos que non foi aceptada polo Concello do Grove. 3. Recomendación dirixida ao Concello de Redondela, en data 21 de outubro de 2013 para que se resolva expresamente un recurso de reposición sobre denuncia por cobro indebido de tarifas de taxi (Q/2258/12). Nesta institución do Valedor do Pobo abriuse o expediente arriba indicado como consecuencia do escrito de queixa presentado por D. N..., con domicilio no Concello de Redondela, e no que, esencialmente, indicábanos que na data do 25-6-2012 presentou un recurso de reposición contra unha resolución do Concello de Redondela de data do 21-5-2012, polo que se resolvía unha reclamación que presentara sobre o posible cobro irregular de servizos de taxi. Sinalaba tamén no escrito de queixa que non recibira unha resposta expresa a este recurso administrativo presentado. Ao considerar que esta queixa reunía os requisitos formais recollidos no artigo 18 da Lei do Valedor do Pobo, e que atopaba en principio cobertura constitucional derivada do artigo 103.1 da Constitución, no que se refire ós principios de legalidade e de eficacia que deben rexe-las actuacións das administracións públicas, admitiuse a trámite e promoveuse a investigación sumaria e informal para o esclarecemento dos supostos en que se baseaba. A este respecto, recibimos un escrito dese concello de data do 1-4-2013 (RS nº 3224) que se acompaña de ampla documentación constitutiva do expediente tramitado por ese concello a instancia do reclamante. Neste sentido, cómpre subliñar que na documentación remitida constan os seguintes trámites: denuncia polo cobro abusivo; oficio requirindo datos; contestación requirimento; reiteramento petición de datos; contestación requirimento; traslado da denuncia ao titular da licenza de auto-taxi nº 4; traslado da denuncia ao titular da licenza de auto-taxi nº 12; alegacións titular da licenza de auto-taxi nº 4; alegacións titular da licenza de auto-taxi nº 12; resolución da alcaldía, e traslado aos interesados, e recurso potestativo de reposición, presentado polo reclamante. Así as cousas, cómpre subliñar que do exame dos diferentes trámites do expediente administrativo pódese afirmar que se actuou correctamente na tramitación do expediente, pero o certo é que non se resolveu expresamente o recurso de reposición presentado polo reclamante, con independencia de cal sexa o contido desta resolución. A este respecto, en relación coa tramitación do recurso de reposición presentado polo interesado na data do 25-6-2012 contra a resolución desa alcaldía do 21-5-2012 pola que se acorda “non acceder ao solicitado polo Sr. C... na súa denuncia, por non considerar os feitos denunciados como unha infracción grave das tipificadas no Regulamento municipal dos servizos urbanos de transportes en automóbiles lixeiros”, advírtese o incumprimento do artigo 117.2 da Lei 30/1992 sobre procedemento administrativo común. Neste artigo establécese expresamente que “o prazo máximo para ditar e notificar a resolución do recurso (de reposición) será dun mes”. Neste sentido, debemos resaltar que esta institución vén pronunciándose de forma reiterada nos seus informes anuais sobre a obrigación da administración de contestar debidamente ás reclamacións ou recursos que os cidadáns lle presentan. Así as cousas, desde a perspectiva do noso texto constitucional, o artigo 103.1 da Constitución establece taxativamente: “a administración pública serve con obxectividade os intereses xerais e actúa de acordo cos principios de eficacia, xerarquía, descentralización, desconcentración e coordinación, con sometemento pleno á lei e ao dereito”. Neste sentido, o principio de eficacia esixe das administracións públicas que se cumpran razoablemente as expectativas que a sociedade lexitimamente lle demanda, e unha das máis importantes tradúcese no deber da administración de resolver expresamente as peticións e reclamacións que lle presenten os particulares, xa que o coñecemento cabal polo administrado da fundamentación das resolucións administrativas, constitúe un presuposto inescusable para unha adecuada defensa dos seus dereitos e intereses lexítimos. A este respecto, é conveniente subliñar a intención que, en relación coa problemática suscitada polo silencio administrativo, animou ao lexislador na reforma en 1992 do procedemento administrativo común. Na exposición de motivos da Lei 30/1992 de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común, sinálase literalmente que “o silencio administrativo, positivo ou negativo, non debe ser un instituto xurídico normal, senón a garantía que impida que os dereitos dos particulares se baleiren de contido cando a súa administración non atende eficazmente e coa celeridade debida as funcións para as que se organizou”. Así mesmo indícase “o obxecto da lei non é dar carácter positivo á inactividade da administración cando os particulares se dirixan a ela; o carácter positivo da inactividade da administración é a garantía que se establece cando non se cumpre o verdadeiro obxectivo da lei, que é que os cidadáns obteñan resposta expresa da administración e, sobre todo,que a obteñan no prazo establecido”. Desde esta perspectiva, non debe esquecerse que o primeiro dos preceptos da Lei 30/92 dedicado ao silencio administrativo é o artigo 42, que se titula “obrigación de resolver”, poñéndose de manifesto neste precepto a importancia e primacía que quixo dar o lexislador ao deber da administración de ditar resolucións expresas. Esta obrigación da administración pública de ditar resolución expresa en todos os procedementos reafírmase tamén no artigo 43, aliña 1, no que se recoñece que o vencemento do prazo de resolución non exime as administracións públicas da obrigación de resolver. Neste sentido, nunha sentenza do Tribunal Supremo do 6-3-1998 indícase expresamente que “é reiterada a xurisprudencia que afirma que as administracións públicas teñen o deber de resolver expresamente en todo caso (art. 94.1 e 2, LPA –hoxe art. 42 LRXPA- e art.38, LXCA) e que o silencio administrativo é unha ficción que a lei establece en beneficio do que incoa un procedemento, para que poida entender desestimada a súa reclamación e deducir fronte á denegación presunta a impugnación que proceda en cada caso, ou esperar confiadamente a que a administración cumpra o seu deber ditando unha resolución expresa, aínda que sexa tardía”. Noutra sentenza do Tribunal Supremo do 31-1-2003 sinálase expresamente que “este Tribunal Supremo como o Tribunal Constitucional veñen repudiando, en xurisprudencia, ese mal entendemento da técnica do silencio administrativo, que sendo, como é, unha garantía a favor da administración, se pretende converter por certos poderes públicos nunha especie de estraño privilexio que lle fose outorgado para resolver cando lle veña en gana ou incluso para non resolver nunca”. En consecuencia, de acordo co previsto no artigo 32.1 da Lei do Valedor do Pobo, formulamos a ese Concello de Redondela unha recomendación nos seguintes termos: “Que por ese concello se proceda a resolver expresamente o recurso de reposición presentado, tendo en conta a obrigación legal das administracións públicas de resolver expresamente os procedementos administrativos tramitados, con independencia de que ao interesado lle quede aberta, polo xogo do silencio administrativo, a vía xudicial contencioso-administrativa.” Resposta do Concello de Redondela: no momento de elaborarse o presente informe anual recibimos unha resposta do Concello de Redondela, na que se indica que xa se procedeu a resolver expresamente o recurso presentado polo reclamante, polo que se entende aceptada a recomendación formulada. V- CONSIDERACIÓNS FINAIS En materia tributaria, e polo que afecta á facenda autonómica segue habendo un número relevante de queixas que se refiren á liquidación de tributos cuxa base impoñible fai referencia a un ben inmoble (imposto de transmisións patrimoniais, imposto de sucesións). O problema que adoita exporse aquí é o da valoración destes bens inmobles. A Consellería de Facenda utiliza habitualmente como criterio de valoración o referido aos prezos medios no mercado. A través dunha orde da consellería apróbanse unhas táboas de valores cuns coeficientes singularizadores ou correctores. A este respecto, con independencia da utilización deste mecanismo previsto na normativa tributaria, consideramos nesta oficina do Valedor do Pobo que é moi importante que cando a administración, nos procedementos de comprobación de valores, propón valores superiores aos que figuran na autoliquidación se expliciten e detallen os motivos de forma que o contribuínte, que non sempre é experto na materia, poida formular as súas alegacións ou recursos de forma fundamentada. Doutra banda, non deixamos de insistir, como xa o fixemos noutras ocasións, en que cun mercado inmobiliario sumido nunha profunda depresión a Consellería de Facenda debe dotar este sistema da maior flexibilidade posible para achegar estes valores oficiais o máximo posible aos valores reais no mercado actual. Por outra banda, e tamén en relación coas administracións tributarias, podemos subliñar dous aspectos. Un deles de índole máis xeral, e que se refire á necesidade de que non haxa situacións de discriminación inxustificada no cobro de taxas ou prezos públicos relacionados con servizos municipais. Outro, máis concreto, referido á necesidade de que nas ordenanzas municipais sobre o imposto de plusvalía se estableza unha exención para os propietarios dunha vivenda habitual da que foron desafiuzados. Por outra banda, en relación co problema dos afectados pola adquisición de determinados produtos financeiros, como as participacións preferentes e as obrigacións subordinadas, e unha vez rematado o proceso de arbitraxes de consumo, e efectuada a quita no diñeiro investido polos afectados, o certo é que se mantén o descontento por aqueles que non viron satisfeitas as súas expectativas de recuperación das cantidades que confiaran á entidade. A este respecto, ademais dos acordos aos que se poida chegar en vía xudicial, esperamos que pola entidade NCG Banco se dean os pasos adecuados en orde a unha xusta solución do problema, polo que entendemos prioritaria unha pronta apertura do proceso de coordinación con outras instancias ou organismos, como é o caso do FROB, para tentar unha solución do problema, así como tamén a necesidade de que canto antes se estableza unha adecuada canle de información cos representantes dos afectados. Por último, en canto á problemática da denominada cláusula chan nos préstamos hipotecarios, entendemos que, con independencia de que poida considerarse lícita como acordo contractual, o certo é que encerra en si mesma un enorme desequilibrio nas posicións das dúas partes contratantes; é inxusta coa parte máis débil na actual crise económica, e o prexudicado pola cláusula, o cliente dos servizos bancarios, moitas veces padece unha falta de información sobre as graves consecuencias que leva para a fixación da cota que debe pagar nos préstamos de interese variable. ÁREA DE OBRAS PÚBLICAS E EXPROPIACIÓNS I- INTRODUCIÓN Nesta área apenas cambiou o número de queixas en relación con 2012, xa que o pasado ano recibimos 55 e en 2013 foi un total de 59 queixas. A este respecto, debemos subliñar que para esta estatística non computamos na súa totalidade varias queixas múltiples con idéntico contido que se recibiron nesta oficina do Valedor do Pobo. Así, recibimos 346 queixas sobre unha modificación no trazado dunha estrada en Narón; 143 queixas sobre a construción dunha estrada en Sada; 16 sobre un expediente de expropiación para unha variante dunha estrada en Marín, e 446 sobre un problema de seguridade viaria nunha estrada en Viveiro. Para unha mellor comprensión das estatísticas de queixas, entendemos que aínda que eses grupos de queixas determinasen a apertura dos correlativos expedientes de queixa, con todo a efectos estatísticos tratamos estas queixas múltiples coma se fosen queixas únicas. Entre estas 59 queixas pode subliñarse que, como vén sendo habitual, o grupo máis nutrido de queixas constitúeno as presentadas en relación con procedementos expropiatorios, xa que do total das queixas da área son 17 as que afectan a esta materia. Entre as restantes queixas pode mencionarse como outra materia sensible ás inquietudes dos cidadáns a que afecta á responsabilidade patrimonial da administración (10 queixas), materia que está tamén moi relacionada coa anterior. Por outra banda, tamén deben mencionarse as queixas que se refiren a conflitos ou incidencias xurdidos coa execución de obras públicas (un total de 12 queixas), e as que se refiren a problemas que afectan ao dominio público-hidráulico ou relacionados co dominio portuario (12 queixas), e as restantes 8 queixas refírense a temas moi heteroxéneos. Na materia de expropiacións, son fundamentalmente dous tipos de queixas as que chegan a esta oficina do Valedor do Pobo. Dunha parte, as que se refiren ao atraso no aboamento dos prezo xustos e intereses derivados das expropiacións, e que na maioría dos casos afectan á Axencia Galega de Infraestruturas. Noutras queixas alúdese á necesidade de tramitar con máis celeridade os expedientes de fixación dos prezos xustos, e mesmo nalgúns casos refírense ao atraso da administración expropiante no cumprimento do deber legal de remitir os expedientes expropiatorios ao Xurado de Expropiación de Galicia en canto se manifesta o desacordo entre as partes á hora de fixar o prezo xusto. Por outra banda, no que se refire á responsabilidade patrimonial da administración pública debemos subliñar que a maioría das queixas referíanse á tardanza na resolución dos expedientes. Na maior parte dos casos que se presentan nesta oficina do Valedor do Pobo ponse de manifesto a pasividade da administración afectada ante unha reclamación desta natureza, de modo que moitas veces non dá resposta ningunha ao reclamante, entendendo a administración que pola aplicación do silencio negativo quedaría aberta ao reclamante a vía xudicial. Por outra banda, en canto ás queixas relacionadas con obras públicas os temas dos que tratan son bastante heteroxéneos, e van desde as deficiencias na execución das obras, a posible afectación de propiedades privadas, ou tamén sobre o trazado de estradas e a seguridade viaria. Por último, en canto ás queixas que afectan ao dominio público hidráulico, nestas queixas obsérvanse dilacións na tramitación de expedientes nos que intervén o organismo de Augas de Galicia, polo que o criterio que seguimos na tramitación destas estriba en axilizar os procedementos administrativos correspondentes. II- DATOS CUANTITATIVOS Nesta área de obras públicas e expropiacións produciuse en 2013, no que afecta os aspectos estatísticos, unha circunstancia que convén resaltar. Presentáronse varios grupos de queixas múltiples con idéntico obxecto, o que significou un aumento moi considerable do número de expedientes de queixa. Así, recibimos 346 queixas sobre unha modificación no trazado dunha estrada en Narón; 143 queixas sobre a construción dunha estrada en Sada; 16 sobre un expediente de expropiación para unha variante dunha estrada en Marín, e 446 sobre un problema de seguridade viaria nunha estrada en Viveiro. De conformidade co anteriormente exposto, o cadro estatístico sería o seguinte: Total reclamantes Total asuntos Iniciadas 1007 59 Admitidas 995 98,80 % 47 79,66 % Non Admitidas 6 0,60 % 6 10,17 % Remitidas ao Defensor del Pueblo 6 0,60 % 6 10,17 % En canto á situación procedemental das queixas admitidas a trámite é a seguinte: Total reclamantes Total asuntos Concluídas 972 97,68 % 24 51,06 % En tramite 23 2,32% 23 48,94 % III- ACTIVIDADE DE SUPERVISIÓN 1. Os atrasos na fixación e pago dos prezos xustos O artigo 33.3 da nosa Constitución condiciona o exercicio da potestade expropiatoria á correspondente indemnización, e a que esta se determine e pague de acordo co procedemento sinalado na lei. Esta potestade da administración - na que se manifesta de maneira tan elocuente o imperium dos poderes públicos - esixe que a privación dos dereitos dos particulares en interese da comunidade - por causa xustificada de utilidade pública ou interese social – se compense adecuadamente cunha indemnización a favor do propietario ou titular do dereito afectado. Neste sentido, para que esta compensación sexa xusta non só ten que determinarse o quantum da maneira máis ecuánime posible, e para iso se arbitran recursos administrativos e xudiciais que perseguen este obxectivo, senón que ese criterio de xustiza esixe tamén que o pago da indemnización ou prezo xusto se leve a cabo sen demoras que excedan do tempo razoable que leve consigo a determinación da xusta indemnización. Con todo, na realidade práctica advírtese un claro desequilibrio entre a desposesión do ben expropiado, que a administración pública leva a cabo con bastante celeridade, dado o abuso polas administracións públicas do procedemento de urxencia previsto para casos excepcionais na lei de expropiación forzosa, e o efectivo pago do prezo xusto, que adoita demorarse moito no tempo. O cobro polo interesado da indemnización que lle corresponde adoita atrasarse moitas veces sen causa xustificada, aínda que a administración expropiante alegue que esa demora se produce por insuficiencia de crédito orzamentario, pero dificilmente pode verse esa circunstancia polo interesado como unha causa xustificada. Ao alargarse en demasía o prazo para o cobro do prezo xusto, o interesado sempre se verá prexudicado por necesitar en moitas ocasións esa dispoñibilidade económica coa que contaba desde que sufriu unha expropiación, sen que o pago dos intereses de demora compense adecuadamente ese prexuízo. En ocasións, prodúcense atrasos nunha etapa inicial, a que se concreta na sinalización dos prezos xustos. Así, non é tan infrecuente que se produzan atrasos na remisión dos expedientes expropiatorios ao xurado de expropiación, remisión que constitúe unha obrigación para a administración expropiante, unha vez que haxa desacordo entre ambas as partes sobre as valoracións efectuadas a través da folla de aprecio correspondente. Neste sentido, podemos traer a colación a queixa Q/2053/12 na que os reclamantes nos indicaban que con data do 8 de xullo de 2005 presentaran no Concello de Arteixo un escrito rexeitando a valoración formulada pola administración municipal nun expediente de prezo xusto dunha parcela expropiada, e que pese ao tempo transcorrido –mais de seis anos- inexplicablemente non recibiran resposta aos seus escritos, polo que na data do 30 de novembro de 2011 lembraron ao Concello de Arteixo a súa obrigación de resolver. No informe do Concello de Arteixo, que nos remitiu na data de 18-10-2012, sinalábase que con data 14 de Abril de 2010, a Xunta de Goberno Local acordou entre outros, aprobar a contratación da valoración das parcelas afectadas polo proxecto "recuperación do bordo litoral das praias de Valcobo", sen que ata o momento se producise trámite posterior algún. Desde esta oficina do Valedor do Pobo subliñamos que debía terse en conta o previsto no artigo 31 da Lei de expropiación forzosa, no que se establece expresamente que “se o propietario rexeitase o prezo fundado ofrecido pola administración, pasarase o expediente de prezo xusto ao Xurado Provincial de Expropiación”. En consecuencia, formulamos á alcaldía-presidencia do Concello de Arteixo a seguinte recomendación: “Que por parte desa administración municipal se proceda no prazo máis breve posible a remitir o expediente de prezo xusto ao Xurado de Expropiación de Galicia, e que por outra banda coa máxima urxencia posible se proceda a resolver expresamente o recurso de reposición presentado polos interesados”. No momento de elaborarse o presente informe anual o Concello de Arteixo aínda non deu resposta á recomendación formulada Noutra queixa (Q/4019/13) o reclamante indicábanos que por resolución de 16-xullo-2010 da Secretaría Xeral da Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas acordouse iniciar a tramitación da peza de prezo xusto de varias leiras da súa propiedade no expediente expropiatorio “Novo Hospital de Vigo”, e que transcorrido máis dun ano púxose en contacto co Xurado de Expropiación de Galicia, onde lle comunicaron que aínda non recibiran os expedientes de prezo xusto das leiras da súa propiedade. No informe recibido da citada consellería sinalábase expresamente que se remitiron finalmente os expedientes de prezo xusto o día 6-8-2013, polo que se apreciou un atraso moi considerable neste trámite, de entre 2 ou 3 anos. Pola nosa banda, e unha vez restablecida a normalidade na tramitación destes expedientes administrativos, procedemos a concluír provisionalmente a nosa intervención no problema que motivou a queixa, e quedamos a disposición do reclamante sobre calquera nova incidencia ou demora inxustificada. Por outra banda, no que se refire aos atrasos no pago do prezo xusto e xuros de mora na maioría das queixas que recibimos nesta oficina do Valedor do Pobo a administración afectada é a Axencia Galega de Infraestruturas. A este respecto, nos seus informes adoita facer expresa referencia ás dificultades orzamentarias para atender estes pagos, o que determina que exista unha longa lista de pagos pendentes. A citada axencia indícanos nos seus informes que os pagos pendentes irán facéndose efectivos atendendo ao criterio temporal, segundo a data de antigüidade de cada un dos expedientes pendentes de pago. A este respecto, pola información remitida pola Axencia Galega de Infraestruturas en 2013 destináronse uns 9 millóns de euros para facer fronte aos pagos pendentes. A pesar desta previsión, e segundo nos sinala a citada axencia nos seus informes, no mes de decembro de 2013 os últimos pagos realizados correspondían a expedientes de pago de maio de 2011. En consecuencia, o atraso nos pagos é duns dous anos e medio aproximadamente. Nalgúns casos exponse un suposto máis singular, como ocorreu na queixa Q/407/12, no que o obrigado ao pago non era a administración senón o beneficiario do procedemento expropiatorio, concretamente unha empresa concesionaria dunha autoestrada (AS, S.A.) O reclamante sinalaba que estaba pendente o pago do prezo xusto de dúas leiras que lle expropiaran para a construción da chamada Autovía do Salnés, cuxas actas de primeira ocupación se presentaron na data do 09-03-2006. Indicaba tamén na queixa que na data do 18-07-2011 o xurado de expropiación aceptara a valoración proposta pola administración. No primeiro informe remitido pola Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas indicábase que das cantidades fixadas, xa foron aboadas a suma de 6.852 euros - en concepto de depósitos previos -, e que faltaba por satisfacer a suma total de 51.962 euros - en concepto de prezo xusto -, ademais, do aboamento dos xuros de mora devengados. Nese mesmo informe sinalábase que a execución da obra, incluídas as actuacións necesarias para a obtención dos terreos, fora asumida pola empresa concesionaria AS, S.A., sendo a dita entidade a obrigada ao pago das indemnizacións derivadas do procedemento expropiatorio. Ao mesmo tempo, indicábase no informe, que a consellería se puxera en contacto coa empresa concesionaria, e que lles indicaban que aínda que o pago se prevía efectuar no primeiro trimestre do exercicio 2012, non fora posible debido á importante caída dos ingresos previstos e á demora na tramitación do financiamento correspondente, motivado pola actual situación financeira global. Desde esta oficina do Valedor do Pobo fixemos algunhas consideracións, como indicar que o artigo 4 do Regulamento da lei de expropiación forzosa, ao deslindar as atribucións da administración expropiante e do beneficiario, dispón que corresponde a aquela, na súa calidade de titular da potestade expropiatoria “decidir executoriamente en canto á procedencia e extensión das obrigacións do beneficiario respecto ao expropiado”. Por outra banda, aínda que é certo que o artigo 5 do Regulamento impón a obrigación de pago ao beneficiario, entendemos que se a empresa beneficiaria (neste caso unha empresa concesionaria dunha autoestrada) tivese problemas de solvencia, a administración debería procurar remediar tal situación. Esta conclusión non só derivaría da súa calidade de administración expropiante e por tanto responsable do exercicio da potestade expropiatoria senón tamén, no ámbito da concesión, pola súa obrigación de restablecemento do equilibrio económico-financeiro En consecuencia formulamos á Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas a seguinte recomendación: “Que por parte desa Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas se proceda, de acordo co previsto no artigo 48.2 do Regulamento para a aplicación da Lei de expropiación forzosa, a formular un requirimento á empresa concesionaria da Autoestrada do Salnés para que efectúe o pago ao expropiado das cantidades que correspondan pola expropiación efectuada, e que se actúe coa máxima dilixencia para garantir ao reclamante que o procedemento termine co pago do prezo xusto no prazo máis breve posible.” Na resposta a esta recomendación a citada consellería indícanos que a concesionaria aprobou a habilitación do crédito para o pago da expropiación e tentou realizar este pago, mediante transferencia, pero foi devolto por cancelación da conta habilitada para este fin. Indica tamén a consellería que unha vez que se puxeron en contacto cos interesados, estes comunícanlles que un dos titulares faleceu, polo que se acordou que o pago se realizaría tan pronto como achegasen outro número de conta e a documentación que acredite o dereito ao cobro do novo titular. Por outra parte, cómpre subliñar que con carácter xeral nos informes da administración alúdese a que a través do cobro dos xuros de mora se compensa ao afectado polos prexuízos sufridos polos atrasos no pago da débeda principal. Con todo, entendemos nesta institución do Valedor do Pobo que non pode utilizarse este mecanismo do resarcimento económico a través do pago de intereses, como unha maneira de xustificar a demora no pago do prezo xusto, xa que o pago destes xuros non adoita esgotar os danos económicos que sofre o afectado por unha expropiación. En efecto, en moitos casos observamos nas queixas que chegan a esta oficina do Valedor do Pobo que desde o momento en que se produce a privación da posesión dos terreos dos afectados, estes deben esperar anos ata que lles pagan o prezo xusto e xuros. Esta indemnización tan longamente esperada non compensa adecuadamente a aqueles afectados, que na actual crise económica poden ser moitos, que se viron obrigados a recorrer a algún crédito para acometer gastos persoais, e por tanto ao pago de xuros que no caso dunha administración máis dilixente non terían que satisfacer. 2. A responsabilidade patrimonial da administración As queixas que recibimos sobre esta materia refírense, a inmensa maioría delas, á falta de resposta expresa das administracións públicas ás reclamacións dos particulares polos danos persoais ou patrimoniais sufridos con ocasión da prestación dalgún servizo público ou pola utilización dalgunha infraestrutura de titularidade pública. Nos informes que recibimos alúdese ás veces pola administración a que o interesado por virtude da desestimación por silencio negativo podería acudir á vía xudicial. Neste sentido, debemos subliñar a obrigación da administración de resolver expresamente con independencia dos efectos do silencio administrativo, máxime porque o interesado debe coñecer a postura da administración sobre a súa reclamación antes de acudir á vía xudicial, para poder formular adecuadamente a súa demanda. En relación con este tipo de queixas, debemos matizar que cando se refiran á controversia fáctica sobre a relación de causalidade entre a acción ou omisión da administración e a xénese dos danos sufridos polo particular, esta oficina do Valedor do Pobo non pode dilucidar sobre a existencia ou non desa causalidade, xa que este aspecto debe resolverse en vía xurisdicional. Por outra banda, debemos tamén subliñar que este aspecto da responsabilidade patrimonial das administracións públicas ten acollida, do mesmo xeito que a expropiación forzosa, no noso texto constitucional. Así, no artigo 9.3 da nosa Constitución establécese o principio básico da responsabilidade dos poderes públicos, e no artigo 106.2 recoñécese expresamente “o dereito dos administrados a ser indemnizados polas lesións sufridas nos seus bens e dereitos, sempre que sexan consecuencia do funcionamento dos servizos públicos, salvo nos casos de forza maior”. 3. Problemas relacionados coa execución de obras públicas As queixas que recibimos sobre esta materia tratan de aspectos tan diversos como os referidos ás demandas de veciños ou usuarios dunha determinada infraestrutura para que se axuste a un concreto trazado, ou ben a unhas determinadas características técnicas que consideran que serían as máis beneficiosas. Outras queixas refírense a determinados aspectos ou elementos da infraestrutura, por exemplo unha estrada, que entenden que pode afectar á seguridade dos usuarios. Algunhas queixas refírense aos cambios introducidos por unha obra dunha estrada en propiedades lindeiras coa estrada. Neste apartado atópanse algunhas das queixas múltiples e con identidade de obxecto que mencionamos na introdución desta área. Así, recibimos un total de 346 queixas sobre unha modificación no trazado dunha estrada en Narón. Trátase das queixas Q/1312/13 e acumuladas, nas que os reclamantes solicitaban unha modificación, que entendían que afectaría á seguridade viaria, nun tramo da estrada Narón-San Sadurniño (AC-862). No informe remitido pola Axencia Galega de Infraestruturas contéstase aos diferentes aspectos que mencionaban os reclamantes, e en particular sobre a sinistralidade do tramo, que non coincide co que se expón nas queixas. En relación con este aspecto, suxerimos aos reclamantes que se dirixisen á Xefatura de Tráfico, en tanto que entendemos que correspondería a ese organismo facer as valoracións adecuadas sobre seguridade viaria. Por outra banda, tamén recibimos un total de 143 queixas (trátase da Q/4047/13 e acumuladas) sobre a anunciada construción en Sada dunha estrada de ligazón entre a vía denominada Costa Ártabra co porto de Sada-Fontán. Os reclamantes consideraban que era un investimento inxustificado, con grave impacto ambiental. Recibimos un informe do Concello de Sada, no que se destaca que a infraestrutura que motiva a queixa atópase na fase denominada de estudo informativo, e que no momento en que se emite o informe estaba aprobado provisionalmente e sometido ao trámite de información pública. A este respecto, indicámoslle aos reclamantes que unha vez supervisados os aspectos procedimentais sobre os requisitos e condicións legais que se establecen na Lei 4/1994 de estradas de Galicia (vixente no momento do trámite de información pública, e hoxe substituída pola Lei 8/2013, do mesmo título) e o Regulamento xeral de estradas (norma estatal), non corresponde a esta institución do Valedor do Pobo incidir nas valoracións técnicas que se realicen para tomar unha decisión pola administración que acomete a infraestrutura, da que aínda quedaban por aprobar o proxecto de trazado e o proxecto de construción. Finalmente, hai un grupo de 446 expedientes vinculados a unha queixa dunhas veciñas da estrada LU 862 Viveiro-Ribadeo (trátase da Q/12473/13 e acumuladas) na que sinalaban problemas de seguridade viaria nun determinado tramo no que xa se producira o impacto dun vehículo nun muro dunha vivenda, e que ao parecer os vehículos circulantes non adoitaban respectar os límites de velocidade. No escrito da Axencia Galega de Infraestruturas indícase que no marco das obras de reforzo de firme e de mellora das interseccións desta estrada mellorouse substancialmente a seguridade viaria na zona á que se refiren as queixas, xa que se implantou un carril de espera e ampliouse a zona con limitación de velocidade a 50 km/h, ademais da instalación dun cartel de láminas fluorescentes retroreflectantes de cor amarela para aviso dos condutores que entran na travesía. Tamén se indica no informe que en setembro de 2013 se produciu un accidente na zona ao saírse da vía un camión e impactar contra unha casa, e que despois do accidente se colocaron unhas bandas rugosas para controlar a velocidade. Á vista da información facilitada pola administración afectada procedemos a concluír a nosa intervención no problema que motivou este grupo de queixas. 4. A xestión do dominio público hidráulico Nesta área recóllense tamén queixas polos atrasos na tramitación de expedientes polo organismo autónomo Augas de Galicia, o que determinou a nosa intervención nos casos en que se aprecia esta circunstancia. Así na queixa Q/686/13 a reclamante indicábanos que na data de 2-11-2010 presentara en Augas de Galicia un escrito para denunciar a realización de obras en zona de dominio público hidráulico por parte dunha veciña súa nun lugar do Concello de Carral , e que estas obras ocasionábanlle, entre outros problemas, a inundación dunha leira da súa propiedade, e que como consecuencia desta denuncia abriuse un expediente sancionador, que se resolveu con data do 08/02/2012. Manifestaba tamén na súa queixa que presentara un recurso de alzada na data do 05/03/2012, e que aínda non tivera resposta por parte da Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas. A este respecto, recibimos un informe da citada consellería no que se indica que a resolución do recurso, que foi desestimatoria, tivo lugar na data do 23-7-2013, e que esa resolución xa lle fora notificada á reclamante. IV- RESOLUCIÓNS DO VALEDOR DO POBO 1.- Recomendación dirixida á Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas en data 07 de xuño de 2012 para que se proceda a formular un requirimento á empresa concesionaria da Autopista do Salnés para que efectúe o pago ao expropiado das cantidades que correspondan pola expropiación efectuada (Q/407/12) Nesta institución do Valedor do Pobo abriuse o expediente arriba indicado como consecuencia do escrito de queixa presentado por D. A..., con domicilio en C/… de Ribadumia. No seu escrito de queixa, esencialmente, indicábanos que se atopaba pendente de que por parte desa Consellería Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas se lle pagase o xustiprezo das fincas cos números X e Y, expropiadas no desdobramento da VRG-4.1, tramo PO-531, cuxas actas de primeira ocupación se presentaron na data do 09-03-2006, reclamando tamén o pago dos intereses de demora das mesmas. Indicaba tamén na queixa que na data do 18-07-2011 o xurado de expropiación devolveu os expedientes ao servizo de infraestruturas de Pontevedra, aceptando a valoración proposta pola administración (18,93 €/m2 de viñedo, e que el reclamaba 22,00 €/m2). Ao considerar que esta queixa reunía os requisitos formais recollidos no artigo 18 da Lei do Valedor do Pobo, e que atopaba en principio cobertura constitucional derivada do artigo 103.1 da Constitución, no que se refire ós principios de legalidade e de eficacia que deben rexe-las actuacións das administracións públicas, admitiuse a trámite e promoveuse a investigación sumaria e informal para o esclarecemento dos supostos en que se baseaba. A este respecto, recibimos nesta oficina do Valedor do Pobo un escrito do 31-5-2012 (RS nº 89919, do 1-6-12) do servizo provincial de Pontevedra da Axencia Galega de Infraestruturas, que se acompaña dun informe da empresa “E..., S.A.” no que se indica expresamente o seguinte: “O xusto prezo relativo ás pezas separadas que se orixinaron como consecuencia da expropiación das fincas identificadas cos números X e Y do plano parcelario foi determinado polo Pleno do Xurado de Expropiación de Galicia na súa sesión do 12 de maio de 2011. A resolución ditada foi notificada con data de 15 de xuño de 2011, adquirindo firmeza en setembro de 2011, é dicir, transcorrido o prazo de 2 meses previsto para a interposición de recurso contencioso – administrativo (hai que ter en conta que o mes de agosto é inhábil a estes efectos). O Xurado de Expropiación de Galicia determinou o xusto prezo para as fincas X e Y en 41.402,75 e 17.411,81 euros, respectivamente. Das cantidades fixadas, xa foron abonadas as sumas de 4.671,92 (finca n° 1262) e 2.180,74 euros (finca n° 1265), en concepto de depósitos previos. Polo tanto, os importes que restan por satisfacer ascenden á suma total de 51.961,90 euros, en concepto de xusto prezo. Ademais, procede igualmente abonar os correspondentes xuros de demora devengados. No presente suposto, a execución da obra, incluídas as actuacións necesarias para a obtención dos terreos, foi asumida pola empresa concesionaria da autoestrada do Salnés (A. S.A.) sendo dita entidade a obrigada ó pagamento das indemnizacións derivadas do procedemento expropiatorio. O expediente de solicitude de habilitación de crédito necesario para facer fronte ó pagamento das cantidades indicadas, así como a liquidación dos xuros de demora correspondentes xa foi tramitado co obxecto de que se proceda ó pagamento no prazo máis breve posible. Cómpre apuntar que segundo o disposto na Lei de expropiación forzosa establécese un prazo de 6 meses para proceder ó pagamento do xusto prezo, prazo que venceu o pasado mes de marzo de 2012 , é dicir, apenas días antes de que por parte do Valedor do Pobo se emitira o requirimento de informe. Postos en contacto coa empresa concesionaria, indícanos que se ben o pagamento prevíase efectuar no primeiro trimestre do exercicio 2012, non foi posible debido á importante caída dos ingresos previstos e á demora na tramitación da financiación correspondente motivada pola actual situación financeira global. Sen embargo, unha vez se resolva esta cuestión, que estiman sexa no menor prazo posible, se procederá de forma inmediata ó pagamento das cantidades adebedadas, incluídos os xuros de demora devengados polo retraso tanto na tramitación como no pagamento.” A este respecto, a información remitida por esa Consellería Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas trasladouse ao reclamante, quen pasado un tempo informounos de que aínda non se lle pagaran as cantidades pendentes pola expropiación sufrida. Neste sentido, desde esta oficina do Valedor do Pobo solicitamos información complementaria do servizo provincial citado sobre a situación actual do expediente administrativo ao que se refería a queixa. A este respecto, recibimos un escrito do xefe do servizo provincial do 13-11-2012 (saída 162444/RX 69340) no que se indica expresamente o seguinte: “ Poño no seu coñecemento que con esta data remito o seu escrito á Área de Xestión Económica Administrativa da Axencia Galega de Infraestruturas, departamento que habilita os créditos para os pagos”. Recibimos posteriormente un informe do 26-12-2012 (saída 44992/RX 158880) da directora da citada axencia no que expresamente indícase o seguinte: “En relación á solicitude de información complementaria ao escrito do servizo provincial de infraestruturas de Pontevedra do 31-05-2012, relativa á situación do expediente administrativo obxecto da queixa, unicamente cabe reiterar que a situación financeira da concesionaria non fixo posible o pagamento das cantidades e dos xuros de demora devengados polo reclamante, e que este se efectuará tan pronto como a súa tesourería teña habilitado crédito para tal fin”. Á vista das circunstancias do caso que motivou a queixa, e que quedan explicitadas nos informes transcritos, estimamos nesta oficina do Valedor do Pobo que deben facerse algunhas consideracións sobre o problema que motiva a queixa. A este respecto, entendemos que debe terse en conta que aínda que a potestade expropiatoria reside na administración pública, cando se exerce en beneficio doutra persoa - conforme ao artigo 2.2 da Lei de expropiación forzosa e artigo 3.1 do seu Regulamento - ésta executa, por substitución, funcións públicas malia ser unha persoa xurídica privada, o que repercute nas consecuencias que produce a actuación expropiatoria que promove e da que se beneficia. De aí que o artigo 4 do Regulamento da Lei de expropiación forzosa, ao deslindar as atribucións da administración expropiante e do beneficiario, dispoña que corresponde a aquela, na súa calidade de titular da potestade expropiatoria “decidir ejecutoriamente en cuanto a la procedencia y extensión de las obligaciones del beneficiario respecto al expropiado”. Neste sentido, o artigo 48.2 do Regulamento da Lei de expropiación forzosa, aprobado polo Decreto de 26 de abril de 1957, establece expresamente que: “... 2. Cuando la expropiación beneficia a organismos autónomos oficiales, el libramiento para el pago del precio que deban realizar se ajustará a lo previsto en su legislación específica. Tanto en este caso como cuando la expropiación se haya realizado en beneficio de particulares o empresas privadas, la administración expropiante, una vez firme el precio de la expropiación, se dirigirá a los beneficiarios, notificándoles el lugar y fecha en que habrán de realizar el pago...” A este respecto, consideramos que en tanto que a administración pública é sempre o titular da potestade expropiatoria - conforme ao artigo 2 da Lei de expropiación forzosa e o artigo 3 do Regulamento - ao mesmo tempo debe ser tamén o garante de que o procedemento termine co pago do xustiprezo no prazo sinalado. Neste sentido, aínda que é certo que o artigo 5 do Regulamento de expropiación forzosa impón a obrigación de pago ao beneficiario, entendemos que si a empresa beneficiaria (neste caso unha empresa concesionaria dunha autoestrada) tivese problemas de solvencia, a administración debería procurar remediar tal situación. Esta conclusión non só derivaría da súa calidade de administración expropiante e xa que logo responsable do exercicio da potestade expropiatoria senón tamén, no ámbito da concesión, pola súa obrigación de restablecemento do equilibrio económico-financeiro. A este respecto, esta obrigación da administración expropiante (e titular da infraestrutura pública explotada en réxime de concesión) podería levar nun caso extremo, que non sería o de simples dificultades financeiras do presente caso, ao rescate da concesión, desaparecendo a beneficiaria e subrogándose loxicamente a administración na obrigación de pago dos xustiprezos. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas a seguinte recomendación: “Que por parte desa Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas se proceda, de acordo co previsto no artigo 48.2 do Regulamento para a aplicación da Lei de expropiación forzosa, a formular un requirimento á empresa concesionaria da autoestrada do Salnés para que efectúe o pago ao expropiado das cantidades que correspondan pola expropiación efectuada, e que se actúe coa máxima dilixencia para garantir ao reclamante que o procedemento termine co pago do xusto prezo no prazo máis breve posible.” Resposta da Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas: Na resposta a esta recomendación a citada consellería indícanos que a concesionaria aprobou a habilitación do crédito para o pago da expropiación e intentou realizar este pago, mediante transferencia, pero foi devolto por cancelación da conta habilitada para este fin. Indica tamén a consellería que unha vez que se puxeron en contacto cos interesados, estes lles comunican que un dos titulares faleceu, polo que se acordou que o pago se realizaría tan pronto como aportasen outro número de conta e a documentación que acredite o dereito ao cobro do novo titular. 2.- Recordatorio de deberes legais dirixido ao Concello de Arteixo en data 05 de xullo de 2013 para que se proceda de modo urxente a remitir o expediente de xusto prezo ao Xurado de Expropiación de Galicia, e que se resolva expresamente un recurso (Q/2053/12) Nesta institución do Valedor do Pobo abriuse o expediente arriba indicado como consecuencia do escrito de queixa presentado por D. R... e Da. M... , con domicilio na cidade da Coruña. No seu escrito, esencialmente, indicábannos que con data do 8 de xullo de 2005 compareceran nese Concello de Arteixo, e na súa calidade de propietarios da parcela identificada co número X do parcelario do proxecto “recuperación do borde litoral das praias de Valcobo”, presentaran un recurso de reposición contra a resolución da Xunta de Goberno Local do 14 de xuño de 2005, pola que se desestimara a solicitude que formularan de expropiación total da referida parcela. Nesta mesma data, indicaban os reclamantes, presentaran un escrito rexeitando a valoración formulada por esa administración no expediente de xustiprezo 1/04, correspondente á repetida parcela. Sinalan tamén na queixa que pese ao tempo transcorrido –máis de seis anos- inexplicablemente non recibiran resposta a ningún dos escritos, polo que na data do 30 de novembro de 2011 se viron na necesidade de recordar a esa administración local a súa obriga de resolver, de conformidade co disposto no artigo 42 da Lei 30/1992 de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común, e sen que ata o momento recibiran resposta dese concello. Ao considerar que esta queixa reunía os requisitos formais recollidos no artigo 18 da Lei do Valedor do Pobo, e que atopaba en principio cobertura constitucional derivada do artigo 103.1 da Constitución, no que se refire ós principios de legalidade e de eficacia que deben rexe-las actuacións das administracións públicas, admitiuse a trámite e promoveuse a investigación sumaria e informal para o esclarecemento dos supostos en que se baseaba. A este respecto, recibimos un informe dese Concello de Arteixo de data do 18-10-2012 (RS nº 7292) e no que se indicaba expresamente o seguinte: “Con fecha 14 de mayo de 2004, D. R... e Da. M... , presentan escritos con número de registro de entrada 6.536 y 6.537, relativos a la finca número X e do proxecto "expropiación forzosa para a recuperacion do borde litoral das praias de Valcobo", solicitando, respectivamente, la expropiación total de la finca y que se fije la valoración de dichos bienes y derechos en cuantía de 24 euros/m2, alegando igualmente que en ningún momento se comunicó el levantamiento de las actas previas a la ocupación" . Con fecha 21 de Junio de 2005, se le notificó certificado del acuerdo adoptado en sesión ordinaria de la Junta de Gobierno Local celebrada el 14 de Junio de 2005, desestimando lo solicitado, al tiempo que se le informa de los actos de notificación realizados (se adjunta copia del acuerdo). Con fecha 24 de Junio de 2005, se remite hoja de aprecio, formulada por perito designado por la administración de conformidad con los datos que figuran en el acta previa a la ocupación levantada con fecha 10 de Marzo de 2004, valorándose los bienes y derechos afectados por la obra de referencia. Con fecha 12 de Julio de 2005, D. R... e Da. M... , presentan escritos con número de registro de entrada 9535 y 9536, a medio de los cuales rechazaban la valoración formulada por la administración e interponían recurso de reposición contra la resolución de desestimación de expropiación total de finca. Que con fecha 14 de Abril de 2010, la Junta de Gobierno Local acordó entre otros, aprobar la contratación de la valoración de las parcelas afectadas por el proyecto "recuperación do borde litoral das praias de Valcobo", sin que hasta la fecha se haya producido trámite posterior alguno.” Á vista da información facilitada por ese Concello de Arteixo, démoslle traslado da mesma aos reclamantes e antes de adoptar unha resolución sobre o problema que motivou a súa queixa lles pedimos que nos remitisen as súas alegacións sobre o contido do informe remitido por ese concello, en particular sobre se tiñan coñecemento do acordo da Xunta de Goberno Local de data do 14-4-2010, e tamén sobre se tiveron algunha última notificación do concello en relación coa expropiación efectuada. A este respecto, os reclamantes indícannos no seu último escrito que “la resolución de 14 de abril de 2010 sobre contratación de la valoración de las parcelas afectadas por el proyecto nunca nos fue notificada y no acertamos a entender su relación con este asunto, pues el ayuntamiento ya emitió su hoja de aprecio y fue rechazada por nosotros, debiendo remitirse el expediente al jurado de expropiación forzosa. Inadmisiblemente, el ayuntamiento continúa sin dar respuesta alguna ni a la solicitud de expropiación total ni al expediente de justiprecio. Es mas, ni tan siquiera el ayuntamiento remitió el expediente de justiprecio al xurado de expropiación forzosa”. Neste sentido, á vista das circunstancias anteriormente reseñadas entendemos que deben subliñarse algunhas consideracións xurídicas sobre o problema que motivou a queixa. A este respecto, o problema que motiva a queixa afecta á determinación do xusto prezo no procedemento expropiatorio no que os reclamantes teñen a condición de interesados, e tamén se refiren na súa queixa á falta de contestación expresa ao recurso de reposición presentado na data do 8-7-2005 contra a resolución dese concello do 14-6-2005, pola que se desestimara a solicitude que formularan os interesados de expropiación total da súa parcela. Así as cousas, no que se refire ao problema da determinación do xusto prezo da expropiación e respecto da norma aplicable ao problema que se formula na queixa, entendemos que debe terse en conta o previsto no artigo 31 da Lei de 16 de decembro de 1954, de expropiación forzosa, no que se establece expresamente que “Si el propietario rechazara el precio fundado ofrecido por la administración, se pasará el expediente de justiprecio al Jurado Provincial de Expropiación”. Por outra parte, no que afecta á resolución expresa do recurso de reposición ao que se alude na queixa, estimamos que debemos subliñar que o artigo 117.2 da Lei 30/1992, sobre procedemento administrativo común establece expresamente que “o prazo máximo para ditar e notificar a resolución do recurso (de reposición) será dun mes”. Neste sentido, no presente caso obviamente pasou un tempo desmesuradamente longo desde a data da interposición do recurso, sen que se resolvese efectivamente. Neste sentido, entendemos nesta oficina do Valedor do Pobo que, con independencia da existencia das regras referidas ao silencio administrativo, o certo é que no artigo 42 da Lei 30/1992 de procedemento administrativo común indícase expresamente o seguinte: “ 1. La Administración está obligada a dictar resolución expresa en todos los procedimientos y a notificarla cualquiera que sea su forma de iniciación.” En consecuencia, tendo en conta as consideracións expostas, e de acordo co previsto no artigo 32.1 da Lei do Valedor do Pobo, formulamos á alcaldía-presidencia dese Concello de Arteixo recordatorio de deberes legais: Que por parte desa administración municipal se proceda no prazo máis breve posible a remitir o expediente de xusto prezo ao Xurado de Expropiación de Galicia, e que por outra parte coa máxima urxencia posible se proceda a resolver expresamente o recurso de reposición presentado polos interesados. Resposta do Concello de Arteixo: no momento de elaborarse o presente informe anual o Concello de Arteixo aínda non deu resposta ao recordatorio de deberes legais formulado. V- CONSIDERACIÓNS FINAIS En relación coa problemática vinculada aos procedementos expropiatorios debe subliñarse que a visión que adoita ter o afectado por un expediente expropiatorio é a falta de paralelismo ou equilibrio entre a celeridade que manifesta a administración na efectividade do feito en si da desposesión dos bens expropiados, e a tardanza, ás veces moi notable, no efectivo resarcimento do patrimonio do interesado. Esta demora, ás veces bastante notoria, prodúcese fundamentalmente polos atrasos do pago do prezo xusto e xuros de mora, acreditándose como insuficientes os créditos orzamentarios que aproba anualmente a administración para cubrir estas obrigacións de pago. Pero ás veces esta demora aínda se agrava máis pola posible acumulación doutros atrasos, como é o caso do que pode producirse pola tardía remisión pola administración dos expedientes de prezo xusto ao Xurado de Expropiación de Galicia, ou tamén polas demoras que se producen no procedemento de fixación do prezo xusto por este órgano administrativo. Por último, en relación con outras queixas incluídas nesta área, como é o caso das que afectan á responsabilidade patrimonial da administración e á execución de obras públicas, debe destacarse como unha circunstancia que se observa neste tipo de queixas, e que sen dúbida inflúe na marxe de actuación de que dispoñemos nesta oficina do Valedor do Pobo, a de que en ambos os casos presenta serias dificultades a comprobación exacta dos feitos aos que se refiren a queixas, polo que en moitos casos para dirimir o conflito xurdido entre cidadán e administración só queda o recurso da vía xudicial, sobre todo nos casos de responsabilidade patrimonial. Sexa como for, respecto das queixas que se refiren a esta materia en particular, advírtese que as administracións adoitan demorarse na tramitación dos expedientes de responsabilidade patrimonial, que xa de seu son complexos ao requirir informe previo do Consello Consultivo de Galicia. No que afecta ás obras públicas, en moitos casos expóñense problemas que afectan á seguridade viaria ou que se refiren aos trazados adecuados para unha estrada. En relación con estas queixas por parte desta oficina do Valedor do Pobo solicitamos información pormenorizada dos diferentes aspectos que preocupan aos reclamantes, e comprobamos se á vista da información facilitada pola administración afectada se analizaron ou non os diferentes elementos ou aspectos aos que se refiren as queixas. AREA DE CORPORACIÓNS LOCAIS, SERVIZOS MUNICIPAIS E PROTECCIÓN CIVIL I- INTRODUCIÓN No noso informe ordinario do ano 2012 destacabamos, con estas palabras, un principio básico do autogoberno local: “A autonomía local, recoñecida constitucionalmente, goza dunha garantía institucional que protexe o dereito da comunidade local para participar, a través de órganos propios, no goberno e administración dunha parte importante dos asuntos públicos, no marco da lei, baixo a súa propia responsabilidade e en beneficio dos seus habitantes (art. 3.1 da Carta Europea de 15 de outubro de 1985).” Este principio, que no seu día foi recoñecido polo artigo 2.1 da Lei 7/1985 de Bases de réxime local (en diante LRBRL), viuse reforzado por outro, o de estabilidade orzamentaria e sustentabilidade financeira, consagrado na reforma introducida no art. 135 da Constitución Española, converténdose nun principio reitor que debe presidir as actuacións de todas as administracións públicas. Tamén o Tribunal Constitucional pronunciouse na súa Sentenza 121/2012, sobre a súa interpretación, ao configuralo como un canon de constitucionalidade despois de que os preceptos constitucionais (art. 137, 140 e 141 CE) establecen “o contido mínimo” que protexe a garantía constitucional e que consideramos definitorios dos “elementos esenciais” ou do “núcleo primario” do autogoberno dos entes locais territoriais. A invocación formulada neste apartado introdutorio desexa poñer de manifesto o especial coidado que presta esta institución á autonomía local nas súas decisións. Este comportamento, ademais, é congruente co preámbulo da Lei 27/2013, de racionalización e sustentabilidade da Administración Local. Neste texto decláranse os obxectivos básicos que orientan a reforma da Lei 7/1985, (LRBRL). - Clarificar as competencias municipais para evitar duplicidades coas competencias doutras administracións. - Racionalizar a estrutura organizativa da Administración local de acordo cos principios de eficiencia, estabilidade e sustentabilidade financeira. - Garantir un control financeiro e orzamentario máis rigoroso. - Favorecer a iniciativa económica privada, evitando intervencións administrativas desproporcionadas. Nesta liña, tamén nos parece oportuno lembrar que as entidades locais da Comunidade Autónoma no exercicio das súas competencias e nas súas relacións cos cidadáns deben ter en conta “tres ideas forza: a transparencia, a información e a participación, cunha finalidade xenérica, dereito de saber, dereito de controlar e dereito de ser actor e non espectador da vida administrativa.” A cita de referencia adquire agora valor normativo coa nova Lei 19/2013, de transparencia, acceso á información pública e bo goberno, ao perseguir un triplo alcance: - Incrementar e reforzar a transparencia na actividade pública. - Recoñecer e garantir o acceso á información. - Establecer as obrigacións de bo goberno que deben cumprir os responsables públicos así como as consecuencias xurídicas derivadas do seu incumprimento. En mérito ao exposto, a función de supervisión da actividade pública da Administración local galega, atribuída ao Valedor do Pobo no art. 1.3 da súa lexislación reguladora, verase reforzada polos art. 3.1, 35 e 37 e disposición adicional vixésima da Lei 30/1992, de réxime xurídico e de procedemento administrativo común; pola Lei 7/1985, de bases de réxime local -modificada e completada pola Lei 27/2013, de racionalización e sustentabilidade da Administración local vixente desde o 31 de decembro de 2013-; pola Lei Orgánica 2/2012, de estabilidade orzamentaria e sustentabilidade financeira e pola entrada en vigor do Título II da Ley 19/2013, de transparencia, acceso á información pública e bo goberno a partir do 11 de decembro de 2013. II- DATOS CUANTITATIVOS 1. Número de queixas recibidas no ano 2013 Un exame comparativo entre as queixas recibidas no ano 2011 (que foron 142) e as realizadas no ano 2012 (842) coas iniciadas e tramitadas no ano 2013 (255 queixas), pode levarnos a sentar dúas conclusións: - Unha errónea. Descendeu o número de reclamacións no sector público local no ano 2013. E dicimos que é errónea a cualificación se temos presente o feito que, no ano 2012, 679 queixas foron de iniciativa múltiple, impulsadas por simpatizantes do Movemento polos Dereitos Civís, coa mesma identidade material e formal, e cun obxecto determinado: a derrogación de determinados artigos da Ordenanza municipal do Concello de Santiago, reguladora de actuacións, instalacións e ocupacións na vía pública. Por tanto, se restamos, das 842 tramitadas no ano 2012, un total de 678 queixas múltiples e con identidade obxectiva, o resultado final sería de 168 queixas concluídas. - Outra real. A tendencia ascendente de reclamacións no sector referente á organización e funcionamento das corporacións locais. Esta afirmación vén avalada polo feito de que, das 255 queixas recibidas no ano 2013, 51 foron queixas múltiples, impulsadas tamén polo Movemento polos Dereitos Civis, con identidade material e formal no seu obxecto: opoñerse á prohibición acordada polo Concello de Santiago á divulgación de mensaxes por megafonía. Por tanto, o resultado real do ano 2013 sería de 205 queixas, unha vez restadas as 50 queixas idénticas, anteriormente sinaladas. É dicir que das 168 recibidas no ano 2012, pasouse a 205 no ano 2013. O cadro de explicación, sería o seguinte: Total reclamantes Total asuntos Iniciadas 255 205 Admitidas 250 98% 200 97,5% Non Admitidas 5 2% 5 2,5% Remitidas ao Defensor del Pueblo 0 --- 0 ----- 2. Situación ao termo do exercicio económico. O resultado numérico é o seguinte: Total reclamantes Total asuntos Concluídas 207 82,8 % 157 78,5 % En trámite 43 17,2 % 43 21,5 % III- ACTIVIDADE DE SUPERVISIÓN 1. Dereito de participación nas corporacións locais Dado o número de queixas tramitadas e as distintas causas que as orixinaron, semella oportuno buscar un criterio de homoxeneidade para o seu desenvolvemento nos apartados subseguintes: A) O dereito dos membros das corporacións locais de acceder á información e documentación municipal Este dereito instrumental -recoñecido como fundamental pola súa vinculación co artigo 23.2 da Constitución Española e configurado legalmente nos artigos 77 da Lei 7/1985, reguladora das bases de réxime local, e 226 da Lei autonómica 5/1997, da administración local de Galicia- foi obxecto de interpretación e aplicación por unha constante xurisprudencia da que son testemuños básicos as Sentenzas do Tribunal Supremo de 31 de xaneiro, 2 de marzo e 6 de novembro de 2006; 2 e 12 de xullo, 24 de setembro e 22 de outubro de 2007. As citadas sentenzas poñen en valor a dialéctica, viva e permanente, que se mantén entre as peticións de información e de documentación formuladas polos grupos municipais da oposición e as respostas que reciben do presidente da corporación local correspondente. Esta dialéctica faise notoria nos 16 expedientes de queixa tramitados no ano 2013 ante as corporacións relacionadas pola súa orde de inscrición no rexistro da Institución: Concellos de Arnoia, Melide (expedientes 152, 337 e 585), Santiago de Compostela, Antas de Ulla, Cambre, O Carballiño (expedientes 708, 714 e 797), Ares, Dumbría, Arzúa, Viveiro e Padrón. A eles hai que sumar a Deputación Provincial da Coruña (expediente 287/13), de cuxa resolución facemos mención específica no apartado correspondente. B) O dereito de participación do veciño na actividade municipal Os artigos 18.1 b), 69 e 70 bis da Lei 7/1985, habilitan a participación dos veciños na vida local e establecen o deber das corporacións locais de aprobar regulamentos orgánicos e procedementos que a fagan efectiva. Sen mediatizar esta participación e coa finalidade de formar unha opinión pública ben formada e de instrumentar a solidariedade veciñal nos asuntos da vida pública local, os artigos 72 da citada lei e 227 e 228 do regulamento de organización e funcionamento das corporacións locais (en diante ROF) potencian o protagonismo das asociacións veciñais atribuíndolles un conxunto de facultades das que carecen outras entidades. Por iso, poden ser convocadas para escoitar o seu parecer ou recibir o seu informe sobre temas locais concretos, incluídos nas ordes do día dunha comisión informativa ou dunha sesión plenaria, recibir no seu domicilio social as convocatorias dos órganos colexiados municipais, así como as publicacións, periódicas ou non que edite o concello. Mesmo teñen a posibilidade de obter subvencións para financiar o seu funcionamento. Dentro do primeiro grupo de participación veciñal individual, destacamos as intervencións mantidas –na defensa do seu dereito de información e participación- ante os Concellos de Santiago de Compostela, Salceda de Caselas, Marín, Pontecesures, Guitiriz, As Neves e Pontedeume. No segundo grupo –participación a través dunha asociación ou entidade veciñal- anotamos as formuladas ante os concellos de Ferrol, A Laracha e Santiago de Compostela. En relación con este último municipio foron tramitados 51 expedientes sobre a prohibición municipal da divulgación por megafonía, incorporándose ao expediente xeral unha Sentenza do Xulgado do Contencioso-administrativo de Santiago que, no seu fundamento xurídico terceiro, parágrafos 5, 6 e 7 declara o seguinte: “- Si bien es cierto que el ejercicio de cualquier derecho fundamental, que no es absoluto, tiene limitaciones derivadas de la colisión con otros derechos, estas limitaciones deben ser proporcionadas. En este caso, estando en juego la contaminación acústica, el primer límite ya era la propia Ordenanza Municipal que aunque prohíbe por un lado la publicidad megafónica, pero por otro lado contempla la posibilidad de su autorización en horario diurno y con límites que no perturben la normal tranquilidad ciudadana cuando concurren objetivos de interés social y sin ánimo de lucro. - La resolución administrativa de 5.11.12 deniega su autorización después de una mera cita de disposiciones legales, sin justificar la negativa. En el informe jurídico y resolución de 8.11.12 concede un plazo de 10 días para que acredite la actora, antes de su utilización, que dicha fuente sonora se encuentra dentro de los límites de ruido permitidos en la Ordenanza, exigencia que parece un tanto complicada de justificar a priori a la vista del contenido de la Ordenanza, siendo lo más razonable la exigencia de limitaciones proporcionadas (en función de duración, decibelios, horario, zona, etc...) y que sólo en caso de incumplimiento, habría lugar a adoptar las medidas oportunas.” - En consecuencia, nos encontramos con una deficiente tramitación administrativa en la que la resolución de 8-11-12 no deja sin efecto la dictada 3 días antes sino que, en vez de concretar las condiciones de ejercicio, impone una condición previa un tanto difícil o casi imposible de cumplimentar con carácter previo, además, aunque concede un plazo de 10 días, se notifica a la actora 2 días antes de la manifestación convocada”. Por último, debemos lembrar que o condicionamento do uso da megafonía á observancia dos decibelios establecidos na correspondente ordenanza municipal non constitúe unha limitación desproporcionada do dereito de manifestación. Esa é a doutrina mantida pola Sentenza do Tribunal Constitucional 193/2011, (FJ 4º parágrafo final) que se transcribe: “En las tantas veces citada STC 195/2003, señalamos que no constituye una vulneración del art. 21 CE la exigencia de que la megafonía tenga que acomodarse a los límites marcados en materia de ruido por las ordenanzas municipales pues “dichas normas se dirigen a la preservación de valores o bienes constitucionalmente protegidos, como son la conservación del medio ambiente adecuado para el desarrollo de la persona (art. 45 CE y STC 102/1995, de 26 de junio, FJ 7) o la protección de la salud frente a la denominada contaminación acústica (art. 43.1 CE y STC 119/2001, de 24 de mayo, FJ 5), sin que el contenido del derecho de reunión ampare actuaciones que comprometan los referidos valores constitucionales, que, de producirse, han de considerarse una extralimitación en su ejercicio, ni, por lo demás, concurra en el caso atisbo alguno de que los límites municipales sobre el ruido fueran a restringir, más allá de lo que es razonable o proporcionado, el uso de la megafonía como instrumento de expresión y difusión de ideas. En definitiva, no puede considerarse que el condicionamiento del uso de la megafonía al respeto de los decibelios establecido en la correspondiente ordenanza municipal suponga una limitación desproporcionada del derecho de manifestación”. 2. Organización e funcionamento das corporacións locais Dentro deste epígrafe, destacamos aqueles expedientes, singulares ou que tiveron maior difusión mediática, mencionándoos de forma agrupada. Un primeiro grupo recolle as reclamacións formuladas contra a convocatoria de sesións ordinarias plenarias sen respectar o acordo de periodicidade, establecido na sesión constitutiva do concello, ou de reunións dos órganos colexiados sen xustificar a súa urxencia coa finalidade de limitar o prazo hábil para a súa notificación. Citamos os expedientes referidos aos Concellos de Ares (nº 1129); Oroso (4.025); A Pobra de Trives (12.387); e Dodro (números 14.523 a 14.526). Nun segundo, anotamos as reclamacións formuladas pola non inclusión de mocións en sesións ordinarias plenarias. Ares (expediente 1.129) ou Vimianzo (expediente 1.892). Por último, facemos referencia a dous expedientes singulares tramitados ante o Concello de Santiago de Compostela (expediente 4.552/13) e Vimianzo (expediente 5.072/13). O primeiro afecta o cumprimento do principio de estabilidade orzamentaria e sustentabilidade financeira na elaboración, aprobación e execución do orzamento anual. O segundo, expón a problemática do status dos concelleiros non adscritos con referencias ás reiteradas sentenzas de Tribunal Constitucional na materia e, de forma especial, á última 246/2012. 3. Servizos prestados polas corporacións locais A) De infraestruturas locais A capacidade efectiva dos municipios para a prestación de servizos públicos próximos ao cidadán –aqueles tendentes a satisfacer as necesidades básicas da comunidade veciñal- xustifica que a Lei 27/2013, de racionalización e sustentabilidade da Administración local, modificase tanto o ámbito competencial do municipio, cunha nova redacción do artigo 25 da Lei 7/1985 -para que a súa implantación se axuste aos principios de descentralización, eficiencia, estabilidade e sustentabilidade financeira-, como o artigo 26 onde se relacionan aqueles servizos locais, mínimos e obrigatorios, que a administración debe prestar. O citado fortalecemento competencial, é a resposta normativa dada polo lexislador para racionalizar a estrutura organizativa das distintas corporacións locais, coa finalidade de facer viable o principio “unha administración unha competencia”. Con esta directriz, tentaremos distribuír as numerosas queixas que recaen sobre o funcionamento dos servizos municipais. a- Servizo de abastecemento de auga potable a domicilio Estamos en presenza dun servizo mínimo de prestación obrigatoria de conformidade co disposto no art. 26.1.a da Lei 7/85, de bases de réxime local e o artigo 81 da Lei 5/1997, reguladora da Administración local de Galicia. Pero ademais, estamos en presenza dun dereito que a Directiva marco da auga de 2000/60, cualifica de humano por ser a súa prestación esencial para a existencia da vida. As causas xustificativas dos vinte expedientes de queixa tramitados son recorrentes e diversas: modificación municipal da taxa/prezo do servizo de abastecemento de auga, sen autorización da Dirección Xeral de Comercio da Xunta de Galicia; deficiente presión na rede de subministración; mala calidade da auga subministrada que a converte en non potable; facturación excesiva; consumos desproporcionados, ben por lectura errónea do contador ou ben por avarías non verificadas na rede individual de subministración no domicilio. b- Servizo de recollida de lixo e limpeza diaria En catro expedientes tramitados detállanse as reclamacións formuladas contra o funcionamento do servizo en aspectos concretos: horario de prestación; o seu custo; e a existencia de puntos limpos ou depósitos no rural, respecto dos cales os interesados manifestan a súa desconformidade. c- Limpeza de leiras próximas e de accesos a vivendas e edificacións Abrimos neste sector un dobre epígrafe. No concernente á limpeza de leiras próximas á vivenda do reclamante, a motivación de nove expedientes tramitados reside na defensa do medio ambiente, da saúde pública ou do perigo de que se produzan incendios forestais ante a existencia de leiras abandonadas ou con plantacións irregulares. Invócanse con frecuencia os artigos 9.4 e 199.1 da Lei 9/2002, de ordenación urbana e protección do medio rural de Galicia, e 7.d) e 22 da Lei 3/2007, de prevención e defensa contra os incendios forestais en Galicia, para fundamentar un importante número de queixas. En nove expedientes tramitados ponse de manifesto unha inquietude veciñal xeneralizada, situación que se agrava coas dificultades alegadas, nalgúns casos, polos concellos respecto da localización dos seus propietarios. O estudo das referidas queixas ponnos de manifesto a necesidade de establecer uns criterios dirimentes na gradación de responsabilidades. O propietario é o primeiro obrigado a manter o solo natural e, no seu caso, a masa vexetal, nas condicións precisas para evitar a erosión e os incendios, impedindo a contaminación da terra, do aire ou da auga. O problema xorde cando incumpre esa obrigación e hai que acudir á execución subsidiaria dos traballos preventivos. No suposto de leiras urbanas, a competencia municipal é clara. Pero que ocorre coas leiras rústicas? Cando se atopan situadas en franxas de especial protección ou nas redes secundarias de xestión de biomasa (ás que se refire o artigo 21.1.b da Lei 3/2007, hoxe derrogado), e o propietario incumpre coas obrigacións de conservar e limpar a leira, neste caso, impútase aos concellos a súa execución subsidiaria. Estes, con frecuencia, alegan -sobre todo os pequenos municipios- que para o exercicio desa competencia transferida por Lei necesitan de medios técnicos, persoais, e económicos suficientes que a Administración autonómica debe dotar en cumprimento do establecido nos artigos 59 da citada Lei 3/2007, e 331.1 da Lei 5/97, de Administración local de Galicia. No epígrafe de accesos á vivenda, en oito expedientes concluídos reclámase contra o mal estado de conservación da vía ou a súa estreiteza, causas que xeran evidentes dificultades para o tránsito de persoas e de pequenos vehículos. d- Saneamento e depuración Anotamos neste epígrafe un total de doce queixas. A súa motivación reside na insuficiencia dos servizos de mantemento e conservación das redes de sumidoiros e na carencia, nalgúns casos, de estacións depuradoras para o tratamento de augas fecais e residuais. As deficiencias denunciadas e as súas consecuencias no medio ambiente e na actividade preventiva da salubridade pública, aconsellan un esforzo prioritario das administracións públicas implicadas na prestación deste servizo. e- Reparación de vías públicas e iluminación O bo estado das vías públicas e unha iluminación adecuada son factores que contribúen a garantir a seguridade das persoas e dos vehículos que transitan nos núcleos rurais. A necesidade desta dotación tamén resulta notoria en vías interurbanas de tráfico frecuente e en zonas axardinadas, situacións que levan aos interesados a solicitar a construción de beirarrúas e á autorización de vaos. A preocupación descrita explica que neste ano contabilizáronse vinte e cinco queixas, sete máis que no ano 2012 f- Recuperación de espazos libres e camiños públicos Neste período abríronse vinte expedientes de queixa. A maioría denuncia, -coa finalidade de recuperar tramos de camiños, cualificados polos reclamantes como públicos-, actos de invasión ou limitación do seu uso por algún veciño. As cuestións formuladas son múltiples e, con frecuencia, os conflitos sobre a súa natureza traen causa dunha confusión interesada entre o que é un camiño público, unha servidume de paso ou unha serventía. Os doce expedientes de queixa tramitados neste apartado xustifican unha recomendación xeral que, desde este informe anual, diríxese aos concellos para que, en cumprimento dos artigos 32, apartados 1 e 4, da Lei 33/2003, de patrimonio das administracións públicas, 86 do texto refundido da Lei de réxime local, de 1986, e artigos 17 e seguintes do seu regulamento de bens, procedan a rectificar anualmente os inventarios de bens e actualícese o seu patrimonio cun adecuado programa informático que permita exercer as accións de defensa e recuperación do referenciado patrimonio, sen incorrer no que son xa frecuentes procesos xudiciais. Tamén debemos mencionar neste apartado que, do total de expedientes enumerados, cinco presentan como singularidade que os reclamantes denuncian unha ocupación, ao seu xuízo abusiva ou excesiva, polos concesionarios de espazos que destinan a terrazas dificultando o tránsito por beirarrúas e zonas axardinadas. B) Protección civil e outros Contabilizamos un total de dezaseis expedientes, dos cales anotamos pola súa singularidade sete nos que se denuncia un insuficiente estado de conservación de determinados servizos ou de infraestruturas locais, deficiencias que chocan coas normas existentes en materia de prevención de riscos. Tamén debemos sinalar a existencia de edificacións en estado de ruína ou de instalación de guindastres que afectan á seguridade cidadá (expedientes 414/13 e 14.420/13). Por último mencionamos os expedientes relativos a previsións ou obras nos cemiterios municipais de Pontevedra, Nigrán e Rois, así como á falta de medidas respecto de animais soltos. 4. Queixas non admitidas a trámite. Causas xustificativas Examinada a listaxe correspondente computamos un total de cinco reclamacións que non foron admitidas a trámite. En tres expedientes a causa foi a inexistencia dunha actuación administrativa previa que poida ser obxecto de supervisión. Nos dous restantes o carácter anónimo da solicitude ou a falta de pretensión. IV- RESOLUCIÓNS DO VALEDOR DO POBO 1.- Recordatorio de deberes legais dirixido ao Concello de Portas (Pontevedra) o 4 de marzo de 2013 para que, de conformidade co establecido no artigo 78 do Regulamento de Bens das Corporacións Locais, inicie a tramitación de expediente administrativo para adxudicar o aproveitamento das instalacións existentes no edificio municipal de Azucreira, mediante licitación pública (Expediente: Q/2396/12) Ante esta institución, mediante escrito de queixa, compareceu solicitando a nosa intervención XXX, con domicilio en Pontevedra. No seu escrito, esencialmente, indícanos que: “No escrito que recibín de data 10 de xaneiro de 2013 (expediente 2396/12) o Sr. Alcalde de Portas remitía unha dobre información, a primeira datada o 4 de xaneiro de 2013 e a segunda datada o 8 de xaneiro. Na primeira información dise textualmente: "desde a anterior queixa, este Grupo de Goberno está a estudar este asunto, coa intención de proceder á licitación, tanto deste local, como dos demais que se están explotando en todo o Concello, confeccionando unhas bases para o seu estudo con todos os partidos que forman a Corporación, ou no seu caso, outras alternativas legais. Esperamos pois, en próximas datas, reunirnos cos citados grupos para falar sobre este asunto, e conseguir unha solución ao respecto, a cal, comunicaremos a ese Valedor do Pobo". Quero deixar constancia que aínda que nesa comunicación déixese intuír que todos os partidos da Corporación están a participar da confección das bases, iso non é certo. En ningún momento os concelleiros que non forman parte do grupo de goberno tiveron acceso a esas bases e moito menos se lles deu a oportunidade de participar da súa redacción. Tampouco se produciu reunión algunha entre os grupos da Corporación para tratar este asunto. Na segunda información dise textualmente: "... polo presente quero comunicarlle que o pasado 28 de decembro, esta Alcaldía reuniuse con XXX, e entre outros temas, abordouse este en cuestión. Na reunión, falouse da necesidade de regular, entre outros, o local da Azucreira así como os demais teleclub existentes, tentando á vez, solucionar un tema como o dos horarios así como a de venda de alcol". Tamén quero deixar constancia que con esta afirmación o Alcalde de Portas está a terxiversar a realidade. O 28 de decembro de 2012 tiven unha conversación informal co Alcalde de Portas, pero que en ningún caso pódese considerar unha reunión planificada. Non houbo convocatoria nin orde do día. O texto da a entender que eu estou a participar da solución a este problema, e non é certo. Por outra banda, na afirmación anterior déixase entrever ("falouse da necesidade de") que eu estiven de acordo co exposto na conversación, o cal tampouco é certo en absoluto. O Sr. Alcalde unicamente expuxo o seu punto de vista, co cal eu non coincidín” Así mesmo fai constar que no escrito de 10 de xaneiro de 2013, o Alcalde de Portas di textualmente: "esta Alcaldía era consciente de que a cesión do local da Azucreira debíase facer mediante licitación pública". Esta afirmación, ao meu entender, é gravísima porque constata a irregularidade cometida (posiblemente delito doloso). O Alcalde admite os feitos e afirma que era "consciente" de que tiña que mediar licitación pública. Ante estas evidencias, non comprendo a actuación do Valedor do Pobo. Unha denuncia que ten data do 25 de xuño de 2010 segue sen ter resposta a pesar da confesión do propio Alcalde. No primeiro expediente concluíase cun recordatorio de deberes legais pero dábaselle un prazo "tradicional" de 100 días para cumprir a lei e deixar de cometer unha irregularidade. Cumprido sobradamente ese prazo, en lugar de facer novamente o recordatorio de deberes legais, ábrese un novo expediente, dándolle oportunidade novamente ao Alcalde de explicarse e seguir alargando o proceso. Neste novo expediente o Valedor volve dar un novo prazo dun mes, que volve a ser incumprido. Tal e como foi o proceso e a estas alturas, xa pouco confío en que o Valedor poida facer algo ao respecto. Non se se ten competencias suficientes, pero por favor, pido conclúa o expediente o máis axiña posible coa resolución que considere oportuna, pero non dea novos prazos. O Alcalde confesa os feitos e ser consciente deles. Se o Valedor considera, como eu, que isto significa a admisión dun delito, pídolle que actúe, se nas súas competencias está, pero por favor non alargue máis a resolución.” Ante a situación de inactividade da corporación local na resolución solicitada polo concelleiro interesado no expediente de queixa, temos o deber de formular ao Sr. alcalde, de novo e segundo o establecido no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do Valedor do Pobo, o seguinte recordatorio de deberes legais: De conformidade co establecido no artigo 78 do Regulamento de Bens das Corporacións locais de 30 de xuño de 1986, o Concello de Portas debe iniciar a tramitación do expediente administrativo procedente para adxudicar o gozar e aproveitamento das instalacións existentes no edificio municipal de Azucreira mediante unha licitación pública. Namentres tramítase dentro dos prazos legais establecidos, entendemos que debe respectarse a situación fáctica creada, mantendo a prestación regular dos servizos de atención existentes para non prexudicar os intereses dos veciños beneficiados. Resposta do Concello de Portas (Pontevedra): Está pendente de cumprimento. 2.- Recomendación dirixida ao Concello de Ferrol o 11 de marzo de 2013 para que se indemnicen os danos ocasionados nun local propiedade do reclamante por deficiencias na rede de rede de sumidoiros (Expediente: Q/2653/12) Acusámoslle a recepción do escrito asinado polo concelleiro-delegado de economía, facenda, emprego e recursos humanos, de data 27 de febreiro (rexistro de saída nº 6901, do 4 de marzo), en relación co expediente de queixa referenciado. Do citado escrito do Concello de Ferrol, transcríbese o parágrafo último: “Polo exposto infórmase que por Decreto de data 10 de abril de 2012 (acuse de recibo 12 de abril de 2004) remitiuse á entidade EMAFESA o expediente orixinal da reclamación de danos sufridos no local situado na rúa X o día 17 de marzo de 2012. No citado escrito, tamén se require a EMAFESA para que dea cumprida conta a esta Administración (sección de Facenda e Patrimonio) de calquera dilación que se produza no trámite e resolución do devandito expediente e tamén se deu conta do citado Decreto á interesada con data 10 de abril de 2012 (acuse de recibo 12/04/2012)”. I.- Feitos O exame do expediente de queixa en trámite permítenos destacar os seguintes: 1.- …, sufriu o 17 de marzo de 2012 danos nun local da súa propiedade, sito na rúa XX, ocasionados, ao parecer por unha inundación derivada dun atasco na rede de sumidoiros da citada rúa. 2.- O Concello de Ferrol, por Decreto da Alcaldía de 10 de abril de 2012 remitiu o expediente orixinal de reclamación dos danos sufridos á empresa mixta EMAFESA requiríndoa para que procedese a notificar á administración municipal (sección Facenda e Patrimonio) a resolución “Que de fin ao expediente”. 3.- Transcorreron máis de seis meses desde que se iniciou o procedemento e, segundo a comunicación recibida, aínda non se adoptou resolución expresa e motivada sobre o expediente de responsabilidade patrimonial incoado ante ese Concello. II.- Consideracións Primeira.- Silencio administrativo negativo. O artigo 13.3 do Real Decreto 429/1993, en materia de responsabilidade patrimonial das administracións públicas, establece que, transcorridos seis meses desde a iniciación dun procedemento sen recaer resolución expresa, poderá entenderse que a resolución é contraria á indemnización solicitada polo particular. Segunda.- Obrigación da administración de resolver de maneira expresa. O dereito para obter da administración municipal unha resolución sobre a petición formulada impón a esta un prazo máximo para resolver coa finalidade de evitar ás cidadán esperas interminables, so pena de aplicar regras derivadas dun silencio positivo ou negativo. Neste sentido a Lei 30/1992, na súa exposición de motivos sinala o seguinte: “El silencio administrativo, positivo o negativo no debe ser un instituto jurídico normal sino la garantía que impida que los derechos de los particulares se vacíen de contenido cuando su administración no atienda eficazmente y con la celeridad debida las funciones para las que se organizó.” De acordo a este dereito, a administración vén obrigada a responder o cidadán que acode a ela, non dando máis do que pode e debe facer, con todo tampouco menos do que razoablemente pode esperarse e polo menos, debe ofrecer ao cidadán unha resposta directa, rápida, exacta e legal. Obrigación que a xurisprudencia lembra ao sinalar que “a denegación presunta por silencio administrativo é unha ficción xurídica, creada en beneficio do cidadán para permitirse acceder á xurisdición ante a inactividade da administración que, en todo caso, segue estando obrigada a ditar resolución expresa”. (STS de 21 de maio de 2009. F.J. quinto). Por último a administración ten o deber xurídico de cumprir de maneira escrupulosa coas normas que rexen os procedementos, coidando ao máximo de todos tramítelos que constitúen o expediente administrativo, deber que dimana do mandato constitucional do artigo 103 para garantir unha administración eficaz que sirva con obxectividade aos intereses xerais e que actúe con sometemento pleno á lei e ao dereito, sometemento que se articula mediante a suxeición da actuación pública aos procedementos administrativos establecidos por lei e segundo os principios garantidos pola Constitución Española no seu artigo 9.3. En virtude dos feitos e consideracións expostas e no exercicio da facultade conferida a esta Institución polo artigo 32 da Lei 6/1984, formúlaselle a seguinte recomendación: O Concello de Ferrol debe impulsar e axilizar a tramitación do procedemento de responsabilidade patrimonial, incoado a petición de XXX para que se adopte unha resolución expresa e motivada sobre a indemnización de danos solicitada, todo isto en cumprimento do artigo 42.1 da Lei 30/1992, de 26 de novembro de Réxime xurídico das administracións publicas e do procedemento común. Resposta do Concello de Ferrol: Acéptase a recomendación e a empresa mixta EMAFESA obrígase a indemnizar os danos ocasionados con data 23 de xullo de 2013. 3.- Recomendación dirixida ao Concello de Cabanas (A Coruña) o 11 de marzo de 2013 para a protección dun camiño público: (Expediente: Q/748/12) Con data do 22 de marzo (rexistro de saída nº 387) o Concello de Cabanas remítenos o seguinte informe: “En referencia ao expediente Q/748/12 relativo a queixa presenta por XXX, comunícolle que unha vez recibida a denuncia están a recollerse datos sobre a situación posto que este Concello non dispón dun inventario de camiños de titularidade municipal e o inventario de bens municipais está pendente da súa redacción para o que se solicitou axuda á Deputación Provincial. A denuncia presentada pola que se está investigando por parte do concello obedece a un litixio de tempos atrás entre os propietarios sen que se chegase a unha resolución definitiva, pois xa no ano 1978 atópase un escrito de veciños presentado no Concello solicitando a inspección e retirada de cerramento. En relación coa acción investigadora o artigo 46 do Regulamento de Bens das Entidades Locais sinala que poderá acordarse de oficio ou por denuncia de particulares, pero para que se admita a denuncia presentada por particular é preciso que anticipe o importe dos gastos na contía que se estime necesaria que non será menor de 10.000 pesetas nin excederá de 100.000 (artigo 47 do Regulamento de Bens). Visto que o denunciante non reclamou contía algunha e para coñecer si existe algún dereito a favor do Concello sobre o camiño en litixio, inicialmente solicitouse informe da policía local e iniciouse expediente por parte do Concello para determinar se a natureza do ben é municipal ou privada. A tramitación require recoller antecedentes e posible documentación, á parte da que poidan achegar os interesados, realizar informes técnicos a asignar persoal para tal fin; tendo en conta as limitacións deste Concello en canto a persoal e complicación do asunto para resolver, impide unha resolución rápida, estando neste momento coa recollida doutros antecedentes e documentación.” O exame do escrito referenciado e da documentación existente no expediente, permítennos elaborar algunhas consideracións sobre a cuestión debatida: Primeira.- O cerramento do denominado polos veciños reclamantes como camiño público de Carballo de Abaixo, segundo o concello tivo lugar “xa no ano 1978”. Por tanto a reclamación formulada en queixa o 18 de abril de 2012 pon de manifesto, de novo, o que vostedes denominan unha “posible omisión do deber de protección do dominio público”. Segunda.- O concello, neste momento, non presume a titularidade pública do camiño. Por este motivo e á vista da súa denuncia, declara a apertura dunhas dilixencias previas para “recoller antecedentes e posible documentación, á parte de que poidan facer chegar os interesados, realizar informes técnicos e asignar persoal para tal fin”. Terceira.- De conformidade co artigo 46 do Regulamento de Bens (R.D. 1372/1986) o exercicio da acción investigadora pode acordarse, de oficio, pola propia corporación, ou por denuncia dos particulares. Neste último suposto o artigo 47 do Regulamento obriga aos particulares para anticipar o importe dos gastos na contía prevista no citado artigo, requisito non cumprido e que motivou a solicitude dun informe da policía local “e iniciouse expediente por parte do Concello para determinar se a natureza do ben é municipal ou privada”, aspecto xa recollido no informe remitido polo Sr. alcalde o 15 de maio de 2012 (rexistro de saída nº 772). Cuarta.- O procedemento de investigación da titularidade dun camiño, e se é o caso o seu deslinde, ten unha duración que oscila entre os seis e os doce meses (artigo 42.2 da Lei estatal 30/1992, de Réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común e o Anexo I da Lei autonómica 6/2001, de adecuación da normativa autonómica á lei 4/1999). Por tanto, unha actuación municipal iniciada o 15 de maio de 2012 “infórmaselle que este Concello de Cabanas abriu un expediente de investigación sobre a titularidade do camiño ao que se fai referencia” (rexistro de saída nº 772), poñen de manifesto a inactividade material da Administración municipal na resolución da denuncia formulada polos interesados por transcorrer bastante os prazos legais establecidos. Quinta.- Como causas xustificativas desta inactividade administrativa, o concello alega “as limitacións de persoal coas que conta este municipio”; “non dispón dun inventario de camiños de titularidade municipal e o inventario de bens municipais está pendente da súa redacción e para o que se solicitou axuda á Deputación Provincial”; e “a complicación do asunto para resolver”. Estas causas xustificativas poden ser avaliadas polos interesados reclamantes e en función das mesmas adoptar varias solucións: - Facilitar os medios económicos e técnicos precisos coa finalidade de colaborar no procedemento de investigación da titularidade pública do camiño. - Exercer a acción veciñal atribuída aos veciños, no pleno goce dos seus dereitos civís e políticos, polo artigo 68 da Lei 7/1985, BRL e desenvolvida nos artigos 219 a 221 do Regulamento de Organización e Funcionamento Xurídica das Entidades Locais (R.D.2568/1968). - Actualizar os interesados a previsión existente no seu escrito do 18 de abril de 2012 en relación co fiscal especial para urbanismo na Comunidade Autónoma de Galicia. Por parte desta Institución, en virtude do exposto, das consideracións formuladas e no exercicio da función conferida polo artigo 32, estimase procedente facer chegar a ese Concello de Cabanas a seguinte recomendación: Que impulse e axilice a tramitación do expediente de investigación da titularidade do camiño de Carballo de Abaixo coa finalidade de adoptar unha resolución expresa, motivada e notificada aos interesados, no prazo máximo de tres meses, con oferta dos recursos procedentes. Resposta do Concello de Cabanas (A Coruña): Con data 9 de decembro non consta a terminación do procedemento. 4 e 5.- Suxestións dirixidas ao Concello de Melide (A Coruña) o 15 de abril de 2013 para que se garanta o dereito de acceso á información (artigo 77 da Lei 7/1985, reguladora das bases do réxime local- LRBRL) e 14 do regulamento de organización, funcionamento e réxime xurídico das entidades locais – ROF). (Expedientes: Q/152/13 e 337/13) Con esta data remítese aos concelleiros reclamantes a información requirida e facilitada por esa alcaldía, da cal se achega unha fotocopia para o seu coñecemento. Por último e coa finalidade de completar ese dereito á información nos termos explicitados no seu escrito e no exercicio das atribucións conferidas a esta Institución polo artigo 32 da Lei 6/1984, formulámoslle a seguinte suxestión: Nos supostos de acceso autorizado á información e no cumprimento do preceptuado nos artigos 77 da LRBRL e 2 e 14 do ROF debe observarse o prazo establecido de cinco días para ditar unha resolución denegatoria ou favorable fixando, neste último caso, unha data proporcional entre a petición e o exercicio efectivo do dereito de acceso á información. Resposta do Concello de Melide (A Coruña): Aceptada por comunicación de 10 de outubro de 2013. 6.- Recomendación dirixida á Deputación Provincial da Coruña o 15 de abril de 2013 para que se facilite o dereito de acceso á información e documentación elaborada por un servizo provincial e solicitada polo grupo provincial do Bloque Nacionalista Galego (BNG) (Expediente: Q/287/13) Examinados os escritos do portavoz do grupo provincial do BNG da Deputación da Coruña do 13 de febreiro (rexistro de entrada n° 7.019) e a documentación que acompaña, así como a resposta e documentación remitida polo Sr. presidente da Deputación Provincial de data 12 de marzo (rexistro de saída nº 7.723). Elabórase o seguinte Relatorio de Feitos: 1º.- O portavoz do grupo provincial do BNG, con datas do 12 de xaneiro de 2012 e 16 de xaneiro de 2013 solicitou unha copia dos Estudos Económico-Financeiros dos municipios da provincia de ata 50.000 habitantes, nos períodos 2007-2010 e 2008-2011, que foron elaborados con carácter anual polos funcionarios do Servizo de Asistencia Económica aos Concellos da provincia da Coruña. 2º.- O Sr. presidente da Deputación respondeu á petición de acceso á información e documentación dos citados Estudos por escritos de semellante redacción de 25 de xaneiro de 2012 e 24 de xaneiro de 2013, entendendo que non é de aplicación o disposto no artigo 77 da Lei 7/1975 (RBRL) e no artigo 14.1 do Real Decreto 2568/1986, polo que se aproba o Regulamento, funcionamento e réxime xurídico das entidades locais (no sucesivo ROF), pola motivación recollida nos apartados 4, 5 e 6 da súa resolución, que máis adiante se recollen. 3º. Ademais dos escritos referenciados o portavoz do BNG solicitou información sobre o estado de tramitación da súa primeira petición mediante rogo recolleito no acta da sesión ordinaria da Corporación Provincial o 31 de xaneiro de 2012. Así mesmo formulou unha moción que foi incluída, debatida e resolta na sesión de 24 de febreiro de 2012, sendo rexeitada por maioría. 4º.- Con data do 21 de febreiro, o Sr. Valedor ditou resolución de admisión a trámite da reclamación formulada polo portavoz do BNG o 13 de febreiro de 2013, promovendo unha investigación sumaria e informal sobre os feitos expostos no seu escrito de queixa. 5º.- Con data do 11 de marzo do 2013 o Sr. presidente da Deputación respondeu por escrito reiterándose nas resolucións remitidas ao grupo provincial reclamante e achegando a documentación que entendeu procedente. Tendo en conta os anteriores feitos, formúlanse as seguintes Consideracións: Primeira.- O dereito dos cargos electos á participación no ámbito da información e documentación local Ten a súa orixe primitiva no artigo 23 da Constitución Española interpretado pola sentenza TC nº 220/1991, nos termos seguintes: "A norma contida no artigo 23.1 CE resulta inseparable da do articulo 23.2 cando concierne aos parlamentarios (ou membros electivos de entidades locais) en defensa do exercicio das súas funcións xa que iso comporta tamén o dereito mesmo dos cidadáns para participar, a través da institución da representación, nos asuntos públicos." Esta mesma doutrina ratificarase polo TC nas súas Sentenzas 40/2003 (FJ 42) e 169/2009 (FJ 3º). A partir deste marco xurídico básico, o lexislador ordinario procedeu a desenvolver as previsións constitucionais: - A nivel estatal, nos artigos 46.2 letra b) e 77 da Lei 7/1985 de RBRL e nos preceptos normativos contidos nos artigos 14, 15, 16, 84 e 113.1 b) do ROF. - A nivel autonómico nos artigos 226 e 227 da Lei autonómica 5/1997, reguladora da administración local de Galicia e na Lei 9/2002 de ordenación urbanística e protección de medio rural de Galicia e na Lei 1/1995 de protección ambiental da comunidade autónoma de Galicia (artigo 24). - A nivel local a través dos regulamentos orgánicos das corporacións locais e das súas ordenanzas. Por outra banda hai que destacar a interpretación do Tribunal Supremo respecto ao exercicio deste dereito de acceso á información e documentación local coas notas características de ser un dereito de configuración legal (STS de 25 de abril de 2000); instrumental como destaca a Sentenza do Tribunal Supremo de 1 de abril de 2003 (F.J. 32 punto 3) ao declarar que é importante destacar que o acceso á información é un medio esencial e adecuado para o exercicio de funcións públicas. A súa relevancia implica que non se poña meramente en cuestión un problema de transparencia informativa, senón a propia racionalidade do fundamento do sistema democrático e do estado de dereito; é un dereito individual o que non limita a lexitimación que teñen os grupos locais para acceder á información (Sentenza do TSJ de Aragón de 12 de abril de 2006); é un dereito de prestación en canto perfecciónase co acceso efectivo á información e documentación local; é un dereito de acceso igualitario, xa que todos os membros integrantes da Corporación han de contar con iguais posibilidades de acceso ao coñecemento dos asuntos para facilitar a súa participación no proceso de decisión e de control das adoptadas polos órganos de goberno local (STC 32/1985). Por último hai que destacar que esta interpretación non debe ter carácter restritivo. O seu respecto e observancia ha de ser especialmente sensible e rigoroso, debe procurarse sempre un talante interpretativo, extensible e favorable ao seu exercicio. (STS 20-12-2000). De acordo ás manifestacións expostas, a Comisión Ejecutiva de la Federación Española de Municipios y Provincias aprobou, por unanimidade de todos os grupos políticos integrantes, o 15 de decembro de 2009 o código do bo goberno local, que recolle os principios de transparencia e ética pública, xunto a medidas para mellorar a xestión e a calidade da democracia local. Segunda.- Lexitimación do grupo provincial do BNG para acceder á información O dereito de acceso á información e documentación local atribúese a todos os membros das corporacións locais (artigo 77 da LRBRL) tanto a título individual como constituíndo grupos políticos ao amparo do artigo 73.3 do citado texto legal. Estes grupos son, pola súa natureza xurídica, entidades asociativas, creadas polo lexislador ordinario e que contan con sustantividad propia, aínda que non estean inseridos na estrutura básica e complementaria da correspondente organigrama provincial nin que os seus actos sexan susceptibles de ser imputados á entidade local correspondente, como nos lembra o Tribunal Supremo en diversas Sentenzas (8 de febreiro 1994 e 15 de setembro de 1995). En todo caso o recoñecemento da súa constitución, a súa intervención e o control e fiscalización das súas actuacións, nos casos previstos na Lei e na normativa local correspondente, son competencias do Pleno corporativo. Terceira.- Formalización do exercicio do dereito de acceso Normalmente o grupo provincial formaliza a súa petición de acceso á información por escrito, en relación con asuntos concretos especificando os expedientes ou documentos que desexe consultar ou examinar sen necesidade de explicar a finalidade da súa petición (STS de 26 de xuño de 1988 e I5 de novembro de 1999). No suposto sometido á nosa consideración, resulta evidente que o grupo provincial do BNG concretou a súa petición por escrito con dúas variantes. Por unha banda solicitou unha copia dos Estudos Económicos-Financeiros dos municipios da provincia da Coruña nos termos expostos (escritos de 12 de xaneiro de 2012 e 16 de xaneiro de 28I3). Por outra banda someteu á consideración plenaria unha proposta de resolución para que se puxese á disposición dos grupos políticos provinciais o estudo económico-financeiro dos municipios da provincia, referente ao período 2007-2010, así como calquera outro documento que obrase nos servizos da Deputación e que resulte preciso para o desenvolvemento das funcións das deputadas ou deputados provinciais. O fundamento das devanditas peticións atópase tanto na normativa estatal citada como no artigo 226 da Lei autonómica 5/1997, reguladora da Administración local de Galicia. Na primeira parte deste precepto recóllese o dereito de acceso autorizado e nas restantes partes o dereito de acceso libre á información. Respecto a este exercicio, tanto a Deputación como os interesados consideraron que estaban en presenza dunha solicitude de acceso autorizado á información denegada de maneira motivada pola autoridade provincial: - “Este instrumento é de carácter meramente informativo para cada Municipio obxecto de estudo, de tal forma que só cada un deles, de forma individualizada, afecta e interesa, sen que sirva a esta Administración provincial, para a toma de decisións dos seus propios órganos de goberno. - En congruencia co exposto, tendo en conta que cada un dos informes elaborados de forma individualizada para cada municipio (á marxe de que, por cuestións de organización poidan agruparse nun único tomo), non afectan nin inciden na xestión e goberno provincial, tampouco forma parte integrante das funcións de control que os membros da Corporación desempeñan, sobre os órganos desta, de tal modo que, nin sequera tal información é levada a estudo de Comisión Informativa ningunha. - Os informes individualizados remítense a cada Concello, debendo ser tal Administración municipal, único destinatario orixinal destes, a quen deba dirixirse as solicitudes de entrega dos citados informes". Cuarta.- Avaliación da Motivación Formúlase a modo de conclusión na parte final do escrito de información remitido pola Deputación o 11 de marzo nos seguintes termos: 1ª ..... non existe un único estudo económico-financeiro dos municipios da Provincia da Coruña, senón que se realiza un estudo individualizado de cada un dos concellos que delegaron nesta Deputación Provincial a asistencia en materia de contabilidade, nin se trata de documentos da Deputación Provincial, dado que os citados estudos económico financeiros realízanse ao amparo do disposto no artigo 36 da Lei 7/1985, do 2 de abril, de bases de réxime local, no artigo 30.6.b) do Real Decreto lexislativo 781/1986, do 18 de abril, polo que se aproba o texto refundido das disposicións legais vixentes en materia de réxime local e no artigo 113 da Lei 5/1997, do 22 de xullo de administración local de Galicia, que preceptúa que a cooperación na asistencia xurídica económica e técnica a favor dos municipios será prestada polas Deputacións Provinciais..... O exame deste motivo, dentro do contexto da documentación que integra o expediente de queixa, ponnos de manifesto: - Que é un estudo económico-financeiro, non global, senón daqueles municipios que delegaron na Deputación a asistencia en materia económico-contable. - Foi realizado utilizando os medios económicos e persoais adscritos ao servizo de asistencia económica da entidade provincial. - A súa elaboración ten como título habilitante o exercicio dunha competencia propia atribuída ás Deputacións polo artigo 36.1b da Lei 7/1985, BRL. - Procura unha finalidade informativa tanto para a corporación provincial como para os municipios afectados. Neste sentido non podemos esquecer que a asistencia económica-financeira prestada polas Deputacións permite realizar un labor de informe e asesoramento sobre a xestión económica e financeira dos municipios estudados (artigo 114 da Lei autonómica 5/1997), contribuíndo, neste período de crise económica a que os concellos respecten o cumprimento dos obxectivos de estabilidade orzamentaria, de débeda pública e da regra do gasto. - Por último, os citados estudos non están sometidos, en principio, á Lei de protección de datos e de ser veraz a declaración feita polos reclamantes "os medios de comunicación contan con este documento desde finais do ano 2011", observamos que esta referencia recollida no noso escrito de petición de información (de 21 de febreiro) non foi respondida nin desmentido o seu contido pola Deputación Provincial. 2ª.- .... non resulta de aplicación nin o disposto no artigo 77 da Lei 7/I985, de 2 de abril, reguladora das bases de réxime local, nin o artigo 14.1 do Real Decreto 2568/1986, do 28 de novembro..... Esta afirmación entendemos que pode ser sometida a controversia porque os antecedentes, datos e informacións que integran os estudos están inseridos nun expediente administrativo definido de maneira descritiva no artigo 164.1 do R.Ou.F.: "Constitúe expediente o conxunto ordenado de documentos e actuacións que serven de antecedente e fundamento á resolución administrativa, así como as dilixencias encamiñadas a executala." Por tanto os referenciados estudos son un documento provincial, elaborado no exercicio dunha competencia propia e obra en poder dos servizos da corporación. É mais. Este instrumento de carácter meramente informativo para cada municipio, transcende da súa finalidade en canto os datos contidos nos mesmos contribúen a formar un xuízo fundado respecto daqueles acordos provinciais adoptados en materias de distinta natureza: a)- Na aprobación das bases reguladoras do Plan provincial de cooperación ás obras e servizos de competencia municipal (BOP nº 207 de 30 de outubro de2012). Neste período de insuficiencia económica de moitos municipios, os estudos económico-financeiros teñen un valor informativo complementario da enquisa de infraestruturas e equipamento local, na determinación do financiamento dos gastos correntes de concesión dos municipios afectados, nos termos previstos na base 2.B), e por último, nos supostos de subvencións extraordinarias para o mantenimento de servizos locais mínimos e obrigatorios. b) - Na elaboración do informe provincial dos expedientes de dispensa de prestación de servizos municipais obrigatorios (artigo 83.2 da Lei 5/1997). c) - No asesoramento económico-financeiro das Entidades Locais para o cumprimento da información complementaria fixada no apartado 1.2 da Resolución de 1 de marzo de 2013 (B.Ou.E. nº 60). 3ª.- .... nin inciden na xestión e goberno provincial, e tampouco forma parte integrante das funcións de control que os membros da Corporación Provincial teñen sobre a actividade provincial. En termos legais poderiamos modular esta manifestación e concretala no sentido que non resultan precisos para o desenvolvemento da súa función (artigo 77). Estamos en presenza dun concepto xurídico indeterminado que é necesario fixar nos seus límites e contido. Sobre os seus límites pronunciouse o Defensor del Pueblo no seu informe anual de 2007, ao cualificar o dereito de información nos seguintes termos: .... non se trata dun dereito absoluto e o seu límite xeral está determinado pola vinculación da información solicitada ao que sexa necesario para o desenvolvemento da función dos concelleiros, atopándose a súa satisfacción en directa relación coa natureza da información mesma, da materia sobre a que se solicita e coas circunstancias concorrentes. Respecto do seu contido, a xurisprudencia perfilou o concepto de preciso ofrecendo un dobre significado: A expresión precisa pode ser entendida como concreta e individualizada. Neste sentido, a Sentenza do Tribunal Supremo de 3 de xullo de 1995 argumentaba que non se trataba de peticións múltiples, inconcretas e reiteradas, senón dunhas específicas e determinadas peticións, referidas a asuntos concretos, que podían ser atendidas mediante a exhibición dos expedientes concernidos en calquera dependencia municipal, tal como prevé o artigo 16.1 a) do R.O.F., o que en absoluto haberá de determinar o colapso da actividade municipal. Con todo tamén precisa pode significar que sexa necesaria, axeitada e proporcionada para o exercicio dunha determinada función de control e fiscalización da acción do goberno provincial. Por tanto quen debe probar que a información solicitada non é precisa para que o deputado provincial exerza as súas funcións de control e fiscalización, debe ser a administración local que, ao denegala, ten a carga de probar que a finalidade perseguida é contraria á establecida en defensa do dereito de información (Sentenza do Tribunal Supremo 12 de novembro de 1999 FJ 4º). É máis para determinar se é precisa ou non a información solicitada, a administración pública en xeral debe observar o principio de proporcionalidade: Neste sentido destacamos que para comprobar si unha medida restritiva dun dereito fundamental supera o xuízo de proporcionalidade, é necesario constatar si cumpre os tres seguintes requisitos que o condicionan: Se tal medida é susceptible de conseguir o obxectivo proposto (xuízo de idoneidade), si, ademais é necesario no sentido de que non exista outra medida mais moderada para a consecución de tal propósito de igual eficacia (xuízo de necesidade); e, finalmente, si a mesma é ponderada ou equilibrada, por derivarse dela máis beneficios ou vantaxes para el interese xeral que prexuízos sobre outros bens ou valores en conflito (xuízo de proporcionalidade en sentido estrito). (Sentenza do Tribunal Constitucional nº 207/1996, de 16 de decembro). Quinta.- Forma de exercer o dereito de información O artigo 16 do ROF sinala as dúas posibilidades existentes: - A consulta e o exame concreto dos expedientes nas dependencias nas que se atopen. - Ou mediante o libramiento de copias, alternativa limitada aos casos de acceso libre á información ou cando sexan expresamente autorizado polo Presidente da Corporación. A primeira posibilidade debe practicarse no lugar, na forma e cos límites materiais e temporais establecidos no citado artigo 16. A segunda posibilidade, neste caso, foi rexeitada de maneira motivada e mentres non se produza un cambio na lexislación vixente pola doutrina jurisprudencial dominante asentada na Sentenza de casación do Tribunal Supremo, Sala Terceira de 29 de marzo de 2006 (FJ 4º), coas seguintes notas: " (....) a) O núcleo básico do dereito fundamental de participación política inherente ao cargo de concelleiro satisfaise co dereito á información e non comprende un dereito para obter copias da documentación existente na Corporación Local. b) Ese dereito para obter copias deriva da normativa de réxime local antes mencionada e non é incondicionado, pero a súa indebida denegación, cando é procedente, si incide no dereito fundamental de participación política (porque a pesar de que se trata dun dereito non derivado da Constitución senón da normativa infraconstitucional, o certo é que se recoñece como instrumento para exercer o cargo de concelleiro). c) As condicións para reclamar ese dereito de obtención de copia son diferentes segundo o título normativo que sexa invocado: cando se exercite ao amparo dos apartados a) e b) do artigo 15 do ROFRJ/CL, haberá de precisarse o asunto en relación ao cal se piden as copias; e cando o sexa segundo o apartado c) dese mesmo precepto regulamentario, deberá cumprirse coa esixencia de individualización documental que establece os apartados 7 e 8 do artigo 37 da Lei 30/1992. d) Cumpríndose con esas condicións, non poderá esixirse ao interesado que xustifique adicionalmente a utilidade ou conveniencia das copias solicitadas para o desempeño da función de control político que corresponde ao cargo de concelleiro. e) Recae sobre o Concello destinatario da solicitude de copia a carga de xustificar e motivar a súa denegación. Tamén convén engadir que o excesivo, volume da documentación cuxa copia sexa solicitada e a perturbación que a súa expedición ou entrega poida causar no funcionamento da Corporación Local, en razón dos medios de que esta dispoña, será un factor de lexítima ponderación na resolución que haxa de ditarse. Pois non pode esquecerse que asegurar a normalidade daquel funcionamento é un imperativo do principio de eficacia que para a actuación da Administración pública proclama o artigo 103 CE". Conclusión: Os estudos económicos-financeiros de cada un dos municipios de ata 50.000 habitantes da provincia da Coruña correspondentes aos períodos 2007-2010 e 2008-2011, foron elaborados polo Servizo de Asistencia Económica da entidade provincial; no exercicio da competencia propia atribuída polo artigo 36.1.b) da Lei 7/1985 de RBRL; conteñen antecedentes, datos e informes obrantes no devandito servizo e non sometidos en principio á lei de protección de datos; e poden resultar precisos para que os membros da corporación provincial adopten acordos que afecten os concellos seleccionados no exercicio das súas funcións de participación e control. Por estes motivos, entendemos que o portavoz reclamante ten dereito que se poñan á súa disposición os referenciados estudos nos termos previstos no artigo 16 do Real Decreto 2568/1986, polo que se aproba o R.O.F. Respecto á obtención de copias da documentación requirida, ao existir dúas resolucións denegatorias, expresas e motivadas, de 25 de xaneiro de 2012 e 24 de xaneiro de 2013 terían que someter o recoñecemento deste dereito ao órgano competente na orde xurisdiccional contenciosa-administrativo. Con esta finalidade, faise constar que as resolucións ditadas deben completarse ofrecendo ao interesado os recursos procedentes determinando o órgano competente ante o cal deben presentalos e o prazo para a súa interposición, todo isto no cumprimento do disposto no artigo 58 da Lei 30/1992, de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común. Polo motivado e no exercicio da competencia atribuída a esta Institución no artigo 32.1 da Lei autonómica 6/1984, formúlaselle a seguinte proposta de recomendación:. A Deputación Provincial da Coruña debe poñer a disposición do grupo provincial do BNG, os estudos económico-financeiros dos municipios da provincia de ata 50.000 habitantes, correspondentes aos períodos 2007-2010 e 2008-2011, que foron elaborados anualmente polos funcionarios adscritos ao Servizo de Asistencia Económica nos termos establecidos no artigo 16 do Real Decreto 2568/1986, do 28 de novembro. Resposta do presidente da Deputación da Coruña: Non se acepta por resolución da Presidencia de 8 de xullo de 2013. 7.- Recomendación dirixida ao Concello de Santiago de Compostela o 16 de abril de 2013 para que se poida acceder ao salón de plenos do Concello (Expediente: Q/292/13) En cumprimento da resolución de admisión a trámite do expediente referenciado, ditada o 21 de febreiro, esta Institución promoveu unha investigación sumaria e informal, ante o Sr. alcalde do Concello de Santiago, coa finalidade de esclarecer os feitos relatados na reclamación presentada. Reiterado o requirimento de información o día 25 de marzo (rexistro de saída nº 2220), o Sr. alcalde con data 4 de abril (rexistro de saída nº 9880) remítenos o informe da asesoría xurídica que, despois dos antecedentes e das consideracións xurídicas procedentes, finaliza coa conclusión que se transcribe: “Á vista do anteriormente exposto, debemos concluír dicindo que debe garantirse a entrada no Salón do Pleno da cidadanía, ou adoptar os medios necesarios para que as deliberacións poidan chegar ao maior número posible de veciños e veciñas, non podendo negarlle a entrada agás que, pola maioría absoluta, acórdese o segredo das deliberacións e votacións por afectar o asunto concreto dese Pleno ao dereito á honra, á intimidade persoal e familiar e á propia imaxe dos cidadáns. Os Plenos son totalmente públicos, coa excepción anteriormente exposta, polo que segundo di o Tribunal Supremo, calquera xénero de limitación ou censura na obtención da información convértese nunha conculcación dos principios informadores dos dereitos de información, e participación dos cidadáns no ámbito político e administrativo.” O citado informe, ao noso entender, destaca o réxime xurídico de acceso ás sesións plenarias establecido no artigo 70.1 da Lei 7/1985, reguladora das bases do réxime local (RBRL), artigo 253 da lei 5/1997, reguladora da administración local de Galicia e no artigo 88 do Real Decreto 2586, polo que se aproba o Regulamento de organización, funcionamento e réxime xurídico das Entidades locais (ROF). Por outra banda hai que ter en conta a interpretación e aplicación feita pola xurisprudencia en relación con este dereito de asistencia do público ás sesións plenarias, recollido nas Sentenzas do Tribunal Superior de Xustiza de Galicia (6-07-1990); de Castela e León (20-01-2000) e Estremadura (29-6-2009). En mérito ao explicitado, as sesións plenarias son públicas, salvo os supostos taxados no artigo 70 da Lei 7/1985. Por tanto, os impedimentos ou limitacións de asistencia fundadas na falta de aforamento suficiente no salón de plenos, deben basearse nun procedemento obxectivo, que evite arbitrariedades ou discriminacións e que para ser lexítimos deben respectar os requisitos adoptados nun acordo corporativo xeneral ou no Regulamento orgánico, como son: estar debidamente motivados, ser obxecto da necesaria publicidade e cunha antelación suficiente para o seu debido coñecemento polos posibles interesados; non incluír criterios para a selección dos peticionarios que se poidan entender como discriminacións; e aplicarase de forma que supoñan a menor restrición posible ao exercicio do dereito de acceso e polo tempo estritamente indispensable. Polo motivado e no exercicio das funcións atribuídas a esta Institución polo artigo 32 da Lei autonómica 6/1984, formúlase ao Concello de Santiago de Compostela a seguinte recomendación: Debe garantirse aos cidadáns o exercicio do dereito de libre acceso ás sesións plenarias públicas, excepto nos supostos expresamente taxados no artigo 70 da Lei 7/1985, do 2 de abril de Bases de Réxime Local. No suposto de limitacións derivadas da falta de aforamento suficiente do salón de Plenos, estas deben fundarse nun procedemento obxectivo que evite arbitrariedades ou discriminacións e compensarse coa utilización de “sistemas de megafonía, circuítos de televisión ou redes de comunicación tales como internet” (artigo 54.2 do Regulamento orgánico municipal aprobado o 27-12-2007 e publicado no Boletín Oficial da Provincia do 31 de xaneiro de 2008). Resposta do Concello de Santiago de Compostela: Aceptada por escrito de 4 de abril de 2013. 8.- Recomendación dirixida ao presidente da Deputación Provincial da Coruña o 6 de xuño de 2013 para que facilite o dereito de acceso á información (Expediente: Q/287/13) Finalizado o prazo de presentación de alegacións á proposta de recomendación formulada por esta Institución no expediente de queixa Q/287/13, en aplicación do disposto no artigo 84 da Lei 30/1992, de réxime xurídico das administracións publicas e do procedemento administrativo común, foi rexistrada a asinada polo Sr. presidente da Deputación Provincial da Coruña co numero de entrada 1981 e data 7 de maio. No seu escrito entende que a proposta de recomendación feita por esta Institución non se axusta a dereito e fundamenta a súa declaración en seis alegacións, que no seu conxunto, non desvirtúan o cerne da nosa argumentación: - Que é un estudo económico-financeiro, non global, senón daqueles municipios que delegaron na Deputación a asistencia en materia económico-contable. - Foi realizado utilizando os medios económicos e persoais adscritos ao servizo de asistencia económica da entidade provincial. - A súa elaboración ten como título habilitante o exercicio dunha competencia propia atribuída ás Deputacións polo artigo 36.1 b) da Lei 7/1985, BRL. Por tanto a vinculación do devandito estudo aos servizos da Deputación ten un dobre apoio: O título habilitante do artigo 36.1 b) da Lei 7/1985, de BRL, e o acto expreso de delegación daqueles municipios que se acollen á asistencia da Deputación Provincial en materia de contabilidade. Tampouco podemos compartir a posición exposta de que o estudo ten un carácter meramente informativo e que non afecta nin incide na xestión e no goberno provincial. Fronte a esta alegación debemos poñer en valor que o referenciado estudo é un documento provincial, elaborado no exercicio dunha competencia propia, obra no poder do servizo de asistencia económica, e a súa finalidade transcende porque os datos contidos nos mesmos contribúen a formar un xuízo baseado respecto a aqueles acordos provinciais que se poidan adoptar en materias de distinta natureza: - Na aprobación das bases reguladoras do Plan provincial de cooperación ás obras e servizos de competencia municipal (BOP nº 207 de 30 de outubro de 2012). Neste período de insuficiencia económica de moitos municipios, os estudos económico-financeiros teñen un valor informativo complementario da enquisa de infraestruturas e equipamento local, na determinación do financiamento dos gastos correntes de concesión dos municipios afectados, nos termos previstos na base 2.B), e por último, nos supostos de subvencións extraordinarias para o mantemento de servizos locais mínimos e obrigatorios. - Na elaboración do informe provincial dos expedientes de dispensa de prestación de servizos municipais obrigatorios (artigo 83.2 da Lei 5/1997, reguladora da administración local de Galicia). - No asesoramento económico-financeiro das entidades locais para o cumprimento da información complementaria fixada no apartado 1.2 da Resolución de 1 de marzo de 2013 (B.Ou.E. nº 60). Por outra banda, esta Institución recoñece e defende a autonomía local. Nos seus informes anuais e nas resolucións ditadas en relación cos concellos ten a gala ser unha defensora da autonomía local, recoñecida constitucionalmente, que goza dunha garantía institucional que protexe o dereito da comunidade local para participar, a través de órganos propios, no goberno e administración dunha parte importante dos asuntos públicos, no marco da lei, baixo a súa propia responsabilidade e en beneficio dos seus habitantes, (artigo 3.1 da Carta Europea de 15 de outubro de 1985). É máis. Se en función das alegacións formuladas tivésemos o menor indicio que, facilitando o acceso ao exame e consulta do estudo económico-financeiro elaborado, rompese a citada garantía constitucional, seriamos os primeiros en opoñernos á citada posición. Con todo de ser certa a reclamación feita polos reclamantes de que os medios de comunicación xa contan con este documento desde finais do ano 2011, temos que lembrar que esa administración facilitou a súa publicidade e difusión. Transcendeu á opinión pública mediante o concurso dos citados medios e se aqueles tiveron a ocasión de coñecelo, a través dos servizos provinciais, parece congruente que os deputados teñan, polo menos, o mesmo dereito a examinalos e consultalos Polo motivado e no exercicio da competencia atribuída a esta Institución no artigo 32.1 da Lei autonómica 6/1984, formúlaselle a seguinte recomendación: A Deputación Provincial da Coruña debe poñer a disposición do grupo provincial do BNG, para o seu exame e consulta, os estudos económico-financeiros dos municipios da provincia de ata 50.000 habitantes, correspondentes aos períodos 2007-2010 e 2008-2011, que foron elaborados con carácter anual polos funcionarios adscritos ao Servizo de Asistencia Económica nos termos establecidos no artigo 16 do Real Decreto 2568/1986, de 28 de novembro. Resposta do presidente da Deputación da Coruña: Non se acepta por escrito de 8 de xullo de 2013. 9.- Suxestión dirixida ao Concello de Santiago de Compostela o 20 de xuño de 2013 para que se arbitren medios áxiles e gratuítos para que poidan os solicitantes xustificar que non exceden os niveis de ruídos permitidos (Expediente: Q/601/13) Acusámoslle a recepción do seu escrito de data 25 de abril (rexistro de saída nº 11725) en relación co expediente de queixa Q/601/13. Unha vez examinado o contido do seu informe, verificamos que o Concello lembra á organización convocante da reunión ou da manifestación que, de utilizar megafonía, cúmprase co procedemento e niveis de ruídos establecidos no artigo 13 da Ordenanza Municipal de Ruídos e Vibracións. Por tanto o cerne da cuestión sometida a debate é a publicidade megafónica utilizada polas plataformas sindicais, culturais ou sociais para difundir a convocatoria de reunións e manifestacións nas vías públicas de Santiago de Compostela. Pola súa conexión co tema sometido á nosa consideración, debemos lembrar a Sentenza do xulgado do contencioso administrativo nº 1 de Santiago de Compostela de data 22 de marzo de 2013, acompañada a este expediente de queixa. No seu Fundamento Terceiro, parágrafos cinco e seis, dinnos o seguinte: “Si ben é certo que o exercicio de calquera dereito fundamental, que non é absoluto, ten limitacións derivadas da colisión con outros dereitos, estas limitacións deben ser proporcionadas. Neste caso, estando en xogo a contaminación acústica , o primeiro límite xa era a propia Ordenanza Municipal que aínda que prohibe por unha banda a publicidade megafónica, pero doutra banda contempla a posibilidade da súa autorización en horario diúrno e con límites que non perturben a normal tranquilidade cidadá cando concorren obxectivos de interese social e sen ánimo de lucro. A resolución administrativa de 5.11.12 denega a súa autorización despois dunha mera cita de disposicións legais, sen xustificar a negativa. No informe xurídico e resolución de 8.11.12 concede un prazo de 10 días para que acredite a actora, antes da súa utilización, que dita fonte sonora atópase dentro dos límites de ruído permitidos na Ordenanza, esixencia que parece un tanto complicada de xustificar a priori á vista do contido da Ordenanza, sendo o máis razoable a esixencia de limitacións proporcionadas (en función de duración, decibeis, horario, zona, etc...) e que só en caso de incumprimento, habería lugar a adoptar as medidas oportunas.” A doutrina mantida está en conexión cunha dilatada xurisprudencia que considera a liberdade de expresión e os dereitos de reunión e manifestación como liberdades preferentes pola súa estreita conexión co pluralismo político e social e que só poden limitarse por razóns fundadas e de carácter excepcional. Esta fundamentación non se aprecia neste caso xa que a invocación pola sentenza municipal do artigo 13 da Ordenanza municipal de ruídos, vibracións.... en concordancia co artigo 5 da Ordenanza municipal de publicidade estática e dinámica “impón unha condición previa un tanto difícil ou case imposible de cumprimentar”. Polo motivado e no exercicio das facultades previstas no artigo 32.1 da Lei 6/1984, esta Institución formula a seguinte suxestión: Que mentres non se modifique ou revise o artigo 13 da Ordenanza municipal de ruídos en relación co artigo 5 da Ordenanza municipal de publicidade estática e dinámica para establecer unhas limitacións proporcionais en función da duración, horario e zonas sensibles aos niveis de decibeis establecidos en relación coa convocatoria de reunións e manifestacións, arbítrense mecanismos agiles e gratuítos para que os convocantes poidan xustificar que non excederán os niveis de ruídos permitidos. Resposta do Concello de Santiago de Compostela: Non acepta a suxestión por resolución de 1 de xuño de 2013. 10.- Recordatorio de Deberes Legais dirixido ao Concello de Santiago de Compostela o 11 de outubro de 2013 para que se cumpran os obxectivos de estabilidade orzamentaria, da regra de gasto e de débeda pública (Expediente: Q/4552/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de XXX, na súa condición de concelleira e portavoz do grupo municipal socialista do Concello de Santiago de Compostela, referente á liquidación dos orzamentos dos anos 2012 e 2013. ANTECEDENTES: I .- No noso requirimento de 2 de setembro, remitimos ao Concello de Santiago a denuncia formulada polo concelleiro e portavoz do grupo municipal socialista, XXX, así como a documentación achegada, todo isto o 22 de xullo. Posteriormente admitiuse a trámite outro escrito de rectificación de 24 de xullo que foi transcrito e remitido ao concello. II.- O estudo da documentación recibida motivou a resolución desta Institución de admisión a trámite da queixa e a súa remisión ao Concello de Santiago para que obter unha información expresa, razoada e conforme sobre os seguintes incumprimentos denunciados: - A liquidación orzamentaria correspondente ao ano 2012 non recolle unha imaxe fiel da realidade económico-financeira do Concello de Santiago, por non axustarse o seu contido á lexislación vixente - Falta de explicación respecto das alegacións formuladas o 22 de maio de 2013 á aprobación inicial do orzamento municipal de 2013 e individualizadas no exponendo número 2 do seu escrito inicial de queixa; non xustificación da súa aprobación definitiva fose do prazo establecido e en xeral non axustarse a súa tramitación e estrutura ao disposto nos artigos 168.4 e 170.2 do texto refundido de facendas locais de 2004, así como á Orde EHA 3565/2008. - Advertencia de incumprimento do obxectivo de estabilidade orzamentaria (artigo 19 da Lei 2/2012). - Insuficiencia de crédito para que o Concello preste os servizos municipais básicos na poboación que habita no seu rural. - Inobservancia do principio de prudencia orzamentaria recollido no Plan Xeral de Contabilidade Pública 94. - Recoñecemento pendente de débedas a acredores a 31 de decembro de 2012, con incumprimento da orde de prioridade de gastos e deberes contraídos nos exercicios económicos anteriores. - Inobservancia dos principios orzamentarios de universalidade, de orzamento bruto e de estabilidade orzamentaria (artigo 65 do texto refundido da Lei de facendas locais de 2004). - Omisión de créditos para o pago de intereses de demora. - Infracción do límite de gasto non financeiro para o exercicio 2013 e da regra de gasto. - Por último incumprimento do plan de axuste, aprobado pola Corporación Municipal o 30 de marzo de 2012. III.- O Concello, na data anteriormente anotada, entregou no rexistro desta Institución unha ampla información integrada por 7 documentos cos correspondentes informes sobre os incumprimentos denunciados. CONSIDERACIÓNS XURÍDICAS: Primeira.- Liquidación do orzamento de 2012 e o plan de axuste. 1.- Examinada a citada liquidación ao amparo do disposto nos artigos 191 a 193 do texto refundido da lei reguladora de facendas locais, nº 2/2004, de 5 de marzo (en diante TRLRFL); os artigos 89 a 105 do Real Decreto 500/1990; a Lei Orgánica 2/2012, de estabilidade orzamentaria e sustentabilidade financeira, observamos que, - Desde a súa vertente formal, cumpríronse os requisitos establecidos de ser formada pola intervención municipal, co informe do interventor xeral, e aprobada polo Sr. alcalde antes do 1 de marzo de 2013. Así mesmo ordenouse a dación en conta ao Pleno municipal na primeira sesión a convocar e tamén a remisión de copia á administración do Estado e da Comunidade autónoma de Galicia (achégase Decreto da alcaldía de 27 de febreiro de 2013). - Desde o punto de vista material reflicte os estados demostrativos de execución dos ingresos e gastos totais da entidade local, ao longo de 12 apartados que integran o informe do Sr. interventor xeral do municipio. De forma concreta no seu apartado IX (Remanente de Tesourería) relaciona os dereitos pendentes de cobro ao final do exercicio (Letra A) e os deberes pendentes de pago ao fin de exercicio (Letra B). 2.- Por último no apartado XIII (Liquidación e plan de axuste), o Sr. interventor acredita que, na sesión que tivo lugar o 30 de marzo de 2012, aprobouse o plan de axuste, que se atopa en execución (páxinas 76 e 77 do citado informe que non se transcriben por obrar en poder do reclamante). Segunda.- Tramitación e aprobación do orzamento municipal para o ano 2013. Na reclamación presentada destácase a carencia dunha explicación respecto das alegacións formuladas o 22 de maio de 2013 á aprobación inicial do Orzamento municipal de 2013 e individualizada no exponendo nº 2 do seu escrito de queixa. Respecto das alegacións formuladas polos concelleiros, consta no expediente o informe do secretario xeral e director da asesoría xurídica, de data 29 de maio de 2013, no que senta as seguintes conclusións: “Primeira.- Non procede a interposición de recurso de reposición contra a aprobación inicial do Orzamento. Contra a aprobación definitiva procederá directamente recurso contencioso-administrativo. Segunda.- Tanto os concelleiros, individualmente considerados, como os grupos políticos do Concello, carecen a xuízo do que subscribe e desde o punto de vista dunha boa técnica xurídica, de lexitimación para presentar reclamacións contra os orzamentos inicialmente aprobados, na fase de exposición ao público do mesmo”. No que incumbe á obrigación de aprobación definitiva do orzamento municipal ordinario dentro do prazo establecido polo artigo 169.2 do TRLRFL, se procedemos a consultar a estatística anual e os informes do Consello de Contas de Galicia chegaremos a contabilizar con facilidade o número real de concellos da nosa comunidade que os teñen aprobados antes do 31 de decembro do ano anterior. Nesa realidade inciden non só factores intrínsecos das corporacións municipais para articular un calendario de cumprimento, senón tamén factores extrínsecos, económicos-financeiros e orzamentarios que condicionan a determinación dos estados de ingresos e gastos orzamentarios. Neste sentido hai que lembrar o artigo 3 da Lei 2/2012, de estabilidade orzamentaria e sustentabilidade financeira en canto establece que a elaboración, aprobación e execución dos orzamentos e demais actuacións que afecten os gastos e ingresos dos distintos suxeitos comprendidos no ámbito de aplicación desta Lei, realizarase nun marco de estabilidade orzamentaria, coherente coa normativa europea. Por último e respecto da falta de axuste da tramitación e estruturación orzamentaria ao disposto no TRLRFL e á Orde EHA 3565/2008, temos que invocar as conclusións contidas no informe do secretario xeral do Concello de 8 de abril de 2013 que se reproducen a continuación: “I.- Tal como xa se puxo de manifesto no informe emitido por esta Asesoría Xurídica con data de 26 de marzo de 2013, e sen prexuízo do que o Sr. Interventor interprete, ao amparo das funcións que a lexislación vixente resérvalle en relación co presente expediente, considérase que as suxestións formuladas pola Sra. Concelleira, en harmonía co informado pola Intervención Municipal a través do informe de data 13 de marzo de 2013, axústanse á legalidade vixente. II.- Do informe emitido polo Sr. Interventor con data 5 de abril de 2013 por quen subscribe considéranse emendadas as deficiencias detectadas no citado informe de data 13 de marzo de 2013. III.- En consecuencia por esta Asesoría Xurídica, e desde o punto de vista procedimental e xurídico, INFÓRMASE FAVORABLEMENTE o expediente de ORZAMENTOS MUNICIPAIS 2003 procedendo, en consecuencia, o impulso do mesmo para o seu sometemento á Xunta de Goberno Local en primeira instancia, e posterior tramitación ante o Pleno da Corporación previa convocatoria da preceptiva Comisión Informativa.” En leste mesmo sentido pronúnciase o Informe da asesoría xurídica da Deputación Provincial da Coruña de 9 de abril de 2013, páxina 8, que se transcribe: “Desde un punto de vista formal, os trámites do procedemento expóñense detalladamente no Informe do Secretario Xeral do Pleno, de 26/03/2013. Na medida en que se cumprimentou todos eles, contendo ademais, o expediente, a documentación íntegra legalmente esixida, non existirá obstáculo algún neste aspecto formal. Respecto ao contido do Orzamento, por unha banda, corrixíronse os erros en que incorría o informe económico-financeiro, sinalados dun modo xenérico polo Interventor, nos seus informes de 13/03/2013 e 01/04/2013; doutra banda, a pesar de non ser necesario, por tratarse de subxectivas consideracións e recomendacións respecto da forma de elaborar e estruturar o Orzamento, foron atendidas e incorporadas aquelas a o Proxecto, polo que, tampouco desde esta perspectiva existe obstáculo algún. En calquera caso, non se poden esquecer as propias palabras do Interventor municipal, cando delimita o obxecto do informe, “debendo versar sobre o contido do propio expediente nunha análise global do mesmo, abordando o procedemento e a competencia para a súa aprobación, particularmente verificar o cumprimento da estabilidade orzamentaria e o equilibrio orzamentario, así como a consignación dos ingresos afectados ope legis”. Pois ben, estando completo o expediente, coa documentación anexa, non existindo vicios de competencia ou procedemento, verificando o cumprimento da estabilidade e equilibrio orzamentario, así como a consignación de ingresos afectados, resulta suficiente para entender que o Orzamento se axusta á legalidade. A feixes, se temos en conta que o propio Interventor recoñece que se corrixiron os erros e atendido as observacións que realizou no seu informe, non cabe dúbida algunha de que non existe obstáculo algún para continuar coa tramitación do Orzamento”. Terceira.- Incumprimento do obxectivo de estabilidade orzamentaria A Lei orgánica 2/2012, de estabilidade orzamentaria e sustentabilidade financeira, así como a Lei orgánica 4/2012 (que introduce algunhas modificacións) configuran a estabilidade orzamentaria como a situación de equilibrio ou superávit estrutural. Na mesma liña o artigo 4.2 establece que se entenderá por sustentabilidade financeira a capacidade para financiar compromisos de gasto presentes e futuros dentro dos límites de déficit e débeda pública, conforme ao establecido por esta Lei e a normativa europea.” En cumprimento da normativa citada, intégrase no expediente remitido un amplo informe do interventor xeral de 14 de marzo de 2013 no que se declara que o Concello cumpriría co obxectivo de estabilidade orzamentaria para o período 2013-2015. Para acreditar esta afirmación transcríbense as seguintes conclusións: Da definición legal dedúcese que o obxectivo que persegue a normativa reguladora da estabilidade orzamentaria é que os investimentos e os gastos correntes deben ser atendidos con ingresos non financeiros; por tanto os recursos procedentes do endebedamento haberán de financiar por regra xeral adquisicións de activos financeiros ou amortización de pasivos financeiros. Por conseguinte, o grupo local do Concello de Santiago de Compostela, cumpre o obxectivo de estabilidade orzamentaria concretado, na fase de aprobación do orzamento, a través do déficit “cero” para os Orzamentos das Entidades locais durante o período 2013-2015. Así mesmo a sociedade mercantil TUSSA en canto ente de mercado, cumpre o obxectivo de estabilidade orzamentaria. O presente informe emítese como xa se indicou anteriormente en cumprimento do disposto no apartado segundo do artigo 16 do Regulamento de desenvolvemento da Lei de Estabilidade Orzamentaria na súa aplicación ás Entidades locais, aprobado por Real Decreto 1463/2007, de 2 de novembro. Cuarta.- Insuficiencia de crédito para prestación de servizos municipais básicos para a poboación que habita no rural do concello No informe económico-financeiro redactado o 8 de febreiro de 2013 pola directora da área de facenda e control do gasto -que se integra no proxecto de orzamento municipal para o exercicio 2013- expóñense no que afecta o incumprimento denunciado o seguinte: a) As bases utilizadas para a avaliación dos ingresos e das operacións de crédito previstas. b) Suficiencia dos créditos para atender o cumprimento das obrigacións esixibles e os gastos de funcionamento dos servizos. c) E, en consecuencia, a efectiva nivelación de orzamento. Así mesmo na folla nº 6 declárase que a estrutura orzamentaria adoptada polo proxecto de orzamentos obxecto deste Informe, axústase ao disposto na Orde do Ministerio de Economía y Hacienda EHA/3565/208, de 3 decembro pola que se aproba a estrutura das Entidades Locais, ditada en cumprimento do establecido no artigo 167 de TRLRFL; no estado de gastos emprégase a clasificación orgánica, configurada como potestativa na citada norma; a clasificación por programas (antiga clasificación funcional), preséntanse a nivel subprograma (cinco díxitos) e a económica a nivel de partida (cinco díxitos). Por último, na folla 34 recóllese a seguinte manifestación: “en consecuencia coas previsións que anteriormente quedan expresadas, dedúcese a suficiencia dos créditos para atender o cumprimento das obrigacións esixibles e os gastos de funcionamento dos servizos”. Desde esta Institución e ante a imposibilidade técnica de examinar os estados de gastos destinados á cobertura e financiamento da prestación de servizos básicos no rural, carecemos de elementos de xuízo para compartir o incumprimento denunciado desta obrigación, recollida con detalle no artigo 81 da Lei 5/1997, de 22 de xullo, reguladora da administración local de Galicia. O normal será que poida detectarse o incumprimento denunciado a medida que se execute o programa de investimentos do programa económico de 2013 e unha vez avaliadas e seleccionadas as necesidades expostas polos usuarios dos diferentes servizos. Será o momento de cadrar os créditos consignados e consolidados nas diferentes partidas de forma que se realice un seguimento periódico da execución orzamentaria; factores todos eles que permitirán avaliar a existencia ou non da deficiencia anunciada. En todo caso esta é unha función atribuída pola lexislación autonómica ao Consello de Contas de Galicia como órgano de fiscalización das contas e da xestión económica-financeira e contable do sector público da comunidade autónoma, entre elas das súas entidades locais (artigos 1.1 e 2.b) da Lei 6/1985. Quinta.- Inobservancia do principio de prudencia orzamentaria Na exposición de motivos da O. 2/12, ao comentar este punto na parte última do capítulo III da citada lei, lembra que se contemplan os informes sobre cumprimento dos obxectivos de estabilidade orzamentaria, de débeda pública e da regra de gasto. Informarase sobre o cumprimento dos obxectivos tanto nos proxectos de Orzamento, como nos Orzamentos iniciais e na súa execución. A verificación do cumprimento nas fases previas á execución permitirá unha actuación preventiva en caso de risco e a adopción, se fose necesario, de medidas de corrección”. Para verificar o cumprimento deste principio de prudencia resulta de obrigada lectura o informe de avaliación sobre cumprimentos e obxectivos de estabilidade orzamentaria redactado polo interventor xeral o 14 de marzo de 2013, así como os XII anexos incorporados ao Informe económico-financeiro redactados polos responsables das distintas áreas e, dunha maneira especial, o informe de tesourería sobre a evolución dos ingresos nos últimos exercicios económicos e o Plan de inspección tributaria para o ano 2013. Certo é que todas as administracións públicas deben presentar equilibrio ou superávit no momento da aprobación dos seus orzamentos, sen que poidan incorrer en déficit estrutural. Tamén pode ser certo que algunhas previsións de ingresos poidan devir desfasadas, como acontece coa partida correspondente ao Estatuto da Capitalidade, onde se destaca un desfasamento entre a cantidade prevista como ingreso coa efectivamente ingresada no último exercicio. Con todo, de producirse estas desviacións na evolución da execución orzamentaria posterior, terán que ser corrixidas adoptando algunhas das medidas previstas no artigo 20 da Lei 2/2012. Sexta.- Inobservancia dos principios orzamentarios de universalidade, de orzamento bruto e estabilidade orzamentaria (artigos 165 TRLRFL) Para garantir o cumprimento destes principios obsérvase, ao longo da tramitación do proxecto de orzamento para o exercicio 2013, unha dialéctica permanente entre a responsable da súa elaboración e o interventor xeral, que se reflicte por unha banda, nos sucesivos informes de Intervención de 13 e 14 de marzo e 1 e 5 de abril, e, por outra, na correlativa aceptación das recomendacións e suxestións formuladas, introducindo as correspondentes modificacións no Informe económico-financeiro, no estado de consolidación do orzamento (orzamentos de TUSSA, INCOLSA, Auditorio de Galicia, disolución de EMUVISSA....) e nas bases previstas para a súa execución. O citado proceso finaliza co Informe do Sr. interventor do 5 de abril destacando que os sucesivos informes periódicos emendaron os erros existentes no estudo da consolidación orzamentaria nos seguintes termos: Incorpórase agora un informe en relación a este último extremo, que será obxecto de consideración por esta Intervención Xeral con ocasión da emisión dos informes periódicos en relación ao seguimento da execución do Plan de Axuste e un novo estado de consolidación dos orzamentos que integran o xeneral onde se aprecia que os erros advertidos en informes anteriores foron obxecto de emenda, debendo facerse extensible a citada corrección a todos aqueles documentos do expediente que puidesen verse afectados polo erro agora salvado a través do novo estado de consolidación que se remite a esta Intervención e que deberá ser así mesmo incorporado ao expediente do proxecto de orzamento para o ano 2013 CONCLUSIÓNS: Primeira.- De carácter xeral En cumprimento do disposto no artigo 1.3 da Lei 6/1984, esta Institución supervisou a actividade da administración local requirida nos aspectos parciais das reclamacións económico-financeiras e orzamentarias formuladas polo titular do expediente de queixa. A citada supervisión foi primordialmente formal observando que os actos administrativos, adoptados sobre a tramitación e aprobación da liquidación do orzamento ordinario de 2012, na aprobación inicial e na posterior tramitación do orzamento ordinario para o exercicio 2013, sometéronse á lexislación vixente. Para elaborar o noso criterio formal e global respecto ao contido da reclamación presentada, tívose en conta tanto a documentación recibida como os informes dos servizos xurídicos-económicos e financeiros da corporación, as cales pola súa formación, experiencia e asunción de responsabilidade presúmense de oficio axustados a dereito. Desde o punto de vista material, non podemos esquecer a competencia técnica doutros organismos e institucións para pronunciarse sobre cuestións que alcanzan aos campos económico, contable, financeiros e orzamentarios. Neste punto hai que lembrar: - A competencia do Consello de Contas de Galicia como órgano de fiscalización das contas e da xestión económico-financeira e contable do sector público de Galicia e da Consellería de Facenda da Comunidade Autónoma. - As atribucións conferidas pola lexislación vixente ao Ministerio de Hacienda y Administraciones Públicas del Estado ao cal lle corresponde garantir, a través da súa intervención, os principios de estabilidade orzamentaria e sustentabilidade financeira adoptando as medidas preventivas, correctivas e coactivas fixadas na Lei Orgánica 2/2012. Por tanto consideramos que o estudo de maneira individualizada dalgunha das irregularidades de contido material denunciadas polo interesado, debería elevalas ás administracións públicas autonómica e estatal citadas para o seu control e fiscalización. Segunda.- Liquidación do orzamento común do exercicio 2012 Formada a citada liquidación por intervención, co informe favorable do Sr. interventor, e integrada polos estados sinalados no apartado 2 da Lei 191 do TRLRFL, foi aprobada polo Sr. alcalde-presidente en tempo e en forma por Decreto da alcaldía de 27 de febreiro de 2013. Por tanto entendemos que a súa aprobación e traslado ás administracións públicas autonómica e estatal axústase á legalidade vixente (artigo 193.5 do TRLRFL) e presumimos que ofrecen unha imaxe fiel da realidade económica e financeira do Concello de Santiago ao final do exercicio económico de 2012. Terceira.- Plan de axuste do ano 2012 Foi aprobado pola Corporación Municipal na Sesión de 30 de marzo de 2012 para os efectos previstos no artigo 7 do Real Decreto Lei 4/2012, no que se especificaban os deberes de información e os procedementos necesarios para establecer un sistema de financiamento de pagos pendentes aos provedores da entidade local. Con esta finalidade, concertouse unha operación de crédito por un importe total de 12.733.132,47 euros. Sobre a execución deste plan e tendo presente os informes emitidos polo Sr. interventor xeral, consideramos que a súa execución axustouse ao procedemento previsto na Disposición Adicional primeira da O 2/2012, de estabilidade orzamentaria e sustentabilidade financeira. Cuarta.- Procedemento de aprobación do orzamento municipal ordinario para o exercicio 2013 Salvado o desfasamento temporal denunciado -debería estar aprobado antes do 31 de decembro do ano anterior, segundo o artigo 169.2 TRLRFL-, a súa tramitación e aprobación axustouse á legalidade vixente, segundo acredítase cos informes incorporados do Sr. interventor xeral de 5 de abril de 2013, do secretario xeral e director da asesoría xurídica do Concello de 8 de abril, e do servizo xurídico de asesoramento da Deputación Provincial da Coruña de 11 de abril, no que incumbe aos obxectivos de estabilidade orzamentaria, débeda pública e regra de gasto. A verificación posterior do seu cumprimento nas fases de execución orzamentaria, permitirá en todo caso, unha actuación preventiva nos supostos de risco, así como a adopción, de ser necesaria, das medidas de corrección prevista na Sección 2 do Capítulo III da citada O 2/2012. Quinta.- Alegacións dos concelleiros por vía de reposición ao acordo de aprobación inicial do proxecto de orzamentos. Como destaca o fundamento xurídico cuarto da Sentenza do Tribunal Supremo de 4 de marzo de 1992, a aprobación inicial do proxecto orzamentario é un acto de trámite que non decide o fondo do asunto nin produce indefensión. Esta doutrina tamén vén recollida no FJ 2 da Sentenza do Tribunal Superior de Xustiza de Madrid, de 18 de xuño de 2009, nos seguintes termos: “O carácter de acto de trámite da aprobación inicial dos orzamentos xa foi establecida pola Sentenza da Sala 3ª do Tribunal Supremo de 4 de marzo de 1992 que afirma que a aprobación dos proxectos de orzamentos, que constitúe o auténtico acto impugnado, non resulta ser senón un acto de trámite que non decide o fondo do asunto nin produce indefensión, polo que non pode ser coñecido por esta Xurisdición Contencioso-Administrativa, engadindo dita Sentenza que o respecto e a protección aos dereitos dos Concelleiros debe outorgarse en todo momento, pero, para os efectos do control por esta Xurisdición, debe manifestarse principalmente con ocasión da aprobación dos actos definitivos”. Pola motivación exposta, temos que compartir neste punto as conclusións contidas no Informe do secretario xeral e director da Asesoría Xurídica de 29 de maio de 2013. Por último, a feixes con fundamento na documentación inicial remitida e na posterior achegada ao expediente de queixa Q/4552/13, conforme ás conclusións recollidas neste informe, esta Institución, no exercicio das competencias atribuídas polo artigo 32.1 da Lei autonómica 6/1984, fai chegar ao Concello de Santiago de Compostela os seguintes recordatorios de deberes legais: Primeiro.- Nas ordes de pago das obrigacións contraídas nos exercicios anteriores, deberá recollerse e respectarse a prioridade establecida no artigo 187 do TRLRFL. Así mesmo o pago de intereses e de capital da débeda pública gozará de prioridade absoluta fronte a calquera outro gasto, de conformidade co preceptuado no artigo 14 da O 2/2012. Segundo.- O cumprimento dos obxectivos de estabilidade orzamentaria, da regra de gasto e da débeda pública, deberán garantirse tanto no proxecto de orzamento, como no orzamento aprobado e consolidado así como nos actos de desenvolvemento das fases de execución orzamentaria, nos termos previstos nos artigos 11.1 e 4; 12.1 e 13.1 da Lei Orgánica 2/2012, respectando os informes previstos no seu artigo 17. Terceiro.- A intervención municipal remitirá ao pleno da Corporación, a través do alcalde-presidente, a información adecuada sobre a execución do orzamento e do movemento de tesourería coa periodicidade aprobada, no seu caso, polo Pleno nas bases de execución, en cumprimento do establecido no artigo 207 da TRLRFL. Resposta do Concello de Santiago de Compostela: Aprobados os recordatorios de deberes legais por Decreto de 10 de xaneiro de 2014. 11.- Recordatorio de Deberes Legais dirixido ao Concello de Vimianzo o 22 de outubro de 2013, para que se respecten os dereitos recoñecidos nos artigos 46.2, letra c e 77 da Lei 7/1985, reguladora das Bases do Réxime Local (Expediente: Q/1892/13) Ante esta Institución, e mediante o correspondente escrito de queixa, compareceron XXX e seis concelleiros máis da Corporación Municipal de Vimianzo, solicitando a intervención do Valedor do Pobo por entender que se estaban limitando os seus dereitos de participación na xestión municipal e na actividade de control do goberno local. Antecedentes 1.- No escrito presentado no rexistro desta Institución o día 20 de xuño de 2013, os interesados fundaron a súa reclamación en tres feitos: - A falta de debate e de deliberación de diversas mocións na sesión plenaria ordinaria de 25 de maio de 2013 que, ao seu entender, lesionaba os dereitos recoñecidos aos concelleiros nos artigos 91.4, 97.3 e 97.5 do ROF e no artigo 213 da Lei reguladora da Administración Local de Galicia. - A non admisión a trámite de emendas ao momento sete da orde do día referente ao recurso de reposición presentado polo grupo municipal do BNG a determinadas mocións aprobadas na sesión plenaria de 6 de abril de 2013. - O incumprimento do escrito de solicitude de acceso ao expediente referente ao peche do camiño público no lugar de Reboredo. 2.- Do contido material do escrito de queixa deuse traslado ao Concello de Vimianzo o día 4 de xullo para informe (rexistro de saída nº 5514). 3.- O 22 de xullo o Sr. alcalde remitiu a información requirida achegando unha extensa documentación en dous anexos. O informe consta de seis apartados: antecedentes (moción de censura presentada o 2 de marzo de 2013); solicitude de acceso á información (preto de 80 das que foron denegadas 4); o uso dado á información por parte dalgúns membros da Corporación (con incumprimento nalgún suposto do establecido no artigo 16.3 do ROF); solicitude de plenos extraordinarios (descartándose a cota de 3 convocatorias anuais establecido no artigo 46.2 de LBRRL); contestación aos aspectos concretos do escrito de queixa; e conclusións. 4.- Á vista das discrepancias existentes respecto á delimitación do obxecto da reclamación, abriuse o prazo de audiencia para alegacións das partes interesadas o 29 de xullo, en cumprimento do establecido no artigo 84.2 da Lei 30/1992 de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común. 5.- Con datas 22 de agosto e 27 de setembro, incorporáronse ao expediente de queixa as alegacións, tanto dos interesados como do Concello, nas que se mantiveron as súas respectivas oposicións, nos termos que se recollen no expediente tramitado. Consideracións Xurídicas Primeira.- Delimitación do obxecto do expediente de queixa Examinada a extensa documentación achegada, desde o 19 de xuño ao 27 de setembro, verificamos a formulación de diversas cuestións relativas: coa moción de censura presentada o sábado 2 de marzo de 2013 (pendente de revisión xurisdicional); o número de solicitudes de acceso á información e documentación municipal tramitadas (once no ano 2011, trinta e unha no ano 2012 e trinta e sete no ano 2013) e das que se denegaron catro; a difusión da información obtida con incumprimento do artigo 16.3 de información do ROF; o esgotamento do número máximo anual de sesións extraordinarias; a obtención, ao parecer de maneira fraudulenta, do SIGEM; os autos dos xulgados de primeira instancia números 1 e 2 de Corcubión; o debate das mocións nas sesións plenarias...... . Á vista do exposto, a primeira consideración que procede facer é identificar o obxecto da queixa en trámite. Para isto hai que examinar o petitum inicial do escrito presentado o 19 de xuño e, en función do mesmo, determinar os tres asuntos sometidos a controversia: - A falta de debate e de deliberación de diversas mocións na sesión plenaria ordinaria do 25 de maio. - A non admisión de emendas ao momento 7 da orde do día. - O impedimento de acceso ao expediente referente a peche do camiño público, no lugar de Reboredo. Con todo, esta delimitación non obsta para que, no axuizamento das cuestións concretas formuladas, esta Institución poida ou deba? estudar e formar o seu xuízo sobre a globalidade do problema porque desde a presentación da moción de censura o desenvolvemento das sesións plenarias prodúcese nun contexto de evidente confrontación, tensión e dificultade. Conforme ao criterio exposto, imos afrontar as tres cuestiones concretas nos apartados seguintes. Segunda.- Presentación e debate de mocións na sesión plenaria de 25 de maio de 2013 Segundo declaran os sete concelleiros asinantes, neste punto lesionáronse os dereitos recoñecidos nos artigos 91.4 e 97.3 do ROF e do artigo 213 da Lei reguladora da administración local de Galicia. Tal presunción en orixe, obríganos a poñer en conexión os citados artigos coa Lei 11/1999, na que, ademais de modificar a letra a) no artigo 46.2 da LBRRL, engadiuse un novo apartado e) coa finalidade de fortalecer a función de control sobre a xestión dos órganos de goberno local. En cumprimento deste precepto, na orde do día das sesións plenarias ordinarias, existirán: - Dous partes diferenciadas no seu desenvolvemento. Unha resolutoria de asuntos incluídos e sometidos ao ámbito da competencia municipal plenaria. E outra, sustantiva e diferenciada, dedicada ao control dos órganos de goberno local. - Unha configuración dos instrumentos de información e de impulso e dirección da actuación política e administrativa da entidade local a través de rogos, preguntas e mocións. - Unha participación garantida de todos os grupos municipais na formulación daquelas iniciativas. A citada modificación produciu tamén unha alteración no concepto tradicional de moción, como acreditan os informes xurídicos e referencias doctrinales achegadas ao expediente. Por unha banda temos a moción-proposición que contén a proposta que se somete a Pleno relativa a un asunto incluído na Orde do día, que acompaña á convocatoria, en virtude do disposto no artigo 82.3 deste regulamento (artigo 97.2 ROF). Por outra banda estamos en presenza dunha moción, como instrumento de información e de impulso da actividade político-administrativa da entidade local, cunhas características definidas no artigo 46.2 e) da LRBRL e nos artigos 97.3 e 91.4 do ROF. O citado marco normativo permítennos trazar algunhas singularidades desta modalidade de moción: - A súa titularidade vinculada a un grupo político municipal. - O seu contido en canto esténdese a algún asunto non comprendido na orde do día que acompañaba á convocatoria e que non teña cabida no punto de rogos e preguntas. Por tanto a moción pode referirse a cuestións non sometidas a competencia plenaria e mesmo recaer en materias alleas á competencia municipal, como acontece coas declaracións institucionais. - A súa formulación, xa que pode instrumentarse por escrito ou de maneira oral, e sempre xustificada por razóns de urxencia que serán defendidas polo portavoz do grupo proponente. - A súa admisión, que vai esixir unha votación previa por maioría que garanta a orixe do debate posterior. - E de producirse unha votación final ao acabar, o acordo non será de obrigado cumprimento. Non pode crear un dereito ou unha obrigación esixibles en instancias xurisdiccionais nin aprobar un expediente administrativo en trámite. A súa finalidade é, en parte informativa destinada a formar a opinión pública veciñal, e noutra de impulso e dirección da actuación político-administrativo do concello. En definitiva estamos en presenza dunha moción non resolutoria, incardinada baixo a rúbrica de rogos, preguntas e mocións, que se acepta a trámite unha vez finalizado o exame dos asuntos incluídos na orde do día. Terceira.- O dereito de emenda dos concelleiros en relación co asunto sete incluído na orde do día Este é un dereito individual que pode exercerse sen contar co apoio do seu grupo municipal. Como indica o artigo 97.5 ROF contén unha proposta de modificación do ditame dunha comisión informativa ou dunha proposición incluída na orde do día, sempre que se formule en tempo (antes de iniciarse a deliberación do asunto) e na forma (por escrito cunha parte expositiva e outra resolutoria das modificacións). De reunir os citados requisitos, a presidencia debe admitila a trámite para o seu defensa e votación. Cuarta.- O dereito de acceso ao expediente referente ao peche de camiño publico no lugar de Reboredo Como lle indicabamos no noso escrito de 4 de xullo: - O dereito de información, que ten un cargo público representativo, é un dereito instrumental recoñecido no artigo 23.2 da Constitución Española con carácter fundamental, interpretado en diversas sentenzas do Tribunal Constitucional (entre outras as números 161/1988, de 20 de setembro e 163/1991, de 18 de xullo) e configurado legalmente nos artigos 77 da Lei 7/1985, de bases de réxime local, e 226 da Lei autonómica 5/1997, reguladora da administración local de Galicia, preceptos legais que lle permiten a participación política e o exercicio responsable das funcións públicas inherentes ao seu cargo público. - A protección deste dereito fundamental desenvólvese nos artigos 14 e 16 do Regulamento de organización e funcionamento das corporacións locais de 28 de novembro de 1986, regulando a súa instrumentación. Unha lectura concordada, a partir da doutrina científica e da xurisprudencia sentada sobre o exercicio deste dereito, permítenos establecer unhas regras xerais para a súa efectividade. Primeira.-Interpretación A interpretación do dereito á información non debe ser restritiva, posto que o acceso limitado ou condicionado á documentación requirida para o exercicio da súa función como concelleira, esixe unha motivación expresa. Nesta liña a Sentenza do Tribunal Supremo de 20 de decembro de 2000 lémbranos que “o seu respecto e observancia ha de ser especialmente sensible e rigoroso, debe procurarse sempre un talante interpretativo, extensible e favorable ao seu exercicio”. Segunda.-Extensión A petición de exame dunha numerosa, extensa ou complexa documentación, xustifica que a remisión da información se module aplicando un criterio de racionalidade que facilite gradualmente, de forma paulatina e progresiva, a posta a disposición da documentación requirida (Sentenzas do Tribunal Supremo de 3 de xullo e 5 de decembro de 1995 e 18 de maio de 1998). Terceira.- Temporalidade Si a misión e función dun concelleiro é velar polo interese público, non se lle pode negar o acceso a un expediente en elaboración e remitirlle ao final do mesmo para aprobalo ou non. En moitas ocasións, o control da actividade administrativa é máis importante na fase de tramitación que na de resolución (Sentenza do TSJ de Navarra de 7 de maio de 2011). O dereito de consulta non se circunscribe a expedientes en trámite porque pode estenderse a actuacións pasadas (Sentenza do Tribunal Supremo de 20 de decembro de 2000), ou a futuras respecto de documentos que poden ser necesario consultar en momentos posteriores (Sentenzas do Tribunal Supremo de 18 de outubro de 1995 e 18 de maio de 1998). Cuarta.- Dispoñibilidade A información solicitada debe reputarse precisa para o desenvolvemento das funcións de control e fiscalización da actividade municipal (Sentenzas do Tribunal Supremo de 14 e 25 de abril de 2000). Neste sentido hai que distinguir entre acceso a antecedentes, datos ou informacións existentes en poder dos servizos da corporación, daqueloutra na que se solicita un informe elaborado sobre unha materia concreta estimándose que a citada petición non se adapta aos termos da lei, polo que a súa denegación non vulnera o dereito á información que, para o exercicio de funcións públicas, establecen os apartados 1 e 2 do artigo 23 da Constitución, intimamente relacionados ao respecto (Sentenza do Tribunal Supremo 5 de novembro de 1999). Quinta.- Motivación Se o acceso á información denégase porque a petición formulada cualifícase como un uso desmedido ou un abuso do dereito, investirase a carga da proba debendo a corporación local motivar a denegación (Sentenza do Tribunal Supremo 12 de novembro de 1999). Tampouco pode denegarse ante o precedente dunha utilización indebida porque o devandito concelleiro fixese divulgación pública dos datos que noutras ocasións fóronlle facilitados, porque no caso de que estivese obrigado a manter reserva sobre o seu contido e incumprise as súas obrigacións podería dar lugar á súa responsabilidade. (Sentenza de Tribunal Supremo 21 de xuño de 1988). Sexta.- Transparencia .... é importante destacar que o acceso á información é un medio esencial e adecuado para o exercicio de funcións públicas. A súa relevancia implica que non se poña meramente en cuestión un problema de transparencia informativa, senón a propia racionalidade do funcionamento do sistema democrático e Estado de Dereito. (Sentenza del Tribunal Supremo de 1 de abril de 2003). Sétima.- Límites. O dereito de acceso non pode menoscabar o exercicio das facultades de decisión nin obstaculizar a boa marcha dos servizos municipais (artigo 69.2 da Lei 7/1985, de bases de réxime local). Este mandato refórzase coa sentenza do Tribunal Supremo de 9 de febreiro de 1999, na que se declara que a información obtida polos concelleiros “non lles exime de que, cumprido o fin, queden obrigados a suxeitarse ao deber de secreto respecto a aqueles datos persoais que poidan atentar ao dereito á intimidade dos concernentes.” Oitava.- Expedición de copias Mentres non se produza un cambio na lexislación vixente, a doutrina xurisprudencial dominante é a sentada na Sentenza de casación do TS, salga 3ª, de 29 de marzo de 2006 (FJ 4º) coas seguintes notas: <<(...) a) O núcleo básico do dereito fundamental de participación política inherente ao cargo de concelleiro, satisfaise co dereito á información e non comprende un dereito para obter copias da documentación existente na Corporación Local. b) Ese dereito para obter copias deriva da normativa de réxime local antes mencionada non é incondicionado, pero a súa indebida denegación, cando é procedente, incídese no dereito fundamental de participación política (porque a pesar de que se trata dun dereito non derivado da Constitución senón da normativa infra constitucional, o certo é que se recoñece como instrumento para exercer o cargo de concelleiro). c) As condicións para reclamar ese dereito de obtención de copia son diferentes segundo o título normativo que sexa invocado: cando se exercite ao amparo dos apartados a) e b) do artigo 15 do ROFRJ/CL, terá que precisarse o asunto en relación ao cal se piden as copias, e cando o sexa segundo o apartado c) dese mesmo precepto regulamentario, deberá cumprirse coa esixencia de individualización documental que establece os apartados 7 e 8 do artigo 37 da Lei 30/1992. d) Cumpríndose con esas condicións, non poderá esixirse ao interesado que xustifique adicionalmente a utilidade ou conveniencia das copias solicitadas para o desempeño da función de control político que corresponde ao cargo de concelleiro. e) Recae sobre o Concello destinatario da solicitude da copia a carga de xustificar e motivar a súa denegación. Tamén convén engadir que o excesivo volume da documentación cuxa copia sexa solicitada e a perturbación que a súa expedición ou entrega poida causar no funcionamento da Corporación Local, en razón dos medios de que esta dispoña, será un factor de lexítima ponderación na resolución que teña que ditarse. Pois non pode esquecerse que asegurar a normalidade daquel funcionamento é un imperativo do principio de eficacia que para a actuación da Administración pública proclama o artigo 103 CE.” Os antecedentes expostos e as consideracións desenvolvidas, fundamentan a decisión desta Institución de formular, no exercicio das competencias atribuídas polo artigo 32.1 da Lei autonómica 6/1984, ante o Concello de Vimianzo os seguintes: recordatorios de deberes legais: Primeiro.- Nas sesións plenarias ordinarias e na parte da orde do día dedicada ao control dos órganos de goberno local, todos os grupos municipais teñen dereito a formular mocións, de conformidade co disposto no artigo 46.2 e) da Lei 7/1985, de 2 de abril, de bases de réxime local, e a súa tramitación axustarase ao procedemento sinalado no artigo 91.4 do Real Decreto 2568/1986, de 28 de novembro (ROF). Segundo.- O dereito de emenda do ditame dunha comisión informativa ou dunha proposición, incluídos na orde do día dunha sesión plenaria debe ser recoñecido e admitido a trámite cando a proposta de modificación reúna, no tempo e na forma os requisitos sinalados no artigo 97.5 do ROF. Terceiro.- O dereito de acceso á información e documentación municipais, integrantes no expediente administrativo, referente ao peche de camiño público no lugar de Reboredo, debe facerse efectivo conforme ao establecido no artigo 77 da Lei 7/1985 de 2 de abril, de bases de réxime local, co desenvolvemento sinalado nos artigos 14 e 16 do ROF de 28 de novembro de 1986. Resposta do Concello de Vimianzo: Acepta os recordatorios de deberes legais formulados, por resolución da Alcaldía de 20 de novembro de 2013. 12.- Recordatorio de Deberes Legais dirixido ao Concello de Vimianzo o 7 de novembro de 2013, para que se recoñezan os dereitos dos concelleiros non adscritos (Expediente: Q/5072/13) Acusámoslle a recepción do seu escrito de 26 de setembro (rexistro de saída nº 3619) en relación co expediente de queixa citado. Tomamos coñecemento, tanto do seu amplo informe, como da documentación que adxunta. Sobre as distintas cuestións formuladas, esta Institución adoptou a resolución que se acompaña e que foi remitida aos interesados, destacándose que, con fundamento nas conclusións declaradas e no exercicio da competencia atribuída a esta Institución polo artigo 32.1 da Lei autonómica 6/1984, esta Institución formula ao Sr. Alcalde do Concello de Vimianzo os seguintes recordatorios de deberes legais: Primeiro.- O concelleiro XXX e a concelleira XXX, declarados como non adscritos, son titulares dos dereitos políticos, económicos e laborais nos termos establecidos no artigo 73.3, liña terceira, da Lei 7/1985 de BRL. Tamén teñen dereito a participar, con voz e voto, nas deliberacións das comisións informativas nas que figuraban como membros incluídos a proposta do grupo municipal socialista; situación transitoria mantida en execución dos actos administrativos definitivos derivados do acordo plenario de 27 de xullo de 2013 e resolución da alcaldía de 5 de setembro. No suposto de manifestar a súa discrepancia ante a devandita situación transitoria, poderán solicitar a súa revisión na xurisdición contencioso-administrativa competente. Segundo.- A designación dos concelleiros non adscritos, como vogais nas mesas de contratación, é unha competencia atribuída ao órgano de contratación, de conformidade co disposto no artigo 320.3 do Texto Refundido da Lei de contratos do sector público, sen que a súa participación nas citadas mesas de contratación, constitúa un dereito nato do cargo electo de concelleiro, conforme ao establecido na Disposición Adicional segunda, norma 10, do citado Texto refundido. Terceiro.- O dereito de acceso á información e documentación municipais, recoñecido no artigo 77 da Lei 7/1985, de RBRL, debe instrumentarse e facerse efectivo nos termos desenvolvidos nos artigos 14 a 16 do Regulamento de organización, funcionamento e réxime xurídico das entidades locais (ROF). Resposta do Concello de Vimianzo: Aceptados por resolución da Alcaldía de 5 de decembro de 2013. V- CONSIDERACIÓNS FINAIS - Dereito de acceso á información e documentación dos membros das corporacións locais A) Con anterioridade fixamos o marco normativo deste dereito instrumental coas referencias xurisprudenciais mencionadas. Nesta apartado trataremos de configurar o dereito coas características nadas da interpretación e aplicación da normativa vixente: a) É un dereito de configuración legal O seu contido e os dereitos, facultades e deberes que o integran foron fixados por lei atribuíndo ao seu titular un ius in officium que garante o seu exercicio en condicións de igualdade. A Sentenza do Tribunal Constitucional 32/1985 (FJ. 32), declara que o dereito dos concelleiros para acceder a cargos e funcións públicas implica tamén necesariamente, o de manterse neles e desempeñalos de acordo coa lei. Así mesmo a Sentenza do TC 214/90, ou a Sentenza do TS de 25 de abril de 2000 recoñecen que as leis son determinantes do seu ámbito material. b) É un dereito instrumental Vincúlase ao dereito fundamental de participación como destaca o TS na súa Sentenza de 1 de abril de 2003, FJ 3º.3 ao declarar “...é importante destacar que o acceso á información é un medio esencial e adecuado para o exercicio de funcións públicas. A súa relevancia implica que non se poña meramente en cuestión un problema de transparencia informativa, senón a propia racionalidade do funcionamento do sistema democrático e do Estado de Dereito. c) É un dereito individual En contraste coa posición xurídica dun deputado do Parlamento galego – que para exercer a facultade de solicitar a información das Administracións públicas debe poñelo en coñecemento do seu respectivo grupo parlamentario (art. 7 do Regulamento) – o concelleiro pode exercer ese dereito sen necesidade de que o portavoz do seu grupo municipal imprima na súa solicitude o nihil obstat . En definitiva pode exercelo con independencia, sen necesidade de contar coa conformidade do grupo político ao que pertence ou do partido político que o promoveu. O exposto non limita, desde outra vertente, o dereito e a lexitimación que teñen os grupos municipais para acceder á información, tal como recoñece a Sentenza do TSJ de Aragón de 12 de abril de 2006. d) É un dereito de prestación Perfecciónase co acceso efectivo á información e documentación municipais. Iso permite ao concelleiro que, coñecido o seu contido, poida exercer con fundamento as funcións de control e fiscalización da actuación municipal. É máis, no suposto de exercerse e de manter a administración unha posición de inactividade material...debe entenderse que a petición de información concedeuse por silencio administrativo, e por iso, existe na actuación da Corporación unha inactividade de acto firme que ampara o dereito do actor. (Sentenza do TSJ de Estremadura de 14 de xaneiro de 2005, FJ 5º). e) É un dereito de acceso igualitario Todos os membros integrantes dunha Corporación han de contar con iguais posibilidades de acceso ao coñecemento dos asuntos para facilitar a súa participación no proceso de decisión ou de control das decisións adoptadas polos órganos de goberno local.(…hase de colocar a todos os votantes nas mesmas condicións de acceso ao coñecemento dos asuntos e de participación nos distintos estadios dos procesos de decisión. STC 32/1985, de 6 de marzo). Neste sentido hai que invocar a doutrina sentada por dúas sentenzas do TS . Na Sentenza de 20 de decembro de 2000 “...o art. 23.2 da Constitución, despois de que recoñece a todos os cidadáns o dereito de acceder en condicións de igualdade ás funcións e cargos públicos cos requisitos que sinalen as leis, garante non só o acceso igualitario ás funcións e cargos públicos, senón tamén que quen accedeu a estes se manteña neles sen perturbación ilexítima e os desempeñe de conformidade co que a lei dispoña.” Na segunda Sentenza de 25 de maio de 2001 dise “...e sobre a necesidade de evitar que se elimine a participación dos concelleiros da minoría, na fase de estudo e de elaboración das propostas, co fin de impedir que se furte á minoría a posibilidade de participar con plena eficacia no estudo final da decisión. f) É un dereito limitado A súa cualificación como dereito vinculado ao dereito fundamental de participación comporta que os seus límites sexan taxados por lei e obxecto dunha interpretación restritiva. Profundando nesta liña para limitar a información contida nunha determinada documentación é necesario que sexa cualificada como reservada, ou que afecte á seguridade do concelleiro ou do Estado, ou que teña carácter secreto pola súa inclusión nun sumario xudicial en trámite, ou porque, en definitiva, entre en colisión este dereito con outro dereito fundamental como o da intimidade, o cal obrigará a que se resolva a prelación existente entre eles polo órgano xudicial competente. Respecto deste último límite, a Sentenza do TSJ de Galicia, de 30 de setembro de 2005, lémbranos a necesidade da súa xustificación nos seguintes termos: “Tampouco explica a administración demandada as razóns polas cales o coñecemento deses datos por un concelleiro dun grupo que non goberna, pode afectar ao dereito á intimidade e non ocorre o mesmo se son coñecidos polos do grupo que goberna ou polos funcionarios municipais cando todos eles teñen o deber de gardar reserva”. B) Por último debemos considerar o impacto que nesta materia vai provocar a Lei 19/2013, de transparencia, acceso á información pública e bo goberno. Con esta norma ábrese un novo marco xurídico chamado a ser desenvolvido e completado polas entidades locais, dentro do prazo de 2 anos establecido na disposición transitoria novena da nova lei. Iso comporta remodelar a normativa local vixente e dotar á Administración local de medios persoais e materiais, formados e suficientes para impulsar a transparencia, a participación e o acceso á información cun triplo obxectivo fixado no Convenio do Consello de Europa sobre o acceso aos documentos públicos, de 18 de xuño de 2009 (aínda non ratificado por España): > Proporcionar unha fonte de información ao cidadán. > Contribuír á formación da opinión pública sobre a xestión das corporacións locais. > Promover a integridade, eficacia, eficiencia e responsabilidade da administración local. Para cumprir con esta próxima esixencia legal, o vicepresidente da FEMP na súa intervención no III Foro de transparencia y buen gobierno, celebrado no Senado o día 27 de xaneiro, anunciou que a Federación está a elaborar unha ordenanza tipo de transparencia, acceso e reutilización da información que constitúa unha axuda importante para aquelas entidades locais chamadas a cumprir cos principios e obrigacións derivadas da aplicación da citada Lei 19/2013. - Servizo de abastecemento de auga a domicilio Este servizo figura integrado no seo do denominado acto integral da auga e a súa prestación é unha obrigación atribuída ás entidades locais con reserva legal. a) Características do servizo ao amparo da normativa vixente -É básico (art. 27.1.b) do Decreto lexislativo 1/2012, que aproba o texto refundido da Lei do solo e urbanismo, e o artigo 15 do Directiva marco de auga 2000/60). -É unha competencia propia do municipio e a súa prestación ten o carácter de mínima e obrigatoria (art. 25.2 e 26.1.a) da Lei 7/85 de bases de réxime local. -Goza de atención prioritaria (art. 70 do texto refundido da Lei de augas 1/2001). -E a súa prestación está sometida a control sanitario (art. 42.3.a) da Lei xeral de sanidade 14/1986 e Real Decreto 140/2003). b) Natureza da contraprestación dineraria polo servizo de abastecemento de auga a domicilio Desde a entrada en vigor do Real Decreto-lei 7/1996, de 7 de xuño, sobre medidas urxentes de carácter fiscal, de fomento e liberación da actividade económica, considerouse que a tarifa, pola aplicación do artigo 16.4 da citada lei, era un prezo sometido á autorización da Comisión de Prezos de Galicia (artigo 23 do Real Decreto 1634/1980). Esta cualificación da prestación permaneceu ata a publicación da Sentenza do Tribunal Constitucional 185/1995, que declarou a inconstitucionalidade a) e b) do artigo 24 da Lei 8/1989, de Taxas e Prezos Públicos, así como de certas expresións contidas no parágrafo c) do citado artigo. En cumprimento do fallo constitucional modificouse o réxime xeral das taxas estatais e locais. Como consecuencia desta modificación, a xurisprudencia sentou a doutrina de que, se o servizo de abastecemento de auga se prestaba por xestión directa do concello a contraprestación económica era unha taxa; en cambio se se facía a través dunha empresa concesionaria era un prezo. Por último o articulo 2.2 letra a) da Lei xeral tributaria de 2003 provocou un xiro respecto da natureza da tarifa configurándoa como unha taxa independente de cal fose o sistema de xestión na prestación do servizo. Como consecuencia desta evolución lexislativa as últimas Sentenzas do Tribunal Supremo de 16 de xullo, 24 de setembro e 3 de decembro de 2012, manteñen esta posición, o cal significa que as modificacións das tarifas de prestación do servizo, ao ser unha taxa, non necesitan da autorización prevista da Dirección Xeral de Comercio-Comisión de Prezos. Con todo, a citada xurisprudencia vai ser agora sometida a revisión como anuncia a doutrina científica. Algún sector desta defende a volta ao principio: considerar que a prestación económica do servizo de abastecemento de auga a domicilio, mediante concesionario ou empresa mixta é un prezo e non unha taxa. A motivación deste novo xiro reside na supresión do apartado segundo do artigo 2.2, letra a) da Lei xeral tributaria do 2003, en virtude do establecido na disposición final quincuaxésima da Lei 2/2011, de economía sustentable. A citada interpretación doutrinal atópase apoiada pola Dirección Xeral de Tributos do Ministerio de Economía y Hacienda no seu informe IEO491-11 de 26 de xullo de 2011, en virtude de consulta evacuada a petición da Asociación Española de Abastecimientos de Agua y Saneamientos (AEAS) neste sentido o subdirector xeral de Tributos Locais advirte que: A supresión do segundo parágrafo do artigo 2.2 de LGT supuxo a volta a un esquema similar ao anterior, establecido polo Tribunal Supremo que, en sentenzas de 2 de xullo de 1999 e 20 de outubro de 2005, estableceu un criterio diferenciador para distinguir entre taxa e tarifa en relación á prestación dos servizos públicos locais en base á condición do ente xestor dos mesmos. No sentido anterior, se un ente local xestionaba directamente, sen ningún tipo de delegación, o servizo público, debía esixir unha taxa. Pola contra, se a entidade que xestionaba o servizo público era unha sociedade privada municipal, ou unha empresa privada a través dun contrato administrativo de xestión do servizo, as contraprestacións non podían ser cualificadas como ingresos de Dereito Público, senón como ingresos de Dereito Privado. Ante a nova situación creada, o Valedor do Pobo presentou unha queixa de oficio co numero 1763/13 ante a Consellería de Economía e Industria, coa finalidade de que fixase a súa posición ante sete expedientes de queixa sobre a cuestión debatida. En todos eles, coa mesma redacción formal e material, formulábase unha dobre petición. Por unha banda, que o Valedor do Pobo requirise á Dirección Xeral de Comercio a declaración de que as taxas/tarifas por subministración de auga, non autorizadas polo devandito organismo, eran ilegais e ilícitas. Doutra banda que se solicitase ao concello a adecuación da tarifa ao custo real do servizo, absténdose de cobrala mentres non se legalizase a situación descrita. Con data 17 de xaneiro de 2014 a Dirección Xeral de Comercio remite a esta institución o seu informe do que destacamos os seguintes parágrafos “1.- A natureza xurídica dos importes satisfeitos en relación coa prestación do servizo de abastecemento de auga a poboacións non é unha cuestión doutrinal nin xurisprudencialmente pacífica debido, esencialmente, aos constantes cambios normativos na materia, dándose, por parte dos órganos xurisdicionais, solucións diversas en función da normativa aplicable en cada momento. A este respecto, como se lembra nas recentes Sentenzas do Tribunal Supremo de 16 de xullo de 2012 (fundamento de dereito cuarto) e de 24 de setembro de 2012 (fundamento de dereito terceiro), a xurisprudencia do citado tribunal oscilou, basicamente, entre a consideración de tales importes ben como prezo privado ben como taxa. 2.- En efecto, a posición tradicional do Tribunal Supremo partiu da distinción entre a prestación do servizo de abastecemento de auga en réxime de dereito público, suposto que daría lugar á percepción dunha taxa, e a prestación en réxime de concesión, que daría lugar a un ingreso de dereito privado para a entidade concesionaria En tal sentido, o citado alto tribunal veu atribuíndo natureza de prezo privado, fixado pola entidade local titular da potestade tarifaria e sometido á autorización posterior da comunidade autónoma, aos importes derivados da prestación do servizo en réxime de xestión indirecta a través dun concesionario ou arrendatario, así como aos derivados da súa prestación a través dunha empresa participada maioritariamente polos municipios. En cambio, se o servizo se prestaba directamente a través dun organismo público, a retribución satisfeita polos usuarios constituía unha taxa e, en consecuencia, non precisaba de ulterior autorización autonómica. 3.- A consecuencia de diversas modificacións lexislativas introducidas na lexislación tributaria en xeral, e na de taxas e prezos públicos en particular, a referida doutrina xurisprudencial foi substituída por outra, segundo a cal, tarifas como as de abastecemento da auga a poboacións participarían sempre da natureza tributaria da taxa. En efecto, a consideración xurisprudencial das tarifas como prezos privados mantívose ata o 1 de xaneiro de 1999, data a partir da cal, e en virtude da disposición transitoria segunda, apartado 1 da Lei 25/1998, de 13 de xullo, de modificación do réxime legal das taxas estatais e locais e de reordenación das prestacións patrimoniais de carácter público, as tarifas en cuestión participarían da natureza das taxas. 4.- A Dirección Xeral de Tributos do Ministerio de Economía e Facenda interpretou a mencionada supresión normativa no seguinte sentido: "A supresión do segundo parágrafo do artigo 2.2 da LGT supuxo a volta a un esquema similar ao anterior establecido polo Tribunal Supremo que, en Sentenzas de 2 de xullo de 1999 e 20 de outubro de 2005, fixou un criterio diferenciador para distinguir entre taxa e tarifa en relación á prestación dos servizos públicos locais en base á condición do ente xestor dos mesmos. No sentido anterior, se un ente local xestionaba directamente, sen ningún tipo de delegación, o servizo público, debía esixir unha taxa. Pola contra, si a entidade que xestionaba o servizo público era unha sociedade privada municipal ou unha empresa privada a través dun contrato administrativo de xestión do servizo, as contraprestacións non podían ser cualificadas como ingresos de dereito público, senón como ingresos de dereito privado" (informe de 26 de xullo de 2011 en contestación a escrito da Asociación Española de Abastecimientos de Agua y Saneamientos (AEAS)). En conclusión, a tarifa é o produto do exercicio da potestade tarifaria da administración; o seu establecemento precisa, nos casos legalmente previstos, de ulterior autorización autonómica; responde á idea de remuneración dun concesionario ou xestor do servizo, e resulta, por todos estes motivos, diferente da taxa, ingreso público de dereito público derivado do exercicio da potestade tributaria que, en canto tal, conforma e intégrase na facenda pública. 6.- Tendo en conta a evolución normativa e xurisprudencial apuntadas, a Dirección Xeral de Comercio está a traballar na elaboración dunha norma que terá por obxecto determinar a composición e as funcións da Comisión de Prezos de Galicia, así como regular o procedemento para o establecemento ou modificación das tarifas pola prestación dos servizos de competencia local que, de conformidade coa normativa estatal, estean suxeitas ao réxime de prezos autorizados de ámbito autonómico. Tales tarifas serán as esixidas en relación coa prestación dos servizos de abastecemento de auga a poboacións e de transporte público urbano de viaxeiros, tanto en vehículos de turismo como en autobuses ou autocares. En relación cos referidos servizos de competencia local, o réxime de prezos autorizados previsto na futura norma unicamente se aplicará a aqueles dos citados servizos para cuxa prestación se utilice calquera das formas indirectas de xestión dos servizos públicos establecidas na lexislación de contratación do sector público, así como aos servizos prestados por xestión directa mediante a creación de sociedades de dereito privado cuxo capital pertenza integramente á entidade local. 7.- En definitiva, a aprobación do referido proxecto normativo dará cumprida resposta á cuestión formulada no seu escrito de 13 de xuño de 2013 e redundará nunha maior seguridade xurídica tanto para as entidades prestatarias dos servizos como para os seus destinatarios”. c) Tarifas proporcionais ou progresivas do consumo Un informe elaborado pola empresa concesionaria do servizo de abastecemento de auga a domicilio no termo municipal de Vigo, pon de manifesto que o 87% dos fogares de Vigo paga máis auga da que consome porque a súa demanda non alcanza os 30 metros cúbicos de mínimo bimestral que impón a actual tarifa. Revela, por tanto un consumo medio dos usuarios domésticos de 15 metros cúbicos, de tal forma que unha amplísima maioría de usuarios beneficiaríase dunha nova facturación, que incentivase o aforro da auga e penalizase a quen máis gasta. A situación descrita está presente en varias queixas tramitadas neste exercicio: págase máis auga da que se consome. Pola súa incidencia xeral na economía familiar, pola aparición dalgúns supostos de pobreza enerxética e, en definitiva por ser a auga un ben humano e cada vez máis necesario, sería conveniente unha revisión das ordenanzas municipais para conciliar un equilibrio económico de partida, entre o prezo da auga e o canon de saneamento que se liquida ao usuario do servizo. d) Refacturación por avaría Algúns concellos arbitraron unha solución razoable e proporcionada para a administración e para o usuario do servizo, posibilitando a tipificación na ordenanza municipal da figura denominada refacturación por avaría. Para que o cidadán afectado teña dereito a esta refacturación deben concorrer un conxunto de causas obxectivas, tales como consumo desproporcionado, alleo á súa vontade ou descoñecido, xustificación do exceso por unha fuga ou rotura na condución e dilixente adopción polo interesado de medidas para corrixir as deficiencias observadas. Tamén os tribunais tiveron en conta esta situación anómala destacando a sentenza número 93/2007, do Xulgado do Contencioso-Administrativo de Oviedo que estimou ``que procede a atenuación da facturación, ao cumprirse o disposto na ordenanza fiscal reguladora da taxa por prestación do servizo de subministración de auga, que establece na mesma os consumos desproporcionados motivados por fugas ou avarías probadas, producidas despois do contador e, por tanto, a cargo do usuario, se resultase das actuacións practicadas que este obrou coa debida dilixencia en orde a detectar e emendar a avaría”. A citada doutrina xurisprudencial é obxecto de especial consideración na Sentenza da Audiencia Provincial de Alicante de 3 de abril de 2013, cuxo Fundamento Xurídico Cuarto declara que: “consideramos que a empresa subministradora de auga utilizou unha serie de prácticas, na súa relación contractual co usuario que nos ocupa, que poden ser consideradas como abusivas: a) É abusiva a práctica de non prever no contrato de abastecemento de auga a continxencia de fugas non imputables, nin sequera a título de culpa, ao consumidor ou usuario. É abusiva na medida en que fai repercutir integramente sobre o consumidor as consecuencias económicas que a fuga leva, tendo en conta que realmente non se trata de auga consumida, no sentido de auga destinada a satisfacer unha necesidade humana. O feito de que o contrato garde silencio sobre este extremo (tamén o fai o Regulamento) impide aos consumidores coñecer que, no caso de que tales fugas prodúzanse, terán que facer fronte integramente ao importe facturado. Iso tamén lles impide adoptar medidas adicionais de control ou seguridade das instalacións propias e das de abastecemento de auga; máxime cando non se alegou sequera a existencia dalgún sistema de aviso de fugas. Iso coloca ao consumidor nunha posición contractual de desequilibrio respecto da contraparte, pois fai recaer exclusivamente neste o risco de que, por causas alleas á súa actuación, presumiblemente ilícitas, se produza unha fuga de auga no ámbito privado da condución de auga. b) É abusiva a práctica de, producida a facturación por fuga de auga, minorar a débeda e/ou aprazar o seu pago, pois ao non atoparse prevista contractual nin regulamentariamente, faise depender da exclusiva vontade da empresa prestadora do servizo. A discrecionalidade, por tanto, é absoluta, pois, non existindo regulamentación respecto diso (nada se alegou sobre iso), é dable entender que a empresa subministradora de auga decide libremente a que consumidor rebáixase ou non, o importe da rebaixa, os prazos para pagar, etc. Esa discrecionalidade supón, ao tempo, desigualdade de trato aos usuarios do servizo, xa que, a falta de calquera aclaración respecto diso, podería suceder que mesmo puidese supoñer a exoneración total da débeda nalgún caso. Por último, a discrecionalidade está exenta de control. Chama poderosamente a atención que, no caso que nos ocupa, a empresa estivese disposta a condonar unha parte do importe da factura, e a permitir o seu pago aprazado, e, con todo, no presente preito se reclame integramente, facendo abstracción da actuación preprocesal.” A cuestión sometida a debate agudizouse na nosa comunidade se tomamos como referente os expedientes de queixa tramitados por facturación excesiva nos supostos de avaría e fuga de auga. Por este motivo entendemos que debe abrirse un diálogo entre a administración autonómica e a FEGAMP para que cooperen na elaboración dunha ordenanza tipo que inclúa a figura da refacturación por avaría, proposta que algúns concellos xa se comprometeron a incluír na ordenanza fiscal ou no regulamento do servizo. Con esta medida daríase unha resposta efectiva ao dereito básico das persoas consumidoras e usuarias de ser protexidas nos seus dereitos mediante procedementos eficaces, en especial, ante situacións de inferioridade, subordinación, indefensión e discriminación (artigo 8.1 f) do texto refundido da Lei para a defensa dos consumidores e usuarios 1/2007, e artigo 11, letra f da Lei autonómica 2/2012, galega de protección xeral……”). O primeiro paso xa o deu Augas de Galicia que fixou a súa posición ante o interrogante Como se debe facturar o canon da auga no suposto de fugas? No caso de que a entidade subministradora teña coñecemento dun consumo anormal pola existencia dunha fuga de auga e, sempre e cando, a condición de que, a entidade subministradora proceda a rectificar o volume facturado na súa propia taxa de subministración de auga, no referente ao canon da auga debe proceder da mesma maneira que no caso de subministracións sen contador, é dicir: - De tratarse dun uso doméstico o volume facturado de canon da auga determinarase por estimación obxectiva en función do número de persoas (por defecto 3) e tendo en conta as dotacións de auga para vivenda 151 litros/persoa/día. - De tratarse dun uso non doméstico ou asimilado a doméstico, o volume facturado de canon da auga tamén se debe determinar por estimación obxectiva, debéndose facturar neste caso o mesmo volume que o estimado pola entidade subministradora. Este sistema de facturación por estimación obxectiva só pode ser aplicado cando a entidade subministradora non facture polo volume real subministrado, é dicir, cando a entidade subministradora proceda a estimar o volume en base aos seus criterios (histórico, mínimos, etc.). Por tanto, non se pode acudir a este sistema, e por tanto débese facturar o canon da auga polo volume total subministrado, no caso de que a entidade subministradora non modifique o volume facturado en concepto de taxa da auga, ben sexa porque non rectifique a factura, ben sexa porque rectifique aspectos relativos ao importe para pagar (por exemplo redución do 50% do importe, facturar todo o volume no tramo máis barato, etc.) ou modifique os importes unicamente doutras taxas (por exemplo non facturar taxa de sumidoiros, depuración, etc.). En consecuencia, e en atención ás citadas consideracións, Augas de Galicia debe informar ao Valedor do Pobo que, con carácter xeral, remitiu aos concellos a seguinte directriz: - No caso de subministración domiciliaria de auga onde se facture en función do volume de auga real subministrado medido por contador, a base impoñible do canon da auga será ese mesmo volume subministrado. - Con todo, no caso de que a raíz de detección dunha fuga, a entidade subministradora proceda a realizar unha estimación do volume de auga (non facturando polo volume real fornecido), a base impoñible do canon da auga tamén deberá determinarse por estimación obxectiva en base ás dotacións de auga para vivenda establecidas en 151 litros/persoa/día. - De determinarse a base impoñible do canon da auga por estimación obxectiva, o volume mensual facturable seria de 14 m3/mes (a Lei presume tres persoas por vivenda -art. 53.4-), ou que daría lugar a unha cota de canon da auga a facturar de 3,90 €/mes. - Dereito de acceso electrónico dos cidadáns aos servizos públicos A Lei 11/2007, de acceso electrónico dos cidadáns aos servizos públicos iniciou a cultura da transparencia en consonancia coa necesidade de modernización da administración pública e a esixencia de reducir cargas burocráticas mediante o emprego de medios electrónicos, todo iso coa finalidade de facilitar a participación e o acceso á información. A partir desta lei iníciase un proceso evolutivo –e prorrogado por incumprimento dos prazos establecidos- de implantación das novas tecnoloxías de información e comunicación na administración pública. Parécenos de xustiza destacar os pasos lexislativos dados polo texto refundido de contratos do sector público no que afecta á contratación electrónica; as disposicións adicional terceira e transitoria segunda da Lei autonómica 3/2013, de impulso e ordenación das infraestruturas das comunicacións en Galicia e a Lei 19/2013, de transparencia, acceso á información e bo goberno pechándose o presente exercicio coa Lei 25/2013, de impulso da factura electrónica e creación do rexistro contable de facturas no Sector Público. A citada lexislación vén reforzar a asunción da cultura da transparencia e da participación na xestión da administración pública local. Pero existe unha realidade evidente: a maioría das entidades locais galegas non dispoñen da mesma capacidade, formación e medios económicos e persoais para cumprir coa totalidade das obrigacións marcadas no próximo exercicio económico. O reto está aberto: faltan, de momento, os medios persoais e materiais e os responsables do tratamento da información. ÁREA DE MENORES I- INTRODUCIÓN Aínda que dende o punto de vista cuantitativo a área de menores representa unha porcentaxe reducida dos expedientes tramitados (menos dun 2%), as queixas recibidas son obxecto dunha particular atención na institución porque poñen de manifesto, polo xeral, situacións nas que a sociedade ou os poderes públicos non souberon dar unha adecuada resposta a un principio informador esencial de toda organización social: a obriga de velar polo interese dos menores, que é sempre o máis necesitado de protección. Seguen desenvolvéndose na nosa comunidade as previsións contidas na Lei 3/2011, do 30 de xuño, de apoio á familia e á convivencia de Galicia. Porén, a crise económica afectou ao anunciado desenvolvemento de políticas de benestar que favorezan e garantan ao conxunto das persoas menores de idade un nivel de vida digno. Aínda que é evidente que a responsabilidade da atención aos nenos e nenas e adolescentes recae en primeiro lugar nos pais, nais ou titores, tamén o é que a insuficiencia de recursos nun número cada vez maior de familias traslada esta responsabilidade, en moitos casos, ás administracións públicas e á sociedade en xeral. Entre os cambios normativos de interese hai que sinalar o Decreto 183/2013, do 5 de decembro, polo que se crea a Rede Galega de atención temperá como un dos instrumentos normativos dirixido a crear un espazo común de coordinación e corresponsabilidade entre os sistemas de saúde, educación e servizos sociais na procura dunha acción integral, destinada a satisfacer os dereitos e necesidades dos nenos e nenas entre 0 e 6 anos con trastornos no desenvolvemento ou en risco de padecelos e das súas familias, así como a súa prevención, mediante actuacións transversais. Hai que seguir insistindo na primacía do interese das persoas menores sobre calquera outro interese ou actuación, ao ser os membros máis vulnerables da sociedade. Entre os aspectos que nos inquietaron especialmente este ano temos que destacar algunhas situacións disfuncionais nas actuacións dos poderes públicos ante as situacións de risco e desamparo, en particular o programa de acollementos familiares; a insuficiencia de recursos para dar resposta ás necesarias actuacións en materia de reeducación de persoas menores infractoras, responsables penalmente en virtude do establecido na Lei Orgánica 5/2000, do 12 de xaneiro, reguladora da responsabilidade penal dos menores; unha particular atención á violencia de xénero entre adolescentes utilizando as novas tecnoloxías como instrumento, que se examina de forma monográfica e exhaustiva noutro apartado deste informe anual; e os problemas que xorden na atención dos puntos de encontro familiar. Precisamente sobre esta cuestión, o 10 de xuño de 2013 asistimos en Madrid a unha xornada de traballo sobre a situación dos puntos de encontro familiar, organizada polo servizo de formación continua do Consejo General del Poder Judicial e FEDEPE (Federación Nacional de Puntos de Encuentro para el Derecho de Visita), á que asistiron un numeroso grupo de xuíces e maxistrados especializados en dereito de familia e responsables de puntos de encontro familiar de toda España. Os grupos de traballo abordaron, entre outros temas, o tipo de casos susceptibles de derivación ao punto de encontro familiar e os criterios de inclusión e exclusión, segundo a modalidade do réxime de visita; a temporalidade no uso do punto de encontro familiar e os problemas de coordinación entre o punto de encontro, xulgados e fiscalía; e unha necesaria unificación de protocolos no relativo á derivación, seguimento, informes e baixa do servizo. Entre outras cuestións, puidemos comprobar as asimetrías que se producen na regulación e na utilización deste recurso en cada unha das comunidades autónomas, o que parece ser unha consecuencia da orixe mesma dos puntos de encontro como unha improvisada solución xudicial ante os casos nos que non era posible un adecuado exercicio do dereito de visitas, que o lexislador non preveu nin regulou. Por iso, segue dándose unha multiplicidade de modelos na implantación deste imprescindible recurso, que aínda non foi obxecto dunha necesaria regulación básica. Esta pluralidade de réximes non parece apropiada cando nos estamos referindo a unha materia intimamente dependente da lexislación civil xeral e que xorde sempre do obrigado cumprimento do disposto nunha resolución xudicial para asegurar a relación do menor co proxenitor que non ten a súa garda e custodia ou dunha resolución do servizo de menores dependente da administración, nos casos de relacións familiares conflitivas. Os problemas vanse resolvendo a través de mecanismos de autorregulación e protocolos de boas prácticas como o aprobado nesta xornada, ademais do marco normativo sobre a materia que, no caso de Galicia, segue sendo o Decreto 9/2009, do 15 de xaneiro, pendente de que sexa aprobada a súa modificación. O número de familias usuarias segue aumentando (preto de duascentas no ano 2013), o que non é, en absoluto, un bo síntoma. Tamén tivemos oportunidade de intervir como poñentes nas Jornadas de Seguimiento de la Aplicación de la Convención sobre los Derechos del Niño (CDN) en España. Valoración a dos años de las Observaciones Finales del Comité de los Derechos del Niño a España 2010, que se celebraron en colaboración co Ministerio de Sanidad, Servicios Sociales e Igualdad os días 3 e 4 de decembro de 2012 en Madrid. Aínda que as xornadas se celebraron en decembro de 2012, o traballo de intercambio de información coa Plataforma de Infancia e de sistematización de conclusións tivo lugar en 2013, polo que damos conta neste informe anual. Unha vez máis, procurouse coa súa celebración sensibilizar á sociedade para o coñecemento e respecto dos dereitos da infancia, por medio do diálogo, a colaboración e a participación de diversos organismos, para o impulso último de políticas acordes cos dereitos contidos na Convención. Durante a primeira xornada puidemos analizar os avances e retrocesos experimentados polas Observacións Finais do Comité de 2010 no último ano, dando paso posteriormente a unha análise sobre como outros estados fan seguimento das citadas recomendacións. Igualmente puidemos coñecer máis da Convención sobre a eliminación de todas as formas de discriminación contra a muller e o papel da sociedade civil no seu seguimento. Pola súa banda, o papel das Defensorías como garantes constituíu o tema da segunda xornada, analizando nesta ocasión a protección das persoas con enfermidade mental, xunto coa modificación da lexislación sobre educación. II- DATOS CUANTITATIVOS Total reclamantes Total asuntos Iniciadas 35 35 Admitidas 32 91 % 32 91 % Non admitidas 3 9 % 3 9 % Remitidas ao Defensor del Pueblo 0 ----- 0 ----- A situación das queixas admitidas a trámite é a seguinte: Total reclamantes Total asuntos Concluídas 15 47 % 15 47 % En trámite 17 53 % 17 53 % Os tres expedientes inadmitidos a trámite fórono por referirse ao desacordo con medidas xudiciais impostas por sentencia firme. A resolución destes expedientes é lenta pois está moi ligada a trámites xudiciais en procesos contenciosos de divorcio ou procedementos de modificación de medidas. En ocasións os que se dirixen a nós acaban de solicitar un cambio no réxime de visitas e están pendentes da resolución xudicial, ou han de solicitar necesariamente eses cambios. III- ACTIVIDADE DE SUPERVISIÓN Das cuestións fundamentais que tivemos ocasión de coñecer a través dos escritos de queixa, cabe destacar este ano tres problemas principais: o funcionamento do programa de acollemento familiar (Q/408/13; Q/1137/13; Q/1786/13, Q/5607/13; Q/13521/13); a escaseza de prazas de internamento para menores infractores (Q/47/13; Q/1777/13) e os problemas que se formulan no funcionamento dos puntos de encontro familiar (Q/652/13, Q/70/13, Q/5492/13). Neles deterémonos particularmente, pero hai outros problemas dos que tivemos coñecemento. A queixa Q/14386/13 formulouse pola participación de menores en actividades cinexéticas tralo falecemento dun menor en Lugo a consecuencia dun disparo accidental mentres acompañaba a familiares nunha xornada de caza. Comunicamos ao promotor da queixa a nosa labor para que se mantivese a idade mínima para obter a licenza de cazador nos 16 anos, tal como se acaba de regular na Lei 13/2013, de 23 de decembro, de caza de Galicia, a pesar das intensas presións para rebaixar a idade aos catorce anos, invocando unha suposta equiparación co resto das comunidades autónomas. Sobre este expediente fixemos diversas consideracións no informe anual do pasado ano. Está pendente de remisión de informe pola administración un expediente aberto a final de ano (Q/14676/13) sobre a regulación contida no anteproxecto de lei de espectáculos públicos e actividades recreativas en Galicia e, en concreto, sobre a presenza e participación de menores en determinados espectáculos. Diversos expedientes denunciaban outro tipo de situacións (incapacitación dunha menor, presunto maltrato nun centro, protección de datos dun menor no colexio, problemas para entregar pertenzas aos seus fillos derivados dunha orde de afastamento da nai…) sobre as que se iniciou a oportuna investigación e da que se deu conta, en cada caso, á persoa promotora da queixa. 1. Os acollementos familiares No informe anual correspondente a 2012 puxemos de relevo que unha das nosas preocupacións principais na área de menores é o funcionamento do programa de acollementos familiares. No ano 2012, a Consellería de Traballo e Benestar publicou na súa páxina web unha guía para profesionais dos servizos sociais sobre o acollemento familiar de menores. No informe anual apuntábamos que, dende o noso punto de vista, había aínda moitos aspectos que debían mellorarse neste campo e debían selo con absoluta urxencia. A pesar de que os programas de acollemento familiar administrativo funcionan dende hai moitos anos, na nosa comunidade séguense rexistrando situacións disfuncionais que están afectando, en último termo, á posibilidade de que moitos menores abandonen un réxime institucionalizado de tutela pública e se incorporen a familias acolledoras durante o tempo en que deba durar a medida de separación das súas familias biolóxicas ou até que se constitúa unha adopción. Porque, en definitiva, esta é a clave do problema. Todas as recomendacións dos organismos internacionais e dos grupos de expertos e os marcos lexislativos vixentes impulsan unha nova visión da protección da infancia que pasa pola utilización do acollemento familiar como unha medida prioritaria cando é necesario apartar ao neno ou nena da súa familia de orixe. Por este motivo, consideramos que o programa de acollemento familiar en Galicia está moi lonxe de funcionar adecuadamente cando hai máis de mil menores atendidos en centros. Con ocasión da tramitación dunha queixa sobre o desacordo dunha familia acolledora cos criterios e a práctica seguida por Cruz Vermella para facer as propostas de acollemento, solicitamos información á consellería sobre os datos oficiais manexados naquel momento. Coas debidas cautelas, xa que as cifras son esencialmente variables nesta cuestión e o informe facilitaba datos estatísticos de abril de 2013, consideramos que eses datos dan conta dun modelo de protección de menores en situación de risco ou desamparo que pensamos que debe ser urxentemente reformado. No momento de pechar o informe anual de 2012, segundo a consellería, encontrábanse en acollemento residencial 691 nenos; en acollemento en familia allea, 144; en acollemento en familia extensa, 1111. Existían 828 prazas de internamento de protección, 375 prazas de atención de día e 79 centros. O dato máis sorprendente é que había 90 familias en espera voluntaria, 56 dispoñibles (das que 14 o eran para fins de semana) e só 144 acollendo nese momento. Xa entón manifestábamos que esta situación debía reverterse coa máxima urxencia, procurando evitar absolutamente a práctica de institucionalizar a nenos con poucos meses nos fogares infantís. O cambio non só non se produciu senón que o modelo parece involucionar. A) Datos sobre menores en risco e desamparo facilitados a mediados de 2013 Segundo a normativa vixente (artigo 41 da Lei 3/2011, do 30 de xuño, de apoio á familia e á convivencia de Galicia), correspóndelles aos concellos, “a prevención, a apreciación e a intervención nas situacións de risco en que se poidan encontrar as e os menores”, sen prexuízo das competencias que a Xunta de Galicia ten na materia. Pola súa banda, a esta correspóndelle, a través do organismo competente en materia de servizos sociais (Consellería de Traballo e Benestar) a protección e a asistencia das e dos menores que se atopen en situación de posible desprotección ou desamparo, a tutela das persoas menores desamparadas e o exercicio das funcións de protección sobre elas, e a xestión pública do procedemento adoptivo no ámbito da Comunidade Autónoma de Galicia. Porén, a Xunta de Galicia vén prestando atención, a través de distintos programas e servizos de apoio á infancia, a aqueles menores que se encontran nunha situación de risco grave, que non pode ser atendida adecuadamente dende os servizos sociais comunitarios. Neste sentido, a Xunta de Galicia (Consellería de Traballo e Benestar, Dirección Xeral de Familia e Inclusión) xestiona a base de datos de menores aos que se abriu expediente de protección nos servizos sociais especializados de carácter autonómico, polo menos en dous supostos: porque no seu momento se chegou a apreciar unha situación de desprotección ou porque se realizaron as investigacións conducentes a determinar a devandita situación, aínda que esta non chegara a determinarse. Esta base de datos é xestionada polo persoal técnico e administrativo dos servizos de protección de menores (Servizos de Familia e Menores das xefaturas territoriais, nos que se incardinan os equipos técnicos do menor, e o Servizo de Protección de Menores dependente dos servizos centrais da consellería). Segundo a información que figura na base de datos, a 30 de abril de 2013 había 3.661 menores con expediente de protección aberto nos servizos especializados de protección de menores. Deles, 1.431 menores estaban tutelados pola Xunta de Galicia; 243 menores estaban en situación de garda rogada polos proxenitores, 4 en garda xudicial, e 367 en garda por acollemento (figura que recolle os acollementos familiares constituídos de feito e posteriormente formalizados pola Administración nos que non existe unha previa delegación de garda por parte dos proxenitores, en cumprimento da obriga recollida no artigo 173 do Código Civil: “O acollemento formalizarase por escrito co consentimento da entidade pública, teña ou non a tutela ou a garda [...]"). Finalmente, había 530 menores con situación "en estudo", é dicir, en fase de investigación previa co obxecto de determinar se hai ou non unha situación de desprotección. Os 1.086 menores restantes eran, nesas datas, usuarios de medidas de apoio, é dicir, beneficiarios dalgún dos programas de apoio a menores ou familias xestionadas pola consellería, ou en fase de seguimento despois de ter unha medida de protección. a- Menores atendidos en centros (atención residencial ou diúrna): Os menores internados en centros a 30 de abril de 2013 eran 1014, dos cales 674 se encontraban en acollemento residencial (51 deles maiores de 18 anos) e 340 en atención de día integral. A súa distribución por idades era a seguinte: Idade (anos) Atención de día Atención residencial 0-1 0 18 1-2 5 9 2-3 7 16 3-4 6 14 4-5 10 12 5-6 15 23 6-7 21 22 7-8 22 26 8-9 27 20 9-10 20 27 10-11 20 29 11-12 25 32 12-13 36 49 13-14 35 41 14-15 19 56 15-16 30 73 16-17 24 70 17-18 17 80 Neste cadro, hai algúns datos preocupantes. Un deles é o elevado número de menores de seis anos, 92 en total, que están internados en centros. Segundo o informe remitido pola administración, a 30 de abril de 2013, encontrábanse acollidos en familia allea 69 menores no tramo de idade de 0 a 6 anos. A consellería manifesta que cando un menor neste tramo de idade é atendido nun centro e non nunha familia acolledora é porque, analizadas as súas circunstancias e necesidades, estímase que o centro pode contribuír en maior medida á satisfacción destas. Segundo o informe, poden ser moitas as circunstancias que aconsellen que un determinado menor sexa ingresado nun centro residencial. A título de exemplo, o informe menciona as seguintes: - porque non se encontrou ou se está buscando familia acolledora. - polo risco que para as familias acolledoras alleas pode supoñer a familia biolóxica. - por fracasar previamente noutro acollemento, que require dun período de elaboración por parte do menor acompañado de técnicos (psicólogo...) - pola necesidade de visitas por separado con diferentes membros da familia, a causa da conflitividade entre eles, o que implica unha gran dispoñibilidade en canto a desprazamentos e horarios. - por requirir visitas de moita frecuencia e intensidade por parte da familia biolóxica, para conseguir a súa implicación nas tarefas diarias co neno (bañalo, vestilo, darlle de comer...) que non se poderían facer no domicilio da familia. - porque o menor ten necesidades de atención específica (retraso no desenvolvemento, determinadas discapacidades ou enfermidades, trastornos no comportamento…) que requiren dunha intervención moi intensa e profesionalizada. - porque, polas características do menor e da familia, é preciso traballar conxuntamente a través dos programas de educación familiar dos centros e dos profesionais destes; - porque o menor xa estaba sendo atendido no centro en réxime de día, e considérase máis conveniente manter o mesmo centro coas mesmas figuras de referencia. Na memoria da Fiscalía General del Estado de 2013 ponse de relevo que aínda hai unha certa tendencia por parte da administración a dar prioridade ao eventual retorno do menor coa súa familia biolóxica, o que na práctica prolonga innecesariamente os acollementos residenciais en detrimento de opcións de acollemento familiar que mellorarían a estabilidade e o benestar dos nenos. A administración pon de relevo que, a pesar de que a valoración de aptitude dunha familia para ser acolledora é xenérica e en abstracto, no momento de asignar esta familia a un menor concreto é preciso determinar se se axusta ao perfil e necesidades do menor e da súa familia biolóxica, no caso de que non estea descartada a reintegración con esta. O informe non especifica cal ou cales deses supostos concorren nos menores de seis anos que viven en centros en vez de estar con algunha das familias acolledoras que están pendentes de proposta. De feito, algunha desas motivacións é, en si mesma, discutible ou problemática. A perspectiva das familias acolledoras é moi distinta. Consideran que se están desatendendo as recomendacións feitas a finais de 2010 pola Comisión Especial de estudo do Senado sobre a problemática da adopción nacional e outros temas afíns. Esta comisión aprobou por unanimidade, tras máis de dous anos de traballos, un informe que recomendaba ao Goberno modificar a lexislación vixente na materia para introducir, entre outras propostas, a supresión do acollemento residencial para nenos menores de seis anos de idade. O Senado instaba a suprimir a institucionalización de menores entre 0 e 6 anos e a considerar o acollemento en centros como un recurso “subsidiario” no resto das idades, dando prioridade lexislativamente ao acollemento familiar. Neste sentido, pedíase para os acolledores “os mesmos beneficios” que teñen as familias numerosas e que se recoñecese o “acollemento profesionalizado”, é dicir, o de “aquelas familias que fan do acollemento a súa principal actividade profesional e perciben por iso unha remuneración económica”. Unha das recomendacións máis importantes era que se impulsase a nivel nacional o acollemento de urxencia, especialmente dos bebés e nenos menores de tres anos, creando unha bolsa de acolledores de todo o territorio nacional coordinada entre as comunidades autónomas e tras un coidadoso sistema de formación, valoración e apoio a estas “familias de urxencia”. Ademais, recomendaba que o procedemento de acollida se realizase só por vía administrativa. Sobre as adopcións, o Senado instaba a unificar criterios entre os sistemas de adopción nacional e internacional, suprimir a necesidade de asentimento dos pais biolóxicos cando un xuíz lles retirase a custodia e establecer a súa comparecencia obrigatoria no momento administrativo da separación definitiva do neno. En canto ao interese superior do menor, a primeira recomendación do Senado era unha redefinición desta expresión para que “deixe de ser un concepto xurídico indeterminado”, unificar en todo o Estado os conceptos de “risco, desamparo e patria potestade” e que a Administración teña que instar a privación de patria potestade cando estea claro que o neno non poderá volver coa súa familia biolóxica porque se fixeron crónicos os motivos que levaron ao desamparo do menor. Dende 2011, non se rexistraron cambios lexislativos relevantes nesta cuestión e, aínda que nalgunhas comunidades autónomas se cumpriu o obxectivo de que os bebés respecto dos que se produciu unha renuncia hospitalaria non ingresan en ningún caso en centros senón que son entregados a familias acolledoras, na nosa comunidade séguense producindo numerosos casos nos que os nenos, dende recen nado até os seis anos de idade, son tutelados pola administración en réxime de internamento en centros. Esta situación pode estar xustificada nalgúns casos extremos, nos que a primacía do interese do menor esixa que viva nun centro, pero en modo algún pode entenderse que haxa polo menos cen nenos na nosa comunidade nos que se dean estas circunstancias extraordinarias. Nesta institución, polas informacións recibidas na presentación de escritos de queixa e derivadas dos informes da administración, consideramos que esta situación é unha deficiencia obxectiva do funcionamento do programa. Ás familias dispoñibles para acoller bebés de renuncia e nenos de curta idade poderíanse engadir moitas outras familias se se fixese unha adecuada pedagoxía social dos beneficios que representa para os nenos que, por determinadas circunstancias non poden ser criados polas súas familias biolóxicas, vivir nun entorno familiar normalizado, recibindo o coidado, a atención e o cariño de persoas que se incorporaron ao banco de familias acolledoras porque se realizou unha adecuada selección, recibiron e reciben a necesaria formación e contan cos imprescindibles apoios. Porén, os esforzos céntranse noutros obxectivos. A Consellería de Traballo e Benestar renovou en marzo de 2013 o acordo que mantén coa Deputación da Coruña para o concerto de prazas públicas no fogar infantil Emilio Romay, destinado á atención de menores de 6 anos en situación de desprotección, mediante a sinatura un convenio de colaboración a través do que a Xunta inviste 150.000 euros para o concerto de 25 prazas. A consellería destaca a necesidade de contar con prazas públicas en centros especializados na atención de menores, aínda que se declara que a aposta prioritaria da Xunta segue sendo o acollemento familiar dos menores tutelados. Na actualidade, existen en Galicia tres instalacións dedicadas á atención específica de menores de 6 anos, que ofertan un total de 52 prazas públicas. Ao fogar infantil Emilio Romay únense os centros de Ourense e Lugo. Todos eles contan con persoal especializado e cos recursos necesarios para a atención dos menores naqueles casos nos que as circunstancias persoais ou familiares do menor desaconsellan puntualmente a integración familiar. Pola súa banda, a Deputación da Coruña destina nos seus orzamentos máis de 2,4 millóns de euros para o mantemento do fogar Emilio Romay, un centro do que é titular o organismo provincial, que funciona como centro de día e tamén como residencia, acollendo actualmente a 25 menores, aínda que ten capacidade para 40. Esta situación dista de ser a mellor alternativa e tampouco parece a máis económica. Outra cuestión problemática é a apertura das chamadas casas-niño, dentro do Plan de Dinamización Demográfica 2013-2016 aprobado en abril de 2013 co horizonte de 2020. Formulábase como un recurso para conciliar a vida persoal, familiar e laboral, destinado á atención á primeira infancia: nenos de 0 a 3 anos que, en horario flexible, poderán ser coidados no domicilio dun coidador acreditado. A consellería aduce que as razóns da posta en marcha deste recurso, xa vixente noutros países da UE, é unha política de austeridade de acordo coa cal se empregan recursos xa existentes, sen ser precisos novos investimentos, e supón tamén unha nova fonte de emprego. Está previsto que se preste preferentemente en núcleos rurais que non contan con outros servizos de atención á infancia. Non se trata, polo tanto, de recursos residenciais alternativos á familia, senón dispositivos de apoio ás familias como medida de conciliación. Este recurso encóntrase en proceso de formulación e posta en marcha. Estaba previsto que, ao longo do ano 2013, se publicase a regulación normativa, e ao longo de 2014, se formase aos coidadores. No ano 2015, a consellería prevé poñer en funcionamento 15 casas-niño cunha media de 6 nenos usuarios, sobre todo nas provincias de Lugo e Ourense, e no ano 2016, está prevista a apertura doutras 15 casas. Xunto a estas medidas, anunciouse tamén no Parlamento, en marzo de 2013, a posta en marcha do servizo de axuda no fogar para a infancia, que en 2014 permitirá que o coidado de menores de até 12 anos nos seus domicilios estea a cargo dun profesional ao que se asignará un número de horas de atención ao ano. O servizo de axuda no fogar presentouse como un «novo apoio á conciliación» familiar e laboral prestado por persoal especializado e que tería «un sistema de prezos en función da renda». Non concluíu aínda a súa regulación normativa, prevista para 2013, de modo que durante 2014 puidese desenvolverse un programa piloto nas sete principais cidades. Como pode concluírse á vista dos datos, requírese unha profunda reformulación desta situación. Esta conclusión refórzase se tomamos en consideración as seguintes cuestións. b- Menores en acollemento familiar Os menores en acollemento familiar, a 30 de abril de 2013, eran 1.272, dos cales 150 estaban acollidos en familia allea e 1.122 en familia extensa. Ademais, había 39 menores en acollemento preadoptivo. A base de datos, porén, non permite realizar consultas relativas á modalidade de acollemento (simple/permanente), nin á súa forma de constitución (xudicial/administrativo). Á marxe deste dato, como xa apuntamos, é moi significativo o reducido número de menores aos que se encontrou un entorno familiar alleo no que poidan medrar adecuadamente e gozar da posibilidade de estar arroupados por unha familia mentres se valora a situación detectada na súa familia biolóxica para determinar se esta reúne as condicións necesarias para que o menor retorne con eles ou se adopte outra medida estable. c- Familias acolledoras Segundo os datos a 30 de abril de 2013, o número de familias valoradas idóneas e inscritas na bolsa de familias acolledoras alleas xestionada por Cruz Vermella era de 255, das cales 117 estaban acollendo a 150 nenos. No período dos seis meses anteriores (novembro-abril) 141 familias realizaron acollementos. Segundo o informe da consellería, das 255 familias valoradas idóneas a 30 de abril estaban en "espera voluntaria" un total de 87. Estas familias non reciben propostas porque voluntariamente queren unha paréntese. Polo tanto, a 30 de abril, un total de 51 familias estaban en espera real. No ano 2012, foron 25 as familias inscritas que rexeitaron os acollementos propostos, por falta de dispoñibilidade temporal, cambios económicos sobrevidos, pola dificultade do caso ou porque o acollemento proposto non se axustaba ao perfil ofrecido pola familia. Os datos sobre o número de familias inscritas na bolsa xestionada por Cruz Vermella, moi probablemente, non responde á realidade. Nesta institución coñecemos casos nos que se valora como idóneas a familias que, posiblemente, non o son, se se examina o número de propostas de acollemento que rexeitaron nos últimos meses, o número de ceses que se produciron e as súas causas, ou o período máximo de tempo que levan sen realizar acollementos (en espera voluntaria). Pola contra, hai outras ás que se considerou como non idóneas por problemas xurdidos no desenvolvemento do acollemento que derivaban, no fondo, dunha mala xestión do programa, ou por falta dos necesarios apoios durante o acollemento. Neste sentido, hai que poñer de manifesto que a bolsa de familias acolledoras está estancada en número dende hai bastantes anos e non foi sometida a unha imprescindible depuración que a converta nun instrumento áxil e operativo. Conviría establecer períodos máximos nos que se pode permanecer sen recibir propostas (en “espera voluntaria”) e a eventual exclusión do banco cando se teña renunciado a dúas propostas nos seis meses anteriores. Só así resultaría efectiva a inscrición na bolsa de familias acolledoras e se podería detectar un déficit de dispoñibilidade, o que permitiría impulsar un crecemento real deste recurso a través de campañas que presentaran os moitos elementos positivos que ten a decisión de acoller. d- O procedemento de selección e as súas disfuncións O informe indica que a 30 de abril de 2013, 42 nenos estaban en espera de acollemento. Tratábase de menores para os que se buscou familia e non se atopou, ben porque as que se propoñían non os aceptaron, ou porque non se encontrou unha familia adecuada para o menor. O informe sinala que, en ocasións, realizada a consulta verbal á Cruz Vermella sobre a dispoñibilidade de familia para un ou varios menores concretos, se a resposta é negativa non chega a formalizarse a petición, optándose pola procura doutra alternativa. Estes casos non chegan a quedar rexistrados. Os datos ofrecidos no parágrafo anterior correspóndense unicamente coas peticións formais de familia para as cales non se encontra ningunha dispoñible. O informe da consellería continúa referíndose ás razóns polas que unha familia valorada como idónea non recibe propostas de acollemento e sinala que hai que partir de que a idoneidade de cada familia acolledora se basea nas súas características persoais, motivacións, circunstancias socioeconómicas e laborais, capacidade educativa, entorno familiar e social, actitude ante a familia de orixe, expectativas e outros aspectos relevantes. Todas estas variables fan que unhas familias sexan máis versátiles para as diferentes modalidades de acollemento, e outras teñan perfís máis concretos. Para cada menor, ou grupo de irmáns, sempre se vai procurar a familia que máis lle beneficie e se adapte ás súas necesidades, en función da súa historia persoal, familiar e características concretas. “Os técnicos de Cruz Vermella buscan no banco de familias acolledoras a que máis se axusta aos requirimentos que marca o equipo técnico do menor, en función das necesidades dese neno, tendo en conta criterios como características psicolóxicas, idade, zona xeográfica de residencia, contactos coa familia biolóxica, presenza ou non doutros nenos no núcleo familiar, idades destes, experiencias anteriores… En definitiva, debe buscarse a familia que se axusta ás características do menor, nunca en sentido contrario, porque o interese que prima é o do menor”. Entre as familias acolledoras está xeneralizada a opinión de que os fallos proveñen sempre de tres ámbitos: a selección das familias, a formación e os apoios durante o acollemento. En canto ao primeiro aspecto, non hai criterios claros que determinen de forma obxectiva a idoneidade das familias e seleccionen as máis adecuadas para ser acolledoras. Na práctica, prodúcese un número excesivo de ceses prematuros, o que é mostra de que fallou a selección, fallou a formación ou non se contou co imprescindible apoio. As familias soen queixarse de que non hai un seguimento dos acollementos, que non se as visita, que non se lles dá toda a información necesaria para levar a efecto o acollemento do modo máis adaptado ao menor e tampouco contaron co apoio constante e intervención para solucionar calquera problema que xurda durante o período de convivencia. Outras quéixanse de que non se lles brindan sempre os medios necesarios. Coñecemos casos de acollementos urxentes de bebés, nos que non se entregou todo o necesario para evitar máis gastos, como os carriños ou as cadeiras, o berce de viaxe ou as canastras, entre outros obxectos. Esta falta de criterios na selección das familias á hora de facer as propostas percíbese tamén en que non se xustifica motivadamente a decisión de retirar a idoneidade baseándose en criterios obxectivos senón que en moitos casos se apoia en valoracións subxectivas e pode apreciarse unha ampla marxe de discrecionalidade na decisión. e- O custo dos acollementos O informe remitido dende a consellería sinala que a rede de centros de protección de menores da Xunta de Galicia está composta por centros de xestión propia e centros de xestión concertada; esta última instruméntase a través de contratos de xestión de servizos públicos, normalmente mediante procedemento aberto e polo tanto, con libre concorrencia (a única excepción son dous centros, dependentes da Deputación da Coruña e da Deputación de Pontevedra, respectivamente, coas que se formalizan cadanseus convenios de colaboración). Isto explica que non exista un prezo unitario pola atención residencial, senón que depende para cada centro en particular do prezo de adxudicación resultante do procedemento de contratación que se seguira. Para 2013, o prezo por praza ocupada e día oscila entre os valores que se indican dependendo das características da praza: Residencial xeral Residencial Especial Atención de día Mínimo 45,32€ 58,27 € 40,85 € Máximo 52,82€ 67,09 (*) 43,71 € (*) A excepción é o Centro Terapéutico Chavea (especializado en menores que presentan graves alteracións do comportamento por causa de patoloxías psíquicas), no que o prezo da praza ocupada por día é de 124,60 € Enténdese por praza residencial a ocupada por menores nos que concorra algunha das seguintes circunstancias: - Idade inferior a tres anos - Con discapacidade recoñecida superior ao 50% - Que a xuízo do equipo técnico do menor presenten unha problemática especial. Con carácter xeral, esta problemática pode radicar en patoloxías físicas e psíquicas, aínda que a discapacidade recoñecida sexa inferior ao 50 %; menores estranxeiros non acompañados que teñan no momento do seu ingreso dificultades co idioma, de integración cultural, e outras circunstancias que necesiten para a súa normalización dunha atención individualizada e diferenciada; ou que presenten outro tipo de características que requiran unha atención especializada. En canto aos centros de xestión propia, a consellería informa, sorprendentemente, que non existe unha estimación oficial do prezo por praza. Tendo en conta o custo total (persoal, mantemento, servizos auxiliares…) dos centros en 2012, estimado en 6.271.067 euros, e o total das prazas dispoñibles (178 de internado e 40 de atención de día) pode extraerse un custo medio de 78,81 euros por praza e día. Como acabamos de ver, o custo mensual dunha praza en acollemento residencial xeral en centros concertados oscila entre 1.360 e 1.580 euros. Se facemos o cálculo dos datos facilitados pola consellería serían 2.364 euros mensuais por praza nos centros de xestión propia. Pola contra, o custo do acollemento familiar é moitísimo menor. A compensación económica que se abona ás familias acolledoras é de 600 euros/mes por cada menor acollido menor dun ano, 400 euros/mes por cada menor entre 1 e 3 anos, e de 240 euros/mes por menor entre 4 e 18 anos. No caso de familia extensa, estas cantidades modúlanse en función dos ingresos da familia acolledora e do número de menores acollidos. No caso de familia allea, todos os acollementos se remuneran, independentemente dos ingresos familiares. Ademais, se o menor ten necesidades especiais que requiran un gasto continuado superior ao ordinario, ou unha dedicación intensiva (discapacidades ou enfermidades graves) a retribución estímase caso a caso atendendo as necesidades reais, até un límite de 1.000 euros/mes. A consellería informa que o custo total por este concepto en 2012 se cifrou en 3.123.592 euros, dos que 2.567.092 euros corresponderon a familias extensas e 556.500 a familias alleas. Por outra banda, a administración pode asumir os gastos de carácter extraordinario que poida requirir o menor. Aínda que os datos económicos poden desviar a atención do argumento fundamental que é a absoluta prioridade do entorno familiar sobre o institucionalizado como canle de protección dos menores en situación de risco ou desamparo, convén reflexionar sobre o importantísimo desequilibrio que existe entre o custo por praza nun centro, propio ou concertado, e o custo por familia acolledora. Isto debería levar a unha reversión da situación que, en todo caso, pasa por fomentar o acceso a estímulos económicos que reforcen a decisión de acoller. Hai que subliñar que entre os obxectivos estratéxicos do Plan de Dinamización Demográfica se inclúe a mellora das axudas destinadas actualmente a esta finalidade e o establecemento de novos estímulos orientados a atender outras circunstancias non cubertas até agora: nacemento/adopción e acollemento preadoptivo; nacemento, adopción e acollemento preadoptivo múltiple; apoio económico a persoas con fillos/as ou menores a cargo e estímulos económicos para casos de adopcións nacionais e internacionais. Na aplicación desta medida teranse en conta criterios de progresividade; entre eles, por exemplo, o nivel de renda e o número de fillos/as que integran a unidade familiar e circunstancias especiais como a discapacidade. Ao mesmo tempo, prestarase especial atención ás familias de especial consideración (monoparentais, numerosas…), aquelas familias en conflito ou en risco de exclusión social e a aquelas que se encontren nunha situación de vulnerabilidade. Entre as familias de especial consideración, a estes efectos, esta institución considera imprescindible incluír as familias acolledoras mediante un reforzo dos estímulos económicos similar ao que se realiza no caso da paternidade ou maternidade biolóxica. Deberían estenderse tamén ás familias acolledoras as medidas de promoción de axudas destinadas a cubrir necesidades asociadas ao coidado das/os nenos/as que teñan incidencia no ámbito laboral, tanto as axudas relativas a situacións de excedencia ou redución de xornada, como impulsando as accións de difusión que fomenten un maior coñecemento destas axudas por parte das persoas potencialmente beneficiarias. De igual modo, consideramos que debería promoverse, ante os organismos competentes en materia de Seguridade Social, a asignación automática dos períodos de tempo destinados ao coidado de menores acollidos como períodos cotizados aos efectos de dereitos de pensión. Todas estas medidas non só suporían un aforro en termos de custo de prazas de acollemento residencial senón unha efectiva preferencia pola familia como entorno adecuado para acompañar aos menores no seu crecemento e maduración. No momento de pechar este informe estamos procurando información sobre o funcionamento do programa de acollemento en familias profesionalizadas. f- Custo da xestión do programa transferido á Cruz Vermella: O importe do convenio asinado con Cruz Vermella, tanto en 2012 como en 2013, é de 300.000 euros. Esta entidade, pola súa banda, aporta ao programa outros 126.425 euros, procedentes da subvención concedida polo Ministerio de Sanidad, Servicios Sociales e Igualdad, con cargo aos fondos destinados no IRPF a fins sociais. A colaboración coa Cruz Vermella instruméntase a través dun convenio no que a contribución da consellería ten carácter de subvención. En cumprimento da normativa vixente en materia de subvencións, para que a consellería libre os pagos, a entidade debe presentar xustificación de cada un dos gastos no que incorre, mediante facturas e xustificantes de telas abonado; esta xustificación abarca tanto o importe satisfeito pola consellería como o recibido do Ministerio, para garantir que non se produce dobre financiamento de ningún gasto. O informe destaca que a entidade cumpre a obriga de xustificación, deixando perfectamente acreditados todos os gastos en que incorre no desenvolvemento do programa. g- Os equipos técnicos de menores Na investigación derivada dos expedientes de queixa puidemos apreciar certas discrepancias nos criterios aplicados polos equipos técnicos de menores das distintas xefaturas territoriais, de modo que uns equipos realizaban certas prácticas que outros non consideraban correctas. Por exemplo, non hai criterios uniformes nos procedementos de entrega de menores a familias adoptantes cando eses nenos proveñen dunha familia acolledora. Detectouse unha certa carencia de preparación para os acollementos, cunha escasa ou nula información sobre os menores, no plano da saúde (patoloxías hereditarias, hábitos, alerxias…), no ámbito emocional (maior ou menor vínculo afectivo con nai, pai, irmáns…), de experiencias previas, etc. Por este motivo, pedimos información á consellería sobre o grao de especialización e vocación destes equipos, dos que dependen decisións cruciais para o benestar dos menores. A consellería informounos que os equipos técnicos do menor son equipos multidisciplinares, formados por persoal laboral da Xunta de Galicia con destino nos servizos de Familia e Menores das xefaturas territoriais, con titulación en psicoloxía, traballo social, educación social e/ou pedagoxía. A provisión destes postos de traballo é a xeral para o persoal laboral da Xunta de Galicia, establecida no Estatuto Básico del Empleado Público, aprobado por Lei 7/2007, do 12 de abril; na Lei da función pública de Galicia (texto refundido aprobado por Decreto Lexislativo 1/2008, de 13 de marzo) e no V Convenio Colectivo para o Persoal Laboral da Xunta de Galicia: acceso mediante concurso-oposición, e provisión de postos de traballo mediante concurso (con carácter xeral) ou mediante contratación temporal adscrición provisional, de forma temporal. Dentro de cada xefatura territorial, correspóndelle ao xefe do Servizo de Familia e Menores, xunto co coordinador de menores, establecer a composición dos diferentes equipos técnicos distribuíndo ao persoal que ocupa os correspondentes postos de traballo. Para a formación dos equipos procúrase que sexan interdisciplinares, e equilibrados en experiencia profesional, categoría e xénero. Sen poñer en cuestión a dedicación ou a sensibilidade destes traballadores, consideramos que os equipos técnicos de menores deberían conformarse seguindo criterios distintos aos da provisión xeral de postos de traballo para o persoal laboral da administración, xa que a súa tarefa é cualitativamente moito máis importante e deberían existir mecanismos de selección diferenciados para a provisión destes postos de traballo nos que se considerase, de forma preferente, a experiencia previa no traballo con menores, unha formación moi especializada e unha marcada vocación profesional neste ámbito, favorecendo a estabilidade destes equipos sen diminución dos adecuados sistemas de promoción interna. h- Grupo de traballo sobre acollemento familiar A consellería informou no seu momento que se puxera en marcha, en novembro de 2011, un grupo de traballo sobre acollemento familiar, constituído por técnicos de menores da Secretaría Xeral de Política Social (un por cada unha das xefaturas territoriais, e un técnico dos servizos centrais), un representante do Programa de Familias Acolledoras da Cruz Vermella en Galicia, un representante da Asociación Galega de Familias Acolledoras, un representante de dúas entidades que desenvolven programas de acollemento residencial (S.O.S. Aldeas Infantiles e Fundación Meniños) e un representante dun centro de menores. Dito grupo reúnese con periodicidade mensual dende o seu inicio, e até o momento os seus traballos centráronse fundamentalmente no establecemento de criterios e procedementos comúns para a valoración da idoneidade ou adecuación das familias acolledoras. O seu obxectivo xenérico é mellorar e optimizar o programa de acollemento familiar en Galicia, para o cal ten como misión unificar as prácticas das distintas Xefaturas territoriais e delegación da Cruz Vermella en desenvolvemento dos acollementos familiares, buscar solución aos problemas ou dúbidas que soen xurdir na súa posta en marcha, establecer protocolos comúns e consensuados para cada unha das fases do acollemento, e incorporar avances dende a práctica comparada. En realidade, o programa proposto é ambicioso e abarca as cuestións máis conflitivas do funcionamento desta medida de protección, pero sería necesario impulsar os seus traballos para avanzar o máis rapidamente posible na resolución de todos os problemas. i- Algunhas cuestións problemáticas Cun carácter só exemplificativo, anotamos algunhas cuestións que precisan dunha adecuada resposta normativa. Entre elas, a regulación dos acollementos cando se alcanza a maioría de idade e tanto a persoa acollida como a familia desexan continuar a convivencia. O tema é formulado así: “As familias acolledoras a veces vémonos en situacións nas cales non sabemos ben a qué nos enfrontamos a teor da regulación ou a ausencia de regulación da situación na que nos encontramos. Ao final do período de acollemento permanente dun menor porque este alcance a maioría de idade temos que formularnos qué ocorre. Cabe a posibilidade (como indican a meirande parte das estatísticas que ocorre na maior parte dos casos) de que cando un menor cumpre a maioría de idade na súa familia de acollida este queira permanecer na mesma co consentimento e a vontade positiva de dita familia de acollida de que permaneza xunto a eles”. Ante a ausencia dunha lexislación específica, hai que facer unha interpretación sistemática do ordenamento entendendo que cando se cumpren os 18 anos se alcanza a maioría de idade e plena capacidade xurídica. Pero, legalmente, os pais de acollida non ostentan ningún dereito sobre o agora xa maior de idade acollido e este tampouco ten dereito algún análogo aos que poidan ter os membros da familia biolóxica. O caso da posible adopción regúlase no Código Civil cuxo artigo 175. 2 establece: “Unicamente poderán ser adoptados os menores non emancipados. Por excepción, será posible a adopción dun maior de idade ou dun menor emancipado cando, inmediatamente antes da emancipación, existise unha situación non interrompida de acollemento ou convivencia, iniciada antes de que o adoptando cumprise os catorce anos”. Por unha banda, o artigo 322 do Código civil establece que o maior de idade é capaz para todos os actos da vida civil, salvo as excepcións establecidas en casos especiais por ese mesmo Código. Por tanto, no Dereito español vixente, alcanzada a idade de 18 anos, a persoa deixa de estar baixo a patria potestade dos seus pais para poder exercitar os seus dereitos e deberes validamente e poder actuar no tráfico xurídico de forma autónoma. No ámbito das axudas destinadas a maiores de 18 anos que estean delimitadas por proseguir na familia de acollida non hai unha normativa clara e uniforme senón que depende de cada comunidade autónoma. Como exemplo, o Decreto Foral 22/2013, de 25 de xuño, de modificación do Decreto Foral 35/1999, de 23 de marzo, polo que se regula a concesión de axudas económicas destinadas a favorecer a protección, desenvolvemento persoal e integración social dos menores e as axudas para persoas ou familias en risco social, da Diputación Foral de Guipúzcoa, establece axudas a mozos maiores de 18 anos residindo en familia acolledora: o/a mozo/a poderá solicitar unha prórroga da contía recibida até a data pola familia acolledora, comprometéndose a realizar un programa individualizado que xustifique a necesidade da axuda e o seu período de duración. O importe máximo da axuda será o mesmo que percibía antes de acceder á maioría de idade. Esta axuda poderase percibir en tanto a/o mozo/a non cumpra cos requisitos para acceder á renda de garantía de ingresos. Outro tema que preocupa ás familias acolledoras é a regulación das tarxetas sanitarias dos menores, especialmente problemáticas no caso dos nenos inmigrantes. A actual normativa implica unha certa dispersión dos datos sanitarios e da historia clínica pediátrica dos menores acollidos. Considérase conveniente que se establezan mecanismos polos que se facilite a maior unificación posible dos datos de saúde, de modo que o seu seguimento sexa moito máis simple e ofreza ás familias acolledoras a necesaria información. Neste momento pode converterse nun problema o simple coñecemento da vacinación recibida. Outra das cuestións que cremos que pode mellorarse é o protocolo relativo ao inicio e ao cese da medida, excesivamente dependente do criterio dos distintos equipos de menores de cada Xefatura territorial ou da praxe dos técnicos de Cruz Vermella. Pensamos que hai que revisar certas prácticas que non son xerais (de feito, en varias comunidades autónomas están abertamente desaconselladas) como sucede co chamado “corte limpo”, que implica unha separación radical e definitiva do neno coa familia acolledora cando se inicia un acollemento preadoptivo ou outra medida de tutela. Este foi o sentido de dúas recomendacións feitas á Consellería de Traballo e Benestar (Q/2300/11 e Q/2308/11) en 2012. As recomendacións referíanse ao establecemento dun protocolo de actuación, segundo os procedementos e estándares internacionais de calidade, sobre todas as fases do acollemento familiar, de modo que permita xerar en todas as partes involucradas no proceso a necesaria seguridade e confianza sobre as decisións que se adopten, recoñecendo e valorando o traballo e implicación das familias acolledoras. En conclusión, consideramos esencial dar prioridade ás experiencias, referencias e reclamacións das familias acolledoras, a verdadeira clave de bóveda deste sistema. As súas demandas deben ser atentamente escoitadas pois desenvolven a parte máis delicada e importante do proceso, a súa verdadeira finalidade, que é dotar aos menores en situación de risco ou desamparo dun entorno familiar no que poidan medrar con certa normalidade, a pesar das intrínsecas dificultades que implica a educación destes nenos que viviron, en xeral, experiencias emocionais dolorosas. Os principais problemas que suscita o funcionamento do programa, de acordo co que nos transmitiron as familias cuxas queixas coñecemos nesta institución son os seguintes: - A captación ou procura activa de familias acolledoras. - A formación das familias acolledoras. - Valoración dos recursos económicos das familias acolledoras. - Información/comunicación entre a Administración e a Cruz Vermella e as familias acolledoras alleas. - O seguimento dos acollementos e o acompañamento ás familias. - A relación entre a familia biolóxica e a familia acolledora allea. - Papel das familias alleas no proceso de toma de decisións. - A duración dos acollementos. - O cese do acollemento e a ruptura coa familia acolledora. - O pase do acollemento á adopción: posibilidade de que a familia acolledora sexa a adoptante. Relación entre o menor adoptado e a familia acolledora anterior. Confiamos en que nun prazo breve se consiga resolver os problemas que están afectando a este esencial recurso alternativo de convivencia non institucional para aqueles nenos que non poden ou non deben vivir coa súa familia. 2. Insuficiencia de prazas de internamento en centros para menores infractores No mes de febreiro abrimos unha queixa de oficio ante o coñecemento, por distintas vías, da situación de saturación na que se encontran os centros de internamento de menores da Xunta de Galicia, pola insuficiencia das prazas existentes en relación co incremento do número de adolescentes aos que lles impuxeron medidas xudiciais. Para ter datos máis concretos sobre o problema solicitouse á Consellería de Traballo e Benestar que nos facilitase información sobre os centros. En particular, o número de menores que están cumprindo en Galicia medidas xudiciais en réxime de internamento; o número de prazas que existen na rede de centros de internamento da Xunta de Galicia e cal é a situación de ocupación de ditos centros; como se cumpren as medidas xudiciais no caso de menores infractores cando non existen prazas dispoñibles e as demais circunstancias que deberan ser tidas en conta para unha adecuada valoración da situación. A consellería remitiu dentro do prazo legal o seu informe coa seguinte información: O número de prazas dispoñibles para a execución de medidas de internamento aberto, semiaberto e pechado é de 97, mentres que as prazas para a execución de medidas de internamento terapéutico son 22, o que fai un total de 119 prazas. Estas prazas están ocupadas integramente na actualidade. En canto ao cumprimento das medidas xudiciais cando non existen prazas dispoñibles, séguese o procedemento estipulado pola normativa vixente, que está recollido no artigo 47.5 da Lei Orgánica 5/2000, do 12 de xaneiro, que regula a responsabilidade penal dos menores: "Cando as medidas de distinta natureza, impostas directamente ou resultantes da refundición prevista nos números anteriores, se tivesen que executar de maneira sucesiva, atenderase aos seguintes criterios: a) A medida de internamento terapéutico executarse con preferencia a calquera outra. b) A medida de internamento en réxime pechado executarse con preferencia ao resto das medidas de internamento. c) A medida de internamento cumprirase antes que as non privativas de liberdade e, no seu caso, interromperase a execución destas. d) As medidas de liberdade vixiada recollidas no artigo 10 executaranse unha vez finalizado o internamento en réxime pechado que se prevé no mesmo artigo. e) En atención ao interese do menor, o xuíz poderá, logo do informe do Ministerio Fiscal, das demais partes e da entidade pública de reforma ou protección de menores, acordar motivadamente a alteración na orde de cumprimento prevista nas regras anteriores. Tamén se segue no cumprimento das medidas o preceptuado no artigo 11 do Real Decreto 1774-2004, do 30 de xullo, polo que se aproba o regulamento da Lei Orgánica 5/2000, de responsabilidade penal dos menores: Cando concorran varias medidas impostas no mesmo ou en diferentes procedementos, cumpriranse de forma simultánea as que se relacionan a continuación: a) As medidas non privativas de liberdade cando concorran con outras medidas non privativas de liberdade diferentes. b) A medida de permanencia de fin de semana cando concorra con outro medida non privativa de liberdade. c) A amoestación, a privación do permiso de conducir ciclomotores ou vehículos de motor, ou do dereito a obtelo, ou das licencias administrativas de caza ou para uso de calquera tipo de armas e a inhabilitación absoluta, cando concorran con outra medida diferente. O informe manifesta literalmente o seguinte: “Hai que sinalar, que o número de medidas de internamento impostas polos xulgados galegos case se duplicou nos últimos cinco anos, pasando de 225 en 2008 a 390 en 2012, o que representa en concreto un 73 % máis. A este respecto, a Xunta de Galicia, nun contexto económico tan desfavorable, está facendo un esforzo para incrementar o número de prazas existentes co fin de atender o importantísimo incremento de medidas de internamento impostas nos últimos meses. Así, asináronse o pasado 24 de abril de 2012 as respectivas addendas aos contratos de Monteledo e tres prazas, cun incremento de seis prazas. Tamén se incrementaron recentemente tres prazas no Centro Público Avelino Montero. Neste último centro, o Avelino Montero, están acometéndose obras de rehabilitación e mellora das instalacións e que nas próximas semanas se procederá a equipar as habitacións necesarias para aumentar a súa capacidade en cinco prazas máis. Polo tanto, se no ano 2008 se dispoñía de 94 prazas, na actualidade o número de prazas é de 119, un 26 % máis. Se a isto lle sumamos as cinco prazas que se aumentarán no Centro Avelino Montero, o número de prazas para internamento de menores será de 124, un 32 % máis que en 2008. Da mesma maneira, o ano pasado executáronse medidas de permanencia de fin de semana durante tres meses no Centro Ferrol II (antigo Centro Soutomaior). Ademais, a medio prazo a Xunta poderá dispoñer de máis prazas de internamento, unha vez que finalicen as obras de reforma do Centro de Menores de Montealegre. E, por último, este ano está previsto o inicio da construción de novas instalacións no centro de Rábade. Nestes momento está estudándose o destino do centro”. O informe conclúe afirmando que a Xunta de Galicia está realizando un gran esforzo económico para o cumprimento da Lei orgánica 5/2000, do 12 de xaneiro, regulador da responsabilidade penal dos menores. Nos últimos anos incrementouse o presuposto destinado á aplicación de medidas xudiciais e para 2013 mantéñense todos os recursos destinados a menores penalmente responsables, como tamén se conservan os distintos servizos e programas de familia e infancia. Confirmando a percepción inicial da institución do Valedor do Pobo pola que se abriu a queixa de oficio, a memoria anual da Fiscalía General del Estado advertía en setembro das dificultades para executar as sentencias en Galicia por falta de prazas de internamento para menores condenados pola comisión dalgún delito. No marco dun proceso de reorganización de recursos e rehabilitación de espazos, a consecuencia foi un descenso no número de prazas dispoñibles para o cumprimento de medidas de privación de liberdade, o que supón listas de espera e dilacións no cumprimento das condenas (páxina 426 da memoria). Hai que lembrar que a falta de prazas non exime aos mozos de ingresar nun centro para cumprir a súa condena no momento en que sexa posible. O informe remitido pola consellería é moi elocuente. Fálase dun total de 119 prazas de internamento aberto, semiaberto, pechado e terapéutico, todas elas ocupadas, cando só en 2012 se impuxeron medidas de internamento a 390 menores. O desfase entre o recurso e a necesidade é verdadeiramente alarmante e aínda o é máis no caso dos centros de atención especializada. Na comunidade autónoma cóntase cun centro terapéutico, Montefiz, en Ourense. As medidas de internamento terapéutico, prevense para aqueles casos en que os menores, ben por razón da súa adicción ao alcohol ou a outras drogas, ben por disfuncións significativas do seus psiquismo, precisan dun contexto estruturado no que poder desenvolver unha programación terapéutica, non dándose, nin, dunha parte, as condicións idóneas no menor ou no seu entorno para o tratamento ambulatorio, nin, doutra parte, as condicións de risco que esixirían a aplicación a aquel dun internamento en réxime pechado. O problema é que non hai habilitadas prazas suficientes. Tampouco dende un punto de vista preventivo se conta con unidades de saúde mental especializadas que poidan detectar estes casos nunha fase previa á comisión de delitos. Porén, no ámbito xudicial os internamentos terapéuticos experimentaron un incremento paulatino durante os últimos anos, dentro dunhas cifras moderadas e a Fiscalía de menores sinala que se antes non se acudiu máis a esta medida foi debido á escaseza de recursos para o seu cumprimento que seguen lamentando numerosas seccións. En conclusión, a administración non cumpre adecuadamente a súa obriga de proporcionar aos menores infractores os recursos necesarios. A pesar de que seguen sendo de utilización preferente as medidas alternativas ás privativas de liberdade, en concordancia coas recomendacións internacionais sobre a materia (liberdade vixiada, prestacións en beneficio da comunidade, amoestación…), a escaseza de recursos condiciona decisivamente o adecuado cumprimento das condenas. A medida de internamento en centro pechado segue aplicándose de modo restritivo, e continúa a súa evolución á baixa. Dentro das medidas privativas de liberdade en xeral e dos internamentos en particular, o internamento en centro semiaberto segue sendo a medida á que máis se acode e a que mantén unhas cifras máis estables. En poucas ocasións se recorre ao internamento en réxime aberto, sendo escasa a previsión de prazas para esta modalidade. Outra situación que debe corrixirse é a ausencia total dun recurso que se revelou como unha medida especialmente indicada para o tratamento de menores infractores como é a convivencia con outra persoa, familia ou grupo educativo. Ao igual que se considera imprescindible establecer unha oferta de prazas escolares adecuada á demanda potencial de escolarización, a abundante e minuciosa información que as Fiscalías de menores proporcionan sobre os procedementos nos que interveñen debería ser analizada para dar adecuada resposta a un problema social de primeira orde como é a resposta administrativa ante a responsabilidade penal dos menores. 3. Puntos de encontro familiar O funcionamento dos puntos de encontro segue formulando problemas. A Consellería de Traballo e Benestar anuncia unha nova modificación da súa norma reguladora, actualmente o Decreto 9/2009, do 15 de xaneiro, polo que se regulan os puntos de encontro familiar en Galicia. A norma defíneos como un servizo que facilita e preserva a relación entre as e os menores e as persoas das súas familias en situación de crise, que permite e garanta a seguridade e o benestar das nenas e dos nenos e facilita o cumprimento do réxime de visitas. Os puntos de encontro familiar constitúen un equipamento social, de carácter neutral, especializado para o cumprimento do réxime de visitas establecido pola autoridade competente que ten por obxecto favorecer as relacións entre as e os menores e as súas familias cando, nunha situación de separación, divorcio, ou noutros supostos de interrupción da convivencia familiar, o exercicio do dereito de visita se ve interrompido, ou o seu cumprimento resulta difícil ou conflitivo. Porén, a falta dunha regulación uniforme e completa do recurso, que tome en consideración a experiencia dos anos transcorridos dende a súa posta en marcha, ten como consecuencia unha lexislación dispersa sobre este servizo que rexistra diferenzas de calado entre as distintas comunidades autónomas, pouco xustificables dada a súa relevancia no ámbito das relacións familiares. Os problemas empezan coa derivación e os casos susceptibles de ser derivados a un punto de encontro familiar, xa que non hai criterios unívocos. Tampouco sobre o momento procesual máis adecuado para a derivación ou as especificacións que debe conter a resolución xudicial: duración da intervención, tipo de intervención solicitada, horarios (fixos, progresivos…), captación de imaxes fotográficas no interior, comunicacións no centro (uso de móbiles, tablets…), periodicidade na remisión de informes ou marxe de decisión dos técnicos do punto de encontro familiar sobre a intervención. En canto a esta última, tamén formulan problemas os casos de suspensión, os supostos de cese da intervención e a determinación de finalización da intervención por cumprimento do obxectivo. A coordinación entre o órgano xudicial remitente, o equipo psico-social, a Fiscalía e os técnicos do punto de encontro familiar é outro elemento problemático dada a insuficiencia de canles de comunicación rápida sobre a actividade xurisdicional que afecta ao réxime de visitas. Son moitos os casos en que os cambios de medidas son comunicados verbalmente polo usuario sen que o punto de encontro teña notificación ou comunicación oficial. O mesmo sucede ante situacións de urxencia ou pola aparición de novas circunstancias que esixen a rápida intervención xudicial. Ese foi o obxecto dunha queixa que coñecemos este ano respecto do punto de encontro de Ourense. Os informes xeran tamén situacións difíciles, non tanto pola carga de traballo que supón a súa remisión ao xulgado senón pola percepción que os usuarios teñen sobre a neutralidade dos técnicos ante o conflito entre os proxenitores, con frecuencia posta en dúbida por un deles ou por ambos. O mesmo sucede coas comparecencias en xuízo, cuxa conveniencia é moi discutida entre os propios técnicos pero cuxa declaración resulta en ocasións imprescindible para acordar determinadas medidas. Entre os expedientes de queixa que tramitamos este ano, un deles referíase ao peche do punto de encontro de Ferrol para conceder vacacións de verán ao seu persoal durante quince días. Sinalamos á administración que o capítulo III do Decreto 9/2009, entre os requisitos materiais e de funcionamento dos puntos de encontro, recolle no artigo 16 as disposicións relativas ao calendario e horario de apertura. E prescribe, imperativamente, que os puntos de encontro familiar funcionarán os doce meses do ano, durante un mínimo de oito horas diarias, en xornada partida ou continuada, e como mínimo catro días á semana, que deberán incluír necesariamente o venres, sábado e domingo, excepto os días 25 de decembro e 1 de xaneiro. Respectando estes mínimos, cada punto de encontro familiar poderá determinar o seu calendario e horario en función da demanda existente. O réxime de visitas é, especialmente, un dereito dos nenos e nenas a relacionarse co proxenitor que non ten a custodia; un dereito-deber do proxenitor, no marco do exercicio da patria potestade. Por iso, non entendíamos adecuado pechar o centro precisamente durante as vacacións de verán, con maior dispoñibilidade de pais e fillos e dar como alternativa a posibilidade de “recuperar” as visitas, termo que nos parecía completamente inapropiado para referirse á relación entre pais e fillos (xunto á tamén inadecuada referencia ás “visitas”, moi pouco descritiva do tipo de relación afectiva que rexe no ámbito paterno-filial). O contido da recomendación reprodúcese no seguinte apartado. Con data do 18 de decembro foi recibido o escrito da consellería no que se manifesta literalmente o seguinte: “Todos os centros que integran a rede de puntos de encontro familiar de Galicia, cumpren rigorosamente o calendario e horario de apertura recollido artigo 16 do Decreto 9/2009, do 15 de xaneiro, polo que se regulan os puntos de encontro familiar en Galicia: “Os puntos de encontro familiar funcionarán os doce meses do ano, durante un mínimo de oito horas diarias, en xornada partida ou continuada, e como mínimo 4 días á semana, que deberán incluír necesariamente o venres, sábado e domingo, excepto os días 25 de decembro e 1 de xaneiro. Respectando estes mínimos, cada punto de encontro familiar poderá determinar o seu calendario e horario en función da demanda existente " No ano 2012, atendendo as solicitudes feitas por distintos puntos de encontro, esta consellería, a través da súa Subdirección Xeral de Familia e Menores, ditou unha instrución pola que autorizaba aos puntos de encontro a pechar durante 15 días no mes de agosto co fin de poder conceder ao seu persoal uns días de vacacións estivais. A autorización da solicitude de peche sempre se condiciona a que o propio centro reorganice as visitas previstas de maneira que o servizo se vexa o menos afectado posible. A consellería entende que é unha petición razoable e consecuentemente adoptou a decisión que mellor podía harmonizar os intereses do persoal dos puntos de encontro cos intereses das persoas usuarias: autorizar o peche do centro durante 15 días para vacacións estivais do persoal pero ofrecendo a posibilidade de recuperar as visitas afectadas durante ese período. Unha solución que, nin restrinxe o tempo real de contacto entre os proxenitores e os fillos, nin impón máis limitacións na relación normal cos fillos que as que xa veñen impostas na resolución xudicial. Esa Institución considera que coa decisión de pechar o centro e ofrecer a posibilidade de recuperar as visitas se parte dunha “concepción un tanto distorsionada do que representa o réxime de visitas para os proxenitores que non teñen a garda de custodia e non conviven de maneira habitual cos seus fillos” xa que o tempo de relación entre pais/nais e fillos/as non é un tempo recuperable e que o tempo que non se comparte con eles non pode ser substituído por horas adicionais sinaladas para outros días, pois entendelo así sería ter unha comprensión cuantitativa da relación cos fillos”. É claro que o réxime de visitas é un dereito dos nenos e nenas a relacionarse co proxenitor que non ten a custodia e que as relacións paterno-filiais non se poden constrinxir a aspectos unicamente cuantitativos, pero esta consellería non comparte que unha decisión puntual de substituír as horas de visita por un mesmo número de horas en días distintos para así posibilitar o peche do punto de encontro durante 15 días se interprete como unha “vulneración dos dereitos dos nenos e nenas a obter e manter contacto e relación recíproca de forma regular cos seus proxenitores”. Neste sentido, como esta consellería considera que o peche dos puntos de encontro durante 15 días no mes de agosto para conceder vacacións estivais ao persoal non vulnera nin restrinxe o dereito dos nenos e nenas a relacionarse coa persoa proxenitora que non ten a custodia, recolleu expresamente esta posibilidade no artigo 18 do anteproxecto de decreto regulador dos puntos de encontro de Galicia que actualmente está en fase de tramitación: “Os puntos de encontro familiar poderán pechar 15 días durante o mes de agosto sempre que o servizo non se vexa afectado”. Este anteproxecto xa superou o preceptivo trámite de audiencia sen que se recibise ningunha alegación a este respecto. Pero ademais, debe terse en conta que o punto de encontro familiar é un servizo que ten como obxectivo principal “favorecer”, que non executar, o cumprimento do réxime de visitas como dereito fundamental das e dos menores a manter a relación con ambos proxenitores despois da separación, e que para o desenvolvemento das súas funcións o artigo 11.4 do Decreto 9/2009 outórgalle a facultade de organizar as visitas en función da súa superficie, capacidade e horarios, e non sendo posible a visita na data e hora establecidos, as persoas responsables do punto de encontro familiar informarán ao órgano que derivou o caso, propoñéndolle outra data/horario para a visita. Por outra banda, no caso concreto de ..., como xa coñece esa institución, no momento de comunicarlle o peche do centro durante os 15 días do mes de agosto, o equipo técnico do punto de encontro A Carón ofreceulle a posibilidade de recuperar as visitas afectadas, ofrecemento que parecía aceptar nun primeiro momento pero que logo derivou nunha queixa formal contra o punto de encontro polo sistema de vacacións dos profesionais do centro. Na queixa, propón que nos próximos anos os períodos de vacacións se organicen mediante o sistema de quendas, sen perda dos dereitos dos traballadores, co fin de que así non se vexa truncado o obxectivo de normalizar e ampliar as comunicacións cos seus fillos establecido pola autoridade xudicial na sentencia de ampliación do réxime de visitas. A este respecto debemos indicar que se valorou a proposta, pero o número de persoal con que contan os puntos de encontro non é suficiente para a realización de quendas, e conceder vacacións ao persoal sen pechar o centro. Finalmente, en relación coa suxestión que esa Institución fai respecto da necesidade de adoptar as disposicións apropiadas para garantir a coordinación entre os órganos derivantes e os puntos de encontro familiar, de maneira que as datas e horarios establecidos nas resolucións xudiciais poidan verse respectados polos centros, debemos engadir que o Decreto 9/2009 regula de maneira exhaustiva o procedemento de acceso aos puntos de encontro, os tipos de intervención, suspensión e finalización das intervencións, as normas para o desenvolvemento das visitas, con especial atención dos casos nos que existan antecedentes por violencia dos que se deducisen ordes de afastamento, así como das relacións que deben manter os equipos técnicos dos puntos de encontro co órgano administrativo ou xudicial que derivou o caso. Porén, como xa indicamos, esta consellería está tramitando un novo decreto regulador dos puntos de encontro familiar en Galicia que vai introducir cambios substanciais esencialmente na forma de acceso e nas causas de finalización das intervencións. Así, fronte á regulación actual, que contempla que o acceso aos puntos de encontro se faga por derivación dun órgano xudicial ou do órgano administrativo competente en materia de menores nos supostos nos que a Comunidade Autónoma de Galicia teña asumido a tutela ou garda, no anteproxecto de decreto, o acceso aos puntos de encontro familiar deberá realizarse por derivación do órgano competente en materia de familia da consellería con competencias en materia de servizos sociais, por petición do órgano xudicial ou do servizo de menores. Paralelamente, a consellería está elaborando unha aplicación informática que se porá en funcionamento coa publicación do decreto, que permitirá aos órganos xudiciais ver o calendario dos puntos de encontro para que poidan establecer as visitas nas datas e horarios en que poidan realizarse. Con esta nova ferramenta procurarase unha maior coordinación entre os puntos de encontro familiar, os xulgados e a administración. Á vista do contido do informe, hai que facer as seguintes consideracións. Esta institución está en desacordo con varios aspectos do escrito da consellería. En primeiro termo, non se pode dicir que os puntos de encontro familiar cumpran rigorosamente o calendario e horario de apertura recollido no artigo 16 do Decreto 9/2009 se pechan quince días no mes de agosto. Pese a que a redacción do precepto sexa confusa, a obriga de estar abertos os doce meses de ano un mínimo de catro días á semana exclúe calquera posibilidade de pechar quince días seguidos. Por razoable que pareza a petición de vacacións do persoal, non é posible entender que non afecte aos dereitos das persoas usuarias. Esta institución, por outra banda, xa amosou o seu desacordo co feito de que un recurso que non deixa de estar xestionado por entidades privadas, teña facultades para modificar a posta en práctica de concretas medidas establecidas nunha resolución xudicial. Precisamente para evitar esta posibilidade formulouse a suxestión. Porén, a consellería acaba de recoller esta previsión no anteproxecto que regulará os puntos de encontro, afirmando que xa superou o preceptivo trámite de audiencia sen que recibise ningunha alegación a este respecto. Pode deducirse desta regulación que se agora se recolle expresamente, é porque antes non estaba claro. De calquera xeito, insístese en recoller un concepto xurídico indeterminado “a afectación do servizo” que non ten un significado unívoco e tampouco se especifica quen ten a competencia para apreciar esta afectación. É evidente que unha cuestión que o persoal do punto de encontro familiar pode considerar que non afecta ao servizo, pode incidir gravemente nel dende o punto de vista do usuario. Outro aspecto que hai que matizar é a afirmación de que debe terse en conta que o punto de encontro familiar é un servizo que ten como obxectivo principal “favorecer”, que non executar, o cumprimento do réxime de visitas como dereito fundamental das e dos menores a manter relación con ambos proxenitores despois da separación. Non é así no suposto das visitas supervisadas en punto de encontro, que non poden ser executadas de maneira alternativa senón que hai que realizalas nos termos establecidos na resolución polo que, en ningún caso, o punto de encontro familiar é unha opción para favorecer o encontro senón a vía habilitada de forma exclusiva para levar a cabo a relación entre proxenitores e fillos. Tampouco é adecuada a visión do réxime de visitas exclusivamente como un dereito dos menores. Os proxenitores non privados nin suspendidos da patria potestade son tamén titulares do dereito de visitar e relacionarse cos seus fillos menores como indica o propio Código civil en varios preceptos. En canto á razón de fondo para non aceptar a proposta de facer quendas para asignar as vacacións, o feito de que o cadro de persoal con que contan os puntos de encontro non é suficiente para a realización de quendas, trátase dun problema organizativo do que os usuarios non son responsables nin teñen porque verse afectados no exercicio dos seus dereitos. Finalmente, en canto á suxestión, pese a que se afirma que xa se cumpre o suxerido, nos dous últimos parágrafos do escrito queda claro que non se realizaba adecuadamente cando se afirma que se está tramitando un novo decreto regulador dos puntos de encontro familiar en Galicia que vai introducir cambios substanciais esencialmente na forma de acceso e nas causas de finalización das intervencións e que se está traballando nunha aplicación informática que permitirá aos órganos xudiciais ver o calendario dos puntos de encontro para que poidan establecer as visitas nas datas e horarios en que poidan realizarse. Esta previsión, por unha banda, eliminará a discrecionalidade dos puntos de encontro para axustar o réxime establecido na resolución xudicial ás súas propias circunstancias organizativas. Máis problemática parece a previsión de que sexa a administración a que faga a derivación, por petición do órgano xudicial ou do servizo de menores. En calquera caso, seguirá sendo a sentencia xudicial a que estableza o réxime de visitas e xa que logo, a administración deberá adoptar as medidas necesarias para darlle cumprimento. 4. Un caso problemático de asunción de tutela pola administración Na Q/1908/13 formúlase unha situación especialmente difícil na que entran diversos bens xurídicos en conflito. Aínda que se recolle con detalle entre as resolucións da institución no seguinte apartado, consideramos necesario analizar aquí a actuación administrativa. A persoa promotora da queixa achábase cumprindo unha pena privativa de liberdade e dera a luz recentemente a un bebé que naceu con serios problemas de saúde. Rexeitaba completamente o feito de que a administración asumira a tutela do seu fillo pero dábanse circunstancias moi negativas para que puidese telo consigo. Unha de orde práctica, derivada da falta de módulos para nais en centros penitenciarios de Galicia dende 2011, dentro dun conxunto de medidas para evitar que os menores de tres anos medren en contacto con infraestruturas carcerarias; outra, moito máis de fondo, que era unha probada ausencia de habilidades para a atención dun bebé con tales características, derivada dunha politoxicomanía que non conseguía superar. Tratábase dunha muller moi nova, en torno aos 20 anos de idade, que vivira dende a infancia experiencias moi negativas. Nun primeiro informe, a administración deunos traslado minucioso da peripecia vital da nai que, aparentemente, facíaa incapaz de asumir a crianza do seu fillo, a pesar de non estar privada da patria potestade, circunstancia que esgrimía insistentemente nos seus escritos. A traballadora social da prisión, con quen nos puxemos en contacto telefónico en dúas ocasións, aínda sendo consciente de que a nai non reunía as condicións para garantir os coidados imprescindibles que o menor requiría, entendía tamén que a súa rebeldía ante esta medida era consecuencia de que fora privada do seu fillo dun modo que lle resultaba incomprensible. Na actuación administrativa, os sentimentos da nai quedaran absolutamente postergados, privándoa incluso da posibilidade de despedirse do seu fillo. Por tal motivo, suxerimos á administración o establecemento de visitas supervisadas no centro no que o menor estaba acollido, o que podía preparar á nai para asumir medidas de protección máis estables e unha posible adopción. Na súa resposta, a administración sinalou que, tras valorar toda a información contida no expediente de protección, o equipo técnico do menor de Vigo chegou ás seguintes conclusións: “-É fundamental nos primeiros anos de vida de Y que se lle ofreza un entorno estable e tranquilo, no que poidan levarse a cabo os tratamentos estimuladores e rehabilitadores que precisa, de maneira que o menor desenvolva ao máximo as súas potencialidades (tendo en conta as súas limitacións). O éxito de ditos tratamentos determinará as posibilidades de adaptación e autonomía que o menor desenvolve no futuro. -Tendo en conta o estado de saúde de Y, e a inestabilidade e deterioro persoal presentado por ambos proxenitores, non serían gratificantes nin beneficiosas para o menor as visitas cos seus pais. -Ambos proxenitores seguen negando os comportamentos neglixentes que conduciron á tutela do seu fillo, minimizando os problemas de saúde presentados por Y. -Respecto da nai, dende a súa adolescencia a súa vida estivo caracterizada polo consumo de substancias tóxicas, a comisión de delitos, a marxinalidade… Ditos factores fan que ... presente un gran deterioro psicolóxico e social. Non parece ser consciente da súa realidade nin das súas propias limitacións, sendo incapaz de elaborar un proxecto de vida realista no que poida conseguir a estabilidade precisa para poder garantir o benestar do seu fillo. ... está centrada en si mesma, priorizando as súas propias necesidades sobre o que podería ser mellor para o seu fillo. -O feito de que ... teña que estar en prisión até marzo do ano 2016 impide que se poida poñer en marcha ningún tipo de programa familiar co obxecto de favorecer a súa recuperación persoal. Ademais, tendo en conta as características persoais da proxenitora e a súa falta de apoio familiar, en caso de que o dito programa puidese levarse a cabo, sería moi difícil que ... realizase os cambios necesarios par asumir o coidado de Y, tendo en conta as necesidades e coidados especiais que o menor precisa. -Tal e como queda acreditado no expediente do menor, non existe familia extensa considerada idónea disposta a acoller ao menor. Por todo o anterior, o equipo, na súa proposta de actuación de data 26/09/2013, coa conformidade da Comisión de Propostas de Especial Trascendencia do Servizo de Familia e Menores, propuxo suspender cautelarmente o dereito dos proxenitores, parentes e achegados a relacionarse co menor, e procurar a súa integración nunha familia idónea con finalidade adoptiva. En consecuencia, a xefa territorial de Vigo da Consellería de Traballo e Benestar ditou resolución con data 16/10/2013, que lle foi notificada á interesada no cárcere ao día seguinte, polo que se acorda: 1. Manter a tutela pública de Y e o seu actual réxime de garda no Centro Z 2. Suspender cautelarmente o dereito dos proxenitores e demais parentes e achegados a relacionarse co menor. 3. Trasladar o expediente do menor ao equipo de adopción da xefatura territorial de Vigo, para conseguir a súa integración nunha familia allea idónea con finalidade adoptiva. Dita resolución foi ditada antes de terse coñecemento no Servizo de Familia y Menores de Vigo da recomendación á que nos estamos referindo, e supón a existencia dunha situación xurídica distinta á que daba cobertura legal a aquela. En consecuencia, dado que existe unha resolución que suspende o dereito de visitas, considérase que non procede aceptar dita recomendación. Porén, unha vez notificada a resolución de 16/10/2013 á nai, esta dispón da acción legal para impugnar a suspensión das visitas e incluso para solicitar ao xulgado a adopción de medidas cautelares en tanto non se resolva dunha maneira definitiva a impugnación. Do informe despréndese un claro fundamento das decisións adoptadas no superior interese do menor, que debía ser protexido por riba de calquera outra consideración. Porén, de acordo co criterio da traballadora social do centro que facía un seguimento da nai, a forma na que se xestionou a asunción da tutela do menor pola administración xerou nela un sentimento de privación e inxustiza que empeorou a súa disposición. A nai non foi informada durante preto de tres meses do lugar onde se atopaba o seu fillo (dende a última visita no hospital, o 25 de abril, cando o bebé tiña case dous meses, até o 10 de xullo, en que se lle comunicou o centro de menores onde estaba) e se lle impediu velo dende aquela visita. Sen negar que o seu comportamento durante as visitas hospitalarias e, en xeral, as súas condicións persoais eran moi perturbadoras para o seu fillo, por razóns humanitarias considérase que se podían terse adoptado outros mecanismos por parte da administración. IV- RESOLUCIÓNS DO VALEDOR DO POBO Formuláronse á Consellería de Traballo e Benestar dúas recomendacións que non foron aceptadas. 1.Recomendación á Consellería de Traballo e Benestar para que se lle permita a una persoa condenada á pena privativa de liberdade visitar ao seu fillo recen nado que presenta graves problemas de saúde (Q/1908/13) Por mor da queixa presentada ante esta institución por dona … o 25 de xuño requiriuse informe a ese órgano que foi finalmente recibido. Á vista do contido do informe esta institución entende que está completamente fundada á medida da asunción da tutela de Y por parte da Administración, xa que nin a situación actual da nai nin a do pai parecen ser os contornos adecuados para a correcta atención do menor, dada a súa prematuridade e os constantes controis médicos que necesita. Como é evidente, o seu benestar e os coidados de saúde que precisa son unha absoluta prioridade. Os informes médicos son claros e establecen que a atención temperá, o seguimento da súa evolución neurolóxica e as analíticas frecuentes son esenciais para evitar secuelas no seu desenvolvemento. Por este motivo, hai que garantirlle ao menor un lugar adecuado para a atención dun bebé coas súas características. Segundo manifesta o informe, o motivo polo que non se lle comunicou antes a Dª … o centro ao que foi trasladado Y despois da alta médica foi que nin o pai nin ela amosaron un comportamento responsable nas primeiras visitas, durante a estancia de Y en Neonatoloxía e hai informes do centro sanitario nese sentido. Porén, non existe ningunha resolución xudicial que prive a Dona ... do dereito a ver ao seu fillo, nin existe na resolución administrativa ningunha previsión en tal sentido. É certo que para posibilitar a atención e coidado ao neonato, estando Dona ... xa cumprindo pena de privación de liberdade, permitiuse a súa estancia no CIS en Vigo cun amplo réxime de saídas ao exterior para coidar ao seu fillo namentres se encontrase hospitalizado. Sen embargo, a pauta mantida de consumo de tóxicos pola nai motivou que o dito réxime de visitas lle fora retirado. Tamén se intentou a integración dun recurso extrapenitenciario, sen que fose posible culminar ningunha das xestións. A Administración tentou, xa que logo, todas as opcións tras o nacemento de Y para que Dona ... puidera atendelo pero a súa actitude nos seus primeiros días de vida foron determinantes ao presentarse nas visitas baixo o efecto de estupefacientes. Porén, transcorridos xa uns meses desde o nacemento e amosando a nai un intenso desexo de ver ao seu fillo consideramos que por razóns humanitarias debe permitírselle visitalo. Cómpre destacar que non existe resolución xudicial que prive a nai da patria potestade nin existe previsión algunha sobre esta cuestión nin prohibición baseada nunha norma na resolución administrativa de 26 de abril de 2013 na que se asume a tutela por parte da Administración. Como é lóxico, esta relación tería que quedar condicionada a que quede garantido o coidado, a atención e o benestar do menor xa que o seu interese é o máis necesitado de protección. Consideramos que a Administración debe arbitrar os mecanismos necesarios para que poda ver Dona ... poda ver ao seu fillo coa regularidade que o seu propio comportamento permita, xa que estas visitas están supeditadas aos permisos penitenciarios que se lle podan conceder pola súa boa conduta e a disposición máis favorable para o menor. Polo que respecta a Administración que ten a tutela, é evidente que nin o centro penitenciario de A Lama nin un punto de encontro son lugares axeitados. Entendemos que non debería haber dificultades para que puidera habilitarse algún lugar no Centro Z no que dona ... puidera visitar ó seu fillo. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa consellería a seguinte RECOMENDACIÓN: Que se procure habilitar no Centro Z, de Pontevedra, algún lugar no que a promotora da queixa poda visitar ao seu fillo menor de idade, ao non existir ningunha prohibición legal en sentido contrario, quedando condicionadas as visitas a que quede garantido o coidado, a atención e o benestar do menor xa que o seu interese é o máis necesitado de protección e aos permisos penitenciarios que se lle concedan a nai en función do seu comportamento responsable en relación ao seu fillo. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación non aceptada. 2. Recomendación á Consellería de Traballo e Benestar para que todos os puntos de encontro familiar permanezan operativos os doce meses do ano nas horas establecidas pola normativa, e suxestión para que se tomen as disposicións apropiadas para garantir a coordinación entre os puntos de encontro familiar e os órganos remitentes (Q/5492/13) Ante esta institución, mediante escrito de queixa, compareceu solicitando a nosa intervención D. …, con domicilio … No seu escrito, literalmente, indicábanos que achegaba a esta institución copia da queixa realizada no Punto de Encontro Familiar de Ferrol, A Carón, realizada o día 3 de agosto, co seguinte texto de reclamación: "Quero mostrar a miña denuncia polo sistema de vacacións dos profesionais do punto de encontro A Carón. Ao coller os traballadores as vacacións no mesmo tempo, déixanse de cubrir as visitas -7 en total- que teño recoñecidas por sentenza xudicial de xaneiro do presente ano. Recolle a sentenza que a ampliación das visitas debería de servir para "normalizar" e ampliar as comunicacións do pai cos seus fillos. Desta maneira vese truncado ese obxectivo. Co obxecto de que en vindeiros períodos vacacionais se recolla a necesidade de organizar por turnos as vacacións, sen merma dos dereitos dos traballadores, faremos extensible esta reclamación á Xunta de Galicia para así salvagardar os meus dereitos -e da miña familia- a unas visitas regulares e normalizadas". No escrito de queixa facíase referencia tamén ao cambio na derivación ao punto de encontro de A Coruña, nos termos que lle trasladamos no noso requirimento de informe do 21 de agosto. Con data do 17 de setembro, a consellería remitiu o informe demandado. Coa información aportada, resulta que o punto de encontro A Carón, de Ferrol, permaneceu pechado durante 15 días no mes de agosto, dende o día 7 ao 21, ambos inclusive. O peche do centro realizouse coa autorización da Subdirección Xeral de Familia e Menores, co fin de poder conceder vacacións estivais ao persoal do centro. A autorización fíxose condicionada a que o servizo se afectara o menos posible, e a que o punto de encontro ofrecese aos/ás usuarios/as a posibilidade de recuperar todas as visitas que resultaren afectadas polo peche. No caso concreto de Dº…, e segundo consta nese Servizo, cando o equipo técnico do punto de encontro lle comunica o peche do centro tamén lle informa sobre esta posibilidade de recuperar as visitas afectadas e incluso lle insta a que fixera unha proposta para a recuperación das visitas, proposta que finalmente non chegou a facer a pesares de que a nai dos menores manifestou que aceptaría calquera proposición que presentase. É mais, dende o Servizo de Familia e Conciliación da Subdirección Xeral de Familia e Menores, en contestación á queixa presentada o día 3 de agosto de 2013 no punto de encontro A Carón, ofreceulle novamente a posibilidade de recuperar as visitas afectadas polo peche do centro. Trasladoulle que, mentres non sexa doutro xeito a regulación do sistema de vacacións dos profesionais dos puntos de encontro familiar de Galicia, e para resarcir os prexuízos ocasionados polo peche do centro, pode recuperar as visitas afectadas presentando unha proposta ou calendario, que deberá acomodarse á dispoñibilidade do centro e contar coa aceptación da nai dos menores. Á vista do contido do informe, cómpre facer as seguintes consideracións. O Decreto 9/2009, do 15 de xaneiro, polo que se regulan os puntos de encontro familiar en Galicia os define como un servizo que facilita e preserva a relación entre as e os menores e as persoas das súas familias en situacións de crise, e que permite e garante a seguridade e o benestar das nenas e dos nenos e facilita o cumprimento do réxime de visitas. Os puntos de encontro familiar constitúen un equipamento social, de carácter neutral, especializado para o cumprimento do réxime de visitas establecido pola autoridade competente que ten por obxecto favorecer as relacións entre as/os menores e as súas familias cando, nunha situación de separación, divorcio, ou noutros supostos de interrupción da convivencia familiar, o exercicio do dereito de visitas se ve interrompido, ou o seu cumprimento resulta difícil ou conflitivo. O capítulo III do Decreto 9/2009, entre os requisitos materiais e de funcionamento, recolle no artigo 16 as disposicións relativas ao calendario e horario de apertura. E prescribe, imperativamente, que os puntos de encontro familiar funcionarán os doce meses do ano, durante un mínimo de oito horas diarias, en xornada partida ou continuada, e como mínimo 4 días á semana, que deberán incluír necesariamente o venres, sábado e domingo, excepto os días 25 de decembro e 1 de xaneiro. Respectando estes mínimos, cada punto de encontro familiar poderá determinar o seu calendario e horario en función da demanda existente. O réxime de visitas é, nomeadamente, un dereito dos nenos e nenas a se relacionar co proxenitor que non ten a custodia; un dereito-deber do proxenitor, no marco do exercicio da patria potestade e, finalmente, un pronunciamento xudicial que participa de executoriedade das resolucións xudiciais e debe ser cumprida nos seus exactos termos, e aínda máis cando o punto 3º do fallo da 00001/2013, ditada o 8 de xaneiro de 2013, polo Xulgado de Primeira Instancia N° 4 de Ferrol acorda adaptar o réxime de visitas ao horario real do centro. Cando o órgano derivante establece xa unha adaptación ás posibilidades reais de contacto entre o proxenitor e os seus fillos non cabe facer outros axustes que supoñan merma do tempo de relación entre eles. A cuestión é aínda máis clara neste caso, no que as visitas son tuteladas no propio punto de encontro, o que supón de seu unha grave restrición ante outras posibles alternativas para a realización das visitas. Por outra banda, á marxe da prescrición do Decreto e da fundamentación xurídica anterior, esta institución considera que o informe da Administración parte dunha concepción un tanto deturpada do que representa o réxime de visitas para os proxenitores que non teñen a garda e custodia e non conviven de xeito habitual cos seus fillos. O tempo de relación entre pais/nais e fillos non é un tempo “recuperable”. Este concepto pode aplicarse axeitadamente a outras actividades (laborais, lectivas, de produtividade...) pero non as relacións paterno-filiais, aos períodos de contacto entre os proxenitores e os seus fillos. O tempo que non se comparte con eles non pode ser substituído por horas adicionais sinaladas outros días. Entendelo así sería ter unha comprensión cuantitativa da relación cos fillos. O feito de que un pai ou unha nai non podan ver aos seus fillos por causa do peche do punto de encontro no que se realizan as visitas supón unha obxectiva desatención dun dos aspectos esenciais deste tipo de relación persoal. Ter a compañía dos fillos menores non é só un abstracto dereito-deber xurídico. Neste ámbito non pode deixar de ponderarse o outro aspecto esencial: “a importante carga humana que acompaña sempre a todas as relacións familiares, que son vivencia persoal máis e antes que categoría xurídica”, en palabras dalgún especialista; para o proxenitor, pola propia relación de filiación e afecto que subsiste aínda que non conviva cos seus fillos, e que deriva dunha necesidade persoal e vital, ademais de que o deber de coidar e velar polos fillos menores fúndase en normas éticas que transcenden a pura legalidade formal; para os fillos menores, que teñen o dereito de seguir compartindo a súa vida con ambos os dous proxenitores, de cuxa separación non son responsables, e da necesidade tamén persoal e vital de manter as referencias paternas e maternas de forma equilibrada, sen influencias unilaterais, e sen desigualdades inxustificadas. Hai que subliñar que hai incumprimento non só cando non se cumpre en absoluto o réxime de relacións persoais acordado senón cando se cumpre só en parte, ou se cumpre mal (…): por exemplo, cando se realiza parcialmente ou con graves restricións. O feito de que, ás limitacións na relación normal cos fillos que veñen impostas xa na resolución xudicial que priva da garda e establece un réxime de visitas, se engada a imposibilidade de estaren na súa compañía polo peche do punto de encontro no que se realizan pode vulnerar o dereito dos nenos a obter e manter contacto e relación recíproca de forma regular cos seus pais, relación que só pode ser restrinxida ou excluída cando sexa necesario de acordo co mellor interese do fillo. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa consellería a seguinte recomendación: Que por parte da Consellería de Traballo e Benestar se adopten as medidas tendentes a garantir o estrito cumprimento do artigo 16 do Decreto 9/2009 do 15 de xaneiro, polo que se regulan os puntos de encontro familiar en Galicia, de xeito que todos os puntos de encontro permanezan operativos os doce meses do ano nas horas establecidas pola norma. Debe asegurarse a posibilidade material de realizar as visitas os días e horas establecidos na resolución xudicial e, a tal fin, considérase necesario formular a seguinte suxestión: Que por parte da Consellería de Traballo e Benestar se tomen as disposicións apropiadas para garantir a coordinación entre os órganos remitentes e os puntos de encontro familiar, de xeito que as datas e horarios establecidos nas resolucións xudiciais podan verse respectados polos centros, facilitando ao máximo as canles de comunicación entre os xulgados e os puntos de encontro familiar sobre a actividade xurisdicional que afecta ao réxime de visitas (sentencias, ceses de ordes de afastamento, situacións de urxencia, inicio inmediato dunha intervención do punto de encontro familiar, cese da supervisión das visitas...) e as demais circunstancias que podan concorrer para un adecuado cumprimento das resolucións xudiciais. Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: recomendación non aceptada e suxestión aceptada V- CONSIDERACIÓNS FINAIS Pouco hai que engadir ás consideracións que fixemos no apartado introdutorio e no informe sobre a nosa actividade de supervisión, pero quixéramos insistir en que os problemas que teñen que ver cos menores en situacións que poderíamos chamar extraordinarias, fóra do ámbito dunha estrutura familiar, escolar e social normalizada, deben ser a principal prioridade dos poderes públicos e da sociedade. Nun fracaso persoal e colectivo cando non se dá unha resposta adecuada a unha situación de risco ou desamparo dun menor; cando non se removen os obstáculos que impiden ou dificultan a súa evolución escolar cos necesarios apoios educativos; cando non se garante a súa adecuada nutrición; cando non se mobiliza a toda a sociedade para crear unha conciencia colectiva de que son as familias os contornos nos que os nenos deben medrar e madurar, e non os centros de menores; cando non se crean todos os recursos rehabilitadores que permitan a súa máis rápida inserción social se cometeron infraccións penais; cando non se prevén con todos os medios, incluso policiais, o seu inicio no consumo de tóxicos, sexa o alcohol ou as drogas; cando non se lles protexe adecuadamente dos conflitos entre os seus proxenitores nos casos de ruptura da parella; cando se lles acosa ou se abusa deles a través das novas tecnoloxías ou cando non se aportan todos os medios para completar a súa discapacidade ou a súa dependencia. Os problemas están claramente identificados, as vías de información e comunicación son accesibles a un número cada vez maior de cidadán e se conta con persoas moi ben preparadas e solucións técnicas aptas para resolver as distintas situacións, pero hai que redobrar os esforzos. Neste sentido, cómpre concluír, ao fío dos expedientes de queixa tramitados este ano, o seguinte: -é urxente unha revisión do programa de acollemento familiar en Galicia coa finalidade de garantir o óptimo funcionamento deste recurso de protección. Os seus obxectivos inmediatos deben ser: • incrementar o número de familias dispostas a acoller a menores que non deben ou non poden permanecer temporalmente coa súa propia familia. • na medida do posible, suprimir o acollemento residencial para menores de seis anos de idade • asegurar unha adecuada selección desas familias xa que é moi importante que se proporcione aos menores unha nova contorna familiar estable que supoña a plena integración do neno ou nena na vida da familia que o acolle; neste sentido, as renuncias ás propostas ou co acollemento xa iniciado son, obxectivamente, fallos do programa, agás situacións extraordinarias. • procurar unha adecuada valoración da idoneidade das familias, en xeral e ante propostas concretas; garantir a súa formación, seguimento, apoio e orientación. O acompañamento durante todo o proceso de acollida é un aspecto crucial do programa que entendemos que non se está a producir axeitadamente. • recoñecer ás familias acolledoras os mesmos beneficios que ás familias numerosas. • coidar a fase de finalización, de modo que os menores e as familias acolledoras conten con todo o apoio e a orientación necesarios para afrontar esta transición. -Se se optimizase o programa de acollemento familiar, ademais de mellorar as condicións de vida dos nenos e nenas, unha parte importante da inxente cantidade de diñeiro dedicada a prazas residenciais de menores en situación de risco ou desamparo podería derivarse a articular adecuadamente os recursos para menores infractores penalmente responsables que estean a cumprir medidas xudiciais, que neste momento son, de xeito evidente, insuficientes e problemáticos. -mellorar o funcionamento e a dotación dos puntos de encontro familiar, recurso esencial en moitos casos para garantir o dereito dos nenos para obter e manter contacto e relación mutua de forma regular cos seus pais, relación que só pode ser restrinxida ou excluída cando sexa necesario de acordo co mellor interese do fillo. É imprescindible facilitar ao máximo as canles de comunicación entre os xulgados e os puntos de encontro familiares sobre a actividade xurisdicional que afecta ao réxime de visitas (sentenzas, cesamentos de ordes de afastamento, situacións de urxencia, inicio inmediato dunha intervención do punto de encontro familiar, cesamento da supervisión das visitas...) e as demais circunstancias que poidan concorrer no devandito réxime. A vontade da sociedade, dos lexisladores, dos xuíces e da administración ten que ser inquebrantable para combater estes problemas. Pola nosa banda, renovamos o noso compromiso na tarefa de procurar o benestar e garantir a protección dos intereses dos menores, tarefa que dignifica a unha comunidade. ÁREA DE CULTURA E POLÍTICA LINGÜÍSTICA I- INTRODUCIÓN En anteriores informes referímonos ao fundamento da constitucionalización da cultura e os seus fenómenos máis representativos (o patrimonio histórico, as linguas, os bens culturais ambientais...) sinalando que a Constitución establece un forte vínculo entre a promoción cultural e o libre desenvolvemento da personalidade dos individuos, o que nos leva á súa consideración no campo dos dereitos fundamentais, procurando avanzar na súa efectividade e grao de cumprimento. Estas mesmas razóns serven tamén para lexitimar as actividades estatais de promoción cultural e, en xeral, a acción cultural dos poderes públicos como prestacións dun servizo esencial. Esta cuestión foi moi problemática en 2013 en todo o territorio do Estado, desde que en xullo de 2012 o Goberno decidiu incrementar o imposto do valor engadido (IVE) sobre o prezo das entradas a salas de cinema, teatros, festivais musicais, concertos e museos privados, pasando do 8% ao 21%. Os efectos desta medida nas industrias culturais e, en xeral, na actividade cultural do noso país, foron perceptibles ao longo de 2013, cun notable descenso na produción e o consumo de produtos culturais. No último mes do ano, o Goberno anunciou a súa decisión de revisar esta medida. No momento de pechar este informe só se reduciu do tipo xeral (o 21%) ao reducido (o 10%), a suxeición para as compravendas de obras de arte, pero o Ministerio de Hacienda informou que está a traballar xa nunha gradual redución tributaria a outros feitos culturais. Hai que ter en conta que, mentres en España o IVE aplicado á industria cultural é do 21%, noutros países da Unión Europea é moito máis baixo (en Francia, o tipo reducido do 10%, e a fiscalidade das entradas de cinema, só un 5%; Italia, 10%; Alemaña, 7%; ou Irlanda, 13,5%, por exemplo). Nesta institución, dentro da área de cultura inclúense os expedientes de queixa relativos aos dereitos culturais e ao deporte. Ten substantividade a subárea de política lingüística, como é lóxico ao ter a nosa comunidade unha lingua propia. As queixas tramitadas na área de cultura en 2013 incidiron principalmente, do mesmo xeito que en anos anteriores, na falta de adecuada protección a determinados elementos do patrimonio cultural galego. Foron máis numerosos que outros anos os expedientes de queixa derivados do funcionamento das entidades deportivas, en particular, das federacións. En política lingüística, as queixas foron promovidas, como é habitual, por discriminacións na utilización dunha das dúas linguas oficiais no territorio da comunidade autónoma ou polo uso inadecuado de topónimos. Destaca polo seu número unha queixa múltiple de obxecto idéntico relativa á discriminación da lingua galega polas forzas de seguridade do Estado a noite do 24 de xullo de 2013. Neste ano consideramos especialmente importantes os expedientes de queixa sobre validacións e homologacións de títulos e certificados de lingua galega pola súa incidencia nos certificados de profesionalidade aos que nos referiremos no apartado 3 desta área. A finais de 2013 estaba practicamente lista para a súa aprobación a nova orde que regula os certificados de lingua galega (CELGA) á que formulamos determinadas alegacións no trámite de información pública que foron integramente estimadas pola administración. II- DATOS CUANTITATIVOS O número de queixas recibidas ao longo do ano 2013 na área de Cultura foi de 619, o que representa unha porcentaxe total do 3,28% dos expedientes tramitados. Este incremento explícase pola presentación de múltiples queixas, ata un total de 548, cun obxecto idéntico: a discriminación da lingua galega polas forzas de seguridade do Estado a noite do 24 de xullo de 2013. Deixando á marxe estes expedientes, o número de queixas promovidas na área de cultura con asuntos diferenciados foi de 72, o que supón un lixeiro incremento sobre os expedientes tramitados o pasado ano. Os datos son os seguintes: Total reclamantes Total asuntos Iniciadas 619 72 Admitidas 612 98,86 % 65 90,27 % Non admitidas 7 1,14 % 7 9,73 % Remitidas ao Defensor del Pueblo 0 ----- 0 ------ A situación das queixas admitidas a trámite é a seguinte: Total reclamantes Total asuntos Concluídas 43 7,03 % 43 66,15 % En trámite 569 92,97 % 22 33,85 % O escaso número de expedientes inadmitidos a trámite obedece aos seguintes motivos: - Dous, por referirse a unha relación xurídica privada - Dous, por falta dunha actuación administrativa previa - Tres, por non ser competencia do Valedor do Pobo III- ACTIVIDADE DE SUPERVISIÓN 1. Cultura e patrimonio cultural Dentro da área de cultura, insistimos na mesma idea que o ano pasado. Nunha época de duros axustes económicos, os dereitos culturais vense inevitablemente relegados e ceden ante o aseguramento de necesidades básicas e de servizos esenciais. Non parece posible neste momento profundar nos dereitos culturais e consolidar situacións subxectivas en materia cultural: ampliar a súa cobertura, estender as prestacións, xeneralizar o goce de bens culturais. A función cultural dos poderes públicos debería centrarse noutro tipo de técnicas xurídicas de intervención e neste sector da actividade administrativa cabería esixir, polo menos, unha adecuada actividade de policía impedindo a deterioración ou a perda de bens culturais. Nesta liña centrouse a actividade de supervisión desta institución ao fío dos expedientes de queixa que denunciaban agresións ao patrimonio cultural galego. As queixas foron promovidas por particulares e asociacións preocupados pola deterioración de bens, monumentos ou paisaxes culturais. Grazas a elas puidemos detectar que persiste unha certa pasividade das corporacións locais no cumprimento das obrigacións establecidas na Lei 8/1995, de 30 de outubro, de patrimonio cultural de Galicia. A teor do seu artigo 4, os concellos teñen a obrigación de protexer, defender, realzar e dar a coñecer o valor cultural dos bens integrantes do patrimonio cultural de Galicia que se sitúen no seu termo municipal. Correspóndelles, así mesmo, adoptar, en caso de urxencia, as medidas cautelares necesarias para salvagardar os bens do patrimonio cultural de Galicia que visen o seu interese ameazado. Con todo, percíbese unha notable falta de sensibilidade dos municipios neste ámbito e, nunha situación de redución orzamentaria e posibilidades de endebedamento moi limitadas, a conservación, protección e difusión do patrimonio cultural aparece como unha gravosa carga para os poderes públicos que non goza de prioridade. A conservación dos bens culturais atopa outros numerosos obstáculos. Por unha banda, unha deficiente cultura de patrocinio e mecenado cultural que se aprecia a todos os niveis. Este ano 2013 tivemos unha mostra palpable diso no escaso éxito do programa de crowdfunding impulsado para financiar obras urxentes de conservación e restauración na Catedral de Santiago de Compostela. Segue habendo unha clara falta de sensibilidade dunha parte da poboación cos valores artísticos, históricos ou meramente estéticos de certos elementos patrimoniais; esta desidia, paradoxalmente, dáse tamén en moitos propietarios, que non cumpren adecuadamente os seus deberes de conservación; hai unha crónica escaseza de medios por parte da administración cultural para inspeccionar, vixiar e obrigar ao cumprimento dos deberes que a lei impón para preservar o noso legado cultural, en toda a amplitude das súas diversas manifestacións, labores que dificulta a dispersión de gran parte do patrimonio histórico-artístico. A iso contribúe que, en ocasións, se superpoñen competencias administrativas sobre os devanditos bens ou non se clarificou de forma definitiva quen ostenta a responsabilidade última na súa protección. Precisamente este problema subxacía nunha das queixas recibidas este ano, referida ao pésimo estado de limpeza da Ponte Romana de Ourense. A devandita ponte, incluído entre as vías transferidas como parte da rede de estradas do Estado á Comunidade Autónoma, perdera o seu antigo uso como vía de tráfico rodado sobre o río Miño. Estaba en estudo a súa transferencia ao Concello de Ourense, xa que actualmente era, en rigor, unha vía urbana de uso peonil. Con todo, concorría tamén nel a súa cualificación como ben de interese cultural e, de acordo coa lexislación protectora do patrimonio cultural da nosa comunidade, calquera actuación, proxecto ou intervención sobre o ben requiría a preceptiva autorización da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria, na súa Dirección Xeral do Patrimonio Cultural. Tras os oportunos informes, o 3 de xullo de 2013 formulamos unha recomendación á Axencia Galega de Infraestruturas para que se adoptasen coa maior urxencia as medidas necesarias para acometer as actuacións de limpeza e mantemento da Ponte Romana de Ourense, solicitando o informe preceptivo á Dirección Xeral do Patrimonio Cultural e as licenzas e permisos necesarios por parte do concello; e que se garantise a conservación do ben en atención ao seu valor cultural en cumprimento dos deberes legalmente impostos a cada un dos departamentos da Xunta de Galicia no ámbito das súas respectivas competencias en tanto non se transferise ao Concello de Ourense a titularidade da ponte. Con data de 10 de xaneiro de 2014 comunicamos á asociación promotora da queixa que, aínda que a resposta á recomendación tivo que ser requirida á consellería en varias ocasións, fora finalmente recibida nesta institución. O informe que se nos fixo chegar manifesta que, despois de recibir a recomendación de adopción das medidas necesarias para acometer as actuacións de limpeza e mantemento da Ponte Romana de Ourense, a Dirección Xeral do Patrimonio Cultural autorizou o 31 de xullo de 2013 a limpeza e retirada de vexetación da Ponte Vella de Ourense coa condición de que non se fixese a limpeza con medios mecánicos, limitándose á extracción das plantas de raíz e ao cepillado manual, de modo que non se eliminasen as pátinas superficiais da pedra. Tras os trámites preceptivos, o 8 de agosto de 2013 iniciáronse os traballos de limpeza de maleza e herbas da ponte, tendo en conta toda a lexislación e normativa técnica que lle é aplicable. O prazo de execución desta actuación estimouse en dous meses. Cos traballos realizados retirouse a vexetación superior e o musgo e elimináronse os depósitos de materiais que puideran favorecer o enraizamento das plantas, así como os grafitis existentes. Para a limpeza permitiuse unicamente o uso de medios manuais e auga a baixa presión, evitando o uso de picarañas, rasquetas ou outras ferramentas que puidesen danar a pedra. Ao mesmo tempo, prohibiuse empregar herbicidas ou auga a presión. Na realización dos traballos houbo que ter en conta todas as indicacións efectuadas desde o Servizo Provincial de Patrimonio Cultural de Ourense sobre a súa realización e os produtos para empregar. A retirada de plantas quedou practicamente finalizada no mes de setembro. O cepillado quedaba condicionado á autorización polo concello da conexión á rede de abastecemento, solicitada no mes de agosto. Por tanto, a consellería aceptou expresamente a recomendación realizada, dando conta das medidas adoptadas pola Dirección Xeral da Axencia Galega de Infraestruturas para darlle efectividade. No ámbito municipal estamos a ter algunhas mostras elocuentes da falta de sensibilidade á que antes nos referiamos, ao denunciarse o outorgamento de licenzas urbanísticas na contorna de BICs sen a preceptiva autorización da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria (Q/3979/13), ou a realización de actuacións incompatibles coa preservación do ben, como a talla de árbores no Pazo de Sistallo, tratando un xardín con árbores froiteiras e especies exóticas centenarias coma se fose unha simple masa forestal á que a empresa concesionaria BEGASA aplica a normativa contra incendios, derivada ademais da existencia dun tendido eléctrico que atravesa os xardíns do pazo sen contar coa necesaria servidume para iso (Q/5698/13). O mosteiro de San Paio de Abeleda, erixido no século XII en Castro Caldelas e en estado totalmente ruinoso, vítima dun espolio sistemático dos seus máis belos elementos, ou o mosteiro do Bo Xesús en Trandeiras (Xinzo de Limia), construído no século XVI, do que só se conserva en bo estado a igrexa, son algunhas mostras dunha inexplicable desidia ante o patrimonio cultural e dunha certa ignorancia que é dificilmente xustificable neste momento. Ningún deles ten a condición de BIC. Chegouse mesmo, como soubemos por unha queixa (Q/4103/13), a colocar un cartel indicador de caza (tecor societario) sobre un menhir en Parada de Sil. A queixa foi admitida e iniciamos as actuacións oportunas ante a Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria. Con data de 16 de outubro foi recibido o informe que se remitiu desde o Servizo de Vixilancia e Inspección da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural. O informe refírese á afectación do chamado Marco Vello en Pardeconde, Os Pensos, en Xunqueira de Espadañedo. Manifestaba que ao ter coñecemento dos feitos, tras a denuncia remitida por esta institución, abriuse expediente informativo na Xefatura territorial de Ourense. Nun primeiro momento, o cartel obxecto de denuncia estaba situado sobre o propio Marco Vello, pero foi retirado tras un primeiro requirimento. No informe técnico arqueolóxico da arqueóloga do Servizo de Patrimonio Cultural de Ourense, de 12 de agosto de 2013, constátase que, tras a inspección in situ, a dous metros do Marco Vello sitúase un sinal do Tecor Societario Parada de Sil, que non constitúe unha afección directa. Ao mesmo tempo, sobre a propia pedra do menhir, a un metro de altura, alguén pintou un sinal de ruta de sendeirismo (dúas franxas, unha amarela e outra branca). Aínda que o chamado Marco Vello non se atopa recollido en ningunha figura do plan, pode entenderse protexido ao amparo do Decreto 571/1963, de 15 de marzo, sobre protección de escudos, emblemas, pedras heráldicas, rolos de xustiza, cruces de termo e pedras similares de interese histórico-artístico, na categoría de ben de interese cultural. De modo inmediato, o Servizo de Patrimonio Cultural de Ourense enviou un escrito –con data de 12 de setembro de 2013- á Sociedade de Cazadores de Parada de Sil para que retirase o sinal da contorna do Marco Vello. Ademais fíxoselle saber que calquera intervención que se pretenda realizar nun inmoble declarado ben de interese cultural deberá ser autorizada pola Consellería de Cultura (artigo 37 da Lei 8/1995, do patrimonio cultural de Galicia). Así mesmo neste tipo de elementos non se poderá instalar publicidade, cables, antenas e todo aquilo que impida ou menoscabe a apreciación do ben dentro da súa contorna (artigo 39.2 da Lei de patrimonio cultural de Galicia). Informouse que se deu traslado aos concellos de Nogueira de Ramuín, Xunqueira de Espadañedo e Parada de Sil, entre cuxos límites se atopa o Marco Vello, que, segundo o artigo 4.1 da Lei 08/1995, de 30 de outubro, do patrimonio cultural de Galicia, teñen o deber de protexer os bens do patrimonio cultural que radiquen no seu termo municipal, e adoptar, no seu caso, as medidas cautelares necesarias. Neste caso adoptáronse tales medidas para protexer o Marco Vello e preservar a súa contorna, instando a retirada das súas proximidades do cartel indicador do tecor societario e lembrando aos concellos limítrofes os seus deberes de prevención. Noutros casos, en cambio, houbo que lamentar unha certa pasividade da administración. No expediente Q/5081/13, unha asociación de defensa da natureza informábanos dunha talla indiscriminada de árbores xunto aos restos da muralla de Verín. O 29 de agosto requirimos informe da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural, e comunicounos que o 12 de setembro de 2013 solicitouse dos servizos técnicos da Xefatura territorial da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria en Ourense unha investigación do feitos obxecto de denuncia, xa que non existía constancia, nin nos servizos centrais da consellería nin na xefatura territorial, da solicitude de ningunha autorización para a talla ou poda de árbores nesa contorna. No mes de novembro seguían pendentes de que os citados servizos territoriais emitisen un informe técnico sobre o asunto. Por outra banda, hai que indicar que o ben de referencia ten a consideración de ben de interese cultural, o máximo nivel de protección legal contemplado pola lexislación vixente en materia de patrimonio cultural, por tratarse dun elemento de arquitectura defensiva protexido ao amparo do Decreto de 22 de abril de 1949, sobre protección dos castelos españois, en relación coa disposición adicional 1ª da Lei 8/1995, de 30 de outubro, do patrimonio cultural de Galicia, polo que calquera actuación que se propoña efectuar no ben ou na súa contorna de protección deberá contar coa previa autorización da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural. O informe finalizaba sinalando que, en canto se producisen avances na tramitación do expediente, os interesados serán convenientemente informados. Neste tipo de situacións hai que lamentar a demora, por parte da correspondente unidade administrativa, na investigación e emisión do preceptivo informe técnico e aínda máis polo feito de tratarse dun elemento do patrimonio cultural galego que conta co máximo nivel de protección. A mesma asociación informábanos de que as obras do tren de alta velocidade ao seu paso pola Gudiña (Ourense) ocasionaran a perda da sinalización do Camiño de Santiago do Sueste e, en consecuencia, o extravío de peregrinos. En agosto e, novamente, en outubro de 2013, solicitamos información á consellería que nos comunicou que as obras de construción do AVE contan cunha avaliación previa das afeccións previstas ao patrimonio cultural, así como un protocolo de intervencións que é requirido como parte do procedemento de autorización por parte da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural. Entre as actuacións que o promotor e o contratista das obras deben executar en materia de protección do patrimonio cultural, dentro das actividades para minorar o impacto ambiental das obras, está, entre outras, a reposición da continuidade do Camiño cun trazado alternativo durante a execución das obras, así como o mantemento da sinalización e a información para os usuarios. O 17 de febreiro de 2012, a Dirección Xeral do Patrimonio Cultural valorara como viable unha alternativa provisional para o paso de peregrinos, aínda que esta alternativa tivo que ser modificada polo desenvolvemento dos traballos e a coincidencia puntual de execución de obras e tránsito de peregrinos, polo que se informou favorablemente outro paso provisional en abril de 2013. Esta modificación finalmente implicaba que en determinado punto quilométrico da N-525 debía tomarse unha vía alternativa aos tramos sinalizados por mor das obras en execución. Co fin de comprobar que se estaban adoptando as necesarias medidas de minoración do impacto ambiental na execución das obras referidas no trazado do Camiño de Santiago do Sueste ou Ruta da Prata, dous técnicos (arquitecto e arqueólogo) foron a comprobar o estado do camiño e a sinalización nesa contorna en xullo de 2013. Na visita comprobouse o estado das alternativas e modificacións provisionais do trazado, nunha lonxitude aproximada de 14.5 quilómetros, sen que constase que houbese impedimentos para o seu percorrido a pé. Sinalábase que non existían obxeccións á alternativa ao Camiño de Santiago derivada das obras da plataforma do corredor norte-noroeste de alta velocidade, en concreto á altura do túnel do Espiño. En conclusión, estimábase que as circunstancias que puideron advertir os promotores da queixa en relación coa sinalización do Camiño de Santiago no ámbito do concello da Gudiña fora corrixidas, e nese momento existían sinalizacións suficientes para determinar a ruta para seguir e non existían impedimentos para o seu percorrido. No expediente Q/712/13 denunciábase unha intervención inadecuada nunha ponte do Concello de San Cibrao das Viñas. O 9 de novembro de 2012 a Dirección Xeral do Patrimonio Cultural autorizou a intervención promovida polo Concello de San Cibrao das Viñas, consistente na realización de obras de restauración do pavimento da citada ponte, coas seguintes cautelas: a) Nos muros de pedra non se executarán máis obras que a limpeza ou reforzo pero nunca recheos ou encintados que varíen as calidades das fábricas históricas; en todo caso, de ser necesarios recheos da fábrica por cuestións de estabilidade ou seguridade, serán puntuais, sen empregar cementos e sempre remetidos e non visibles da parte externa do muro, conservando o aspecto de fábrica tradicional en seco. b) Debido ás patoloxías e incompatibilidades nas fábricas históricas entre os compoñentes dos cementos e a pedra, só se empregaran morteiros de cal, ben sexa aérea ou hidráulica. Ao mesmo tempo, retirarase a lousa de formigón existente. c) Con carácter previo a calquera actuación deberase realizar unha análise das patoloxías do monumento e xustificar o estado estrutural de cimentos, bóvedas e muros da ponte. O proxecto da obra, por tanto, foi informado pola Dirección Xeral do Patrimonio Cultural e autorizado en cumprimento do establecido pola Lei 8/1995, do 30 de outubro, do patrimonio cultural de Galicia. Nada dicía o informe sobre a denuncia concreta acerca das varandas instaladas, ata a data da intervención, uns tubos de aceiro pintados en cor branca. Segundo informacións publicadas na prensa, o novo pavimento ía deixar a ponte adaptada para uso exclusivamente peonil. Para que iso fose posible, tíñase que retirar a varanda; os revestimentos e a pedra íanse limpar en seco. As xuntas das laxas irían seladas, eliminando as cintas de cemento. Manualmente retiraríanse os esquinais voados de formigón armado, o que devolvería á ponte o seu aspecto orixinal. O pavimento estaba previsto en lousa de granito moreno abuxardado de seis centímetros de espesor. Como protección, estaba previsto colocar peitorís de 20 centímetros de anchura por 90 de altura, con perpiaño de granito moreno do país. Ao carecer de información sobre este último elemento da restauración da ponte, dirixímonos ao alcalde do concello de San Cibrao quen informou que as varandas metálicas foran retiradas no seu momento, ao tempo de facer a intervención sobre o pavimento, colocando como elemento de protección, os peitorís de granito moreno do país, e que toda a obra foi executada de acordo co proxecto aprobado no seu día pola Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria. Outro expediente de queixa, promovido por unha fundación para a protección da natureza e a defensa do medio ambiente, referíase á incoación do expediente para a declaración como ben de interese cultural do conxunto mineiro romano de Montefurado, promovida polo Concello de Quiroga, e realizada con base nunha prospección arqueolóxica dirixida á incoación do procedemento de declaración, na categoría de zona arqueolóxica, do complexo mineiro. O documento de memoria técnica xustificativa rexistrouse en xuño de 2013 na Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria. Os servizos técnicos da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural dispoñen da devandita documentación desde o 10 de xullo de 2013, para os efectos de emisión do correspondente informe sobre a motivación e viabilidade da proposta. Tras os sucesivos requirimentos de informe pola oficina do Valedor do Pobo (do 2 de setembro de 2013 e 16 de outubro de 2013, respectivamente) lembrouse aos devanditos servizos técnicos a necesidade de emitir o informe solicitado. Neste momento a proposta está pendente de valoración, xa que só existe, por agora, unha petición que se sustenta unicamente na documentación presentada a instancia de parte. É obvio que o xacemento de Montefurado ten valor cultural e un interese principalmente arqueolóxico, aínda que o que se solicita é a declaración como ben de interese cultural (o máximo nivel de protección legal contemplado pola lexislación vixente en materia de patrimonio cultural) polo que debe acreditarse suficientemente a súa especial singularidade e a integridade da documentación existente que permita a necesaria tramitación. Trátase dun proceso longo e complexo que ten que compatibilizarse co resto de actividades propias da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural. Con todo, o ben non está desprotexido, xa que aparece recollido no Catálogo do Patrimonio Cultural das Normas Subsidiarias e Complementarias do Plan da provincia de Lugo, e polo tanto, forma parte do Inventario Xeral do Patrimonio Cultural de Galicia en virtude da disposición adicional 2ª da Lei 8/1995, do 30 de outubro, do patrimonio cultural de Galicia, coa categoría de ben inventariado, o que implica que calquera intervención que se pretenda levar a cabo no propio ben ou no seu contorno de protección, deberá ser autorizada pola Dirección Xeral do Patrimonio Cultural. Pola nosa banda, constatamos que o feito de que un ben estea incluído no Inventario Xeral do Patrimonio Cultural de Galicia coa categoría de ben inventariado, non garante a necesaria protección do elemento cultural pois os mecanismos de vixilancia e control por parte da administración non sempre son suficientes. Son moitos os casos que chegan a esta institución, por medio de denuncias de persoas ou organizacións de protección e defensa do patrimonio e do medio ambiente, en que o dano xa está feito cando a Dirección Xeral do Patrimonio Cultural ten coñecemento da actuación ou da intervención prexudicial para o ben ou a súa contorna. Como é lóxico, a inclusión nun catálogo non evita a perda, deterioración ou dano que se poida causar ao ben, por dolo ou descoido. De feito, o tipo e levedade das sancións que se poden impoñer tampouco disuaden da intervención. É evidente que os medios con que conta a administración en materia cultural son moi limitados para protexer un patrimonio tan amplo e tan disperso. Aínda así, hai que insistir no seu deber legal de velar pola protección e conservación do patrimonio cultural na nosa comunidade como pegada e forma tanxible dun pasado histórico cuxo coñecemento temos a obrigación de transmitir. 2. Deportes Este ano coñecemos un maior número de expedientes de queixa nesta materia, derivados principalmente das actuacións das federacións deportivas. Dúas cuestións preocupáronnos de modo particular. En ambas as apreciábase unha certa extralimitación por parte das federacións deportivas galegas, no exercicio das funcións públicas que teñen encomendadas. A) Actuación da Federación Galega de Motociclismo No mes de abril iniciáronse dous expedientes de queixa (Q/368/13 e Q/372/13) como consecuencia de senllos escritos de dous deportistas denunciando a actitude da Federación Galega de Motociclismo respecto dos pilotos federados que participaban en competicións non oficiais, as medidas disciplinarias que se estaban adoptando no seo da propia federación por parte do xuíz único e a esixencia de dous certificados médicos para aqueles pilotos que, tomando parte en competicións non oficiais (particularmente, a denominada Liga galega de Moto de Campo), inscribíronse logo en competicións do calendario oficial da federación. Ante estas denuncias requirimos información á Secretaría Xeral para o Deporte como máximo órgano da comunidade autónoma con competencias en materia de ordenación da práctica deportiva, órgano directamente dependente da Presidencia da Xunta de Galicia e do que dependen, á súa vez, as federacións deportivas galegas no exercicio das funcións públicas que teñen legalmente atribuídas. Recibido o informe da Secretaría Xeral, requirímoslle información complementaria trasladándolle nese mesmo escrito o parecer desta institución sobre a inxustificada intromisión na liberdade de práctica deportiva por parte da federación galega e o exercicio de competencias sancionadoras que non teñen conferidas ao amparo do ordenamento xurídico. Na resposta ao devandito escrito, a Secretaría Xeral para o Deporte informábanos que dera traslado do actuado e das consideracións do noso informe ao Comité Galego de Xustiza Deportiva. Literalmente comunicaba a esta institución que “tendo en conta que estas decisións adoptadas pola Federación Galega de Motociclismo poderían ser de dubidosa legalidade, procedemos a dar traslado das actuacións ao Comité Galego de Xustiza Deportiva, en aplicación do artigo 57.6 da Lei 3/2012 do Deporte de Galicia, que atribúe lexitimación á Administración da comunidade autónoma para a impugnación ante o Comité Galego de Xustiza Deportiva das decisións e acordos dos órganos federativos que considere contrarios á legalidade vixente. Da resolución que no seu día dite o Comité Galego de Xustiza Deportiva, serán debidamente informados”. Tras requirirllo en dúas ocasións, con data do 28 de outubro finalmente tivo entrada nesta institución a resposta da Secretaría Xeral para o Deporte nun sentido coincidente ao sinalado por nós, xunto co ditame do Comité Galego de Xustiza Deportiva que confirmaba con rotundidade o criterio mantido por esta institución, e que viña dar a razón aos promotores das queixas na súa denuncia sobre a irregularidade das actuacións federativas neste ámbito. Mentres tanto, recibíronse na institución outros dous escritos de queixa practicamente co mesmo contido (Q/1677/13 e Q/5510/13). Polo seu interese reproducimos literalmente o escrito recibido desde a Secretaría Xeral para o Deporte, que manifestaba o seguinte: “En data 28 de xuño e 2 de xullo de 2013, a Secretaría Xeral para o Deporte emitiu dous informes relativos aos expedientes arriba referenciados, ambos os referidos a determinadas actuacións levadas a cabo pola Federación Galega de Motociclismo e que deron lugar a diversas queixas tramitadas ante o Valedor do Pobo. Nos devanditos informes, esta secretaría informaba que, en vista da dubidosa legalidade das actuacións da federación, procederíase a dar traslado das mesmas ao Comité Galego de Xustiza Deportiva para que este órgano pronunciásese sobre a súa legalidade, de acordo co previsto no artigo 57.6 da Lei 3/2012, do deporte de Galicia. Á vista do exposto infórmase o seguinte: Unha vez tramitado o correspondente procedemento ante o Comité Galego de Xustiza Deportiva, este ditou resolución de data 21 de outubro pola que se estima a impugnación realizada a instancia desta Secretaría Xeral, anulando así o acordo adoptado o 2 de outubro de 2012 pola Comisión Delegada da Federación Galega de Motociclismo, ratificado pola Asemblea Xeral, e deixando o mesmo sen efecto. Ademais deixará sen efecto calquera disposición ou acordo que limite ou restrinxa a posibilidade de que deportistas federados participen en probas que se celebren ou organicen á marxe da federación. Acompáñase a estes efectos copia testemuñada da resolución adoptada polo Comité Galego de Xustiza Deportiva”. En efecto, reunido o Comité Galego de Xustiza Deportiva en sesión plenaria celebrada en Santiago de Compostela o 21 de outubro de 2013, resolveu o recurso interposto a partir do escrito presentado o 3 de xullo de 2013 pola Secretaría Xeral para o Deporte a través do cal se impugnaba un acordo adoptado pola Comisión Delegada da Federación Galega de Motociclismo o 2 de outubro de 2012 e ratificado pola Asemblea o 19 de xaneiro de 2013. No escrito solicitouse, ademais, a suspensión cautelar do mesmo. Por providencia de 12 de xullo de 2013, acordouse por parte do Comité Galego de Xustiza Deportiva admitir a trámite o recurso co número 36/13 e dar traslado deste á Federación Galega de Motociclismo para que, por quen correspondese, fóra remitido informe sobre o mesmo, no prazo de dez días. Ao mesmo tempo solicitouse á Secretaría Xeral para o Deporte a remisión do expediente administrativo correspondente no prazo de dez días, tendo en conta que no escrito presentado ante ese Comité se facía mención a diversas queixas tramitadas ante o Valedor do Pobo. Nesa mesma providencia de 12 de xullo de 2013, acordouse conceder a suspensión cautelar solicitada pola Secretaría Xeral para o Deporte, polas razóns expostas no seu escrito de remisión. Con data de 2 de setembro de 2013 tivo entrada no rexistro do Comité Galego de Xustiza Deportiva escrito de alegacións presentado pola Federación Galega de Motociclismo. Así mesmo, na mesma data tivo entrada no rexistro do comité o expediente administrativo remitido pola Secretaría Xeral para o Deporte, co resultado que obra no expediente. No escrito de alegacións presentado pola Federación Galega de Motociclismo, de maneira sucinta, sinalábase: "O acordo adoptado por esta Federación en coordinación coa Real Federación Motociclista Española e as demais federacións autonómicas, tiña o seu fundamento nunha esixencia da compañía de seguros titular do seguro de accidentes. Dados os problemas xurdidos pola vixencia do acordo, ao longo dos últimos meses sucedéronse conversacións coa compañía para tratar de modificar a súa postura. Froito desas negociacións, o pasado 17 de xullo a compañía aseguradora accedeu a suprimir a esixencia dos certificados médicos. Pola nosa banda estamos a aplicar esas novas condicións desde o momento mesmo de alcanzarse o acordo, previa consulta a todos os membros da comisión delegada, a cal se reunirá nos próximos días para ratificar o acordo." Polo que termina solicitando “que se acorde arquivar o expediente por carencia sobrevinda de obxecto”. O 16 de setembro de 2013 tivo entrada no rexistro do Comité Galego de Xustiza Deportiva escrito de alegacións presentado pola Secretaría Xeral para o Deporte opoñéndose ao arquivo solicitado pola Federación Galega de Motociclismo. En data 20 de setembro de 2013 ditouse providencia declarando concluído o expediente, poñéndose de manifesto aos interesados. A Federación Galega de Motociclismo presentou o último escrito de alegacións no que, de maneira resumida expón que non está de acordo coa actuación da Secretaría Xeral para o Deporte, xa que pensa que puido mostrar o seu desacordo de maneira máis directa e simple, tendo en conta que tanto os acordos da Comisión Delegada como os da Asemblea Xeral -onde se contiña o acordo relativo aos certificados médicos requiridos para participar nunha proba federada- foron comunicados á propia Secretaría Xeral para o Deporte, que non formulou obxección ningunha. Pero é que, ademais, na recente modificación dos estatutos da Federación Galega de Motociclismo para a súa adaptación á Lei 3/12, do deporte de Galicia recóllese a esixencia dos informes médicos no apartado 6 do artigo 7 que di: "Cando a Federación teña coñecemento ou fundadas sospeitas de que un solicitante de licenza participou no últimos seis meses en probas motociclistas ou doutros deportes de risco á marxe da Federación Galega de Motociclismo esixirá ao interesado a presentación dun informe emitido por un médico especialista en medicamento deportivo acreditativo de que o interesado non padece lesións e/ou doenzas que supoñan un risco para a práctica do motociclismo. En caso de non achegar o devandito informe ou que este revele a existencia de risco, non se expedirá a licenza." E engade un segundo parágrafo que di: "Cando a Federación teña coñecemento de que un deportista federado participou durante o período de validez da súa licenza en probas motociclistas ou doutros deportes de risco á marxe da Federación Galega de Motociclismo, esixirá ao interesado a presentación dun informe emitido por un médico especialista en medicamento deportivo acreditativo de que o interesado non padece lesións e/ou doenzas que supoñan un risco para a práctica do motociclismo. En caso de non achegar o devandito informe ou que o mesmo revele a existencia de risco, o interesado non poderá inscribirse nin participar en competicións federadas." Mediante resolución de data 16 de xullo de 2013, xa iniciado o presente expediente ante ese Comité, a Secretaría Xeral acordou a anotación rexistral da modificación estatutaria, despois de que anteriormente fixese distintas observacións e obxeccións a outros artigos dos estatutos, pero nunca do disposto neste, o que supoñía, segundo alegaba a Federación Galega de Motociclismo no seu último escrito de alegacións, unha clara contradición. O que parece non ter en conta a federación é que o Valedor do Pobo puxo de manifesto ante a Secretaría Xeral para o Deporte como órgano superior da administración deportiva de Galicia, a irregular actuación da federación sobre a base de acordos federativos ilegais que supoñían unha intromisión da federación na liberdade para a práctica deportiva e un inaceptable afán de monopolio e control de todas as competicións de motociclismo, chegando mesmo a exercer unha potestade sancionadora sobre os pilotos participantes en competicións non federadas que en absoluto lle correspondía, e mesmo a pretender tipificar infraccións nos estatutos federativos ou en acordos asemblearios. Con todo, nas alegacións remitidas ao Comité Galego de Xustiza Deportiva, a Federación Galega de Motociclismo engade que, na súa condición de entidade privada con personalidade xurídica e patrimonio propio, pode establecer normas de obrigado cumprimento para os seus asociados que teñen a posibilidade de afiliarse á devandita federación, en aplicación da vertente positiva ou negativa do libre exercicio do dereito de asociación. Denuncian un crecente intrusismo de agrupacións informais que organizan probas ilegais á marxe da Federación Galega de Motociclismo, sen a menor observancia das esixencias en materia de seguridade, ambientais, etc., e que, aínda por riba, reciben o apoio ou a autorización das administracións públicas facendo unha clara competencia desleal a propia Federación Galega de Motociclismo xa que resultan máis baratas de organizar polos aforros derivados deses custos de obrigado cumprimento. Reprochan á administración autonómica que non faga un labor inspector nese aspecto, xa que é unha función que ten atribuída pola propia Lei do deporte, artigos 113 e 114. Denuncian a pasividade e falta de resposta da Secretaría Xeral para o Deporte a pesar de ser advertida e requirida esta por parte da propia Federación Galega de Motociclismo. Fan mención, en último lugar, a que o acordo de requirir o certificado médico foi deixado sen efecto, tras negociar coa compañía aseguradora. O Comité Galego de Xustiza Deportiva analiza, en primeiro lugar, se coa comunicación levada a cabo pola Federación Galega de Motociclismo procede ou non o arquivo do presente expediente, xa que, segundo din, xa se modificou o criterio de esixir os dous certificados médicos como consecuencia do acordo alcanzado coa aseguradora. O Comité, acertadamente, entende que non se pode arquivar o expediente porque nese momento non hai constancia de que o acordo fose ratificado nin polo Pleno da propia Comisión nin pola Asemblea Xeral da Federación Galega de Motociclismo, o que fai espertar dúbidas de que tal acordo se siga aplicando de feito ou, polo menos, siga vixente e, en consecuencia, puidese resultar de aplicación. De feito, tal e como recoñece a propia Federación Galega de Motociclismo nas súas últimas alegacións, o requisito da esixencia do certificado médico consta no articulado dos seus novos estatutos (artigo 7.6), aínda que agora só se pide un, cando no acordo se esixían dous. A resolución do Comité Galego de Xustiza Deportiva apuntaba que a esixencia inicial levada a cabo por parte da Federación Galega de Motociclismo de solicitar dous certificados médicos a aqueles deportistas federados que quixesen participar nunha proba organizada pola Federación Galega de Motociclismo e que antes participasen nunha proba non tutelada pola propia federación parecía discriminatoria e sen fundamento sólido, xa que aos demais participantes desa mesma proba non se lles pedía tal requisito. De feito, a Real Federación Motociclista Española, e por extensión a Federación Galega de Motociclismo, modificaran o seu criterio no sentido de chegar a un acordo coa compañía de seguros sobre a cobertura das probas que organiza. Neste sentido, a Real Federación Motociclista Española remitiu un comunicado ás federacións territoriais, en data 19 de xullo de 2013, no que literalmente di que "debido á inquietude que se suscitou, como consecuencia da solicitude dos certificados médicos a todos aqueles deportistas que, participando en competicións non federadas, teñan a intención de facelo nalgunha competición tutelada pola Federación, a Real Federación Motociclista Española fixo súa tal inquietude e tras unha negociación do Presidente desta Federación coa compañía aseguradora que cobre o seguro deportivo aparellado a toda licenza federativa, alcanzou o acordo de non solicitar por parte da compañía, nin pola axencia de seguros, estes certificados e que as federacións realicen un control da tramitación de todos os partes de accidentes. Este requisito ten a súa razón de ser na finalidade de evitar, na medida do posible, calquera tipo de fraude cara á compañía aseguradora que, de forma directa, reverte en todo o colectivo de asegurados e todo iso en aras do interese xeral e de todo o colectivo de deportistas, de modo que aos que non atendan tal directiva, seralles aplicable o disposto no artigo 25 do Regulamento Deportivo da Real Federación Motociclista Española aprobado polo Consello Superior de Deportes con data 26 de xullo de 2005". Finalmente, a resolución refírese ao que, sen ningún xénero de dúbidas, parece o máis acertado como solución para evitar a mencionada fraude e que non leva aparellada discriminación ningunha, ao lembrar que, ante a dúbida do director de carreira de calquera competición, como veu ocorrendo sempre, este, amparándose nas atribucións que lle outorga o artigo 34 do Regulamento Deportivo da Real Federación Motociclista Española, concordante co artigo 75 do mesmo corpo legal, pode pedir a calquera deportista que participe en calquera proba, que se someta a un control por parte do médico da carreira para verificar o adecuado estado físico do deportista para a súa participación. A resolución do Comité lembra que, no presente caso, estamos a falar, nun dos supostos da referida esixencia, de dar autorización ou non para participar nunha proba federada a pilotos que teñen expedida licenza federativa pero que participaron noutra proba non tutelada pola Federación. En tal sentido e tratándose dunha materia que afecta ao alcance e efectos da licenza federativa, a facultade dunha federación para expedir licenzas para a práctica da súa modalidade deportiva, neste caso o motociclismo, tal e como establece o art. 56.4 da Lei do deporte de Galicia, é unha función pública delegada. É dicir, non é unha facultade que lle corresponda como entidade privada e derivada da súa propia capacidade organizativa, tal como pretende argumentar a Federación Galega de Motociclismo cando fala de que é unha asociación privada que ten as súas propias normas de obrigado cumprimento e de que os asociados teñen o dereito de afiliarse ou non, senón que se lle atribúe tal facultade directamente pola lei, como tamén se lle atribúe a de organizar, con carácter de exclusividade, as competicións oficiais autonómicas federadas. Por iso, toda actuación federativa neste ámbito está suxeita ao control da administración deportiva autonómica e así o establece expresamente o artigo 56.3 da Lei do deporte de Galicia cando di que os actos adoptados polas federacións deportivas galegas no exercicio das súas funcións públicas de carácter administrativo son susceptibles de recurso administrativo ante o Comité Galego de Xustiza Deportiva, o que reitera o artigo 93.1 d) da propia Lei do deporte de Galicia ao dicir que o Comité Galego de Xustiza Deportiva é competente para coñecer dos actos que se produzan relativos ao control administrativo respecto das funcións públicas encomendadas ás federacións. Por tanto, a materia que estamos a tratar é, obxectivamente, competencia do Comité Galego de Xustiza Deportiva. Polo que respecta á aplicación, no seu caso, dunha normativa de ámbito estatal, promulgada por unha federación española, no ámbito da Comunidade Autónoma de Galicia, hai que dicir que no presente caso, a norma aplicada foi un acordo adoptado pola Real Federación Motociclista Española e comunicado ás federacións territoriais, entre elas a galega. A redacción dos artigos 5.1 h) e 54.7 da Lei do deporte de Galicia en relación coa entrada en vigor e a eficacia dos regulamentos federativos –aínda que a redacción deses preceptos poida dar lugar a algunha dúbida interpretativa sobre o réxime da súa aprobación pola administración autonómica e a publicación no Rexistro de Entidades Deportivas de Galicia dos regulamentos federativos–, e facendo unha interpretación sistemática de ambos os preceptos no contexto da Lei do deporte de Galicia (criterio interpretativo ao que remite o art. 3.1 do Código Civil), leva a concluír que as normas federativas son os propios estatutos federativos e as súas modificacións, que deberán ser publicados no Diario Oficial de Galicia, así como o regulamento electoral (art. 58.5 da Lei do deporte de Galicia). En todo caso, requiren a aprobación da administración autonómica, sen a cal non entran en vigor e non resultan de aplicación. Pola contra, as demais normas regulamentarias non requiren tal aprobación previa senón só o seu depósito no Rexistro de Entidades Deportivas de Galicia [termo que, na súa significación legal, non implica control de legalidade do seu contido] dándose a coñecer por medios electrónicos e informáticos tanto da administración autonómica como das propias federacións deportivas. Neste caso, efectivamente non consta que a norma que viña aplicando estivese depositada no Rexistro de Entidades Deportivas de Galicia, como sen dúbida debería facerse do mesmo xeito que con todos os regulamentos relacionados co seu funcionamento interno (clara esixencia dos art. 5.1 h e 54.7 da Lei do deporte de Galicia). Pero tamén é certo que, partindo de que tal incumprimento en si mesmo non leva aparellada a inaplicación do regulamento posto que, neste caso, o depósito non é constitutivo, ese regulamento podería despregar os seus efectos sen prexuízo da eventual responsabilidade que puidese derivarse para os responsables federativos polo incumprimento deste deber. A resolución do Comité Galego de Xustiza Deportiva continúa manifestando, literalmente, o seguinte: “Nun informe do Valedor do Pobo de Galicia, de data 8 de maio de 2013, emitido como resposta a unha queixa exposta por uns deportistas aos que a Federación Galega de Motociclismo lles aplicaba a normativa que é obxecto de análise na presente resolución, dicíase, de maneira farto explícita, que: « Convén lembrar que o regulamento deportivo da Real Federación Motociclista Española é o conxunto de normas polas que se rexerán todas as competicións e demais temas referentes ao deporte motociclista que teñan lugar baixo a súa competencia, autoridade e xurisdición, ou a das federacións autonómicas integradas nela cando se trate de competicións de ámbito estatal ou internacional. Queda fóra da competencia da federación considerar prohibidas as competicións que ela mesma non autoriza ou incoar expedientes disciplinarios, xa que as infraccións administrativas son as vulneracións do ordenamento xurídico previstas como tales infraccións por unha lei. A Lei 3/2012, de 2 de abril, do deporte de Galicia declara no seu artigo 5 que lle corresponde á administración autonómica, entre outras competencias, exercer a potestade sancionadora e a función inspectora en materia de deporte, así como establecer os criterios de control e eficiencia sobre as actividades das federación deportivas galegas e coordinar e tutelar ás federacións deportivas galegas no exercicio das funcións públicas que teñen delegadas. E iso sen menoscabo da súa actividade privada. No artigo 18, a propia lei do deporte contempla a posibilidade de que teñan lugar na Comunidade Autónoma de Galicia competicións oficiais e competicións non oficiais e desde o punto de vista da súa organización, tanto competicións federadas como non federadas. Ao ser posible que se organicen competicións non federadas, unha federación galega non pode prohibilas ». Este último aserto, no que coincidimos plenamente, é o que nos leva a concluír que a Federación Galega de Motociclismo non pode establecer, nin moito menos aplicar, unha norma que discrimine a aqueles deportistas que participen nunha proba non federada fronte aos que participen nunha organizada pola propia Federación, cando todos eles, federados e non federados, teñen a licenza federativa subscrita de maneira correcta e con todos os requisitos regulamentariamente establecidos. En resumo, unha federación deportiva galega non só ten que encargarse de promover e fomentar a súa disciplina nesta comunidade autónoma, senón que non pode impedir a práctica da mesma en competicións que non sexan tuteladas por ela, ou, como neste caso, poñer trabas a aqueles deportistas que participen nas mesmas, aínda tendo subscrita licenza federativa. Ese plus de esixencia deses dous certificados médicos non pode estar amparado por unha norma que aplique ou asuma a Federación Galega de Motociclismo, xa que supoñería unha actuación claramente discriminatoria duns deportistas fronte a outros”. En resumo, este Comité entende que non se pode establecer unha norma restritiva de dereitos individuais a deportistas que participen nunha competición non federada, en detrimento de outros que non o fagan. E por iso, celebramos a decisión dalgúns membros da Comisión Delegada da Federación Galega de Motociclismo que, segundo manifesta o informe federativo presentado no presente expediente, acordaron deixar sen efecto o acordo anterior no que se esixía a presentación de dous informes médicos a aqueles deportistas que participasen en probas non federadas, para poder participar nunha competición federada. E esperamos, tal e como anuncian no escrito de alegacións, que o acordo sexa xa non só ratificado pola Comisión Delegada se non que o sexa igualmente pola Asemblea Xeral da Federación Galega de Motociclismo. Non podemos subtraernos a manifestar que o criterio máis razoable neste caso, cando se produza a sospeita fundada de que un piloto poida ter un comportamento irregular ou pretenda ter, de maneira fraudulenta, a cobertura dun seguro asumido pola Federación Galega de Motociclismo, é o apuntado pola propia RFME consistente en que o deportista sexa sometido ao control do médico da carreira, a solicitude do director da mesma, co fin de verificar o estado excelente do deportista para a súa participación, xa que tal circunstancia está regulamentariamente prevista e non supón discriminación nin menoscabo a aqueles deportistas que participen, simultaneamente tal e como a Lei do deporte de Galicia permite, en competicións federadas e non federadas. A resolución do Comité Galego de Xustiza Deportiva continúa sinalando que merece especial atención a inclusión do requisito da achega do certificado médico nos novos estatutos federativos (artigo 7.6) e a súa aprobación por parte da Secretaría Xeral para o Deporte mediante resolución de data 16 de xullo de 2013, feito que tivo lugar despois da denuncia presentada pola propia secretaría en data 3 de xullo. O Comité considera adecuado que o mencionado artigo sexa revisado ou suprimido por parte da Federación Galega de Motociclismo, entendendo que non corresponde, neste procedemento, declarar contrario á legalidade ou sen contido un artigo dos estatutos dun ente federativo. Con todo, ese precepto xera dúbidas razoables en canto á súa oportunidade aínda que modifica o criterio inicial de esixencia de dous certificados médicos por un só, polo que parece que suaviza tal deber. En consecuencia, parece que se produciu unha anómala situación, provocada tanto pola inacción da propia secretaría, que aproba o texto dos estatutos despois de instar distintas correccións deixando intacto o texto do artigo conflitivo e, a súa vez, tamén por parte da Federación Galega de Motociclismo que recoñece nas súas alegacións que suprime tal requisito e despois, de maneira sorpresiva, actuando mesmo en contra dos seus propios actos, introdúceo de novo na redacción dos novos estatutos federativos. Esta incongruencia debe ser corrixida pola canle legalmente establecida e parece aconsellable que así se faga pola propia Federación Galega de Motociclismo mediante acordo de modificación estatutaria que terá que ser aprobado pola súa Asemblea Xeral, xa que a aplicación do mencionado artigo, podería carrexar problemas de índole disciplinaria deportiva nun futuro. En consonancia co anterior, faise referencia explícita ao citado artigo 25 do Regulamento Deportivo da Real Federación Motociclista Española onde se di a deportistas, cargos oficiais e clubs federados que serán sometidos a expediente disciplinario no caso de participar en competicións non autorizadas pola federación. En concreto, o mencionado artigo di: "Competicións prohibidas: A organización de calquera competición que non sexa conforme ao presente regulamento, ou que non sexa autorizada pola Real Federación Motociclista Española ou pola Federación Autonómica correspondente, está prohibida. Toda persoa física ou xurídica que participe nela (organizador, concursante, piloto pasaxeiro, construtor, cargo oficial, etc.) será sometido ao expediente disciplinario que proceda”. Denúnciase pola Secretaría Xeral para o Deporte que esta concreta norma podería exceder da competencia das federacións deportivas e estaríase establecendo así unha infracción administrativa non tipificada nunha lei na medida en que, como xa se indicou, a propia lei do deporte recoñece a posibilidade de celebración de competicións non federadas. A resolución do Comité manifesta: “Profundando neste aspecto, hai que facer referencia de novo ao informe do Valedor do Pobo antes citado, polo seu indubitado interese. Neste sentido, entendemos destacable, entre outros extremos, a precisión que se fai no devandito informe cando se di que: « o feito de que unha competición non sexa oficial non significa que sexa ilegal. A criterio desta institución, é a administración deportiva galega, representada pola Secretaría Xeral para o Deporte, e non a Federación Galega de Motociclismo, a que ten a facultade e o deber de supervisar que as probas de motociclismo (ou de calquera outra modalidade deportiva) que se celebren fóra do marco federativo cumpran as previsións legais xenerais deste tipo de eventos. Neste caso concreto, comprobar que a organización ten as autorizacións pertinentes, os seguros de responsabilidade civil, os seguros de accidentes, a previsión da asistencia médica necesaria; que fai os controis de permisos de condución e idade, e que se observan todas as demais esixencias legais e regulamentarias en materia de seguridade, protección civil, protección ambiental, etc. » E finaliza o seu informe dicindo algo que este Comité comparte, como é que: « Ninguén pode impedir lexitimamente que un deportista, estea ou non federado, participe en probas sociais ou competicións non oficiais. Aínda menos, unha entidade privada por máis que desenvolva certas funcións públicas. O contrario é unha inxustificada restrición de dereitos que podería ser contraria a principios xerais do ordenamento xurídico. En lóxica correspondencia co anterior, as persoas físicas ou xurídicas que organicen calquera proba, competición ou espectáculo deportivo ou os acontecementos que constitúan ou formen parte das devanditas competicións son, patrimonial e administrativamente, responsables dos danos e desordes que puidesen producirse pola súa falta de dilixencia ou prevención cando non adoptasen as medidas de prevención establecidas na lei en materia de seguridade ou outras, como a prevención da violencia. Esta responsabilidade é independente daquela en que puidesen incorrer no ámbito penal ou no disciplinario deportivo como consecuencia do seu comportamento na propia competición». A Lei 3/2012, de 2 de abril, do deporte de Galicia, contempla, no seu artigo 19.1 que: "Considéranse competicións deportivas oficiais de ámbito autonómico as cualificadas como tales polas respectivas federacións deportivas de Galicia ou pola Administración deportiva autonómica dentro do seu ámbito competencial". A exclusividade das federacións deportivas en relación coas actividades e competicións deportivas da súa respectiva modalidade deportiva, circunscríbense, por delegación legal da administración titular de tales competencias, ao exercicio de cualificar e, no seu caso, organizar aquelas de ámbito autonómico que teñan carácter oficial, así como a de expedir licenzas para participar nas mesmas e exercer a potestade disciplinaria. O artigo 56.4 da lei do deporte di que son funcións públicas delegadas e exerceranse en réxime de exclusividade polas federacións deportivas galegas, entre outras as seguintes: b) Organizar as competicións oficiais autonómicas federadas; c) expedir licenzas deportivas para a práctica da súa modalidade deportiva nos termos establecidos nesta lei; f) exercer a potestade disciplinaria nos termos establecidos por esta lei e polas súas disposicións de desenvolvemento, de acordo cos seus respectivos estatutos e regulamentos; etc. Tal exclusividade non pode estenderse a aquelas actividades ou competicións deportivas da súa modalidade que non teñan carácter oficial. Neste sentido, o artigo 56.2.b) da propia lei do deporte atribúe como función propia das federacións deportivas galegas a de "colaborar coas administracións públicas e coa federación española correspondente, así como coas restantes entidades deportivas, na promoción das súas respectivas modalidades." É dicir, tal e como esbozamos anteriormente, as federacións exercen funcións públicas por delegación da Administración deportiva que é a titular de tales competencias e por iso ten capacidade para delegalas. Ese é o motivo polo que a lei outorga ás federacións deportivas galegas un papel de colaboradoras e unha posición de preferencia no desenvolvemento e promoción das súas respectivas modalidades deportivas, pero non de exclusividade, o que determina que as actividades e competicións deportivas non oficiais dunha modalidade deportiva de carácter non oficial se poden celebrar e quedan sometidas á normativa específica propia da mesma, así como a calquera outra que lle resulte de aplicación, sendo o ámbito propio da normativa da respectiva federación, en materia de actividades e competicións deportivas, aquelas que fosen cualificadas como oficiais pola súa respectiva Asemblea Xeral, sen prexuízo daquelas que, sen ter o devandito carácter, puidesen organizar. Convén sinalar, ademais, que o artigo 22 da Lei do deporte fala dos “eventos deportivos” cualificando como tales aquelas actividades deportivas organizadas á marxe das federacións deportivas e do resto de organizadores de competicións oficiais. O devandito precepto establece que "as responsabilidades de carácter civil, penal ou administrativo que poidan derivar da realización do evento recaerán sobre os seus respectivos organizadores". En todo caso, é evidente que quedan fóra da normativa federativa, aínda que o mesmo artigo atribúe ás propias federacións unha destacada función cando di que: "cando a súa realización esixa autorización de calquera tipo por parte das administracións públicas de ámbito municipal ou autonómico, valorarase na súa concesión o interese deportivo e poderá solicitarse o correspondente informe ou, se é o caso, o da correspondente federación deportiva galega". En todo caso, os deberes que recaen sobre os organizadores desas probas non oficiais non traen causa da aplicación do establecido na normativa federativa senón, antes mesmo, polo teor do ámbito e deberes determinados polos organismos públicos competentes, que velan polo seu cumprimento, preservando a seguridade das ditas prácticas deportivas e, por iso, establece no último parágrafo do mencionado precepto que: "regulamentariamente estableceranse, con carácter xeral, os requisitos que se deban cumprir para a organización dos citados eventos deportivos, no ámbito sanitario, da seguridade e da responsabilidade. " En definitiva, resulta apropiado sinalar que a prohibición establecida no artigo 25 do Regulamento Deportivo da Real Federación Motociclista Española supón unha extralimitación no caso de que sexa aplicado pola Federación Galega de Motociclismo no exercicio das súas competencias por canto esta non pode establecer restrición ningunha respecto da participación en competicións de carácter non oficial ou eventos deportivos organizados por terceiros xa que, con independencia de que os participantes sexan titulares de licenza deportiva -o que determinaría a existencia dunha relación especial de suxeición á federación deportiva cando participan habilitados pola mesma, ou sexa en competicións deportivas federadas-, para tomar parte nas mesmas non será preciso estar en posesión da licenza federativa xa que, a sensu contrario, esta servirá para participar en competicións federadas, conforme establece a propia lei, a non ser que na propia regulación daquelas dispoña o contrario. O contrario sería introducir na normativa federativa unha restrición á práctica deportiva que non atopa amparo algún na Lei do deporte de Galicia nin na normativa complementaria. (...) Tendo en consideración que o exercicio da potestade disciplinaria deportiva é unha función pública de carácter administrativo que exercen, por delegación, as federacións deportivas galegas, conforme sinala o artigo 56.4.f) da Lei do deporte de Galicia, non se pode establecer unha prohibición que non ten cobertura xurídica na propia lei, e establecer unha sanción disciplinaria para aqueles que participen nun ámbito alleo á propia federación, xa que ademais de vulnerar o principio de tipicidade, amplía, de maneira inxustificada e temeraria, o ámbito de aplicación da competencia que exerce por delegación. Por todo iso, hai que finalizar dicindo que resulta contrario ao disposto na normativa vixente de aplicación que a Federación Galega de Motociclismo pretenda establecer deberes, sancións ou outras medidas de calquera outra natureza na súa normativa, aínda que sexa pola asunción ou aplicación dunha normativa de ámbito estatal, para impedir que os deportistas que teñan unha licenza federativa tomen parte nunha competición non oficial de carácter social, lúdico ou deportivo, xa que tal comportamento representaría unha restrición á práctica do deporte como tal, que carece de amparo normativo ningún e, en consecuencia, unha extralimitación no exercicio pola devandita Federación das competencias que ten atribuídas. É certo que sería recomendable que tanto a administración deportiva autonómica como os axentes que interveñen no feito deportivo plural e aberto para todos teñan a cautela de potenciar e protexer as competicións que organicen as federacións deportivas galegas e, en consecuencia, procurar que a celebración daquelas que se organicen fóra do ámbito federativo non solapen o desenvolvemento das da propia Federación, máxime se se trata da celebración de campionatos galegos ou ligas oficiais desa especifica modalidade deportiva. Por último, nin que dicir ten que o labor inspector que a Lei do deporte atribúe á administración autonómica, terá que ser potenciada e deberá contar con medios suficientes para a súa efectiva aplicación práctica, como garantía dos requisitos de seguridade, sanitarios, de responsabilidade, etc. que puidesen derivarse de calquera celebración dun evento deportivo na nosa comunidade autónoma. E neste sentido, o chamamento levado a cabo pola propia Federación Galega de Motociclismo á Secretaría Xeral para o Deporte para que extreme o devandito control debe obter resposta no sentido de facer unha actuación conxunta na investigación de incidentes que afecten de maneira negativa á práctica do deporte e, en concreto, do motociclismo”. O Comité resolve estimar a impugnación instada pola Secretaría Xeral para o Deporte do acordo adoptado pola Comisión Delegada da Federación Galega de Motociclismo o 2 de outubro de 2012 e ratificado pola Asemblea Xeral da mesma o 19 de xaneiro de 2013, anulando o devandito acordo e deixándoo sen efecto. Ademais disponse que a Federación Galega de Motociclismo haberá de deixar sen efecto calquera disposición ou acordo que limite ou restrinxa a posibilidade de que deportistas federados participen en probas que se celebren ou organicen á marxe da propia federación e iso sen menoscabo de que tente, dentro da legalidade, potenciar ou incrementar a participación nas súas propias competicións, coa axuda da administración deportiva autonómica, por canto exerce funcións públicas delegadas por esta. En definitiva, seguindo o criterio manifestado por esta institución do Valedor do Pobo, o Comité Galego de Xustiza Deportiva estima a solicitude de impugnación instada pola Secretaría Xeral para o Deporte do acordo da Federación Galega de Motociclismo relativo aos informes médicos requiridos para participar nunha proba federada, declara nula a dita esixencia e anula tamén calquera acordo ou norma interna da Federación Galega de Motociclismo que prohiba aos deportistas federados participar en probas ou competicións non oficiais e, por suposto, determínase a nulidade dos expedientes sancionadores incoados e resoltos pola federación galega nos que se acorde calquera tipo de suspensión da licenza federativa por participar en competicións non federadas. B) As licenzas de xogadores xuvenís expedidas pola Federación Galega de Fútbol Coñecemos este ano dous expedientes de queixa promovidos polos representantes legais de menores de idade fundadas nunha suposta negativa dos clubs de fútbol a que pertencían a dar carta de liberdade aos menores, impoñendo a súa permanencia no club en contra da súa vontade. Requirido informe, desde a Secretaría Xeral para o Deporte puxéronse en contacto coa Federación Galega de Fútbol para solicitar a información precisa co fin de dar solución ao problema. A federación indicou que actualmente un dos asuntos se atopaba en tramitación en virtude da reclamación interposta polo representante legal do menor ante o Comité Xurisdicional da Federación Galega de Fútbol, órgano federativo competente para coñecer desta materia e cuxas resolucións, que esgotan a vía federativa, son susceptibles de recurso ante o Comité Galego de Xustiza Deportiva en caso de desconformidade con esta. O Comité Xurisdicional da Federación estaba a tramitar a reclamación presentada, estando pendente o procedemento de trámite de proba, audiencia aos interesados e resolución. Deste xeito, había que esperar á resolución que puxese fin ao procedemento para valorar se o club estaba a actuar ou non conforme á normativa aplicable. A regulación das altas e baixas de fichas federativas dos xogadores de fútbol menores non profesionais está contida nos artigos 127 e seguintes do regulamento da Federación Española de Fútbol, aplicable á federación galega sen prexuízo de que estes aspectos se atopen xa previstos tamén no borrador do regulamento da Federación Galega de Fútbol que se está tramitando actualmente. Nesta normativa regúlase o procedemento a seguir para darse de baixa nun club e fichar por outro. Da súa análise cabe expoñer as seguintes cuestións: A licenza expedida para as categorías ata cadete (incluído primeiro ano de cadete) dura unha tempada, extinguíndose a licenza ao finalizar cada tempada (30 de xuño de cada ano), polo que nese momento o xogador é libre de fichar polo club que desexe. O que non permite a normativa aplicable é que o xogador, durante a tempada, se dea de baixa do seu equipo de maneira unilateral co fin de fichar por outro equipo sen contar co consentimento do seu club. Así mesmo, dáse a circunstancia de que nas situacións de cambio dunha categoría a outra, é dicir, de pre-benxamín a benxamín, de benxamín a alevín, de alevín a infantil ou de infantil a cadete, o club, ao amparo do artigo 136 do regulamento federativo, ten o dereito de inscribir ao xogador en cuestión na categoría superior sempre que exista esa categoría na disciplina do club. Con todo, o club debe cumprir o requisito de notificar individualmente esta renovación a cada xogador antes do 20 de agosto. Con todo, a normativa federativa recoñece o dereito do representante legal do menor para evitar que se produza esa renovación cando se cambia de categoría, remitindo a estes efectos comunicación escrita ao club entre o 1 e o 31 de xullo, e remitindo tamén copia á federación. Sen prexuízo do anterior, aínda nos supostos nos que os representantes legais do menor non exerzan o dereito indicado anteriormente, se estes alegan que non existiu a preceptiva comunicación individual da renovación e o club non acredita proba de que esta se produciu ou polo menos que tivo coñecemento por actos concluíntes (como serían a asistencia aos adestramentos da nova tempada ou participación nos partidos), séguese o criterio de decretar a nulidade da renovación e por tanto, a liberdade do xogador. No segundo ano de cadete (xa que, no primeiro, a licenza se extingue ao finalizar a tempada), os representantes legais do menor teñen a posibilidade de limitar a duración desta licenza a unha soa tempada no momento da súa subscrición polo que, finalizada esta, xa non se produciría ningunha renovación para a categoría superior (xuvenil). Tamén nestes casos, o criterio que está a aplicar o Comité Xurisdicional da federación tende á protección do xogador na medida en que interpreta que esta renovación se produciría só por unha tempada, finalizando así a vinculación do xogador co club ao termo da primeira tempada en categoría xuvenil e quedando en liberdade para fichar por outro club. Polo que respecta á licenza da categoría xuvenil, a súa duración está prevista por unha, dúas ou tres tempadas, quedando a elección do xogador e os seus representantes legais elixir a duración desta no momento de subscribir a licenza. O problema que está a xurdir nesta cuestión parece motivado, non pola falta de protección dos xogadores, senón polo descoñecemento na maioría dos casos da normativa federativa aplicable. En consecuencia, tras chegar a un acordo coa Federación Galega de Fútbol para evitar que se volvan a producir confusións, a federación comprometeuse a incluír no reverso dos impresos de cada licenza que se subscriba, a información sobre a normativa aplicable en cada suposto, de maneira que tanto os xogadores como os representantes legais teñan coñecemento da vinculación que leva no seu caso a licenza. En vista do contido do informe, resulta verdadeiramente sorprendente que a Secretaría Xeral para o Deporte admita que os problemas que se están producindo nos casos de renovacións non consentidas das licenzas por parte dos clubs respecto dos xogadores non profesionais pode estar xustificada polo descoñecemento, na maioría dos casos, da normativa federativa aplicable. O simple feito de que os clubs non teñan toda a información dos regulamentos aplicables ás correspondentes disciplinas deportivas e da normativa que debe seguirse na expedición e renovación das licenzas é unha situación inaceptable da que hai que responsabilizar ás federacións deportivas que, non debe esquecerse, son entidades privadas que exercen certas funcións públicas. Por este motivo resulta unha obviedade o compromiso conseguido coa federación de “incluír no reverso dos impresos de cada licenza que se subscriba a información sobre a normativa aplicable en cada suposto, de maneira que tanto os xogadores como os representantes legais teñan coñecemento da vinculación que leva no seu caso a licenza”. En principio, a normativa aplicable é razoable, na medida en que non poden producirse renovacións automáticas; as licenzas desde as categorías inferiores á xuvenil extínguense tras cada tempada; e é posible rexeitar a renovación cando se cambia de categoría, remitindo a estes efectos comunicación escrita ao club entre o 1 e o 31 de xullo, e remitindo tamén copia á federación. Ao mesmo tempo parece razoable que non se poida cambiar de club coa tempada xa iniciada, de maneira unilateral polo xogador e sen consentimento do mesmo club. Esta limitación é lóxica por motivos organizativos e da propia competición, sen prexuízo do dereito de renunciar á licenza federativa se o xogador non desexa ou non pode seguir practicando deporte no club no que está dado de alta, pero non ten intención de fichar por outro. Destas cuestións deuse traslado puntual aos interesados, acordando a conclusión dos expedientes. 3. Política lingüística Nesta subárea trátanse todos aqueles problemas ou queixas presentadas polos cidadáns en relación coas materias relativas a actuacións públicas en relación coas linguas oficiais na Comunidade Autónoma de Galicia. Fundamentalmente trátase da discriminación ou exclusión tanto da lingua galega como da española nas actuacións das administracións públicas, empresas delas dependentes e organismos cun nexo de unión con aquelas que poden e son obxecto de supervisión por parte desta institución de acordo co determinado na nosa lei reguladora. Con todo, o Valedor do Pobo tamén actúa ante queixas que se presenten e que afecten a entidades privadas radicadas en Galicia fronte a actuacións e situacións de feito de posibles discriminacións de calquera das nosas linguas oficiais, facéndoas partícipes das inquietudes cidadás e solicitando a modificación daquelas situacións en beneficio da colaboración con esta institución e en exercicio da nosa función como garante dos dereitos lingüísticos dos galegos. A Constitución Española supuxo o instrumento de recoñecemento da realidade plurilingüe de España. Os artigos 3.1 e 2 da Constitución establece que tanto o castelán como “as demais linguas españolas serán oficiais nas respectivas comunidades autónomas de acordo cos seus estatutos, establecendo un réxime de cooficialidade lingüística” (sentenza do Tribunal Constitucional 337/1994, fundamento xurídico 6). Así, na organización territorial do Estado autonómico que configuraron a Constitución e os estatutos de autonomía existen territorios, como é o caso de Galicia, dotados dun estatuto de cooficialidade lingüística nos que, como establece a sentenza do Tribunal Constitucional 82/1986, o uso polos particulares de calquera lingua oficial ten plena validez xurídica nas relacións que manteñan con calquera poder público radicado no devandito territorio, “sendo o dereito das persoas ao uso dunha lingua oficial un dereito fundado na Constitución e o respectivo estatuto de autonomía”. Por tanto, establécese a cooficialidade dos idiomas e principio de non discriminación idiomática. O artigo 5 do Estatuto de Autonomía de Galicia establece: “1- A lingua propia de Galicia é o galego. 2- Os idiomas galego e castelán son oficiais en Galicia e todos teñen o dereito de coñecelos e usalos. 3.- Os poderes públicos de Galicia garantirán o uso normal e oficial dos dous idiomas e potenciarán o emprego do galego en todas as ordes da vida pública, cultural e informativa, e dispoñerán os medios necesarios para facilitar o seu coñecemento. 4- Ninguén poderá ser discriminado por causa da lingua.” Por todo o anterior, un dos dereitos que o Valedor do Pobo vén obrigado a tutelar é o dereito ao uso normal do galego como idioma propio de Galicia, e tamén supervisar a efectividade do deber estatutario que afecta os poderes públicos da nosa Comunidade de garantir o uso normal e oficial dos dous idiomas e da potenciación do emprego do galego en todos os planos da vida pública, cultural e informativa. Neste sentido, a Lei 3/1983, de normalización lingüística de Galicia, no seu artigo 4 apartado 1º, sinala que o galego, como lingua propia de Galicia, é a lingua oficial das institucións da Comunidade Autónoma, da súa Administración, da Administración local e das entidades públicas dependentes da Comunidade Autónoma, e que tamén o é o castelán, como lingua oficial do estado. En desenvolvemento daquela lei, o Plan xeral de normalización da lingua galega marca como obxectivo asegurar que na Administración autonómica o galego sexa a lingua habitual nas relacións internas das administracións, nas relacións entre as administracións e nas relacións destas cos cidadáns, ao obxecto de lograr, deste xeito, consolidar o galego como lingua xeral de referencia nas administracións galegas. No ámbito da función pública, o art. 54 apartado 11 da Lei do estatuto do empregado público establece que os empregados públicos garantirán a atención ao cidadán na lingua que o solicite e sempre que sexa oficial no territorio. O art. 7 da Lei 5/1997, da Administración local de Galicia, especifica que o galego, como lingua propia de Galicia, tamén o é da súa administración local. Tamén cabe mencionar, no marco legal regulador da política lingüística de Galicia, a Lei 1/2010, de modificación de diversas leis de Galicia para a súa adaptación á Directiva 2006/123/CE do Parlamento Europeo e do Consello, relativa aos servizos no mercado interior, e en especial na súa disposición adicional sexta relativa ao fomento do uso da lingua galega na actividade dos prestadores de servizos que operen na comunidade autónoma galega. Deberán respectar a normativa vixente en materia lingüística e favorecerán a normalización progresiva do uso do galego na prestación dos seus servizos ofrecendo aos seus destinatarios a posibilidade de manter a comunicación oral e escrita en lingua galega. No ano 2012, promúlgase a Lei 12/2012 xa citada máis arriba, de protección dos consumidores e usuarios de Galicia, na que se contemplan e regulan (art. 45 e 46) os dereitos lingüísticos daqueles. Neste ano 2013 producíronse algunhas innovacións lexislativas nesta materia. Cabe citar o artigo 2 f), da Lei 6/2013, do sistema universitario de Galicia no que se recolle dentro dos obxectivos e fins do sistema universitario de Galicia “a promoción do galego, lingua oficial e propia de Galicia”, e posteriormente o artigo 89, que regula a utilización das linguas oficiais nas actividades universitarias declarando que “o galego como lingua propia de Galicia, é a lingua normal nas actividades da universidades”. A lei galega de transporte público de persoas en vehículos de turismo deixa aberta a posibilidade de que, en desenvolvemento da mesma, se diten normas relativas a requisitos mínimos de capacitación profesional que virán acreditados pola “acreditación de coñecementos relativos a (…) competencia no uso das linguas oficiais da Comunidade Autónoma de Galicia”. A) Actuacións da Administración autonómica Neste ámbito debemos facer mención a un grupo de queixas presentadas por particulares cuxo contido tiña por obxecto supostos incumprimentos por parte da administración autonómica dos dereitos lingüísticos dos cidadáns. Se no exercicio de 2012 era o ámbito da administración sanitaria (Consellería de Sanidade e Sergas), onde se producían máis queixas por dereitos lingüísticos (modelos, consentimentos informados, etc.), tal situación debeu corrixirse posto que no ano 2013 non se presentaron escritos de queixa por tal motivo o que nos leva a entender que nese sector da administración autonómica se acolleron favorablemente as nosas recomendacións utilizando ambas as linguas nos seus impresos e formularios. Aínda así, por esta institución abriuse queixa de oficio 402/13, pola non utilización do galego nos impresos de consentimento informado no Hospital Domínguez de Pontevedra, centro concertado co Sergas. Tras iniciar a nosa investigación, a Consellería de Sanidade infórmanos do seu compromiso para solicitar ao citado centro o cumprimento, en todo momento, da normativa vixente en materia de normalización lingüística. No ámbito da administración educativa, no expediente Q/12925/13 un cidadán queixábase de que non se lle entregase o formulario de solicitude de praza no comedor escolar dun centro de educación primaria dependente da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria. Indicouse ao interesado que debía facelo constar así ante a dirección do centro. Tamén respecto de actuacións da administración autonómica, o expediente Q/481/13 recolle a queixa pola falta de versión en castelán da web do voluntariado galego. Tras dirixirnos á Consellería de Traballo e Benestar, competente nestas materias, informounos que efectivamente e por tratarse dunha páxina antiga, de temática específica e que funciona ademais como plataforma de formación en liña, era máis difícil a súa tradución ao castelán. Con todo, estaban pendentes da correspondente dotación orzamentaria para resolver este problema. Terminaban a súa comunicación indicando que, de acordo coa normativa vixente tanto en materia de normalización lingüística como no relativo aos dereitos dos cidadáns nas súas relacións coa administración, ese departamento sempre está disposto a comunicarse cos cidadáns na lingua que elixan, así como a traducirlles ao castelán aqueles contidos das contas de correo voluntariado@xunta.es e telefonosolidario@xunta.es , reiterando o seu propósito de poder contar coa versión da web citada en lingua castelá no menor tempo posible. Nos expedientes Q/1172/13 e Q/1690/13 tratábanse reclamacións referentes aos rótulos e sinalizacións de redes de estradas de Galicia utilizando toponimia non oficial ou inadecuada e tamén por unha posible sanción á concesionaria da AP-9 por incluír sinais con información en lingua galega nas cabinas de peaxe, aínda que ao fin non se levou a cabo. Con todo, esta institución, por este mesmo asunto, iniciou unha actuación de oficio (Q/1071/13) que se concluíu coa posta en coñecemento e solicitude de colaboración á Delegación do Goberno en Galicia. No momento de redactar este informe atópanse en trámite varios expedientes relativos a unha posible discriminación da lingua galega en material informativo da Consellería de Sanidade, actividades formativas de Meteogalicia e na campaña de aforro de enerxía do Instituto Enerxético de Galicia. Hai que sinalar que, ante todas as queixas presentadas nesta materia, nos diferentes informes remitidos polos departamentos afectados da administración autonómica, ratificábase o compromiso, que xa reflectimos en informes anteriores, de facilitar ao administrado a información oral e tamén a documentación de que se trate en cada caso, na lingua que voluntariamente o cidadán elixa. B) Actuacións da Administración local Presentáronse queixas referentes á inexistencia de formularios de petición para os administrados nalgunha das dúas linguas cooficiais así como outros documentos emitidos polos entes locais e empresas concesionarias de servizos municipais. Nos expedientes Q/61/13 e Q/792/13, o interesado consideraba que se estaba producindo unha vulneración da normativa vixente pois a empresa concesionaria da piscina municipal do Concello de Redondela empregaba na maior parte dos seus servizos de información o castelán en lugar da lingua galega, razón pola que o interesado presentara escrito correspondente ante aquel sen ter contestación ningunha, motivando a nosa actuación, que concluíu co requirimento do concello á empresa concesionaria para que cumprise a ordenanza reguladora do uso do galego aprobada polo propio concello e o resto da normativa aplicable en materia de normalización lingüística. Seguen neste exercicio sen solucionarse polo Concello da Laracha a utilización dalgúns topónimos non normalizados e estamos á espera da información debida do concello (Q/12420/13). Tamén pola utilización do topónimo deturpado “La Coruña” en material publicitario do Concello da Coruña (Q/14436/13). A implantación de medios electrónicos e novas tecnoloxías na administración local tamén expón algunhas queixas dos cidadáns. Como exemplo diso o expediente Q/228/13 respecto da non existencia de versión en castelán da páxina web do Concello da Estrada. Conseguimos o compromiso da súa posta en funcionamento nesta lingua en breve xa que, segundo nos informan, está en avanzado proceso de elaboración. Presentáronse tres queixas contra a Deputación da Coruña que foron admitidas a trámite e contestadas por aquela en relación tanto coa sinaléctica utilizada na sinalización de estradas de titularidade provincial (Q/5528/13) como pola utilización do galego nos servizos administrativos da propia deputación (Q/5526/13). As nosas conclusións en todos estes expedientes manteñen o criterio seguido por este Valedor do Pobo neste ámbito de supervisión, cunha postura favorable á convivencia pacífica de ambas as linguas. C) Outras actuacións Referímonos neste apartado a aquelas actuacións de administracións que non puideron ser obxecto da nosa supervisión (un total de 548 expedientes). Tratábase de escritos idénticos e por tanto son expedientes acumulados, nos que se expuña unha posible discriminación da cidadanía por motivos lingüísticos (utilización do galego) na actuación de axentes do corpo da policía nacional do dispositivo de seguridade posto en funcionamento con motivo da noite do 24 de xullo en Santiago de Compostela impedindo o acceso ao centro histórico da cidade a ”xente nova galego-parlante” . Esta institución non pode entrar a supervisar actuacións dos corpos de seguridade do Estado dependentes do Ministerio do Interior, cuxa competencia corresponde ao Defensor del Pueblo. A pesar diso, entendemos oportuno intervir no asunto e solicitouse a cada un dos interesados concreción sobre os feitos que denunciaban con identificación do lugar e o momento determinado en que se produciron os feitos. Tras recibir esta información, demos traslado desta a aquela institución estatal e solicitamos que procedese á súa investigación e tramitación ante a Administración Xeral do Estado, en concreto, ante o Ministerio do Interior. Nestes momentos estamos a esperar comunicación das xestións realizadas pola institución estatal. D) As probas para a obtención de certificados de lingua galega Nos expedientes Q/4183/13 e Q/13419/13, as persoas interesadas queixábanse de que, sendo cada vez máis necesarios os certificados acreditativos de distintos niveis de competencia en lingua galega, para a obtención do Celga 1 só se convocase unha proba libre ao ano e unicamente se celebrase en Santiago de Compostela, e non noutras capitais con poboación moi superior e un número maior de potenciais matriculados. A Secretaría Xeral de Política Lingüística remitiu informe sobre os seguintes aspectos: se é certo que, desde o ano 2011, as probas libres para a obtención dos certificados oficiais da lingua galega se realizan nunha única convocatoria anual e, de ser así, os motivos polos que isto sucede; e as razóns polas que as probas do Celga 1 se celebran só en Santiago de Compostela. Manifesta a consellería que a impartición dos cursos de lingua galega para adultos e dos cursos de linguaxes específicas, xunto coas correspondentes certificacións son tarefas que a Secretaría Xeral de Política Lingüística vén desenvolvendo desde hai 30 anos. Son os distintos organismos, institucións e/ou entidades convocantes de cursos, probas, concursos oposición, etc. os que deciden establecer (ou non) un perfil lingüístico determinado como requisito e/ou mérito nas súas convocatorias, non a Secretaría Xeral de Política Lingüística que só proporciona o marco de nivel lingüístico e as súas características. O número de convocatorias e o número de cursos redúcese ou amplíase en función da demanda e das distintas necesidades ás que debe facer fronte a consellería que, a través da Secretaría Xeral de Política Lingüística, debe atender, non só as demandas relacionadas con este ámbito, senón tamén as relacionadas con todos os ámbitos de elaboración e impulso das propostas lexislativas e regulamentarias que potencien a normalización lingüística e o fomento do uso da lingua galega, a programación e execución de medidas para o fomento do uso do idioma galego nos diferentes campos sociais e económicos de Galicia, a planificación e o desenvolvemento de campañas e medidas de fomento do uso, coñecemento e difusión do galego, a convocatoria e administración das probas e certificados de tradutoras e tradutores e de intérpretes xurados doutras linguas ao galego e viceversa, etc., debendo darse prioridade, en cada momento, as necesidades que se consideren máis urxentes. Isto non significa que non se valore a necesidade de permitir o acceso á obtención de certificados de lingua galega ao maior número de persoas que sexa posible, tanto a través de cursos como a través da realización de probas libres de nivel, senón que responde á necesidade de optimizar os recursos dispoñibles e afrontar a prestación dos servizos nos distintos ámbitos nun contexto económico que obriga a fixar prioridades. Por iso é polo que, a día de hoxe, só exista unha convocatoria anual e que no caso do Celga 1 a proba só teña lugar en Santiago de Compostela dentro da comunidade autónoma, realizándose tamén probas en Madrid, Barcelona e Ponferrada. O informe conclúe que as Escolas Oficiais de Idiomas tamén convocan a realización de cursos para a obtención dos certificados CELGA, que a cidadanía pode consultar no Diario Oficial de Galicia e nas páxinas web propias destas escolas oficiais de idiomas. O expediente continúa aberto pois consideramos que é posible introducir neste ámbito determinadas medidas correctoras. E) As competencias en lingua cooficial para obter certificados de profesionalidade O mesmo sucede cunha cuestión que coñecemos a través de varias queixas (Q/317/13, Q/4101/13 e Q/4110/13) relativas á esixencia de certificados ou probas de competencia en lingua galega para obter certificados de profesionalidade. Estes certificados, regulados polo Real Decreto 34/2008, de 18 de xaneiro, son o instrumento de acreditación oficial das cualificacións profesionais do Catálogo Nacional de Cualificacións Profesionais no ámbito da administración laboral. Acreditan o conxunto de competencias profesionais que capacitan para o desenvolvemento dunha actividade laboral identificable no sistema produtivo sen que iso constitúa regulación do exercicio profesional. Teñen carácter oficial e validez en todo o territorio nacional e son expedidos polo Servizo Público de Emprego Estatal e os órganos competentes das comunidades autónomas. Obtéñense a través de dúas vías: -Superando todos os módulos que integran o certificado de profesionalidade. -Seguindo os procedementos establecidos para a avaliación e acreditación das competencias profesionais adquiridas a través da experiencia laboral ou de vías non formais de formación. Doutra banda, o Real Decreto 189/2013, de 15 de marzo, ten por obxecto introducir as modificacións da regulación dos certificados de profesionalidade en relación co novo contrato para a formación e a aprendizaxe, coa formación profesional dual, así como en relación coa súa oferta e implantación e con aqueles aspectos que dan garantía de calidade ao sistema. Tamén, normaliza os requirimentos para a acreditación de centros con oferta de teleformación, así como dos seus titores-formadores, amplía a participación na oferta formativa aos centros de iniciativa privada e ás empresas e establece medidas para favorecer a xestión eficaz desta oferta e para mellorar o seguimento da calidade no desenvolvemento da actividade formativa. A través de distintas queixas, tivemos coñecemento dunha situación problemática. Algunhas persoas non podían obter os certificados de profesionalidade, a pesar de ter unha experiencia laboral no sector de trinta ou corenta anos, porque non acreditaban un determinado nivel de lingua galega. Hai que subliñar que estes certificados son requisito imprescindible para poder iniciar determinadas actividades profesionais e permiten a súa correspondencia cos títulos de formación profesional do sistema educativo. Como manifesta o Real Decreto 189/2013 no seu preámbulo, a oferta formativa vinculada coa obtención destes certificados ten unha especial importancia na súa utilización como instrumento de política activa de emprego, e nestes momentos de elevado desemprego cobra unha especial relevancia para as persoas e para as empresas. Actualmente, o Repertorio Nacional de Certificados de Profesionalidade permite configurar unha oferta formativa en resposta aos tres niveles de cualificación do citado Catálogo e para todos os sectores produtivos. Hai que poñer de relevo que nos referimos a títulos de carácter oficial e validez en todo o territorio nacional que permiten, por tanto, facer uso desa cualificación en calquera parte de España. Con todo, se unha persoa non acredita obter o certificado do nivel correspondente en lingua galega (para as probas celebradas en Galicia), por tratarse dunha competencia clave, non obtén o certificado de profesionalidade o que lle impediría acceder a determinados empregos ofertados noutros lugares de España ou emprender a actividade pola súa conta en calquera punto do territorio nacional. Esta institución considera que, nun contexto de seis millóns de desempregados, deben facilitarse ao máximo as vías de acreditación do conxunto de competencias profesionais que capacitan para o desenvolvemento dunha actividade laboral identificable no sistema produtivo. En tal sentido, debería revisarse a consideración da lingua galega como competencia clave comunicativa (oral e escrita), nos termos regulados no anexo IV do Real Decreto 189/2013, de 15 de marzo, en determinadas familias profesionais. A configuración de títulos oficiais con validez en todo o territorio do Estado que serven como acreditación oficial das cualificacións profesionais do Catálogo Nacional de Cualificacións Profesionais e que son expedidos polo Servizo Público de Emprego Estatal e os órganos competentes das comunidades autónomas debe examinar coidadosamente a adecuación e proporcionalidade da esixencia de competencias comunicativas nas linguas cooficiais. Sobre esta cuestión seguimos traballando no momento de pechar este informe. F) Promoción da lingua galega Esta institución é consciente da importancia da conservación e promoción da nosa lingua como patrimonio cultural de Galicia. Por iso se realizaron actuacións para a defensa e efectiva implantación do Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega. Exemplo diso, é a estreita colaboración coa Secretaría Xeral de Política Lingüística que se plasmou en actuacións durante o ano 2013 de colaboración no desenvolvemento de campañas de dinamización lingüística para contribuír a difundir os dereitos dos cidadáns. Ambas as entidades, por medio dos seus titulares, asinaron un convenio de colaboración para desenvolver en 2013 diversas accións co fin último de conseguir estender o uso do galego en todos os niveis da sociedade. O Valedor do Pobo, entidade con personalidade xurídica propia para a defensa, no ámbito da Comunidade Autónoma de Galicia, dos dereitos fundamentais e as liberdades públicas recoñecidas na Constitución e no Estatuto de Autonomía, reforzou deste xeito a súa defensa dos dereitos lingüísticos na comunidade e o fomento do emprego do galego en todas as ordes da vida pública, cultural e informativa. A Secretaría Xeral de Política Lingüística ofreceu apoio e asesoramento técnico no marco deste acordo en relación cos aspectos lingüísticos e terminolóxicos relacionados coas actividades de pedagoxía de dereitos. Neste sentido, publicouse o díptico “2013 Ano da cidadanía europea, trátase de Europa, trátase de ti” no que se promocionaban os dereitos da cidadanía europea, en especial os seus dereitos fundamentais. Nesta publicación recollíanse os dereitos fundamentais e principios que rexen na Unión Europea e os dereitos dos cidadáns europeos, isto é, dos nacionais dos vinte e sete estados membros que integran a Unión. A idea da cidadanía europea é reforzar e potenciar a identidade europea, de modo que as persoas participen máis estreitamente no proceso de integración comunitaria, gozando dunha serie de dereitos recoñecidos en diversos ámbitos: - Dereito a circular e residir libremente dentro do territorio da Unión. - Dereito a non sufrir discriminación por motivos de nacionalidade, sexo, orixe racial ou étnica, relixión ou conviccións, discapacidade, idade ou orientación sexual. - Dereito a votar e a presentarse ás eleccións municipais e europeas. - Dereito de petición, para presentar denuncias ante o Parlamento Europeo. - Dereito a presentar queixas ante o Defensor do Pobo Europeo pola mala administración das institucións e organismos da Unión. - Dereito á protección consular para os cidadáns da Unión non representados. - Dereito a pedir á Comisión Europea que propoña unha nova lexislación. - Outros dereitos transfronteirizos. Especial mención merece o apartado relativo á protección e fomento das linguas rexionais ou minoritarias. A Carta dos Dereitos Fundamentais da Unión Europea declara que “a Unión representa a diversidade cultural, relixiosa e lingüística”. Neste sentido outras organizacións internacionais tamén protexen as linguas, regulando o dereito para utilizar unha lingua rexional ou minoritaria na vida privada ou pública. Así, no Consello de Europa aprobouse a Carta Europea de Linguas Rexionais ou Minoritarias na que estas linguas son vistas como instrumentos de democracia e de diversidade cultural. Hai que destacar nesta subárea a cooperación das administracións públicas na súa relación con esta institución, así como o ánimo de buscar solucións aos problemas expostos polos cidadáns en relación cos dereitos lingüísticos. Tamén debemos sinalar que é a administración local a que cuantitativamente resulta máis afectada polos expedientes tratados e que moitos deles resolvéronse de forma favorable ao administrado pola intervención desta institución. IV- RESOLUCIÓNS DO VALEDOR DO POBO 1. Recomendación dirixida á Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas o 3 de xullo de 2013 para que por parte de la Axencia Galega de Infraestruturas se procedese á limpeza y demais actuacións de conservación da Ponte Romana de Ourense (Q/83/13). Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito de D. ... en nome da Asociación X, con enderezo en XXX. No seu escrito, esencialmente, indicábanos que a delegación en Ourense da súa asociación, ven de tomar coñecemento, por medio de queixas reiteradas de veciños de Ourense do estado de abandono e descoido no que esta a PONTE ROMANA DA CIDADE DE OURENSE, tamén chamada Ponte vella ou Ponte maior; sinalaba o escrito de queixa que esta situación é lamentable, que se poden ver as silveiras subir polos muros, e as matogueiras crecendo xa sen control no monumento, cando sabemos da importancia desta Ponte, que é camiño de paso de Santiago de Compostela para recibir milleiros de turistas, peregrinos e visitantes. Ante iso requirimos informe a esa Consellería, que xa nola remitiu. Coa información aportada tamén no seu día pola Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria cómpre concluír o seguinte: 1. -A Ponte Romana de Ourense é un Ben de Interese Cultural. Unha das finalidades da devandita declaración de BIC, é a de dotar á Administración cultural dunha base xurídica certa e da máxima relevancia para impoñer aos que desenvolven actos posesorios sobre os bens que se protexen, e o seu contorno, o deber de preservar os valores sobre os que descansa a devandita declaración, para garantir a súa protección, conservación, difusión, investigación e transmisións ás xeracións futuras, tal e como determina e esixe a Lei e obriga o artigo 46 da Constitución Española de 1978. 2. -Non hai ningunha dúbida que neste momento a Ponte Romana de Ourense é un ben de propiedade autonómica. A ponte forma parte da estrada identificada como OU-420, de Don Bosco á Avenida Estación, excepto o tramo de intersección N-525 – r/Queipo de Llano (hoxe, Vicente Risco), na cidade de Ourense, que foi transferida polo Estado á Xunta de Galicia, polo Real Decreto 3317/1982 de 24 de xullo, sobre traspaso de funcións e servizos do Estado á Comunidade Autónoma de Galicia en materia de estradas, e polo que se transfiren funcións do Estado en materia de estradas á Comunidade Autónoma de Galicia, así como os correspondentes servizos e medios persoais, materiais e orzamentarios precisos para o seu exercicio, dereitos e obrigas. Porén, o Inventario Xeral de bens inmobles da Xunta de Galicia, non recolle esa estrada nin con esa nin con outra denominación, xa que as altas de estradas no Inventario foi realizada tomando como referencia o contido do Decreto 308/2003, de 26 de xuño, polo que se aproba a relación de estradas de titularidade da Comunidade Autónoma de Galicia. E tal como informaron ao Servizo de Inventario da Secretaría Xeral Técnica e do Patrimonio desde a Axencia Galega de Infraestruturas, o servizo de explotación de estradas, no seu día, non incluíu no mencionado decreto certas estradas que discorrían por tramos urbanos e tiñan escasa lonxitude – fálase de menos dun quilómetro – circunstancias nas que se atopa a estrada OU-420 á que pertence a Ponte Romana. Este criterio non modifica a atribución da estrada que deriva do Decreto de Transferencias estatal. Así, ao marxe de constar ou non no inventario a estrada OU-420, e consecuentemente a ponte pola que cruza o Río Miño en Ourense, a Ponte Romana, é unha estrada autonómica e como tal estaría adscrita á Consellería de Medio Ambiente e Infraestruturas e sería esta consellería a competente e responsable do seu mantemento e conservación así como dos seus elementos e servizos complementarios na zona de dominio público da estrada. 3.- Dentro da estrutura orgánica da Xunta de Galicia, atribuíuselle a función da conservación de estradas ao departamento competente en infraestruturas, actualmente a Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas. Esta consellería ten como instrumento para o cumprimento da devandita función, desde datas recentes, á Axencia Galega de Infraestruturas, creada polo Decreto 173/2011, do 4 de agosto, polo que se aproba o seu estatuto. Tal creación realízase en virtude da autorización prevista na disposición adicional cuarta da Lei 16/2010, do 17 de decembro, de organización e funcionamento da Administración xeral e do sector público autonómico de Galicia. O artigo 1.3 do Decreto 173/2011, do 4 de agosto, recolle que a Axencia Galega de Infraestruturas tamén ten por obxecto garantir o uso e defensa do patrimonio viario. A Ponte Romana é patrimonio viario; é un elemento de enxeñaría civil deseñado para continuar a vía que interrompe o río Miño. Un elemento funcional, pois, da vía, da estrada que é, fóra de consideracións da tipoloxía dos usuarios da vía. O artigo 7.1.j do devandito D. 173/2011 recolle como competencias e funcións da Axencia Galega de Infraestruturas a "... conservación... das estradas e servizos complementarios na zona de dominio público das estradas" e no seu punto 7.1.r "aquelas outras que, non estando incluídas nos puntos anteriores, lle sexan atribuídas polo normativa vixente, ...". No artigo 31 do Decreto 173/2011, ao definir os bens adscritos á Axencia Galega de Infraestruturas recolle que "a adscrición e desadscrición de bens por parte da Administración da comunidade autónoma rexerase pola lexislación do patrimonio da Comunidade Autónoma de Galicia. Aqueles conservarán a súa cualificación e titularidade xurídica orixinaria e correspóndelle á Axencia o exercicio das facultades de administración, xestión e conservación, e calquera outra legalmente establecida". Así pois, conforme o título primeiro da Lei 5/2011 de 30 de setembro, do patrimonio da comunidade autónoma de Galicia, namentres non se produza unha desafectación demanial ao servizo público ao que está destinada a Ponte Romana ou un cambio de titularidade dese ben de interese cultural, a súa conservación e protección corresponde a quen ten asignada a función de conservación do patrimonio viario, que é a Axencia. Por todo o anterior cómpre concluír que a Ponte Romana de Ourense é un ben público viario pertencente á Xunta de Galicia e como tal adscrito aos organismos e entes responsables da conservación e mantemento destes bens. Consecuentemente, a súa conservación é unha función e a responsabilidade destes entes. 4.- Ao día de hoxe, a Consellería de Cultura, sendo a Administración competente na protección e conservación do patrimonio cultural, non é a responsable do mantemento dun elemento viario pertencente á rede de estradas autonómica, estea ou non declarado BIC. Con independencia do anterior, no caso de que se así o estimase oportuno o Goberno galego, a Dirección Xeral do Patrimonio Cultural podería realizar traballos de limpeza e conservación da Ponte Romana ao entrar dentro das súas funcións a conservación do patrimonio cultural. Porén, neste momento a Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria non ten prevista esta actuación. Hai que ter en conta a esixencia legal de que calquera proxecto de actuación sobre un ben de interese cultural, como a Ponte Romana, requirirá de informe preceptivo e vinculante da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural, que poderá establecer as medidas protectoras ou correctoras que considere precisas para garantir a integridade do ben. O artigo 37 da LPCG regula que calquera intervención que se pretenda realizar nun inmoble declarado ben de interese cultural deberá ser autorizada pola Consellería de Cultura, previamente á concesión da licenza municipal. Por todo o sinalado ata agora considerase necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, facer chegar a esa consellería a seguinte recomendación: Que se adopten coa maior urxencia as medidas necesarias para acometer as actuacións de limpeza e mantemento da Ponte Romana de Ourense, solicitando o informe preceptivo da Dirección Xeral do Patrimonio Cultural e as licenzas e permisos necesarios por parte do concello; e que se garanta a conservación do ben en atención ao seu valor cultural en cumprimento das obrigas legalmente impostas a cada un dos departamentos da Xunta de Galicia no ámbito das súas respectivas competencias en tanto non se transfira ao Concello de Ourense a titularidade da ponte. Resposta da consellería á recomendación: Aceptada V- CONSIDERACIÓNS FINAIS - En materia de cultura e patrimonio cultural, é urxente impulsar un cambio de mentalidade nos concellos sobre a súa obrigación de protexer, defender, realzar e dar a coñecer o valor cultural dos bens integrantes do patrimonio cultural de Galicia que se sitúen no seu termo municipal; e sobre o deber legal de adoptar, en caso de urxencia, as medidas cautelares necesarias para salvagardar os bens do patrimonio cultural de Galicia que visen o seu interese ameazado. Hai que desterrar a notable falta de sensibilidade dos municipios neste ámbito. En moitísimos casos, non é un problema que requira investimentos económicos senón o convencemento de que o seu patrimonio cultural é expresión da súa propia identidade e da súa historia. Un paso elemental é que os concellos cooperen cos organismos competentes para a execución da Lei de patrimonio cultural de Galicia na conservación e custodia do patrimonio histórico comprendido no seu termo municipal, adoptando as medidas oportunas para evitar a súa deterioración, perda ou destrución; que notifiquen á Administración competente calquera ameaza, dano ou perturbación da función social que puidese sufrir, así como as dificultades e necesidades que teñan para o coidado destes bens; que sexan áxiles na tramitación dos expedientes e rigorosos cando hai que pedir autorizacións á Dirección Xeral do Patrimonio Cultural achegando toda a información necesaria nos casos de bens protexidos ou susceptibles de protección. -No caso dos concellos, hai que controlar a xestión urbanística que poida afectar a patrimonio cultural, supervisando coidadosamente as solicitudes de licenza e os expedientes de legalización de obras na contorna de bens de interese cultural. -É necesario un maior rigor na posta en marcha do réxime sancionador previsto na Lei de patrimonio cultural de Galicia, que pode ter efectos notablemente disuasorios nesta materia. -Fomentar unha intensa colaboración cos corpos de seguridade do Estado para denunciar posibles delitos contra o patrimonio. Por unha banda, coa Brigada de Patrimonio Histórico de la Policía Nacional, adscrita á Unidad de Delincuencia Especializada y Violenta de la Comisaría General de Policía Judicial, e encargada de dar cumprimento ao que preceptúa a Lei 16/85 do patrimonio histórico español, que atribúe ao Corpo Nacional de Policía a competencia para a investigación de todas aquelas actividades que tanto desde o punto de vista penal como administrativo poidan atentar contra os bens culturais e artísticos. Doutra banda, co Grupo de Patrimonio Histórico da Unidade Central Operativa da Garda Civil, que constitúe un instrumento indicado para atender á protección dun patrimonio moi disperso e, por iso, sometido a graves riscos de espoliación, tanto no caso do patrimonio arqueolóxico como no dos bens culturais de titularidade eclesiástica. -En materia de actividades deportivas, a Secretaría Xeral para o Deporte debe reforzar a súa actividade de supervisión ante as posibles extralimitacións das federacións deportivas galegas no ámbito de exercicio das funcións públicas que teñen delegadas. - En materia de política lingüística, permitir o acceso á obtención de certificados de lingua galega ao maior número de persoas que sexa posible, tanto a través de cursos como a través da realización de probas libres de nivel, arbitrando as medidas oportunas. -En canto aos certificados de profesionalidade, dado o actual contexto de dificultade de acceso ao emprego, deben facilitarse ao máximo as vías de acreditación do conxunto de competencias profesionais que capacitan para o desenvolvemento dunha actividade laboral identificable no sistema produtivo. En tal sentido, debería revisarse a consideración da lingua galega como competencia clave comunicativa (oral e escrita), nos termos regulados no anexo IV do Real Decreto 189/2013, de 15 de marzo, polo menos en determinadas familias profesionais. A configuración de títulos oficiais con validez en todo o territorio do Estado que serven como acreditación oficial das cualificacións profesionais do Catálogo Nacional de Cualificaciones Profesionales e que son expedidos polo Servicio Público de Empleo Estatal e os órganos competentes das comunidades autónomas, debe examinar coidadosamente a adecuación e proporcionalidade da esixencia de competencias comunicativas nas linguas cooficiais en función da concreta actividade laboral e considerarse competencia clave comunicativa (oral e escrita) nos supostos en que realmente o sexa, sen perder de vista que se trata de títulos oficiais con validez en todo o territorio do Estado. -En canto ao cumprimento do deber de colaboración, hai que destacar a cooperación das diferentes administracións públicas nas relacións con esta institución, e o seu ánimo de atopar solucións ás queixas presentadas polos cidadáns en relación cos seus dereitos lingüísticos. Hai que destacar que, tras a nosa intervención, moitos dos supostos concluíronse con solucións favorables para os interesados nas que se modificaron as actuacións das administracións afectadas en cada caso. Continuamos estudando as vías de solución máis adecuadas aos casos problemáticos aos que nos referimos no apartado III deste informe. ÁREA DE SOCIEDADE DA INFORMACIÓN I- INTRODUCIÓN Xa son varias as anualidades nas que desde o Valedor do Pobo ratificamos o noso compromiso para coa solución dos problemas derivados da implantación, uso e/ou penetración das novas tecnoloxías na nosa sociedade. Nunca antes, ata o 2013, apreciaramos tanta sensibilidade dos cidadáns para denunciar ante a institución situacións inxustas en relación á área. Este interese traduciuse nun incremento notable no número de expedientes, pasando das 20 reclamacións tramitadas en 2012 ás 110 rexistradas en 2013. Este interese dos cidadáns, que en parte atopa unha explicación en que cada vez máis se organizan grupos de reclamantes cun interese común para dirixirse á defensoría. Algúns deles cargaron as tintas sobre o inapropiado dos contidos televisados, ou problemas cos sistemas de videovixilancia situados en diferentes puntos da comunidade. Outra das constantes nas reclamacións tramitadas baixo o epígrafe de “sociedade da información” ten que ver coa gran receptividade apreciada respecto diso polas administracións implicadas, mesmo por parte dos órganos non supervisables por esta defensoría, como pode ser a Agencia Española de Protección de Datos. Existe sensibilidade para tentar inculcar unha cultura da tecnoloxía entre os cidadáns de Galicia, aspecto este que comparte por completo o Valedor do Pobo implicado no desenvolvemento de campañas de concienciación do uso seguro da mesma, principalmente entre os adolescentes. Calquera esforzo é pouco se do que se trata é de protexer aos máis novos de calquera perigo. Lonxe de estigmatizar os seus comportamentos, sensibilizar acerca do uso adecuado da tecnoloxía e sistemas móbiles é necesario para evitar novas formas de exercer a violencia ou acoso ante os máis débiles, tal e como se empezou a detectar, por exemplo, no caso da muller. Sorprendeu, por omisión, a inexistencia de queixas dos cidadáns, por outra banda habituais en anualidades precedentes, en relación á cobertura da TDT ou deficiencias na recepción de servizos de ADSL e internet sobre todo en zonas rurais, tendo en conta que o Plan de Banda Larga desenvolvido pola Xunta de Galicia a partir do ano 2010 chegou ao seu horizonte na anualidade. II- DATOS CUANTITATIVOS O número total de queixas recibidas en 2013 é de 110, coa seguinte especificación: Total reclamantes Total asuntos Iniciadas 110 110 Admitidas 108 98 % 108 98 % Non admitidas 1 1 % 1 1 % Remitidas ao Defensor del Pueblo 1 1 % 1 1 % Das queixas que foron admitidas, o seu estado é o seguinte: Total reclamantes Total asuntos Concluídas 79 73 % 79 73 % En trámite 29 27 % 29 27 % Ao longo do 2013 tamén foron obxecto de trámite diversas queixas presentadas en anos anteriores: Ano de presentación En trámite ao 31-12-12 Reabertas Total Resoltas En trámite ao 31-12-2013 2011 1 0 1 1 0 2012 10 0 10 10 0 III- ACTIVIDADE DE SUPERVISIÓN 1. Política de comunicación inapropiada Desde o Valedor do Pobo interesámonos pola recorrencia que algunha administración de ámbito local presentaba ao achegar a nacionalidade dos detidos ou persoas relacionadas presuntamente coa comisión de actos ilícitos en notas informativas en materia de seguridade cidadá. Tal e como puido coñecer o alto comisionado parlamentario, o sentir cidadán é que en moitas ocasións estas mencións contribúen a crear sospeitas inxustificadas sobre grupos de diversa procedencia. Nun dos casos concretos, ocorrido no municipio pontevedrés do Porriño, citábase con asiduidade a persoas de orixe romanesa nas notas emitidas polas autoridades municipais, que obtiñan idéntico reflexo nos medios de comunicación que se facían eco destas informacións. A defensa do dereito a informar aludida polas administracións supervisadas como parte do dereito da liberdade de expresión e o respecto á presunción de inocencia como medio para garantir nun estado democrático unha opinión libre, non pode ser óbice para que dentro desa liberdade de informar, e dado o interese xeral que pode ter dar conta á cidadanía das incidencias de seguridade ocorridas na súa contorna máis próxima, se obvien, desde o punto de vista da xustiza material, as especiais vulnerabilidades de colectivos sensibles , con persoas de procedencia nacional ou estranxeira. Certo é que nas notas de prensa afectadas faise alusión á nacionalidade estranxeira dos presuntos infractores, aínda que tamén durante a consulta atopamos referencias equivalentes en relación a persoas de procedencia española. É unha práctica estendida entre os corpos de seguridade facilitar este tipo de datos polo mero feito de completar as informacións. Nalgúns casos xa atenderon resolucións respecto diso emanadas de defensorías autonómicas como a do Ararteko vasco polo que policías municipais e autonómicos evitan as referencias innecesarias á nacionalidade en atención ás peticións frecuentes de colectivos de inmigrantes. Tamén no Valedor do Pobo atendemos nos últimos meses unha petición do colectivo Secretariado Gitano para emprender cantas medidas consideremos oportunas para evitar a estigmatización destas persoas. A modo de conclusión, sirva como exemplo a suxestión dirixida ao consistorio pontevedrés mencionado que desde a institución facemos extensiva a cantas autoridades informen con asiduidade de incidencias de seguridade, presuntas infraccións con mención aos seus posibles artífices, etcétera. Nesta instabamos a que “se evite mencionar de forma mecánica a nacionalidade dos presuntos autores de delitos, principalmente se a persoa concernida é de orixe estranxeira, salvo que resulte estritamente necesario para a comprensión da información”. Esta debe ser a liña de actuación e na nosa actividade supervisora atopamos total receptividade respecto diso, o que non quere dicir que desde esta institución evitemos permanecer vixiantes ante posibles casos discriminatorios que poidamos apreciar en informacións de gabinete das diferentes administracións e nos propios medios de comunicación. 2. Protección de datos A sociedade é cada vez máis consciente da importancia de preservar os seus datos persoais ante posibles intromisións na súa intimidade e iso traduciuse en que durante a anualidade que sometemos a repaso apreciouse unha diminución importante na entrada de reclamacións respecto diso. Non obstante a actividade de supervisión do trato que dispensan algunhas entidades públicas a esta información sensible requiriu da intervención desta institución comisionada, moitas delas para responder dúbidas dos cidadáns no ámbito da mera consulta sen necesidade de ir moito máis alá. Non resultan pouco habituais as chamadas para coñecer o trato que se dispensa a menores en vídeos publicados na rede, de que maneira se poden solicitar permisos para introducir fotografías en páxinas escolares, que datos son necesarios para prescribir tratamentos farmacolóxicos en centros públicos, etc. Nestes casos, o Valedor do Pobo mantén fluídas relacións coa Agencia Española de Protección de Datos, órgano estatal con competencias plenas sobre esta materia. E aínda que non se trata dunha entidade supervisable segundo a regulación de funcións deste alto comisionado parlamentario, sempre se atopou disposición a colaborar por parte desta, traducida en axilidade nas respostas e concreción, tan necesaria para os cidadáns que se dirixen a nós. A pesar do anecdótico das reclamacións en si, na anualidade que resumimos nestas páxinas foi necesario actuar por medio da queixa en casos que así nolo requiriron, como ocorreu cunha cidadá de Ourense que denunciou o acceso irregular, por parte dunha funcionaria autonómica, aos seus datos persoais de vida laboral que, segundo manifestaba, foron utilizados de maneira inapropiada por esa persoa para sometela a algún tipo de acoso telefónico dentro das relacións puramente privadas de ambas as dúas e de terceiros. Por este motivo dirixímonos á administración competente, en concreto á Consellería de Traballo e Benestar na que desempeña a súa actividade a presunta autora destas irregularidades que puido acceder ao sistema xestionado polo Instituto Nacional de la Seguridad Social, sen tratarse dun dos supostos pautados con esta administración estatal. A modo de conclusión, a entidade supervisada accedeu a cumprir coa resolución do valedor, na que a instaba a permanecer vixiante ante eses supostos accesos a datos privados e sensibles como os que recolle a vida laboral dos traballadores, e a esixir o estrito cumprimento do protocolo pautado coa Seguridad Social nestas entradas. 3. Venda de videoxogos violentos a menores As actuacións iniciadas polos cidadáns ante o Valedor do Pobo poden desembocar, en ocasións, na apertura de expedientes sancionadores ante axentes incumpridores da normativa. Ocorre que as persoas denuncian ante esta institución situacións irregulares sobre as que non pesou ningún tipo de acción punitiva, polo que o defensor galego pasa a converterse tamén en vía de entrada de denuncias sobre situacións inapropiadas, mesmo antes de que os órganos con capacidade sancionadora se decaten. Así tratamos un caso denunciado por unha cidadá de Pontevedra que se dirixiu ao Valedor do Pobo para denunciar que en establecementos desta localidade e doutras limítrofes, estaban a venderse videoxogos non autorizados a menores de idade. Fora testemuña directa desa comercialización ilícita polo que esta institución se puxo en contacto co órgano responsable respecto diso, a Consellería de Traballo e Benestar, para que emprendese as actuacións oportunas. Grazas ao labor de mediación deste alto comisionado parlamentario, e tras múltiples comunicacións coa persoa interesada para que achegase datos máis concretos sobre as datas da presunta venda ilícita, os establecementos e as persoas afectadas, fomos informados da apertura dun expediente sancionador por parte das autoridades aos establecementos incumpridores. Como é sabido, o interese superior do menor é unha das máximas que move as accións desta institución. O seu carácter vulnerable e, en ocasións, a imposibilidade de presentarse motu proprio ante o Valedor do Pobo, fai que sexan terceiros ou o propio defensor, de oficio, quen detecte situacións inxustas e que poñen en dúbida os dereitos dos máis pequenos. Neste caso é evidente que unha exposición irregular a contidos violentos non se debe permitir, cando os videoxogos, do mesmo xeito que outros materiais audiovisuais, son obxecto de catalogación para evitar que caian en mans inexpertas e inapropiadas. A actuación concluíu con éxito ao denunciarse situacións de indefensión de menores e activar os mecanismos sancionadores precisos. Ademais o valedor tivo ocasión de insistir ante a administración responsable, para que desde o seu corpo de inspectores, extremase a vixilancia e supervisión da comercialización destes e outros materiais a menores, para evitar que situacións similares se poidan reproducir nun futuro. 4. Contidos televisivos Do mesmo xeito que coa comercialización irregular de xogos violentos, non son poucas as persoas que se dirixen a esta institución para denunciar a exposición dos máis pequenos a contidos inapropiados televisados. Durante o ano 2013 rexistrouse a entrada dunha queixa seriada importante en número, na que 56 persoas, principalmente de fóra de Galicia se interesaron por coñecer o tratamento dispensado pola televisión autonómica á protección dos menores e coñecer, máis en profundidade, de que maneira se informa ou se dá cobertura a espectáculos violentos protagonizados por animais, en particular de tauromaquia. A iniciativa permitiu ao valedor obter un informe exhaustivo sobre que regulación aplica a Compañía de Radio Televisión de Galicia á protección de menores, e de que maneira se aplican medidas autorreguladoras nas informacións que recollen algún tipo de espectáculo protagonizado por animais que presuntamente poden estar sometidos a comportamentos vexatorios e expostos ante os ollos dos máis pequenos. Así se iniciaron as actuacións oportunas ante a Dirección Xeral da Compañía de Radio Televisión de Galicia, CRTVG, e solicitámoslle informe sobre aspectos que nos interesaban en relación ás retransmisións de espectáculos taurinos nas canles autonómicas, sobre a aplicación de medidas de control nas informacións que teñen como protagonistas a animais sometidos a algún tipo de violencia ou sobre os mecanismos de protección a menores que teñen activos para evitar a súa exposición a este tipo de impactos. O informe permitiunos aclarar, en primeiro termo, que Televisión de Galicia S.A. non realiza retransmisións de espectáculos taurinos, nin consta a emisión de informacións que teñan como protagonistas a animais sometidos a algún tipo de tortura. O ente televisivo afirmaba, así mesmo, que conta con suficientes mecanismos de control de todas as súas informacións para evitar noticias violentas e dispón dun código de autorregulación para evitar a exposición dos menores a ese tipo de contidos. A canle autonómica réxese polo principio xenérico de protección á mocidade e á infancia. Estas pautas foron desenvolvidas polo Consello de Administración ao aprobar os principios xerais da programación nos medios de comunicación pública de Galicia, entre os que se destaca o fomento e a defensa dos valores do diálogo, o respecto e a convivencia pacífica, o desenvolvemento de programación específica para os máis novos ou a selección de informacións sempre desde un punto de vista profesional baseada no interese xeral, entre outras premisas. Como indicamos máis arriba, grazas á investigación desenvolvida, puidemos transcender do contido da mera queixa e indagar, para maior abastanza, nos mecanismos de protección a menores e control de emisións de imaxes de animais sometidos a algún tipo de violencia ou tortura nas canles autonómicas galegas. Desta actuación puidemos deducir, en primeiro termo, que a televisión pública da nosa comunidade non retransmite espectáculos taurinos e, en segundo, que conta con instrumentos reguladores suficientes para protexer aos menores de imaxes violentas protagonizadas por animais ou por outras situacións, co que esta institución comprométese a vixiar a súa aplicación e perseverará na imprescindible protección dos dereitos dos menores, misión na que empeñamos gran esforzo. 5. Inexactitude en coberturas informativas O accidente ferroviario de Angrois do 24 de xullo e as particularidades da densa cobertura informativa derivada do mesmo nos días e semanas sucesivos foi obxecto de críticas e mesmo de queixa ante a institución do Valedor do Pobo. O malestar dunha parte dos cidadáns chegou á defensoría en forma de chamadas e mensaxes censuradores respecto diso, da dureza das imaxes e a desprotección das persoas feridas sobre todo durante as primeiras horas. Nos días sucesivos o contido das mensaxes foi variando e así puidemos rexistrar queixas relacionadas con aspectos concretos da investigación e o seu tratamento en medios informativos. Unha delas permitiunos profundar no tratamento informativo dispensado ás primeiras pescudas policiais e xudiciais e valorar a importancia que segundo o contexto se lle pode outorgar aos títulos ou lendas que aparecen na parte inferior da pantalla como complemento ás pezas noticiables elaboradas polo redactor. Así un cidadán dirixiuse a nós moi molesto co contido das lendas que acompañaban a unha información emitida en TVG o día 28 de xullo en relación á investigación das caixas negras da máquina sinistrada en Santiago. No Telexornal mediodía, denunciou, no momento en que un dos redactores aludía ao proceso xudicial e de investigación deses dispositivos, aparecía sobreimpresa ás imaxes un texto no que se puido ler: “Caixas negras. Un perito certificará que é o maquinista”, polo que o reclamante consideraba, en principio non sen razón, esta achega como tendenciosa. Compartimos parte da argumentación achegada polos responsables do ente televisivo respecto diso. Efectivamente as lendas achegadas só pretenden resumir unha información máis completa de audio e vídeo elaborada polo equipo de redacción que, neste caso concreto, pretendía explicar de maneira pormenorizada o procedemento para certificar a quen pertence a voz rexistrada nas caixas. As lendas non están realizadas, deste xeito, para empregarse nin analizarse de maneira illada ao resto da noticia pero o impacto do feito noticioso concreto así como a sensibilidade coa que a opinión pública recolleu cada unha das informacións que lle ían chegando sobre a traxedia esixe un esforzo maior de concreción das informacións evitando dobreces e confusións. En canto aos mecanismos de rectificación, tamén evocados polo reclamante, a Lei Orgánica 2/1984, reguladora do dereito de rectificación, establece os requisitos para que as persoas naturais ou xurídicas exerzan tal dereito. No caso concreto, o cidadán non se identificou ante este alto comisionado como prexudicado aludido nin informou dunha eventual apertura de proceso respecto diso, algo que confirmou a dirección da CRTVG. Con todo a actuación do valedor concluíu finalmente cunha suxestión dirixida ao ente televisivo, que foi aceptada polo mesmo para que en adiante, especialmente no caso de informacións que fagan referencia a asuntos de especial sensibilidade e calado social, as lendas que acompañen aos vídeos e audios das informacións emitidas pola canle autonómica sexan o máis precisas e axustadas posible ao relato dos feitos, evitando eventuais dobres lecturas e malas interpretacións entre os oíntes. 6. Proporcionalidade en sistemas de videovixilancia O rexistro e tratamento de imaxes con fins de vixilancia e a utilización de medios técnicos para tomalas incide de maneira directa nos dereitos das persoas captadas por estas. De feito a actual normativa estipula que cando a utilización destas imaxes afecta a persoas identificables esta información constitúe un dato de carácter persoal a efectos da aplicación da Lei Orgánica 15/1999, de protección dos datos de carácter persoal (LOPD). O Valedor do Pobo detectou nos últimos anos un incremento notable da preocupación pola protección dos dereitos dos cidadáns ante os sistemas de videovixilancia dun grupo organizado de persoas que fan chegar as súas reclamacións seriadas por medio de plataformas dixitais. A especial dificultade de aplicar a mencionada lei aos diferentes ámbitos e a excepcionalidade que incumbe a algúns deles coincide neste sentido coa imposibilidade que esta institución ten de supervisar ao órgano con capacidade de control do cumprimento e potestade sancionadora, por tratarse dun ente estatal: a Agencia Española de Protección de Datos. Con todo en numerosas ocasións o Valedor do Pobo dirixiuse a esa axencia en demanda de axuda para coñecer os informes e datos sobre presuntos incumprimentos efectuados por entidades públicas radicadas en Galicia, atopando sempre a resposta e colaboración demandada. Durante a anualidade que sometemos a repaso, o valedor interesouse, a instancia de parte, pola regularización de sistemas de videovixilancia implantados en entidades bancarias como Novagalicia Banco e en recintos portuarios de titularidade autonómica, concellos e outros organismos públicos. Especialmente intensa resultou a primeira destas actuacións. A pesar de estar vinculada á seguridade privada, a captación de imaxes realizada por entidades de crédito está suxeita a regras específicas e a normativa propia. Así a Lei Orgánica 1/1992, de seguridade cidadá prevé que, por razóns de seguridade pública se adopten determinadas medidas. En virtude desta, o regulamento de seguridade privada esixe a instalación de cámaras e videocámaras nos devanditos establecementos. Con todo, as instalacións situadas en entidades financeiras son de titularidade privada sendo as entidades responsables destas, aínda que existen peculiaridades no seu réxime xurídico que hai que ter en conta. Gran parte delas gardan relación coa comisión de feitos delituosos. En concreto as imaxes só deben estar a disposición das autoridades xudiciais e das Forzas e Corpos de Seguridade. O contido captado polos soportes será estritamente reservado e as imaxes gravadas só poden ser utilizadas para identificar a autores dos actos ilícitos. Nos ficheiros non é posible o dereito de acceso dos afectados, sen prexuízo de que se poida invocar a tutela da Agencia Española de Protección de Datos. Un grupo de reclamacións tramitadas facían referencia a sistemas instalados en diferentes sedes de Novagalicia Banco. Os cidadáns facían fincapé na captación de imaxes da rúa, innecesaria en moitas ocasións, segundo o seu criterio. Aquí é onde entra o criterio da proporcionalidade. Como indica a Agencia de Protección de Datos a lexitimación para o uso de instalacións de videovixilancia cínguese á protección de contornas privadas. A prevención do delito e a garantía da seguridade nas vías públicas corresponden en exclusiva ás Forzas e Corpos de Seguridade do Estado, por iso é polo que a regra xeral sexa a de prohibir captar imaxes da rúa desde instalacións privadas. Existen casos nos que a protección deses espazos privados só é posible desde as fachadas ou desde os interiores enfocando cara aos accesos exteriores. Nestes casos, algúns denunciados ante o defensor galego, resulta imposible non rexistrar parte do que sucede na porción de vía pública que se capta de maneira inevitable. Respecto diso, a instrución 1/2006 dispón que: “Las cámaras y videocámaras instaladas en espacios privados no podrán obtener imágenes de espacios públicos salvo que resulte imprescindible para la finalidad de vigilancia que se pretende, o resulte imposible evitarlo por razón de la ubicación de aquellas. En todo caso deberá evitarse calquera tratamento de datos innecesario para la finalidad obtenida”. Nestes casos a excepción só resulta aplicable se non é factible obter unha localización alternativa. En canto á entidade financeira apuntada, a documentación achegada respecto diso polos responsables das instalacións de vixilancia non evidenciaron a instalación irregular dos dispositivos, algo denunciado polos reclamantes en sucesivas inspeccións oculares. Moitas das sedes de Novagalicia aludidas nos expedientes pecharon as súas portas e o resto atópanse en fase de reconversión da entidade. A pesar de todo, o Valedor do Pobo dirixiu unha resolución á entidade para que garanta a regularización de todas estas instalacións e limite a proporción de vía pública captable desde os interiores na medida do posible para evitar colisións cos dereitos cidadáns. A entidade aceptou a recomendación. No resto dos casos analizados, as videocámaras ofrecían situacións problemáticas segundo os reclamantes, por estar situadas nos exteriores de instalacións públicas, gravar partes de vía pública excesivas e carecer de sinalización. Nas súas actuacións, algunhas delas aínda non concluídas na anualidade sometida a repaso, existían expedientes abertos pola Agencia Española de Protección de Datos que permitiron activar medidas correctoras aos infractores. 7. Exclusividade da tramitación electrónica Non constitúe novidade ningunha que nas páxinas deste informe ordinario ano tras ano se acolla a problemática derivada da disposición en exclusividade de sistemas electrónicos para realizar trámites ante a administración. Aínda que o ano pasado faciámonos eco das carencias dos mecanismos en liña para completar matriculacións universitarias, nesta ocasión a xestión dunha subvención para promover o emprego nas organizacións sen ánimo de lucro converteuse nun auténtico quebradizo de cabeza para os reclamantes. A representante dunha asociación posible beneficiaria dunha subvención para que a súa entidade contratase a traballadores desempregados para realizar traballos de interese xeral e social topouse de bruzos cun fallo informático na tramitación, cumprindo inicialmente os requisitos técnicos esixidos. Ningunha das entidades públicas implicadas, a Axencia de Modernización Tecnolóxica de Galicia (AMTEGA) e a Consellería de Traballo e Benestar, déronlle unha resposta favorable previa á intervención do Valedor do Pobo. O acceso á subvención só podía solicitarse por medios electrónicos. A sede electrónica da Xunta de Galicia informaba na súa web das esixencias técnicas para poder completar a tramitación, que a priori o computador da afectada cumpría. Con todo non se puido completar a solicitude por un problema sobrevindo de incompatibilidade do sistema java previamente esixido polo que esta organización non constaba entre as solicitantes. Ao tentar buscar unha solución física, e en contacto con técnicos da consellería implicada e da propia sede electrónica, a afectada non obtivo saída polo que optou por dirixirse á nosa defensoría. Nun primeiro termo pedimos informe á axencia que confirmou a incidencia ao recoñecer que durante os días en que a entidade tentou formalizar a súa solicitude, da que lles constaban tres borradores, produciuse un problema de incompatibilidade do sistema de firma electrónica coa última versión de java. Segundo relataban, incorporouse un aviso na páxina web da Xunta para que os usuarios solucionasen o problema nos seus equipos polo que achacaban o problema detectado á “incorrecta configuración del equipo del usuario y no a la sede electrónica”. Este valedor considera que, aínda que se informouse da incidencia polas canles ordinarias, esta información non foi suficiente para que se habilitasen os mecanismos necesarios para completar o rexistro coa debida firma electrónica, deixando ás aptitudes informáticas do usuario a solución a un problema sobrevindo, e dando por feito que os usuarios, cos seus coñecementos, poderían desinstalar un software recente e volver á versión anterior. Toda a asistencia técnica recibida limitouse a facilitar unha dirección web allea á Xunta de Galicia para que adaptasen o equipo ás novas circunstancias, deixando a solución en mans dunha arbitrariedade que menoscaba os dereitos dos cidadáns a unha xestión electrónica eficiente. Nun segundo termo, desde a defensoría dirixímonos á Consellería de Traballo e Benestar, convocante da liña de axudas, para interesarnos polo problema que motivou a queixa e en especial pola imposibilidade de acceder á subvención por vías non telemáticas e sobre a ausencia de resposta á asociación afectada. As bases da convocatoria informaban de que “la presentación de las solicitudes se realizará únicamente por medios electrónicos” tal e como recolle a Lei 11/2007, de acceso dos cidadáns aos servizos públicos e o Decreto 198/2010, polo que se regula o desenvolvemento da administración electrónica da Xunta e nas entidades dependentes. Por este motivo non se admite a entrega alternativa en papel. A este respecto, a institución do Valedor do Pobo comparte integramente o criterio exposto nunha resolución do Defensor del Pueblo do 19 de xaneiro de 2010 no sentido de que é certo que o artigo 45 da Lei 30/1992, de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común estableceu que as administracións impulsarían o emprego de técnicas e medios electrónicos, informáticos e telemáticos no exercicio das súas competencias. Con todo, o carácter de exclusividade que se lle vén conferindo a este sistema para cumprimentar os trámites, contrasta coa amplitude de fórmulas que esa lei propicia para que os cidadáns poidan presentar as solicitudes, escritos e comunicacións dirixidas á administración pública (artigo 38) e coas facilidades das que dispón para a intervención dos cidadáns nos procedementos administrativos (artigo 85). Noutra orde de cousas, a Lei 11/2007, de acceso electrónico dos cidadáns aos servizos públicos contempla a relación coas administracións públicas por medios electrónicos como un dereito dos cidadáns e unha obrigación correlativa para tales administracións (pero non como unha obrigación para aqueles) coa finalidade non única de simplificar os procedementos administrativos (fin defendido sen concesións por este valedor) senón, entre outros, de facilitar o acceso dos cidadáns á información e ao procedemento, eliminando barreiras que limiten ese acceso e contribuíndo a crear confianza no uso dos medios electrónicos. A propia lei prevé tamén o acceso dos cidadáns aos servizos electrónicos, proporcionándolles asistencia e orientación sobre a súa utilización, así como servizos de atención telefónica que faciliten o acceso (artigo 8), e manifesta expresamente o dereito dos cidadáns para elixir en todo momento a maneira de comunicarse coas administracións públicas, sexa ou non por medios electrónicos (artigo 27). A citada lei, que pon o cidadán e os seus dereitos na base de todo, foi parcialmente desenvolvida polo Real Decreto 1671/2009, norma que pretende establecer un marco o máis flexible posible na implantación dos novos medios, coidando os niveis de protección de dereitos e intereses previstos tanto na Lei 11/2007 como na lexislación administrativa xeral. Por outra banda, considera a institución do Defensor del Pueblo, e comparte plenamente esta institución que, á luz do previsto na Lei 11/2007, de acceso electrónico de los ciudadanos a los servicios públicos, cabería considerar aceptable a esixencia de cumprimentar este tipo de xestións só a través de aplicacións informáticas, unicamente se quedan en todo caso garantidos os principios xerais recollidos no seu artigo 4, e en especial o principio de accesibilidade aos servizos por medios electrónicos, a través de sistemas que garantan a accesibilidade universal e o deseño para todos os soportes, canles e contornos, con obxecto de que todos os cidadáns poidan exercer os seus dereitos en igualdade de condicións; así como o de legalidade en canto ao mantemento da integridade das garantías xurídicas dos cidadáns ante as administracións públicas establecidas na Lei 30/1992, de réxime xurídico das administracións públicas e do procedemento administrativo común. Tendo en conta que o anterior require un previo e paulatino desenvolvemento xeneralizado dos medios técnicos necesarios, e sobre todo, a posta a disposición dos cidadáns de puntos de acceso a través dos cales poidan cumprimentar o concreto trámite procedemental sen restricións, debería entre tanto contemplarse a formalización destes trámites de xestión por vía telemática só como unha opción non excluínte do sistema de presentación tradicional, e iso co fin de evitar que as vantaxes que se pretenderon con este sistema supoñan unha desvantaxe para os intereses dos aspirantes para participar neste tipo de procesos. Toda esta argumentación trasladámoslla á Consellería de Traballo e Benestar á que formulamos unha recomendación dobre seguindo estes principios. En primeiro lugar pedímoslle que, en coordinación coa Axencia para a Modernización Tecnolóxica de Galicia, habilitase o mecanismo para validar os borradores de solicitude do procedemento afectado e outros que puidesen quedar sen concluír pola incidencia apuntada pola sede electrónica da Xunta de Galicia, e tivésese en conta antes de que se resolvese o procedemento de subvención para entidades sen ánimo de lucro afectado. Esta primeira parte tamén foi remitida á axencia, quedando pendente de resposta a final de ano, aínda que puidemos coñecer por medio dos afectados que se lle deu efectividade ao recomendado. Nun segundo aspecto, pedímoslle xa só á consellería que en futuros procedementos promovidos por ela a xestión por vía telemática se tome só como unha opción non excluínte do sistema de presentación tradicional co fin de evitar que as vantaxes que se pretenden supoñan unha desvantaxe para os intereses dos aspirantes para participar neste tipo de procesos. A resolución foi aceptada por este órgano. 8. Uso seguro das tecnoloxías por parte dos adolescentes Desde o ano 2011 o defensor galego mantén unha actividade intensa a favor de concienciar aos máis novos sobre a utilización segura das novas tecnoloxías. A axenda deste ano permitiu continuar coas tarefas iniciadas a partir da publicación naquela anualidade do informe pioneiro extraordinario acerca dos usos e hábitos que ese núcleo de poboación asumía nas súas relacións por medios dixitais, así como emprender accións novas cun eixo común: divulgar bos hábitos entre as persoas, a priori, máis sensibles. Así, no aspecto de continuidade, o traballo iniciado no 2011 aludía á necesidade de desenvolver mecanismos de prevención adecuados a esta poboación máis nova. En 2012, en colaboración coa Universidade de Santiago o Valedor do Pobo xa presentaba un sistema de monitoreo ou screening baseado nunha ferramenta moi sinxela a modo de enquisa con 11 ítems que se podería poñer a disposición dos mozos para obter datos reais acerca de malos usos, ciberdependencia, abusos, etc. O 2013 supuxo a maduración desa iniciática ferramenta. En colaboración de novo coa Universidade de Santiago e co apoio da Axencia Tecnolóxica para a Modernización de Galicia e a Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria, o Valedor do Pobo traballa xa no desenvolvemento efectivo dese instrumento que durante o 2014 se implementará nos sistemas informáticos de todos os centros que imparten Educación Secundaria en Galicia podendo obter os primeiros resultados reais acerca dos seus comportamentos máis ou menos problemáticos. Na mesma liña, e como complemento para fortalecer as mensaxes de prudencia, sen alarmismos, entre os adolescentes, a defensoría editou durante 2013 por primeira vez o cómic Os perigos de internet que puido distribuír entre todos os centros galegos de Secundaria, alcanzando difusión récord e éxito de descargas a través da plataforma web da institución. Por outra banda o Valedor do Pobo organizou durante a anualidade unhas xornadas de traballo dirixidas á comunidade escolar, especialmente profesores, pedagogos, psicólogos etcétera. na Escola Galega de Administración Pública (EGAP) co obxecto de analizar as relacións dos adolescentes con estas novas tecnoloxías e outorgar datos e material para poder traballar na aula. A institución desenvolve na actualidade a edición dunha publicación que poida recoller os interesantes relatorios impartidos neste marco e ante a presenza de máis de 200 profesionais. Xa cara ao final do ano, a institución, con motivo da conmemoración do Día da non violencia contra a muller, desenvolveu, en colaboración co Parlamento de Galicia, unhas xornadas científicas para analizar os novos mecanismos que utilizan os mozos para exercer a violencia machista, que non son outros que a utilización das novas tecnoloxías. A xornada desenvolveuse con enorme éxito e permitiu reunir a expertos do ámbito da xudicatura, comunicación, medicina, policial e de organizacións non gobernamentais que traballan en contacto cos adolescentes. O acto de clausura contou coa presenza da Defensora del Pueblo, Soledad Becerril e da presidenta do Parlamento de Galicia, Pilar Rojo. IV– RESOLUCIÓNS DO VALEDOR DO POBO 1. Suxestión dirixida ao alcalde-presidente do Concello do Porriño en data 8 de maio de 2013, para que evite mencionar de forma mecánica nas súas informacións a nacionalidade dos presuntos delincuentes (expediente: Q/511/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito dunha persoa, referente ao recurso para achegar a nacionalidade dos detidos ou persoas relacionadas presuntamente con actividades ilícitas nas notas informativas que ese concello pública sobre seguridade cidadá. No seu escrito, esencialmente, indícannos que en recentes notas informativas publicadas na páxina web do concello en relación a incidentes relacionados coa seguridade cidadá, está a incidirse na nacionalidade de persoas presuntamente relacionadas con delitos. Esta situación segundo denuncia, crea sospeitas inxustificadas sobre grupos de diversa orixe, en particular, de romaneses, que aparecen citados nesas informacións que, á súa vez, foron reflectidas nos medios de comunicación escrita. Ante iso requirimos informe a ese concello que nolo remitiu. A súa defensa do dereito de informar como parte do dereito á liberdade de expresión e o respecto á presunción de inocencia como medio para garantir nun estado democrático unha opinión pública libre non é óbice para que dentro desa liberdade de informar, e dado o interese xeral que pode ter dar conta á cidadanía dos incidentes de seguridade rexistrados a diario nese municipio, non se atenda por xustiza material ás especiais vulnerabilidades de colectivos sensibles, con persoas de orixe nacional ou estranxeiros. Certo é que nas citadas notas de prensa fanse alusións á nacionalidade estranxeira dos presuntos autores dos delitos, aínda que tamén, durante a consulta, atópanse referencias equivalentes a presuntos delincuentes nacionais. É unha práctica estendida entre os corpos de seguridade facilitar este tipo de datos polo mero feito de completar as informacións. Nalgúns casos xa atenderon resolucións respecto diso emanadas de defensores autonómicos como o Ararteko vasco e policías municipais e autonómicos evitan as referencias innecesarias á nacionalidade en atención a frecuentes peticións de colectivos de inmigrantes. Tamén no valedor atendemos recentemente unha petición do colectivo Secretariado Xitano para emprender cantas medidas consideremos oportunas para evitar a estigmatización destas persoas. Por todo o sinalado considerouse necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984 do Valedor do Pobo, facer chegar a ese concello a seguinte suxestión: Que desde a alcaldía dese municipio evítese mencionar de forma mecánica a nacionalidade dos presuntos autores de delitos, principalmente se a persoa á que lle concirne é estranxeira, salvo que resulte estritamente necesario para comprender a información Resposta do Concello do Porriño: Suxestión aceptada. 2. Suxestión dirixida ao director xeral da Compañía de RadioTelevisión de Galicia (CRTVG) en data 29 de agosto de 2013, para evitar malos entendidos coas lendas que acompañan ás informacións (expediente: Q/4843/13) Nesta institución iniciouse expediente de queixa como consecuencia do escrito dun reclamante, referente ao contido das lendas que acompañaban á información emitida na súa canle o 28 de xullo de 2013, acerca da investigación das caixas negras do tren sinistrado en Santiago de Compostela. No minuto 14.35 do Telexornal mediodía Fin de Semana, no momento no que un dos redactores alude ao proceso xudicial e de investigación que se abriría sobre as caixas negras, aparecía sobreimpreso un texto no que se puido ler: “Caixas negras. Un perito certificará que é o maquinista”. Segundo o reclamante esta información é “tendenciosa” e precisaría de “rectificación”. Ante iso requirimos informe a esa entidade. Coa información achegada explícase que as lendas achegadas só pretenden resumir unha información máis completa de audio e vídeo elaborada polo equipo de redacción que, neste caso concreto, explica de maneira pormenorizada cal é o procedemento a seguir para certificar a quen pertence a voz das gravacións. Certo é que as lendas son complemento das imaxes e do audio das informacións e, como tal, non están realizadas para empregarse nin analizarse de forma illada ao resto da noticia. De todos os xeitos o impacto deste feito noticioso así como a sensibilidade coa que a opinión pública recolleu cada unha das informacións que lle ían chegando esixe un esforzo aínda maior de concreción que evite confusións. En canto aos mecanismos de rectificación existentes, como indican, a Lei Orgánica 2/1984, reguladora do dereito de rectificación, establece os requisitos para que persoas naturais ou xurídicas exerzan este dereito. No caso concreto o reclamante non se identificou ante este alto comisionado parlamentario como prexudicado aludido nin informou da eventual apertura de proceso algún respecto diso. Con todo considerouse necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984 do Valedor do Pobo , facer chegar a esa dirección xeral a seguinte suxestión: Que en diante, especialmente no caso de informacións que fagan referencia a asuntos de especial sensibilidade e calado na sociedade, as lendas que acompañan aos vídeos e audios das informacións emitidas polo canle TVG sexan as máis precisas e axustadas posible ao relato dos feitos, evitando eventuais dobres lecturas e malas interpretacións Resposta do director xeral da Compañía de Radio/Televisión de Galicia (CRTVG): suxestión aceptada. 3. Recomendación dirixida á Axencia para a Modernización Tecnolóxica de Galicia (AMTEGA), en data 18 de outubro de 2013, sobre incidencias rexistradas na tramitación dunha subvención a través da sede electrónica da Xunta de Galicia (expediente: Q/12392/13) Ante esta institución, mediante escrito de queixa, compareceu solicitando a nosa intervención a vicepresidenta da Asociación de persoas con trastorno bipolar de Galicia, con domicilio en Santiago de Compostela. No seu escrito, esencialmente, indicábanos que problemas informáticos emanados da sede electrónica da Xunta na tramitación dunha subvención, que rexistrou a entidade co número de procedemento TR352A, impediron a súa xestión efectiva. En concreto, subliñaba a reclamante, que con data do pasado 27 de xuño de 2013 accederon á sede cunha versión da linguaxe java superior a 6, permitida nos requirimentos técnicos da propia sede. Previamente, ao comprobar que existían impedimentos informáticos para xestionar unha subvención para entidades sen ánimo de lucro que contraten traballadores despedidos para a realización de traballos de interese xeral e social, puxéronse en contacto telefónico os días 26 e 27 de xuño co servizo de asistencia da Xunta de Galicia. Os axentes indicáronlles que tiñan que desinstalar a última versión que tiñan de java e cambiala por outra anterior, para o que lles facilitaron unha dirección web allea á Xunta de Galicia, en concreto da firma Oracle onde poder facelo. Non se lles facilitou número de incidencia, soamente senllos correos de resposta para que actualizasen o software presupoñendo uns coñecementos avanzados dos usuarios para poder facelo. Desde a asociación aseguraban sentirse indefensos por quedar fóra dunha liña de axudas ás que só poden acceder por medios electrónicos e cumprindo cos requirimentos esixidos para facelo. Ante iso requirimos informe a esa axencia. No mesmo indícannos que efectivamente constaban no sistema tres borradores de solicitude gardados en representación da Asociación de persoas con trastorno bipolar de Galicia dos días 26 e 27. Afirma a axencia que durante eses días o sistema de monitoraxe non detectou comportamentos anómalos aínda que sinalan, como indica a nosa reclamante, que efectivamente se produciu unha incompatibilidade do sistema de firma electrónica coa última versión de java. Como din “o día 26 ás 15 horas modificáronse os requisitos técnicos da sede e incluíuse un aviso na páxina principal”. No informe indican que non rexistraron incidentes procedentes da asociación, algo que contrasta coa remisión dos correos electrónicos que nos facilitaron as reclamantes. “A firma das solicitudes realízase no equipo do usuario cos medios que a sede ofrece, por tanto a configuración do equipo do usuario determina a posibilidade ou imposibilidade de realizar a firma”, recollen no seu informe no que conclúen que, “a incidencia é imputable á incorrecta configuración do equipo do usuario e non á propia sede electrónica”. En conclusión, queda confirmado que houbo incidente tal e como apunta a reclamante e que a mesma impediu completar a tramitación da solicitude cos requisitos técnicos requiridos inicialmente para o procedemento (versión java 6 ou superior). Aínda que se informou da incidencia por medio da páxina web, esta información non foi suficiente para que se habilitasen os mecanismos necesarios para completar o rexistro coa debida firma electrónica polos medios comúns, deixando ás aptitudes informáticas do usuario a solución dun problema sobrevido, e dando por feito que cos seus coñecementos poderían desinstalar un software recente e volver á versión anterior. Toda a asistencia técnica recibida limitouse a facilitar unha dirección web allea á Xunta de Galicia para que adaptasen o equipo ás novas circunstancias, deixando a solución en mans dunha arbitrariedade que menoscaba os dereitos dos cidadáns a unha xestión electrónica eficiente. Por todo o sinalado ata agora considerouse necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984 do Valedor do Pobo, facer chegar a ese órgano a seguinte recomendación: Que en coordinación coa Consellería de Traballo e Benestar habilítese o mecanismo para validar os borradores de solicitude do procedemento TR352A e outros que puidesen quedar sen concluír pola incidencia apuntada por esa sede electrónica da Xunta de Galicia, e téñanse en conta antes de que se resolva o procedemento de subvención para entidades sen ánimo de lucro afectado Resposta da Axencia para a Modernización Tecnolóxica de Galicia (AMTEGA): Pendente de resposta. 4. Recomendación dirixida á Consellería de Traballo e Benestar, en data 18 de outubro de 2013, acerca da exclusividade da tramitación electrónica en procedementos da súa competencia (expediente: Q/12392/13) Ante esta institución, mediante escrito de queixa, compareceu solicitando a nosa intervención a vicepresidenta da Asociación de persoas con trastorno bipolar de Galicia, con domicilio en Santiago de Compostela. No seu escrito, esencialmente, indicábanos que problemas informáticos emanados da sede electrónica da Xunta na tramitación dunha subvención, que rexistrou a entidade co número de procedemento TR352A, impediron a súa xestión efectiva. En concreto subliña a reclamante que con data do pasado 27 de xuño accederon á sede electrónica cunha versión de java superior á 6, permitida nos requirimentos técnicos da propia sede. Previamente, ao comprobar que existían impedimentos informáticos para xestionar unha subvención para entidades sen ánimo de lucro que contraten traballadores despedidos para a realización de traballos de interese xeral e social, puxéronse en contacto telefónico os días 26 e 27 de xuño de 2013 co servizo de asistencia da Xunta de Galicia 012. Os axentes indicáronlles que tiñan que desinstalar a última versión que tiñan de java e cambiala por outra anterior, para o que lles facilitaron unha dirección web allea á Xunta de Galicia, en concreto da firma Oracle onde poder facelo. Non se lles facilita número de incidencia, soamente senllos correos de resposta para que actualicen o software presupoñendo uns coñecementos avanzados dos usuarios para poder facelo. Desde a asociación aseguran sentirse indefensos por quedar fóra dunha liña de axudas ás que só poden acceder por medios electrónicos e cumprindo cos requirimentos esixidos para facelo. Ante iso requirimos informe á Axencia para a Modernización Tecnolóxica de Galicia. No mesmo indícannos que efectivamente constan no sistema tres borradores de solicitude gardados en representación da Asociación de persoas con trastorno bipolar de Galicia dos días 26 e 27. Afirma a axencia que durante eses días o sistema de monitoraxe non detectou comportamentos anómalos, aínda que sinalan, como indica a nosa reclamante, que efectivamente se produciu unha incompatibilidade do sistema de firma electrónica coa última versión de java. Como din “o día 26 ás 15 horas modificáronse os requisitos técnicos da sede e incluíuse un aviso na páxina principal”. No informe indican que non rexistraron incidencias procedentes da asociación, algo que contrasta coa remisión dos correos electrónicos que nos facilitan as reclamantes. “A firma das solicitudes realízase no equipo do usuario cos medios que a sede ofrece, por tanto a configuración do equipo do usuario determina a posibilidade ou imposibilidade de realizar a firma”, recollen no seu informe no que conclúen que “a incidencia é imputable á incorrecta configuración do equipo do usuario e non á propia sede electrónica”. En conclusión, queda confirmado que houbo incidente tal e como apunta a reclamante e que a mesma impediu completar a tramitación da solicitude cos requisitos técnicos requiridos inicialmente para o procedemento (versión java 6 ou superior). Aínda que se informou do incidente por medio da páxina web, esta información non foi suficiente para que se habilitasen os mecanismos necesarios para completar o rexistro coa debida firma electrónica polos medios ordinarios, deixando ás aptitudes informáticas do usuario a solución dun problema sobrevido, e dando por feito que cos seus coñecementos poderían desinstalar un software recente e volver á versión anterior. Toda a asistencia técnica recibida limitouse a facilitar unha dirección web allea á Xunta de Galicia, para que adaptasen o equipo ás novas circunstancias, deixando a solución en mans dunha arbitrariedade que menoscaba os dereitos dos cidadáns a unha xestión electrónica cando menos eficiente. Por outra banda, dirixímonos con data 17 de setembro á Consellería de Traballo e Benestar co fin de que nos facilitasen información sobre o problema que motivou a queixa no ámbito das súas competencias, sobre a imposibilidade de acceder á subvención por vías non telemáticas e sobre a ausencia de resposta ao reclamado pola asociación afectada. O informe chegou o 10 de outubro de 2013. Como indican, a orde pola que se establecen as bases que regulan as axudas e subvencións para o fomento do emprego a través dos programas de cooperación no ámbito da colaboración coas entidades sen ánimo de lucro establece (art. 6.2) que “a presentación das solicitudes realizarase unicamente por medios electrónicos a través do formulario normalizado dispoñible na sede electrónica da Xunta de Galicia, de acordo co establecido nos artigos 27 da Lei 11/2007 de acceso dos cidadáns aos servizos públicos, e 24 do Decreto 198/2010 polo que se regula o desenvolvemento da administración electrónica na Xunta de Galicia e nas entidades dependentes”. Por este motivo non se admite a entrega alternativa en papel, aludindo ademais a que a representante da asociación acudiu ás súas dependencias fóra de prazo, en concreto en data 3 de xullo, tras padecer a amentada incidencia. A reclamante confirma que tentou concluír a tramitación do seu expediente sen éxito en prazo. De feito desde a Axencia para a Modernización Tecnolóxica de Galicia confirma que se produciu unha incidencia coa versión de software inicialmente aceptada para proceder a validar coa firma electrónica a citada solicitude, quedando rexistrados os correspondentes borradores dos días 26 e 27 de xuño. Tampouco se lle permite á afectada a entrega en papel da solicitude en rexistro por non axustarse ao previsto nas bases da convocatoria. A este respecto, a institución do Valedor do Pobo comparte integramente o criterio exposto nunha resolución do Defensor del Pueblo de 19 de xaneiro de 2010 no sentido de que é certo que o artigo 45 da Lei 30/1992 de régimen jurídico de las administraciones públicas y del procedimiento administrativo común, estableceu que as administracións públicas impulsarían o emprego e aplicación das técnicas e medios electrónicos, informáticos e telemáticos para o desenvolvemento da súa actividade e o exercicio das súas competencias. Con todo, o carácter de exclusividade que vén conferindo a este sistema para cumprimentar os trámites contrasta, por exemplo, coa amplitude de fórmulas que a mesma lei arriba citada propicia para que os cidadáns poidan presentar as solicitudes, escritos e comunicacións dirixidos ás administracións públicas (artigo 38) e coas facilidades que dispón para a intervención dos cidadáns nos procedementos administrativos (artigo 85). Noutra orde de cousas, a Lei 11/2007, de acceso electrónico de los ciudadanos a los servicios públicos, contempla a relación coas administracións públicas por medios electrónicos como un dereito dos cidadáns e unha obrigación correlativa para tales administracións, pero non como unha obrigación para aqueles, e a finalidade que a mencionada lei persegue non é só simplificar os procedementos administrativos, que é un fin reiteradamente invocado polo Valedor do Pobo , senón, entre outros, facilitar o acceso dos cidadáns á información e ao procedemento administrativo, con especial atención á eliminación das barreiras que limiten o citado acceso, así como crear as condicións de confianza no uso dos medios electrónicos. A propia lei prevé tamén o acceso dos cidadáns aos servizos electrónicos, proporcionándolles asistencia e orientación sobre a súa utilización, así como servizos de atención telefónica que faciliten o acceso (artigo 8), e manifesta expresamente o dereito dos cidadáns para elixir en todo momento a maneira de comunicarse coas administracións públicas, sexa ou non por medios electrónicos (artigo 27). A citada Lei 11/2007 que pon ao cidadán e os seus dereitos na base de todo, foi parcialmente desenvolvida polo Real Decreto 1671/2009, norma que pretende establecer un marco o máis flexible posible na implantación dos novos medios, coidando os niveis de protección de dereitos e intereses previstos tanto na Lei 11/2007, como na lexislación administrativa xeral. Por outra banda, considera a institución do Defensor del Pueblo, e comparte plenamente esta institución que, á luz do previsto na Lei 11/2007, de acceso electrónico de los ciudadanos a los servicios públicos, cabería considerar aceptable a esixencia de cumprimentar este tipo de xestións só a través de aplicacións informáticas, unicamente se quedan en todo caso garantidos os principios xerais recollidos no seu artigo 4, e en especial o principio de accesibilidade aos servizos por medios electrónicos, a través de sistemas que garantan a accesibilidade universal e o deseño para todos os soportes, canles e contornos, con obxecto de que todos os cidadáns poidan exercer os seus dereitos en igualdade de condicións; así como o de legalidade en canto ao mantemento da integridade das garantías xurídicas dos cidadáns ante as administracións públicas establecidas na Lei 30/1992, de régimen jurídico de las administraciones públicas y del procedimiento administrativo común. Tendo en conta vez que o anterior require un previo e paulatino desenvolvemento xeneralizado dos medios técnicos necesarios, e sobre todo, a posta a disposición dos cidadáns de puntos de acceso a través dos cales poidan cumprimentar o concreto trámite procedemental sen restricións, debería entre tanto contemplarse a formalización destes trámites de xestión por vía telemática só como unha opción non excluínte do sistema de presentación tradicional, e iso co fin de evitar que as vantaxes que se pretenderon con este sistema supoñan unha desvantaxe para os intereses dos aspirantes para participar neste tipo de procesos. Por todo o sinalado considerouse necesario, en aplicación do disposto no artigo 32.1 da Lei 6/1984 do Valedor do Pobo, facer chegar a ese órgano a seguinte recomendación: Que, en primeiro lugar, esa Consellería de Traballo e Benestar en coordinación coa Axencia para a Modernización Tecnolóxica de Galicia habilite o mecanismo para validar os borradores de solicitude do procedemento TR352A e outros que puidesen quedar sen concluír pola incidencia apuntada pola sede electrónica da Xunta de Galicia, e téñanse en conta antes de que se resolva o procedemento de subvención para entidades sen ánimo de lucro afectado. Nun segundo aspecto, que en futuros procedementos promovidos por esa consellería a xestión por vía telemática tómese só como unha opción non excluínte do sistema de presentación tradicional co fin de evitar que as vantaxes que se pretenden supoñan unha desvantaxe para os intereses dos aspirantes a participar neste tipo de procesos Resposta da Consellería de Traballo e Benestar: Recomendación aceptada. V- CONSIDERACIÓNS FINAIS Desde o Valedor do Pobo ratificamos un exercicio máis o noso compromiso para co uso adecuado das novas tecnoloxías, actuando con especial insistencia entre o núcleo de poboación dos adolescentes, máis vulnerables ante posibles ameazas que lles axexan. Todas as nosas campañas tiveron unha gran acollida entre os cidadáns, tanto no ámbito das publicacións como da organización de xornadas científicas dirixidas tanto á comunidade escolar como ao público en xeral para analizar as novas potencialidades dos sistemas de comunicación e os seus posibles usos perniciosos. Apreciouse na área, con carácter xeral, un incremento no número de queixas seriadas, é dicir, que aglutinan a un grupo de cidadáns sensibilizado con problemáticas comúns e que se dirixen ao Valedor. Neste sentido tratáronse cuestións principalmente relacionadas coa protección de datos e os contidos televisados e de que maneira poden afectar, polo inapropiado, aos menores de idade. En relación cos medios de comunicación, emprendemos actuacións para evitar que nas informacións dalgúns concellos, e no reflexo destas nos medios impresos e audiovisuais, se cumpra cun compromiso deontolóxico e os informadores eviten mencionar de maneira automática a nacionalidade de presuntos delincuentes, cando resulte innecesario para as informacións. Neste sentido atopamos receptividade por parte das autoridades e a institución permanecerá vixiante para evitar estigmatizar a segundo que grupos de poboación. Desde o valedor puidemos coñecer de maneira exhaustiva o tratamento que a televisión autonómica outorga a todos os complementos da noticia, en especial en coberturas de especial calado social. Desde a institución defendemos a exactitude tanto nas informacións, tanto audio como vídeo, como nas lendas sobreimpresas que acompañan ás mesmas. Nas nosas resolucións respecto diso, en concreto na cobertura posterior á traxedia ferroviaria de Santiago, atopamos receptividade. Algo similar apreciouse por parte dos responsables da canle autonómica respecto do noso interese por coñecer os códigos que aplican de protección ao menor e de exposición de espectáculos con animais que son obxecto dalgún modo de violencia, incluída a tauromaquia. Puidemos comprobar que a televisión autonómica ten activos mecanismos suficientes para evitar a exposición de contidos inapropiados ante os menores e omite televisar espectáculos taurinos. De todos os xeitos, o compromiso desta defensoría para coa protección dos nenos/as, obríganos a permanecer vixiantes e velar polo cumprimento de tales protocolos. En materia de protección de datos, chamamos a atención acerca do acceso inapropiado por parte de persoal funcionario a datos dunha cidadá incluídos na súa vida laboral, con fins presuntamente alleos ás propias funcións do empregado público aludido. Algo máis intensas e numerosas resultaron as nosas actuacións respecto diso dos sistemas de videovixilancia e a protección dos dereitos das persoas captadas por eles. Así tratamos de atopar explicación ás denuncias cidadás acerca das instalacións situadas en entidades financeiras e en entidades públicas. Desde a defensoría sempre comprobamos en primeiro termo a legalidade ou non destas instalacións, en comunicación co órgano estatal competente ( Agencia Española de Protección de Datos) no que atopamos sempre a colaboración demandada, a pesar de tratarse dun órgano non supervisable por nós. Nun segundo termo insistimos ante as entidades obxecto de denuncia na necesaria proporcionalidade na captación de imaxes da vía pública e os accesos ás sedes para evitar interferir nos dereitos das persoas afectadas. As nosas resolucións atopan con carácter xeral a receptividade demandada. En ocasións a tramitación de queixas permítenos detectar situacións irregulares ante as que a administración con potestade sancionadora non actuara previamente. Foi o caso na anualidade sometida a repaso da denuncia chegada á institución da comercialización ilícita de videoxogos con contidos violentos inapropiados a menores de idade. O noso labor de mediación permitiu ao órgano responsable da Xunta de Galicia emprender unha investigación e abrir o correspondente expediente sancionador a establecementos detectados na zona de Pontevedra. En definitiva, pódese concluír que as actuacións en materia de sociedade da información foron efectivas en case todos os casos, cun índice de aceptación do 100% das resolucións emanadas da área e aceptable receptividade e axilidade nas respostas por parte dos órganos supervisables. QUEIXAS DE OFICIO Área de emprego público e interior Na área de función pública iniciouse un expediente de oficio, o Q/4015/13, ante as noticias recibidas sobre o uso de información abusiva por parte de funcionarios que ofrecían servizos de formación a outros compañeiros para a preparación das oposicións para promoción interna. Tras a investigación sumaria e informal correspondente, o Valedor do Pobo puido constatar que o persoal da Xunta de Galicia que ofertara os servizos académicos non incorreu en ningún tipo de conduta sancionable. Así, as razóns para considerar que non se produciu infracción ningunha nin abuso de postos, foron as seguintes: - Para a presentación dos servizos formativos, usouse un correo electrónico de ámbito privado, que en ningún caso vinculaba os ofertantes co seu posto nas dependencias da administración, non proporcionándose teléfonos de contacto, nin persoais nin laborais, de ningún dos funcionarios que impartirían clases na devandita preparación; simplemente constaba a páxina web da academia. - En canto aos datos xerais sobre o tipo de docentes participantes, o seu obxectivo era unicamente proporcionar información obxectiva que acreditase a suficiente cualificación, tanto polos estudos realizados como polo posto desempeñado, dos profesores de cada materia. - Para o envío da publicidade, dirixida, entre outros, a algunhas persoas que aprobaron a promoción interna ao grupo C1 na última convocatoria, utilizouse a información que consta na propia páxina web da Xunta, no apartado "procesos selectivos", na que figuraban as listaxes cos aprobados. Dado que a maior parte das direccións de correo electrónico correspondentes aos traballadores da Xunta de Galicia teñen o mesmo formato: “nome.primeiroapelido.segundoapelido@xunta.es”, procedeuse a elaborar e enviar varios correos electrónicos desta forma, moitos dos cales foron rexeitados por erróneos. - Por último, deixouse constancia de que nunca houbo a pretensión de atender as solicitudes de información durante o horario laboral. Por iso, os profesores non proporcionaron nin os correos electrónico do traballo nin tampouco as extensións telefónicas. Á vista do anterior, procedemos á finalización do expediente ao entender que por parte dos implicados, non se pretendeu utilizar en ningún momento o cargo institucional como medio de promoción. Área de medio ambiente A través dunha queixa de oficio expomos a necesidade de que os concellos puidesen loitar contra os prexuízos das zonas saturadas por contaminación acústica mediante a diminución dos horarios (Q/251/13). Sería conveniente que se establecese un horario máis restritivo para os locais situados nelas, como se fai xa nalgún lugar ou impoñen algunhas sentenzas, ou polo menos que se habilite os concellos para que reduzan os horarios. Trataríase dunha medida paliativa dos prexuízos que sofren os veciños e de estímulo para a autolimitación das actividades. Non resulta eficaz o que se vén facendo comunmente, a prohibición de novas licenzas. A Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza respondeu positivamente e indicou que na actualidade tramítase unha lei de espectáculos públicos e actividades recreativas de Galicia, en fase de borrador. Respecto da posibilidade de reducir os horarios nas zonas contaminadas por ruídos ou permitir que o fagan os concellos, indícase que a norma permitirá realizar ampliacións ou reducións do marco xeral de horarios con carácter excepcional e por determinados motivos, co que concluímos que se atendeu o noso criterio. Esperamos que no prazo máis breve posible se habilite esa posibilidade e comece a aplicarse, o que será positivo para o control da contaminación acústica onde resulta máis difícil, nas zonas contaminadas. Por outra banda, un medio de comunicación recollía a denuncia dunha organización de defensa ambiental pola provisión de terra e rocas nun afluente do río Tamuxe, o que provocou un encoro de tres metros e o consecuente impacto. Supoñían que a obra non tiña permiso. Solicitamos informe da Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas e á Confederación Hidrográfica Miño-Sil (Q/5438/13), que confirmou que a construción non tiña autorización e que se xeraron danos, polo que incoara un expediente sancionador contra o Concello de Oia. Noutra orde de cousas, o diario El País informou de que a auga subministrada a través da rede do Concello de Punxín contiña arsénico, o que motivou que iniciásemos unha queixa de oficio (Q/14318/13). Posteriormente os veciños reclamaron por ese motivo (Q/14506/13), engadindo que sufrían non só a contaminación, senón tamén unha importante subida do recibo da auga, un 300 %. Ademais do alto custo para os usuarios, o concello pagaba unha cuantiosa axuda á empresa concesionaria. Aquagest non investira o que correspondía ás súas obrigacións ordinarias e aos compromisos polas axudas. Reclamaban o reintegro do cobrado de máis, o axuste da taxa e a volta á xestión directa, máis económica e eficiente. Co primeiro informe municipal confirmouse a presenza de arsénico na auga da subministración. Por iso proseguimos as actuacións para que o concello establecese eventuais compensacións pola subministración inadecuada (cando se facía con arsénico) ou incompleto (cando só era para usos limitados), algo que en principio parecía razoable. A subministración non se facía dunha maneira precaria, senón a través dun servizo normalizado e de suposta calidade, polo que nese contexto deben resultar esixibles xa non só o cumprimento estrito das condicións básicas establecidas na lei, senón as propias dun servizo de calidade, que os veciños pagaban de forma directa (taxa ou prezo público) e indirecta (subvención) a prezos elevados. O prezo aboado era desproporcionado. Tamén coñecemos que a principal causa da subida foi o aboamento do saneamento e vertedura e que a empresa promoveu a ordenanza aprobada para a subida. Con todo, o concello non achegou detalles que permitisen determinar que os servizos sinalados se prestaban correctamente e que as cantidades para aboar fosen correctas. Ao peche do informe estamos á espera de que o concello nos aclare todas as circunstancias sinaladas. Área de educación En outubro de 2013 abrimos unha queixa de oficio (Q/13526/13) para esclarecer os motivos polos que a Asociación de Nais e Pais do CEIP Xosé Neira Vilas de Peitieiros -Gondomar- consideraba que o concello incumpría o seu deber de garantir a seguridade viaria do alumnado do centro, indicando que a policía local non se presentou ningún día á hora de saída para ordenar o tráfico da zona, de modo que os alumnos puidesen cruzar a rúa e chegar ata o lugar onde aparcan os autobuses de transporte escolar en condicións de seguridade. Dirixímonos ao alcalde de Gondomar para que aclarase os feitos denunciados pola ANPA e nos facilitase información sobre a situación denunciada e, en particular, as medidas de seguridade que o concello adoptou para garantir o tránsito do alumnado do centro de Peitieiros no paso de peóns e nas proximidades dunha curva con reducida visibilidade, segundo se fai constar, para acceder ao transporte escolar. No momento de pechar este informe anual, o Concello de Gondomar persiste na súa actitude de non enviar a esta institución o informe requirido, polo que lle formulamos xa as oportunas advertencias legais. Outra iniciouse á vista das informacións aparecidas na prensa, nas que se sinalaba que tres alumnos do CEIP A Uceira, no Carballiño, non foran admitidos no centro por chegar tarde ao perder o transporte escolar, tras ser recollidos pola policía local na contorna da igrexa da Veracruz. Seguíronse publicando noticias contraditorias sobre o sucedido e consideramos imprescindible esclarecelas con urxencia. Segundo informaba o concello, unha profesora xunto cun dos axentes da policía local e os alumnos, pasaron ao despacho da directora, e unha vez que lle facilitaron ao axente os datos de identificación das familias dos alumnos, a profesora preguntoulle á directora se os alumnos quedaban no colexio, ao que a directora respondeu que non. Esta declaración, feita polo axente de policía, inclúese nas dilixencias de ampliación do ocorrido que foron presentadas polos intervenientes a instancias do xefe da policía local para tentar aclarar a contradición das versións. Por outra banda, a nai dun dos alumnos manifestou que ninguén se puxo en contacto coa familia para comunicarlles o sucedido ata as 14 horas. Hai tamén manifestacións de membros da ANPA discutindo o alcance da medida de non entrar ao centro fóra das horas de apertura e peche das portas. Á vista destas informacións promovemos de oficio a oportuna investigación no expediente Q/13525/13, como establece o artigo 22.1 da Lei 6/1984, do 5 de xuño, do Valedor do Pobo, para o esclarecemento da situación denunciada. No informe que nos enviou a consellería expoñíanse os feitos sucedidos o día 14 de outubro de 2013. Das informacións obtidas pola inspección educativa, despois de varias visitas de inspección ao centro para comprobar os feitos acaecidos, dedúcese que unha veciña viu na parada do autobús da Veracruz a tres nenos xogando, de modo que chamou á policía local para que se fixese cargo deles. A policía local púxose en contacto cos pais dun deles e levouno a casa, mentres que os outros dous foron levados ao centro educativo, cara ás 13:30 h. O equipo directivo sinala que un policía local entrou con dous dos nenos para pedir os datos dos pais (un deles xa fora levado á súa casa). A directora e a xefa de estudos entenderon que o asunto se solucionaría adecuadamente se o policía levaba de volta os nenos, considerando que esta circunstancia non tiña maior transcendencia dado que a xornada de mañá estaba a piques de finalizar, e afirman que non houbo orde ningunha para que a policía local levase de volta os nenos. No mesmo sentido maniféstase o titor dun dos alumnos, que estaba na porta do despacho nese momento. O persoal da inspección educativa entrevistou tamén aos dous nenos con autorización e en presenza das súas nais. Os alumnos afirmaron que entenderon que non podían quedar nese momento no centro e que tiñan que volver ás súas casas ata a sesión da tarde. Da información obtida da directora e das entrevistas feitas aos pais dos nenos conclúese que non foron avisados desde o centro educativo sobre o incidente, xa que se entendeu que ían ser avisados pola policía local. En relación cos feitos ocorridos, as normas de organización e funcionamento do centro (Regulamento de Réxime Interior) indican que as horas de entrada ao centro serán ordinariamente, de outubro a maio, pola mañá ás 10:15 e pola tarde ás 15:15 e a porta de acceso ao recinto escolar pecharase un cuarto de hora despois da hora de entrada. A partir dese momento non se permitirá a entrada de ningún neno, ata a sesión da tarde. En casos excepcionais, e acompañados do pai ou da nai co correspondente xustificante de asistencia ao médico ou deber inescusable (sempre por escrito), poderán entrar de 12:00 a 12:10 da mañá, debendo asinar o correspondente parte de entrada. Serán recibidos por un profesor/a, que os fará permanecer no banco da Conserxería ata que toque o timbre de entrada do recreo. Entón incorporaranse ás súas respectivas filas de entrada. As horas de saída do centro, serán de outubro a maio, ás 13:45 e ás 17:15 todos os días, a excepción do venres que será ás 13:15. (..) No mes de setembro e xuño, a hora de entrada será ás 9:45 e a de saída as 14:30, todos os días. (....) Se existen razóns que imposibiliten o estrito cumprimento destas normas, os pais ou nais dos/as alumnos/as deberán solicitar, mediante escrito dirixido á dirección do centro, as razóns que motiven a imposibilidade de cumprimento destas normas e solicitando as variacións que consideren oportunas. (..) Despois de analizar as directrices de entrada e saída do centro co equipo directivo, a Inspección educativa deu indicacións á dirección do centro para que procedese de inmediato á posta en marcha das medidas necesarias para modificar as normas do centro no relativo a impedir a entrada dos alumnos e alumnas no recinto escolar con posterioridade á hora oficial de entrada, coa finalidade de evitar que se repetisen feitos similares. Tras esta información, arquivouse o expediente. Continúa dando problemas o transporte ao IES Leliadoura en Ribeira, nunha modalidade, a C, que coincide coas liñas de transporte regular, na que se fixo o pasado ano unha recomendación sobre axudas individualizadas que aínda non foi completamente desenvolvida e sobre a que abrimos unha queixa de oficio (Q/12974/13). Apenas uns días despois, a interesada na queixa relativa ás axudas individualizadas púxose en contacto con esta institución polo que ambos os expedientes se acumularon, ao ter un obxecto idéntico. Requirimos nova información ao fío do expediente Q/13533/13, promovido pola interesada e aínda en trámite, pendente de que sexa recibido o informe da consellería. Á vista das informacións achegadas a esta institución tivemos coñecemento dos problemas xurdidos con motivo das datas establecidas oficialmente para a realización das probas de acceso á universidade na convocatoria extraordinaria de setembro, tendo en conta o inicio do curso académico nas universidades do Sistema Universitario de Galicia. Aínda sendo conscientes de que o proceso de tramitación da Lei Orgánica de mellora da calidade do ensino terminaría modificando as probas de acceso á universidade, entendemos que era necesario ter en conta os intereses do alumnado afectado neste período transitorio. As probas de acceso na convocatoria de setembro estaban a celebrarse a partir da segunda quincena do mes, condicionadas polos procesos de revisión de cualificacións das materias de bacharelato na convocatoria extraordinaria de setembro e a publicación definitiva das notas medias de bacharelato. Poucos días despois, recibimos unha queixa promovida polo presidente da asociación de pais e nais do IES Nosa Señora dos Ollos Grandes, de Lugo (Q/1143/13) polo que acumulamos a tramitación de ambos os expedientes, cuxo obxecto era idéntico. A queixa, que quedou rexistrada nesta institución co número arriba indicado, foi admitida e iniciamos as actuacións oportunas ante a Comisión Interuniversitaria de Galicia e ante a Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria contra quen se dirixía a queixa. Ambos os informes foron recibidos no seu día, cun sentido contraditorio. O informe da Comisión Interuniversitaria de Galicia sinalaba literalmente o seguinte: “Visto o seu escrito en relación coa celebración das Probas de Acceso á Universidade na súa convocatoria extraordinaria no mes de setembro, esta Comisión Interuniversitaria de Galicia (CiUG) emite o seguinte informe: 1.- A Comisión Interuniversitaria de Galicia (CiUG) é, segundo o Artigo 4.1 da Orde de 11 de marzo de 2011 (DOG, 04/05/2011), un órgano interuniversitario, sen personalidade xurídica, formado pola delegación de competencias propias das Universidades do Sistema Universitario de Galicia. 2.- De acordo co establecido no artigo 15.1 do RD 1892/2008 e o Artigo 14.1 da Orde de 11 de marzo de 2011 (DOG. 04/05/2011), anualmente celébranse dúas convocatorias das Probas de Acceso á Universidade (PAU): ordinaria e extraordinaria. 3.- Tradicionalmente a Convocatoria ordinaria da PAU vén celebrando na primeira quincena do mes de xuño, e a Convocatoria extraordinaria dentro dos primeiros 20 días do mes de setembro, dependendo do calendario establecido pola Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria para levar a cabo a avaliación extraordinaria (setembro) dos alumnos de 2º de Bacharelato. 4.- A celebración da convocatoria extraordinaria das PAU no mes de setembro implica que o proceso de acceso e matrícula nos estudos universitarios de grao daqueles alumnos que superan a PAU nesta convocatoria, non se poida levar a cabo antes da segunda quincena do mes de outubro; feito este que provoca serias disfuncións tantos aos alumnos que acceden aos estudos universitarios a partir dos resultados da Convocatoria Extraordinaria das PAU como a aquelas titulacións implicadas: 4a.- Os primeiros afectados e máis prexudicados son, evidentemente, os alumnos implicados xa que se incorporan aos seus estudos con practicamente dous meses de atraso respecto dos seus compañeiros incorporados a primeiros de setembro. Problema este que se ve máis agravado co adianto do calendario de inicio do curso que, nos últimos anos, levou a cabo nas tres universidades do SUG e coa posta en marcha dos estudos de grao e a aplicación dos procesos de ensino e avaliación derivadas do Plan Bolonia. 4b.- Tamén os propios estudos universitarios de grao con menor demanda de alumnado e que non cobren as prazas de acceso a 1º curso con alumnado que superou as PAU na convocatoria ordinaria (xuño) vense fortemente prexudicados xa que, ao longo dos dous primeiros meses do curso (a metade do 1º cuadrimestre), teñen un goteo constante de entrada de novos alumnos que fai imposible un desenvolvemento normal e adecuado deses ensinos, e provocan problemas e disfuncións á hora de establecer grupos, seminarios, prácticas, etc.. 5.-Coñecedores dos problemas sinalados, desde o curso 2008-2009 CiUG trasladou ante a autoridade educativa competente, a Consellería de Educación e Ordenación Universitaria, a problemática xerada. Nese mesmo curso 2008-2009, a CiUG remitiu á Consellería unha proposta de calendario para trasladar a convocatoria extraordinaria das PAU ao mes de xullo, tal e como fixeron algunhas CCAA. Ano tras ano, desde o devandito curso 2008-2009 e en diferentes reunións coa administración educativa da Xunta de Galicia, a CiUG veu reiterando a necesidade de adiantar a Convocatoria extraordinaria das PAU ao mes de xullo e harmonizar os calendarios de 2º de bacharelato e dos graos universitarios. A Comisión Interuniversitaria de Galicia manifesta que, con todo, e por distintas razóns, estas propostas non tiveron resultado. 6.- Indicar que na CiUG recibimos queixas en relación con estes feitos procedentes de centros de secundaria e ANPAS, coma se fose a CiUG a responsable do desfasamento dos calendarios de bacharelato e da universidade. Neste sentido, unha vez máis subliñar que a CiUG non ten capacidade lexislativa ningunha respecto ao tema. Con bastante atraso foi recibido tamén o informe da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria no que se pon de manifesto o seguinte: A proba de acceso á universidade (PAU) está establecida no artigo 38 da Lei Orgánica 2/2006, de 3 de maio, de educación. O Real Decreto 1892/2008, de 14 de novembro, polo que se regulan as condicións para o acceso aos ensinos universitarios oficiais de grao e os procedementos de admisión ás universidades españolas establece no seu artigo 16 a constitución das comisións organizadoras nos respectivos ámbitos de xestión das administracións educativas, integradas por representantes das universidades públicas, da administración educativa, do profesorado de bacharelato dos centros públicos e outras persoas expertas de acordo coas normas que establezan as administracións educativas. A Orde do 24 de marzo de 2011 pola que se regulan as probas de acceso aos ensinos universitarios oficiais de grao e o proceso de admisión ás tres universidades do Sistema Universitario de Galicia, establece no seu artigo 18 que o calendario da PAU será fixado coordinadamente pola CIUG, as universidades do sistema universitario de Galicia e a Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria. A consellería apuntaba no seu informe que o calendario das PAU non afecta unicamente o alumnado que accede á universidade, senón que afecta a toda a organización do calendario escolar do ensino secundario. O adianto da convocatoria extraordinaria da PAU do mes de setembro ao mes de xuño require cambiar o calendario escolar, e ante a previsión de cambio recollida no proxecto de Lei Orgánica de Mellora da Calidade da Educación (LOMCE), no marco das avaliacións finais de etapa, o actual sistema de acceso á universidade probablemente será remodelado de forma global, polo que calquera modificación no calendario escolar e no calendario da PAU, previsiblemente perdería vixencia en moi pouco tempo. Neste sentido, o proxecto da LOMCE contempla que para a obtención do título da ESO e do título de bacharelato, o alumnado deberá realizar unha avaliación individualizada ao finalizar estas etapas, e que o Ministerio de Educación, Cultura e Deporte establecerá, para todo o sistema educativo español, os criterios de avaliación e as características das probas, e deseñará e establecerá o seu contido para cada convocatoria. Así mesmo, contempla que as universidades poderán determinar a admisión aos ensinos oficiais de grao do alumnado que obteña o título de bacharelato ou equivalente exclusivamente polo criterio da cualificación obtida no bacharelato, e tamén que poderán fixar procedementos de admisión aos ensinos oficiais de grao para o alumnado que obteña o título de bacharelato, de acordo coa normativa básica que estableza o Goberno. Por todo o anterior, a consellería conclúe que carece de sentido que neste momento a administración educativa aborde a introdución de cambios no calendario escolar de Galicia aprobado para o curso 2013-2014, á espera de adecualo ao modelo que se adopte finalmente en virtude da reforma educativa contida na LOMCE. Como pode comprobarse, o único argumento da consellería para non introducir cambios no calendario escolar é a entrada en vigor da LOMCE e con ela, a modificación dos procedementos de admisión aos ensinos oficiais de grao para o alumnado que obteña o título de bacharelato. Con todo, esta situación non parece ser inminente. Segundo as informacións aparecidas nesas datas con ocasión da tramitación parlamentaria da LOMCE, fíxase un calendario progresivo de implantación que prevé que a selectividade, tal e como está configurada hoxe en día, se manteña ata o curso 2017-2018. Na actual situación, é evidente o prexuízo que se causa ao futuro alumnado da educación superior ao perder case dous meses de docencia; na práctica, a metade do primeiro cuadrimestre, prexuízo que é, ao mesmo tempo, académico e económico. Este prexuízo debe ser corrixido canto antes xa que son os principais prexudicados dunha serie de cambios que lles veñen impostos. Hai que lembrar que unha parte destes alumnos preséntanse ás probas da convocatoria extraordinaria para subir a cualificación obtida na proba de xuño ou concorren á fase específica para conseguir notas medias superiores que lles permitan acceder a titulacións con límite de prazas ou que teñen notas de corte altas. O feito de atrasar estas probas para mediados de setembro prexudica notablemente a estes alumnos pero tamén a aqueles que teñen materias pendentes de bacharelato. Algúns docentes especialistas poñen de manifesto que o transcurso de dous meses de verán supón unha ruptura coa dinámica de traballo propia do curso escolar e repercute negativamente na preparación das probas de acceso naquelas materias que foron superadas nas avaliacións ordinarias, nalgúns casos a principios do mes de maio, dificultando o seu estudo. Por este motivo, esperamos que se fagan os oportunos axustes no calendario escolar de modo que estes prexuízos se reduzan todo o posible, a través da imprescindible coordinación orgánica neste ámbito. Área de industria, comercio y turismo No primeiro trimestre do ano 2013 acentuouse o conflito de competencias iniciadas no ano 2012 sobre a natureza da tarifa pola prestación do servizo de auga a domicilio (Q/1763/13). Desde a entrada en vigor do Real Decreto-lei 7/1996, sobre medidas urxentes de carácter fiscal, de fomento e liberación da actividade económica, considerouse que a tarifa, por aplicación do artigo 16.4 da citada norma, era un prezo sometido á autorización da Comisión de prezos de Galicia (artigo 23 do Real Decreto 1634/1980). Posteriormente e como consecuencia da aprobación da Lei 25/1988, modificouse o réxime xeral das taxas estatais e locais. Sobre esta modificación, a xurisprudencia sentou a doutrina de que, se o servizo de abastecemento de auga se prestaba por xestión directa do concello, a contraprestación económica era unha taxa. Por contraposición, se se facía a través dunha concesión administrativa era un prezo. Por último, o artigo 2.2. letra a) da Lei xeral tributaria de 2003, provocou un xiro na natureza da tarifa, configurándoa como unha taxa independentemente de cal fose o sistema de xestión de prestación do servizo. As últimas Sentenzas do Tribunal Supremo de 16 de xullo e 24 de setembro de 2012, apoian esta posición e, en consecuencia, a revisión ou modificación da taxa, por prestación do servizo en determinados concellos, entra en vigor sen necesidade de comunicar a referida alteración á Dirección Xeral de Comercio - Comisión de Prezos coa finalidade de obter a súa autorización. A referida doutrina xurisprudencial atópase agora sometida a revisión pola doutrina científica. Un sector desta defende a volta ao principio orixinario: considerar que a prestación económica do servizo de abastecemento de auga a domicilio, mediante concesionario, non é unha taxa senón un prezo. A motivación deste novo xiro fundaméntase na supresión do apartado segundo do artigo 22, letra a da Lei xeral tributaria de 2003, en virtude do establecido na disposición final quincuaxésima da Lei 2/2011 de economía sustentable. Esta interpretación vén defendida pola Dirección General de Tributos do Ministerio de Economía y Hacienda no seu informe IE0491-11 de 26 de xullo de 2011, a petición da Asociación Española de Abastecemento de Auga e Saneamento (AEAS). Consecuente con esta directriz, o subdirector xeral de Tributos Locais, advirte que: “A supresión do segundo parágrafo do art. 2.2 dá a LGT supuxo a volta a un esquema similar ao anterior establecido polo Tribunal Supremo que, en Sentenzas de 2 de xullo de 1999 e 20 de outubro de 2005, estableceu un criterio diferenciador para distinguir entre taxa e tarifa en relación á prestación dos servizos públicos locais en base á condición do ente xestor destes. No sentido anterior, se un ente local xestionaba directamente, sen ningún tipo de delegación o servizo público, debía esixir unha taxa. Pola contra, se a entidade que xestionaba o servizo público era unha sociedade privada municipal, ou unha empresa privada a través dun contrato administrativo de xestión do servizo, as contraprestacións non podían ser cualificadas como ingresos de Dereito público, senón como ingresos de Dereito Privado”. Ante a situación descrita debemos sinalar que, ao longo do primeiro trimestre do 2013, rexistráronse sete expedientes de queixa sobre a cuestión debatida. En todos eles, coa mesma redacción formal e material, formulouse unha dobre petición. Por unha banda que o Valedor do Pobo requiriu á Dirección Xeral de Comercio a declaración de que as taxas/tarifas por subministración de auga dos concellos eran ilegais e ilícitas por non estar autorizadas polo devandito organismo autonómico. Doutra banda, que se solicitase ao concello a adecuación da taxa ao custo real do servizo, absténdose de cobrala mentres non se legalizase a situación descrita. A resposta dos Concellos de Ourense e A Coruña foi que non era necesaria a autorización prevista, por non ser un prezo senón unha taxa, e así llo comunicou aos reclamantes. No que respecta á Dirección Xeral de Comercio, mantívose unha reunión coa titular do órgano referenciado coa finalidade de coñecer a súa posición sobre se era necesario ou non a súa autorización para a modificación de taxas dos concellos en xeral, e, de forma concreta, dos correspondentes ás cidades de Ourense e A Coruña. O centro da cuestión, por tanto, reside en determinar se as Sentenzas do Tribunal Supremo anteriormente citadas, cando emitiron o seu fallo, tiveron en conta ou non a modificación introducida pola Lei de economía sustentable de 2011. Sobre a cuestión debatida pronunciouse a Dirección Xeral de Comercio no seu escrito de 16 de xaneiro de 2014 que nos seus apartados 7 e 8 mantén a seguinte posición: “Apartado 7. Tendo en conta a evolución normativa e xurisprudencial apuntadas, a Dirección Xeral de Comercio está a traballar na elaboración dunha norma que terá por obxecto determinar a composición e as funcións da Comisión de Prezos de Galicia, así como regular o procedemento para o establecemento ou modificación das tarifas pola prestación dos servizos de competencia local que, de conformidade coa normativa estatal estean suxeitas ao réxime de prezos autorizados de ámbito autonómico. Tales tarifas serán as esixidas en relación coa prestación dos servizos de abastecemento de auga a poboacións e de transporte público urbano de viaxeiros, tanto en vehículos de turismo como en autobuses ou autocares. En relación cos referidos servizos de competencia local, o réxime de prezos autorizados previsto na futura norma unicamente se aplicará a aqueles servizos para cuxa prestación se utilice calquera das formas indirectas de xestión dos servizos públicos establecidas na lexislación de contratación do sector público, así como aos servizos prestados, por xestión directa, mediante a creación de sociedades de dereito privado cuxo capital pertenza integramente á entidade local. Apartado 8. En definitiva, a aprobación do referido proxecto normativo dará cumprida resposta á cuestión formulada no seu escrito de 13 de xuño de 2013 e redundará nunha maior seguridade xurídica tanto para as entidades prestatarias dos servizos como para os seus destinatarios”. Tendo en conta a motivación exposta, o Valedor do Pobo agradeceu a colaboración institucional da administración autonómica, en canto ofrece unha solución normativa efectiva, e declarou a conclusión do expediente de queixa Q/1763/13. Con data 26 de decembro de 2014 o Valedor do Pobo iniciou de oficio o expediente Q/18824/13, no exercicio das facultades previstas no artigo 16.1 da Lei autonómica 6/1984, reguladora da institución. O motivo da queixa iniciada foi o prolongado corte do subministro eléctrico que sufriron numerosas familias galegas como consecuencia da borrasca denominada Dirk, que tivo lugar entre as 20 horas do 23 de decembro e a madrugada do 25 de decembro de 2013, a cal afectou a máis de 300.000 usuarios na Comunidade Autónoma de Galicia. Ante esta situación de emerxencia e dadas as datas nas que se desenvolveu a cicloxénese, o Valedor do Pobo solicitou ás empresas distribuidoras que informasen das medidas adoptadas para restablecer o servizo e das compensacións que correspondesen aos clientes afectados polo corte ou a suspensión do subministro. Por este motivo foron requiridas as empresas distribuidoras: EON: Distribución S.L.; Barras Eléctricas Galaico-Asturianas, S.A.; Iberdrola Distribución Eléctrica, S.A.; Unión Fenosa Distribución. Así mesmo deuse conta desta queixa de oficio ao conselleiro de Economía e Industria, con data 27 de decembro de 2013. En correspondencia ás actuacións practicadas, foron incorporadas ao expediente de queixa as respostas e informe remitidos polas empresas Unión Fenosa e Begasa. Pola súa banda a empresa Iberdrola informou que as poboacións galegas afectadas non pertencen ao ámbito de distribución de Iberdrola Distribución Eléctrica, S.A.U. “non podendo informalo sobre as cuestións expostas”. Por último atópase en trámite a información solicitada á Consellería de Economía e Industria, co que ao peche do presente informe non puidemos realizar unha valoración definitiva. Área de servizos sociais Como sinalamos amplamente no comentario da área de servizos sociais, certas avaliacións de niveis de dependencia de persoas con discapacidade intelectual, psíquica ou con déficit cognitivo non reflicten o grao real da súa falta de autonomía. Esa disfunción confírmase habitualmente polas asociacións que traballan para a promoción dos dereitos dos discapacitados e polos seus técnicos. O problema non está nas normas, que prevén que se aprecien as principais especificidades deste tipo de discapacidades, senón no modo en que se realizan as avaliacións, que moitas veces non teñen en conta as súas condicións específicas. Estas baixas valoracións teñen consecuencias prexudiciais. Todos os Defensores do Pobo apreciamos (1º taller das XXVIII Xornadas de Coordinación de Defensores do Pobo) unha clara confusión entre o mundo da dependencia e o da discapacidade. “Iso implica que neste momento estea a producirse unha falta de atención temperá a determinadas discapacidades como consecuencia da baixa valoración que reciben cando son examinadas no marco do recoñecemento dunha situación de dependencia, ao que se une a estrita aplicación do calendario de efectividade progresiva da lei de dependencia.” Á vista de que existían numerosas queixas por esta causa e que todas resultaron xustificadas iniciamos unha queixa de oficio (Q/665/13) co obxectivo de realizar unha síntese de todos os argumentos en favor de mellorar as valoracións. A iniciativa referíase aos problemas que afectaban os discapacitados intelectuais, pero resulta extensible a todo o colectivo de discapacitados por razóns psíquicas ou mentais. Indicamos que as valoracións non se axustaban ás necesidades das persoas con discapacidade de carácter cognitivo debido a que se enfocan a avaliar as capacidades físicas. Sería necesario identificar as necesidades das persoas con discapacidades deste tipo, fundamentalmente a intelectual, e que os equipos de valoración conten con profesionais con coñecementos nelas. Os graos recoñecidos en moitos casos non se axustan á realidade dos beneficiarios e non se corresponden coas súas necesidades reais. Finalmente recomendamos á Consellería de Traballo e Benestar o seguinte: Que se habiliten os medios que permitan corrixir algunhas valoracións de dependencia que afectan a discapacitados intelectuais e que resultan demasiado baixas, e que para iso entre outras circunstancias se examine a conveniencia, e mesmo a posible necesidade legal, dada a redacción ... do Real Decreto 174/2011, da participación nas valoracións, especialmente nas entrevistas e na achega de documentos, de técnicos de asociacións de apoio a cada un dos colectivos de discapacidade intelectual (autismo, síndrome de Down ...), que poden achegar algúns aspectos de forma complementaria e orientativa que se engadan aos xa manexados polos membros comúns dos equipos, dada a especialización daqueles e/ou o seu coñecemento individual da situación e as necesidades de apoio destes discapacitados. Indicamos á consellería que o seu criterio era acorde coa legalidade, pero a normativa daba unha marxe para mellorar as prácticas administrativas. Nas previsións de valoración contémplanse as circunstancias específicas das funcións mentais en sentido amplo. A pesar desta previsión, a maioría das circunstancias para valorar seguían referidas a aspectos de carácter físico, o que provocaba unha evidente dificultade á hora de aplicar unha xusta avaliación destes dependentes. Deberíanse perfeccionar polo medio habilitado polo Real Decreto 174/2011, que o prevé pensando na dificultade intrínseca e inevitable que teñen esas valoracións. Nel indícase que “se o informe de saúde documenta deficiencias nas funcións mentais e/ou limitacións na capacidade de comunicación que poidan interferir na entrevista, esta deberá completarse coa participación doutra persoa que coñeza ben a situación ...”. A solución citada resulta moi adecuada e debería concretarse na participación na valoración dos afectados, co apoio dos seus representantes, e dos técnicos das asociacións de cada colectivo de discapacidade relacionada coas funcións mentais, “que coñecen ben a situación”, en palabras do decreto. As baixas valoracións observadas nalgúns casos ata agora poden corrixirse polo medio expresado, que non só se atopa a disposición da administración, senón que parece un deber. Por tanto, nas valoracións deben estar os pais, titores ou representantes, posto que coñecen mellor que ninguén as circunstancias cotiás dos discapacitados; con todo, non son profesionais que poidan valorar os aspectos técnicos do problema que se está avaliando, polo que a súa aportación debería complementarse coa de profesionais ou especialistas nas circunstancias da persoa que se valora. Os seus complementos poden resultar moi adecuados, dada a especialización dos técnicos, por unha banda, e, sobre todo, polo coñecemento individual da situación e as necesidades de apoio das persoas con discapacidade. A liña de actuación recomendada reafírmase polo Real Decreto 174/2011 ao indicarse que as persoas con discapacidade intelectual, enfermidade mental e outras condicións de saúde que afecten o funcionamento mental requiren unha entrevista máis prolongada, e resulta clave a coordinación cos equipos de saúde que figuran como referentes nos informes. Así mesmo, os criterios de aplicación sinalan novamente que se o informe de saúde acredita deficiencias nas funcións mentais e/ou limitacións na capacidade de comunicación que poidan interferir na entrevista, esta deberá completarse coa participación doutra persoa que coñeza ben a situación. A Consellería de Traballo e Benestar aceptou a recomendación. Sinalou que nas valoracións de persoas con discapacidade intelectual ou enfermidade mental solicitará os informes dos técnicos das diferentes asociacións e entidades xestoras de centros e servizos especializados nos distintos tipos de discapacidade (autismo, síndrome de Down, dano cerebral, etc.) que traten ao interesado, e considerará a súa presenza na entrevista no domicilio xunto cos pais, xa que todo iso pode achegar un evidente valor engadido ao proceso de valoración. Ademais sinalou que trasladaría a recomendación aos órganos de valoración da dependencia para que actúen desa maneira. Finalmente a consellería sinala que tamén se está estudando a posibilidade de especializar aos valoradores, determinando o seu perfil segundo a condición de saúde e a idade das persoas para valorar. Tamén iniciamos unha queixa de oficio debido á noticia do diario La Opinión da Coruña na que se sinalaba que se atopan bloqueados os pisos de mobilidade reducida promovidos na antiga fábrica de tabacos da Coruña (Q/569/13). A Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas, no relativo á súa competencia, exercida polo Instituto Galego da Vivenda e o Solo, sinalou que actuou da maneira reclamada polo afectado, o que parece axustado á realidade, salvo no que se refire á falta de execución das resolucións. Efectivamente, a consellería e o instituto resolveron formalmente que a promoción pública tratada estaba afectada pola regulación que prevé a reserva de pisos para persoas con discapacidade ou mobilidade reducida. A entidade adxudicataria debería facer os pisos adaptados, pero promoveu accións en contra das resolucións que o ordenaban e despois diversos recursos xudiciais, algún pendente. Entramos en contacto co instituto para coñecer o curso actual dos preitos e sobre todo para coñecer a executividade das resolucións en razón do seu curso. Indicóusenos que non existe nin peza separada de suspensión pendente nin resolución que impida a execución do resolto desde hai moito tempo. Ademais, tamén existe un aval respecto do cumprimento do resolto. Con todo, o instituto non considerou oportuno executar as resolucións e anunciou que esperaría ás sentenzas firmes. Pola nosa banda expomos a conveniencia de executar as resolucións, que se deron hai un tempo considerable e non foron obxecto de suspensión. O noso criterio fundaméntase no moito tempo transcorrido desde que o problema se expuxo e na adecuada atención ás disposicións que teñen por fin a promoción dos dereitos das persoas con discapacidade. Por outra banda, o interesado manifestou que un dos motivos da súa reclamación é a falta de resposta ás súas denuncias para que se sancione á empresa construtora debido ás eventuais infraccións que estaría a cometer, ao que aínda non ten resposta. Ao peche do informe estamos á espera de que a consellería nos remita a súa resposta definitiva ao que lle expomos. Tamén nos preocupamos de oficio (Q/13412/13) pola falta de accesibilidade da escola oficial de idiomas das Pontes. Despois da nosa intervención informóusenos de que a Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria arbitrara os medios para acondicionar a docencia nun lugar accesible, co que coñecemos que o problema se liquidara. Área de sanidade Na área sanitaria, a maior parte das queixas iniciadas de oficio enmárcanse no epígrafe correspondente ao servizo de urxencias. Entendemos que tal servizo de urxencias dos centros médicos é un dos que esixe que o noso labor de supervisión e control sexa estrita e continua, debido ao risco vital que se deriva das situacións de emerxencia, cuxa resposta debe ser rápida, eficaz e precisa. No ano 2013, iniciáronse tres expedientes de oficio (Q/278/13, Q/413/13 e Q/4180/13) motivados polo malestar da cidadanía ante o funcionamento dos servizos de urxencias dos Complexos Hospitalarios Universitarios da Coruña (CHUAC), de Vigo (CHUVI) e de Lugo (HULA), debido aos atrasos e saturacións neles rexistrados. Así, polo que respecta á queixa Q/278/13, o Valedor do Pobo dirixiuse á Consellería de Sanidade como consecuencia das informacións recibidas sobre a situación de colapso no servizo de urxencias do Complexo Hospitalario Universitario da Coruña (CHUAC), onde o número de pacientes en espera era demasiado alto, o tempo de espera excesivo, e os medios persoais e materiais insuficientes. Por todo iso, esixiuse á administración unha explicación sobre o funcionamento dos servizos de urxencias da Comunidade Autónoma galega, facendo especial referencia á problemática do CHUAC, sobre os criterios ou medidas a adoptar para solucionar esta situación, sobre a incidencia dos axustes económicos nestes servizos e as perspectivas de futuro. A administración puxo de manifesto que a afluencia masiva de pacientes se produciu polo repunte do número de demandas propio da época do ano (xaneiro e febreiro), e os datos comparativos do ano anterior demostraron unha media inferior no 2013. Ante os datos remitidos sobre o número de facultativos dispoñibles actualmente, e coa previsión dun inminente traslado ás novas instalacións cuxas obras están a piques de finalizar, concluímos a nosa investigación ao non apreciar atrasos e saturacións de carácter estrutural no servizo. A queixa de oficio Q/413/13 iniciouse a raíz do falecemento dunha paciente no servizo de urxencias do hospital de Vigo, ante o que solicitamos información á Consellería de Sanidade, a cal levou a cabo unha investigación interna, cuxos resultados remitiu ao Valedor do Pobo. Como conclusión da pescudas realizadas, púxose de manifesto que, a pesar de que ese día o servizo de urxencias sufriu un pico de demanda, a causa da defunción debeuse, segundo todos os indicios, á morte súbita, provocada pola arritmia cardíaca -fibrilación ventricular- da paciente que o DAI non puido reverter, probablemente pola súa avanzada cardiopatía. O feito de que o deceso se producise na sala de espera debeuse á sobrecarga de demanda rexistrada esa noite, que provocou a ocupación masiva de boxes e camas de observación. Con todo, das actuacións realizadas e das peritaxes médicas solicitadas, despréndese que a morte da paciente produciuse independentemente do espazo en que se atopase, non habendo neglixencia na clasificación da urxencia nin na súa atención. No terceiro expediente mencionado, o Q/4180/13, investigouse a posible saturación no servizo de urxencias do HULA, concluíndose que o peche de camas na época estival estaba suficientemente xustificado e non tivo ningunha repercusión na área de urxencias, tal e como se desprende dos datos estatísticos remitidos pola Consellería de Sanidade. Ademais dos anteriores expedientes, cuxo análise se centra no funcionamento específico das urxencias hospitalarias, esta institución pediu informe á Consellería de Sanidade (expediente de oficio Q/765/13) sobre o falecemento dun indixente na dársena de Xoán XXIII de Santiago de Compostela, o cal foi atendido por un equipo dunha ambulancia asistencial de soporte vital avanzado. A administración remitiu datos suficientes para comprobar que, tras activar o protocolo oportuno e atender ao paciente, o persoal médico retirouse debido a que este se negaba a ser explorado con máis detalle, e que non presentaba ningún criterio de gravidade, estando consciente e orientado, non apreciándose por esta institución falta de dilixencia na atención prestada. Por último, debemos incluír o expediente Q/764/13 relativo ao posible rexistro nos servizos de urxencias dos centros sanitarios galegos de casos de intoxicacións etílicas entre menores, utilizando prácticas coñecidas nas redes sociais como Tampodka, ou slimming, consistente na introdución, vía anal ou vaxinal, de tampóns impregnados previamente con algunha bebida alcohólica, co fin de alcanzar estados de embriaguez de forma rápida e sen que poida controlarse polo alento. A Consellería de Sanidade confirmou que non se rexistrou ningún suposto deste tipo, polo que arquivamos do expediente. Área de xustiza O Valedor do Pobo iniciou unha queixa de oficio en relación coa asistencia xurídica aos cidadáns afectados por situación de desafiuzamentos e execucións hipotecarias na nosa comunidade autónoma (Q/55/13). Tras a presentación dun elevado número de queixas por estes cidadáns, esta institución considerou necesario levar a cabo unha serie de actuacións encamiñadas a facilitar o asesoramento xurídico dos afectados. O tema expúxose primeiramente nunha reunión co presidente do Consello da Avogacía Galega para tratar este asunto e conseguir que dentro dos colexios profesionais da avogacía radicados na nosa comunidade autónoma se dispuxese de profesionais que, gratuitamente e de forma permanente, puidesen prestar o asesoramento xurídico e procesual para aquelas persoas afectadas por esta situación. Tras este primeiro contacto, remitimos escrito a todos o colexios de avogados radicados na nosa comunidade autónoma para que nos informasen das medidas que no seu caso adoptasen ou dos mecanismos que pensan poñer en funcionamento para auxiliar aos cidadáns que sufrían esta dramática situación. Dado que na institución estaban a tramitarse un importante número de expedientes de queixa presentados por cidadáns afectados por aqueles problemas, decidiuse unha iniciativa de oficio. Trátase dun tema de gran incidencia social e que preocupa profundamente, o que levara a exercer a nosa mediación entre os colectivos afectados e as administracións correspondentes. Moitos dos afectados atopábanse co problema engadido nesta difícil situación de non poder acudir á xustiza por carecer de medios para facer fronte aos gastos de representación de letrado e polas especiais circunstancias da súa situación patrimonial, e en especial do ben inmobiliario que está a ser obxecto de execución hipotecaria. Con base no exposto, puxémonos en contacto e solicitamos información ao Consello da Avogacía Galega e os sete colexios de avogados de Galicia, sobre se ante este drama social adoptaran algunha medida para auxiliar a aqueles cidadáns nesta situación e, de ser así, dos medios que dispuxeran para iso. Despois de diversos contactos con aqueles colexios profesionais informáronnos das medidas adoptadas ante este grave problema social: Colexio de Lugo: subscribe un convenio de colaboración co Concello de Lugo para a posta en funcionamento dunha oficina de intermediación hipotecaria. Colexio de Santiago de Compostela: realizan a xestión dos expedientes de xustiza gratuíta polo trámite de urxencia. O servizo de orientación xurídica do colexio préstalles asesoramento desde o primeiro momento e realiza a designación de letrado e procurador no prazo de 3 días. Colexio de Pontevedra: propuxeron a 11 concellos cabeza de partido xudicial convenios de colaboración para poñer en marcha en cada un a oficina de intermediación hipotecaria para asesoramento gratuíto aos afectados. Os primeiros que se puxeron en marcha foron cos Concellos de Porriño, Ponteareas e Pontevedra. Colexio da Coruña: realizan a atención a través do servizo de orientación xurídica , cun letrado de garda e persoal auxiliar, e a xestión urxente das peticións de xustiza gratuíta en litixios por desafiuzamento. Colexio de Vigo: servizo gratuíto aos afectados co fin de propiciar negociacións coas institucións acredoras para lograr solucións tendentes a evitar o lanzamento. Colexio de Ourense: subscrición dun convenio co Concello de Ourense para a creación da oficina de intermediación hipotecaria dotada con oito letrados para a atención dos afectados por este problema. Área de administración económica e transportes Nesta institución tamén se iniciou un expediente de oficio (Q/836/13) como consecuencia da información que chegou a esta oficina do Valedor do Pobo sobre o solapamento producido no cobro polo Concello de Santiago de Compostela do imposto de vehículos de tracción mecánica e do imposto de bens inmobles en 2013. Ao parecer, procedeuse polo concello ao cobro nun espazo de tempo moi curto do IVTM e do IBI -cando menos neste último caso dun dos prazos aos que se acolleu voluntariamente cada contribuínte-, o que motivou manifestacións de descontento de moitos contribuíntes expresadas nos medios de comunicación ou nalgunhas chamadas telefónicas efectuadas a esta oficina do Valedor do Pobo, en tanto que a coincidencia no tempo destas exaccións fiscais supoñía unha sobrecarga moi gravosa para moitas familias con problemas derivados da crise económica actual. Polo exposto anteriormente iniciamos a correspondente investigación, e solicitamos información ao Concello de Santiago de Compostela sobre diversos aspectos do problema exposto: se se atendeu o calendario fiscal que figura no artigo 25 da Ordenanza xeral de xestión e recadación aprobada polo concello, que podería permitir un escalonamento dos cobros de IVTM e IBI; se houbo notificacións individuais destes cobros, aínda que fosen facultativas para a administración municipal, agás que se tratase de altas no padrón ou matrícula, e de non haber estas notificacións individuais, a maneira en que se puxo en coñecemento dos contribuíntes os referidos cobros; por último, sobre as medidas que pensaba adoptar o concello en exercicios posteriores para evitar este solapamento de cobros de impostos municipais. Neste sentido, no informe remitido polo concello déronse as seguintes respostas ás preguntas formuladas: 1.- Atendeuse o calendario fiscal que figura no artigo 25 da Ordenanza xeral de xestión e recadación do concello? Ao cambio imposto no plan de axuste de compasar ingresos e gastos, dáselle cobertura xurídica elaborando e aprobando unha nova Ordenanza xeral que recolle un novo calendario fiscal e un sistema especial de pago fraccionado ao que se poden acoller todos os contribuíntes do imposto sobre bens inmobles. No caso de que non se solicite o sistema especial de pago, efectivamente prodúcese un adianto do cobro do imposto de modo que o período anterior -do 20 de setembro ao 20 de novembro- muda nun novo prazo que vai do 5 de abril ao 5 de xullo. 2.- Houbo notificacións individuais destes cobros? De que maneira se puxo en coñecemento dos contribuíntes os referidos cobros? Esta medida do plan de axuste articulouse mediante a modificación da Ordenanza xeral de xestión e recadación, que foi aprobada polo Pleno e debidamente publicada. A disposición adicional décimo cuarta da Lei 16/2012 pola que se adoptan diversas medidas tributarias dirixidas á consolidación das finanzas públicas e ao impulso da actividade económica, dispón que non será necesaria a notificación individual cando se produzan modificacións de carácter xeral dos elementos integrantes dos tributos de cobro periódico por recibo a través das correspondentes ordenanzas. O sistema de notificación e posta en coñecemento dos contribuíntes foi o seguinte: 1. Campaña de prensa e radio en xaneiro e febreiro para dar a coñecer o novo calendario fiscal e o sistema especial de pago. De feito acóllense ao novo sistema especial máis de mil douscentos contribuíntes. 2. A publicidade dos padróns e dos períodos de pago que sinala a normativa de aplicación: publicacións no Boletín Oficial da Provincia e nos xornais de maior difusión. 3. Envío de documento de pago ao domicilio dos interesados que non teñen domiciliado o recibo e envío de ficheiro ás entidades financeiras para os domiciliados. A entidade financeira remite a información ao interesado ao seu domicilio. 3.- En canto ás medidas que pensaba adoptar o concello en exercicios posteriores para evitar este solapamento de cobros de impostos municipais? O calendario fiscal é claro e non existe solapamento de cobros de impostos municipais. O concello manterá unha campaña informativa que incentive aos contribuíntes para acollerse ao sistema de pagos fraccionados. É certo que neste ano de cambio, o novo calendario fiscal supuxo un adianto no período de cobro para os non acollidos ao novo sistema especial, pero xa non se volverá producir nos próximos exercicios ao manter as datas de cobro. Unha vez recibida a información que solicitamos ao concello, e á vista das respostas ás diferentes cuestións que lle expuñamos, procedemos a concluír a nosa intervención no problema que motivou a apertura deste expediente de queixa de oficio, en tanto que consideramos que non había motivos para continuar coa nosa función de supervisión. Por outra banda, o establecemento da denominada cláusula chan nos préstamos bancarios a interese variable é un tema que suscita unha forte polémica entre os usuarios dos servizos bancarios, polo que desde esta oficina do Valedor do Pobo decidimos abrir unha actuación de oficio sobre esta problemática. A denominada cláusula chan adoita figurar nas escrituras dos préstamos hipotecarios baixo epígrafes con títulos como “límites á aplicación do interese variable” ou “límite da variabilidade”, e trátase dunha cláusula que establece un mínimo para pagar nas cotas da hipoteca con interese variable aínda que os tipos de interese de referencia (Euribor, IRPH ou IRS) que se pactaron coa entidade financeira estean por baixo. Así, coñécese como chan da hipoteca aquel que fixa unha porcentaxe mínima aínda que o interese xurdido da suma, por exemplo, do Euribor e o diferencial sexa inferior. Tamén se lle chama chan hipotecario cando se establece unha porcentaxe mínima, por exemplo, ao Euribor aínda que o seu valor no mercado sexa outro. Neste sentido, nesta institución do Valedor do Pobo, á vista das dificultades económicas que están a atravesar moitas familias, e ante o feito de que nalgúns préstamos hipotecarios contraídos con entidades financeiras existe unha denominada “cláusula chan” que prexudica claramente a situación do debedor hipotecario, decidimos abrir unha actuación de oficio que abarcaba diversos expedientes (de Q/1793/13 a Q/1807/13) e solicitamos a colaboración das entidades bancarias para que nos remitisen información sobre a aplicación desta cláusula nos seus préstamos hipotecarios. Desde esta perspectiva, consideramos especialmente relevante que a Sentenza 241/2013 do Tribunal Supremo declarou nulas as cláusulas chan de tres entidades (BBVA, Novagalicia Banco, e Cajamar) constatando que non explicaran de forma clara as súas consecuencias nas cotas aos clientes. Esta sentenza declarou nulas as cláusulas chan das hipotecas só nos casos de falta de transparencia, é dicir, cando a entidade bancaria non informaba o cliente destas; con todo, esta nulidade non comportaba a devolución das cantidades xa satisfeitas ata o momento. Esta declaración xudicial non implica a nulidade das cláusulas chan cando se cumpran os requisitos de transparencia respecto dos consumidores. Por outra banda, actualmente emitíronse un bo número de sentenzas de xulgados mercantís, ao parecer moitas delas confirmadas por audiencias provinciais, e nas que se entendía que estas cláusulas eran abusivas, polo que as entidades afectadas tiveron que anular a cláusula do chan así como devolver o diñeiro cobrado de máis ou unha compensación. En consecuencia, solicitamos a colaboración das entidades financeiras para que nos manifestasen as súas previsións para un futuro inmediato sobre a subsistencia da cláusula chan nos préstamos hipotecarios concedidos ata o momento ou que poidan concertarse nun futuro. Neste caso, non se solicitou información ás entidades ás que xa se refería a citada sentenza do Tribunal Supremo, que eran BBVA, NGG Banco e Cajamar. A este respecto, algunhas das entidades consultadas non contestaron á nosa solicitude de informe, como é o caso de Caixabank, Bankia, Sabadell, Deutsche Bank, Caixa España, Caixa Douro e Banco Espírito Santo. Por parte doutras entidades recibimos resposta á nosa solicitude de información. Así, no caso do Banco de Santander manifestounos nun escrito que é unha política xeral da entidade non incluír a cláusula chan nos contratos de préstamo hipotecario con consumidores, e que o desaparecido Banesto formalizou algúns contratos de préstamo hipotecario con cláusula chan con determinados clientes e empregados, e que decidiu voluntariamente deixar de aplicar as cláusulas chan nos contratos destes clientes de Banesto desde a data de 1-7-2013. No escrito remitido por Bankinter indícase que ningún dos préstamos hipotecarios concedidos pola entidade inclúen a cláusula chan. Pola súa banda, Barclays comunícanos que con carácter xeral os contratos hipotecarios desta entidade non conteñen cláusulas chan, excepto un número residual de contratos anteriores a 2005, e que desde o 1-11-2013 esta entidade deixou de aplicar os pactos de limitación á variabilidade do tipo de interese en todos os seus préstamos hipotecarios. En canto á Caixa Rural Galega, por parte desta entidade remitiuse un escrito no que se indica que só aplicou este tipo de cláusulas nunha parte da súa carteira crediticia, e que nun futuro a súa incorporación quedará limitada a certos supostos taxados, e con información completa e transparente sobre as condicións económicas e financeiras das operacións concertadas. Por parte de ING Direct, recibimos un escrito no que se indica que os préstamos comercializados por esta entidade carecen de cláusulas chan ou de calquera outra similar que estipule un límite á variabilidade á baixa do tipo de interese. En canto ao Banco Gallego, que nos remitira a información solicitada antes de que pasase a formar parte do Banco de Sabadell, indicounos que en relación coa cláusula adoito tería en conta as circunstancias particulares que concorresen nun determinado cliente, pero sobre a base da licitude da cláusula, e manifestaba ademais que a entidade sempre observou as esixencias de información establecidas pola normativa bancaria vixente. O Banco Popular remitiunos un escrito no que manifesta que a cláusula chan ou de acoutamento mínimo considérase lícita, e que as normas vixentes sobre transparencia e protección do cliente dos servizos bancarios parten da validez desta cláusula, polo que non se cuestionan a subsistencia desta cláusula nos seus préstamos. Por outra banda, o Banco de España indica na súa análise sobre as "cláusulas chan" e o seu efecto sobre as hipotecas, que aínda que se poida aplicar esta cláusula, con todo esixe: que se atope debidamente recollida no contrato hipotecario, extremando as cautelas que aseguren o coñecemento da súa existencia; que se faga con anterioridade á firma dos contratos hipotecarios; e que se informe sobre o impacto que terían no caso de que se trate de hipotecas bonificadas pola vinculación do titular co banco a través de diferentes tipos de produtos contratados. A este respecto, no caso de que non se cumpran estas esixencias podería formularse unha reclamación ante o Banco de España. Finalmente, en relación con esta problemática da cláusula chan debemos subliñar que no momento de elaborarse o presente informe recibimos nesta oficina do Valedor do Pobo ata 6700 queixas sobre este tema que nos trasladou un colectivo de afectados. Como conclusión, algunhas entidades deron conta de que non aplicaron cláusulas chan ou as deixaron de cobrar como consecuencia de decisións xudiciais ou de aplicar ese criterio xudicial ás súas cláusulas. Con todo, moitas entidades seguen aplicándoas e pretenden xustificalas sen especificar que se observaran todas e cada unha das esixencias da doutrina do Tribunal Supremo para non considerar abusivas as cláusulas chan. Eses requisitos son moi severos e por elo o seu estrito cumprimento debería xustificase de forma pormenorizada, o que aínda non se fixo en moitos casos. Por iso, seguimos reclamando esa explicación a cada unha das entidades bancarias. Se as cláusulas non cumpren as esixencias que descartan o seu carácter abusivo e non se retiran, entón daremos publicidade a actuación inadecuada dos bancos que estean a actuar dese xeito. Área de obras públicas e expropiacións A través das noticias publicadas nun medio de comunicación tivemos coñecemento nesta oficina do Valedor do Pobo das graves dificultades para o acceso a algúns núcleos de poboación na comarca de Valdeorras. Concretamente, ao parecer a estrada OU-807, que constitúe o principal acceso a San Vicente de Leira no Concello de Vilamartín de Valdeorras, atópase moi deteriorada desde hai uns 12 anos entre os quilómetros 7,6 e 8,4; o firme está en moi malas condicións, con gretas e afondamentos, en particular preto dunha canteira. Polas noticias coñecidas, realízanse periodicamente arranxos no firme, pero ao parecer aínda non levou a cabo unha actuación integral, que achegue unha solución estable. Á vista desta información decidimos nesta institución do Valedor do Pobo a apertura dun expediente de actuación de oficio (Q/1703/13) e pedimos un informe á Deputación Provincial de Ourense, en particular sobre as previsións da deputación provincial para acometer unha actuación que permita unha solución estable para os problemas de acceso ao núcleo de San Vicente de Leira. A este respecto, recibimos un amplo informe da deputación provincial, acompañado tamén de abundante documentación, e no que se facía referencia a diversas incidencias relacionadas co problema que motivou a actuación de oficio. Así, nunha decisión xudicial non se considerou probado o nexo causal entre os problema de inestabilidade da estrada e a actividade da canteira existente, que conta con autorización da Dirección Xeral de Minas. Ante esta circunstancia a deputación provincial estudou diversas alternativas de trazado da estrada para resolver o problema exposto, e decidiuse por un plan especial de actuacións de reparación tanto provisionais como definitivas, para o que se subscribiu en 2010 un convenio de colaboración coa empresa que explota a canteira con obxecto de facilitar a execución deste plan. En execución deste convenio en 2011 a deputación provincial tentou levar a cabo unha actuación de acondicionamento provisional, que só puido executarse parcialmente dado o grao de inestabilidade do terreo. En 2012 por parte da deputación provincial realizáronse xestións ante a Dirección Xeral de Industria, Enerxía e Minas para que se extremase a vixilancia sobre o cumprimento por parte da empresa do plan de seguridade da explotación, o que determinou que este órgano da administración autonómica requirise á empresa a presentación dun plan de seguridade actualizado. Finalmente, no informe indícase que en 2013 adxudicarase pola deputación o contrato para a elaboración do proxecto de recheo da valgada con vistas ao comezo das obras en abril de 2014, cuxa execución se realizará previsiblemente en varias anualidades, dado o seu alto custo. Á vista do anteriormente expresado, procedemos a concluír a nosa intervención no problema que motivou a apertura deste expediente de queixa de oficio, esperando que se producise unha solución no prazo máis breve posible. Área de corporacións locais, servizos municipais e protección civil A situación en que se atopa o barrio da Hermida-Papón, do Concello de Ourense, motivou a apertura da queixa Q/2557/11 con data de 20 de decembro de 2011 e a petición dos veciños da zona. En resposta á nosa intervención, o concello remitiu en xaneiro de 2012 a información solicitada, unindo a ela dous informes técnicos da policía local e do aparellador municipal. Nesta mesma liña a Concellería de Urbanismo e Infraestruturas, no último parágrafo do seu escrito dicía o seguinte: “É obxecto deste goberno municipal que a urbanización de todo este ámbito se entenda como prioritaria para a cidade, a pesar de estar inmersos nunha grave situación económica xeral e específica da construción, agravada pola situación urbanística do Concello de Ourense, ante a anulación do plan xeral de ordenación municipal, que xera aínda máis inseguridade, e multiplica exponencialmente o traballo dos efectivos técnicos e xurídicos municipais; con todo pola relevancia do ámbito está a traballarse no seu desenvolvemento, a pesar da complexidade urbanística-xurídica que require ir sorteando obstáculos. A execución de todos os ámbitos, servirá para liquidar as reclamacións de aparcadoiros, accesos e novos viarios que substitúan os camiños existentes todo iso de forma íntegra. Esperemos que así poida ser, aínda coñecendo a incomodidade que suporá a execución das obras nos futuros anos”. Posteriormente e ante a necesidade de mellorar a rúa da Hermida-Papón -cuxo firme se atopaba en mal estado- os veciños afectados volveron reclamar a través dos medios públicos contra a situación existente. Desta reclamación fíxose eco o diario La Región o 2 de abril de 2013 (páxina 10). Ante esta situación, o Valedor do Pobo abre expediente de queixa Q/570/13, en exercicio das facultades previstas no artigo 16.1 da Lei autonómica 6/1984. O resultado da súa intervención recóllese no informe emitido o 24 de abril de 2013 polo aparellador municipal, que expón o seguinte: “A brigada do Concello de Ourense realizou labores estritamente de mantemento nas datas de 16 e 17 de abril de 2013, reparando mediante o recheo de fochas as zonas que admitían este tratamento. Por parte do xefe do servizo de enxeñería, con data 13 de febreiro do ano 2012, emitiuse informe indicando que este servizo vén recibindo numerosas queixas dos veciños da zona, derivadas das obras de urbanización na rúa da Hermida-Papón (S. Urbanizable 20, API-A·3). En consecuencia emítese o seguinte informe: adopten de inmediato medidas para repoñer provisionalmente o pavimento e muro de contención da rúa da Hermida, no terreo que corresponde a cada un dos promotores. Así mesmo, emítese novamente informe, con data 28 de febreiro de 2012, indicando que por parte da brigada do Concello de Ourense, os días 2, 5 e 7 do mes de decembro de 2011 realizáronse labores de mantemento debido aos arrastres de terras e augas pluviais, procedentes das obras de urbanización SURBZ 20 e API-A3. Reitérase que as obras que realiza a brigada do Concello de Ourense son só de mantemento, xa que a responsabilidade da reparación dos danos e prexuízos que se ocasionen no viario e nas vivendas próximas, corresponde aos promotores do SURBZ 20, e API-A3. Con todo remítese copia ao servizo de planeamento e xestión urbanística para que informe respecto diso e no seu caso, requírase aos distintos promotores a reparación dos problemas indicados”. Tendo en conta as actuacións practicadas polo concello, o Valedor do Pobo determinou o deber de esixir aos promotores do SURBZ 20 e API-A3 que continúen coas súas prestacións e reparen os danos e perdas ocasionados aos veciños polo incumprimento das obrigacións de urbanización asumidas. Área de menores Insuficiencia de prazas de internamento en centros para menores infractores (Q/47/13) No mes de febreiro abrimos unha queixa de oficio ante o coñecemento, por distintas vías, da situación de saturación na que se atopan os centros de internamento de menores da Xunta de Galicia, pola insuficiencia das prazas existentes en relación co incremento do número de adolescentes os que se lles impuxeron medidas xudiciais. Para ter datos máis concretos sobre o problema solicitouse á Consellería de Traballo e Benestar que nos facilitase información sobre os centros. En particular, o número de menores que están a cumprir en Galicia medidas xudiciais en réxime de internamento; o número de prazas que existen na rede de centros de internamento da Xunta de Galicia e cal é a situación de ocupación dos devanditos centros; como se cumpren as medidas xudiciais no caso de menores infractores cando non existen prazas dispoñibles e as demais circunstancias que debesen ser tidas en conta para unha adecuada valoración da situación. A consellería remitiu dentro do prazo legal o seu informe coa seguinte información: O número de prazas dispoñibles para a execución de medidas de internamento aberto, semiaberto e pechado é de 97, mentres que as prazas para a execución de medidas de internamento terapéutico son 22, o que fai un total de 119 prazas. Estas prazas están ocupadas integramente na actualidade. En canto ao cumprimento das medidas xudiciais cando non existen prazas dispoñibles, séguese o procedemento estipulado pola normativa vixente, que está recollido no artigo 47.5 da Lei Orgánica 5/2000, do 12 de xaneiro, que regula a responsabilidade penal dos menores: "Cando as medidas de distinta natureza, impostas directamente ou resultantes da refundición prevista nos números anteriores, se tivesen que executar de maneira sucesiva, atenderase aos seguintes criterios: a) A medida de internamento terapéutico executarase con preferencia a calquera outra. b) A medida de internamento en réxime pechado executarase con preferencia ao resto das medidas de internamento. c) A medida de internamento cumprirase antes que as non privativas de liberdade e, de ser o caso, interromperá a execución destas. d) As medidas de liberdade vixiada recollidas no artigo 10 executaranse unha vez finalizado o internamento en réxime pechado que se prevé no mesmo artigo. e) En atención ao interese do menor, o xuíz poderá, logo do informe do Ministerio Fiscal, das demais partes e da entidade pública de reforma ou protección de menores, acordar motivadamente a alteración na orde de cumprimento prevista nas regras anteriores. Tamén se segue no cumprimento das medidas o preceptuado no artigo 11 do Real Decreto 1774-2004, do 30 de xullo, polo que se aproba o Regulamento da Lei Orgánica 5/2000 de responsabilidade penal dos menores: Cando concorran varias medidas impostas neste ou en diferentes procedementos, cumpriranse de forma simultánea as que se relacionan a continuación: a) As medidas non privativas de liberdade cando concorran con outras medidas non privativas de liberdade diferentes. b) A medida de permanencia de fin de semana cando concorra con outra medida non privativa de liberdade. c) A amoestación, a privación do permiso de conducir ciclomotores ou vehículos de motor, ou do dereito para obtelo, ou das licenzas administrativas para caza ou para uso de calquera tipo de armas e a inhabilitación absoluta, cando concorran con outra medida diferente. O informe manifesta literalmente o seguinte: “Hai que sinalar, que o número de medidas de internamento impostas polos xulgados galegos case se duplicou no últimos cinco anos, pasando de 225 en 2008 a 390 en 2012, o que representa en concreto un 73% máis. A este respecto, a Xunta de Galicia, nun contexto económico tan desfavorable, está a facer un esforzo para incrementar o número de prazas existentes co fin de atender o importantísimo incremento de medidas de internamento impostas nos últimos meses. Así, asináronse o pasado 24 de abril de 2012 as respectivas addendas aos contratos de Monteledo e tres prazas, cun incremento de seis prazas. Tamén se incrementaron recentemente tres prazas no Centro público Avelino Montero. Neste último centro, o Avelino Montero, están a se acometer obras de rehabilitación e mellora das instalacións e que nas próximas semanas procederase a equipar os cuartos necesarias para aumentar a súa capacidade en cinco prazas máis. Por tanto, se no ano 2008 se dispoñía de 94 prazas, na actualidade o número de prazas é de 119, un 26% máis. Se a isto lle sumamos as cinco prazas que se aumentarán no Centro Avelino Montero, o número de prazas para internamento de menores será de 124, un 32 % máis que en 2008. Da mesma maneira, o ano pasado executáronse medidas de permanencia de fin de semana durante tres meses no Centro Ferrol II (antigo Centro Soutomaior). Ademais, a medio prazo a Xunta poderá dispoñer de máis prazas de internamento, unha vez que finalicen as obras de reforma do Centro de Menores de Montealegre. E, por último, este ano está previsto o inicio da construción de novas instalacións no centro de Rábade. Neste momento estase a estudar o destino do centro”. O informe conclúe afirmando que a Xunta de Galicia está a realizar un gran esforzo económico para o cumprimento da Lei Orgánica 5/2000, do 12 de xaneiro, regulador da responsabilidade penal dos menores. Nos últimos anos incrementouse o orzamento destinado á aplicación de medidas xudiciais e para 2013 mantéñense todos os recursos destinados a menores penalmente responsables, como tamén se conservan os distintos servizos e programas de familia e infancia. Confirmando a percepción inicial da institución do Valedor do Pobo pola que se abriu a queixa de oficio, a memoria anual da Fiscalía General del Estado advertía en setembro das dificultades para executar as sentenzas en Galicia por falta de prazas de internamento para menores condenados pola comisión dalgún delito. No marco dun proceso de reorganización de recursos e rehabilitación de espazos, a consecuencia foi un descenso no número de prazas dispoñibles para o cumprimento de medidas de privación de liberdade, o que supón listas de espera e dilacións no cumprimento das condenas (páxina 426 da memoria). Hai que lembrar que a falta de prazas non exime aos mozos de ingresar nun centro para cumprir a súa condena no momento en que sexa posible. O informe remitido pola consellería é moi elocuente. Fálase dun total de 119 prazas de internamento aberto, semiaberto, pechado e terapéutico, todas elas ocupadas, cando só en 2012 se impuxeron medidas de internamento a 390 menores. O desfasamento entre o recurso e a necesidade é verdadeiramente alarmante e aínda o é máis no caso dos centros de atención especializada. Na Comunidade Autónoma cóntase cun centro terapéutico, Montefiz, en Ourense. As medidas de internamento terapéutico, prevense para aqueles casos en que os menores, ben por razón da súa adicción ao alcol ou a outras drogas, ben por disfuncións significativas do seu psiquismo, precisan dun contexto estruturado no que poder desenvolver unha programación terapéutica, non dándose, nin, dunha parte, as condicións idóneas no menor ou na súa contorna para o tratamento ambulatorio, nin, doutra parte, as condicións de risco que esixirían a aplicación a aquel dun internamento en réxime pechado. O problema é que non hai habilitadas prazas suficientes. Tampouco desde un punto de vista preventivo cóntase con unidades de saúde mental especializadas que poidan detectar estes casos nunha fase previa á comisión de delitos. Con todo, no ámbito xudicial os internamentos terapéuticos experimentaron un incremento paulatino durante os últimos anos, dentro dunhas cifras moderadas e a Fiscalía de menores sinala que se antes non se acudiu máis a esta medida debeuse á escaseza de recursos para o seu cumprimento que seguen lamentando numerosas seccións. En conclusión, a administración non cumpre adecuadamente a súa obrigación de proporcionar aos menores infractores os recursos necesarios. A pesar de que seguen sendo de utilización preferente as medidas alternativas ás privativas de liberdade, en concordancia coas recomendacións internacionais sobre a materia (liberdade vixiada, prestacións en beneficio da comunidade, amoestación...), a escaseza de recursos condiciona decisivamente o adecuado cumprimento das condenas. A medida de internamento en centro pechado segue aplicándose de modo restritivo, e continúa a súa evolución á baixa. Dentro das medidas privativas de liberdade en xeral e dos internamentos, en particular, o internamento en centro semiaberto segue sendo a medida á que máis se acode e a que mantén unhas cifras máis estables. En poucas ocasións se recorre ao internamento en réxime aberto, sendo escasa a previsión de prazas para esta modalidade. Outra situación que debe corrixirse é a ausencia total dun recurso que se revelou como unha medida especialmente indicada para o tratamento de menores infractores como é a convivencia con outra persoa, familia ou grupo educativo. Do mesmo xeito que se considera ineludible establecer unha oferta de prazas escolares adecuada á demanda potencial de escolarización, a abundante e minuciosa información que as fiscalías de menores proporcionan sobre os procedementos nos que interveñen debería ser analizada para dar adecuada resposta a un problema social de primeira orde como é a resposta administrativa ante a responsabilidade penal dos menores. Posible situación de risco ou desamparo dunha menor en Oroso (Q/5476/13) No mes de agosto iniciouse unha nova actuación de oficio (Q/5476/13) ante as informacións dunha posible situación de risco ou desamparo dunha menor dun ou dous anos de idade no concello de Oroso. Puxémonos en contacto co traballador social do concello, quen nos informou de que a situación da menor viña sendo obxecto de seguimento desde había un tempo. Estaba baixo tutela da Xunta de Galicia e desde había uns días atopábase vivindo cunha familia acolledora. Á vista do indicado considerou que a situación de intervención se fixo de forma adecuada, isto é, con retirada da patria potestade e coas medidas consecuentes e acordouse o arquivo do expediente, sen prexuízo da súa reapertura se se desen novas circunstancias. Área de cultura e política lingüística Se no exercicio de 2012 era o ámbito da administración sanitaria (Consellería de Sanidade e SERGAS), onde se producían máis queixas por dereitos lingüísticos (modelos, consentimentos informados, etc.), tal situación debeu corrixirse posto que no ano 2013 non se presentaron escritos de queixa por tal motivo, o que nos leva a entender que nese sector da administración autonómica se acolleron favorablemente as nosas recomendacións utilizando ambas as linguas nos seus impresos e formularios. Aínda así, por esta institución abriuse queixa de oficio, expediente Q/402/13, pola non utilización do galego nos impresos de consentimento informado no Hospital Domínguez de Pontevedra, centro concertado co SERGAS. Tras iniciar a nosa investigación, a Consellería de Sanidade infórmanos do seu compromiso para solicitar ao citado centro o cumprimento, en todo momento, da normativa vixente en materia de normalización lingüística. Iniciouse actuación de oficio expediente Q/1071/13, en relación con noticias aparecidas en prensa relativas á rotulación de determinados sinais nas autoestradas galegas. Na noticia sinalábase esencialmente que as concesionarias das autoestradas galegas foran sancionadas ata en 54 ocasións por rotular unicamente en galego e inglés os sinais de tráfico coas que se ordena deter o vehículo para aboar as peaxes. Os sinais, máis de duascentas situadas ao longo da AP-9 e nas dúas autoestradas autonómicas xusto antes das áreas de pago, incluían dentro dun círculo vermello e con fondo branco as lendas peaxe e toll, o que segundo Tráfico supón unha vulneración do Regulamento Xeral da Circulación ao non aparecer nelas a mesma indicación en castelán. A vixente normativa de sinais no seu apartado 200 A indica como unicamente válida para advertir a proximidade das cabinas de peaxe as que indican en castelán e inglés a dita circunstancia, separadas por unha franxa negra, que é a que en xeral expresa a orde de detención, por exemplo, en controis policiais ou aduanas. As denuncias foron efectuadas por axentes da Garda Civil de Tráfico alegando o incumprimento do artigo 142 do regulamento de circulación, que apunta que ninguén debe instalar, retirar, trasladar, ocultar ou modificar a sinalización dunha vía sen permiso do seu titular ou da autoridade encargada da regulación do tráfico. Os axentes indicaron expresamente nos seus boletíns de denuncia a modificación irregular que ao seu xuízo constitúe o cambio da palabra peaxe ao seu equivalente en galego. Prohíbese modificar o contido dos sinais ou colocar sobre elas ou nas súas proximidades placas, carteis, marcas ou outros obxectos que poidan inducir a confusión, apunta o articulado ao que fan mención as denuncias, para facer ver que a indicación en galego pode “confundir” aos condutores de fóra da comunidade. Tras recibir o aluvión de sancións, cuxo custo indicado no mesmo boletín de denuncia se eleva a 3.000 euros por cada caso, as concesionarias das tres autoestradas levaron a cabo a modificación de todos os sinais de peaxe colocando un adhesivo coa palabra en castelán sobre a lenda orixinal en galego, que xa non se pode ver en practicamente ningunha dos sinais de restrición de paso dos tres viarios. A galeguización dos sinais levouse a cabo a partir do ano 2009 na autoestrada do Atlántico e ata o momento non xerara ningún problema legal, estendéndose a lenda peaxe ademais aos carteis informativos da AP-9 e indicacións de carrís de telepeaxe da devandita infraestrutura. As denuncias tramitadas por Tráfico inclúen ademais referencias a outros supostos incumprimentos da normativa de sinais pola colocación antes de cada cabina de peaxe de distintivos nos que aparece debuxada a figura dunha persoa cunha gorra. As denuncias indican que, como no caso dos sinais en galego, eses carteis que non figuran no regulamento de circulación poden confundir sobre a obrigatoriedade de deter a marcha pola presenza dun control policial. A Secretaría Xeral de Política Lingüística da Xunta remitiu xa ao goberno central a través da Delegación do Goberno en Galicia a petición de que se dea cabida ao galego nos sinais de tráfico e se busque a posibilidade de homologar as que foron denunciadas nas últimas semanas nas autoestradas da comunidade. Considera que cun simple anexo á normativa que regula os sinais poderíase facer legal o uso do galego na sinalización, pero mantén que o devandito paso depende agora da Dirección General de Tráfico. “A norma é ríxida e establece o castelán e o inglés como os idiomas que deben ser empregados nos sinais que indican as peaxes, pero pensamos que é posible unha modificación que dea entrada ao galego tamén”, sinalou, engadindo que as xestións ante a Dirección General de Tráfico foron asumidas agora pola Delegación do Goberno en Galicia. En Cataluña, sinais como as que motivaron as sancións en Galicia están rotuladas en catalán e castelán, aínda que na devandita comunidade as competencias de tráfico están transferidas, polo que a Generalitat regula toda a normativa viaria no seu territorio, como ocorre no País Vasco. A transferencia das competencias de tráfico a Galicia chegou a ser defendida no Congreso dos Deputados no 2010 y despois do acordo por unanimidade da Cámara galega, pero o voto en contra do PSOE e a abstención do PP imposibilitaron o traspaso que José Luis Rodríguez Zapatero asegurou que non era de interese xeral, segundo se sinala na noticia. Polo exposto solicitamos a colaboración da Delegación do Goberno en Galicia para a elaboración e remisión dun informe sobre as circunstancias referidas na noticia, e en especial sobre as medidas previstas para habilitar a posibilidade de que os sinais de aviso dos postos de peaxe inclúan as mencións desas peaxes tamén en galego, como idioma cooficial de Galicia e como idioma propio da Comunidade. Tras a entrevista mantida sobre este e outros asuntos co delegado do Goberno en Galicia, este comunico a súa toma en consideración. Por último, o expediente Q/1020/13 se refería a actuacións do asesor xurídico do Concello de Muros. Nesta institución iniciouse este expediente de oficio, en aplicación do disposto no artigo 16 da Lei 6/1984, de 5 de xuño, do Valedor do Pobo, como consecuencia da noticia aparecida no diario “El Correo Galego” o 12 de maio de 2013, noticia na que se recollían as declaracións de concelleiras do grupo Compromiso por Galicia do Concello de Muros, onde denunciaban a involución que estaba a sufrir o idioma galego nese concello, pola actitude do asesor xurídico e o consentimento da titular da alcaldía. Segundo indican aqueles concelleiros, o asesor xurídico daquel concello “incumpriría de maneira sistemática as normas referidas ao uso do galego e mesmo esixindo aos veciños e veciñas o uso do castelán nunha actitude autoritaria de desprezo á lingua e ás persoas”. Finalizaban dicindo que con isto estábase incumprindo o regulamento municipal de uso do galego aprobado por unanimidade no ano 2005. Solicitado informe ao concello para que o remitise no prazo de 15 días, por aquel manifestóullenos o compromiso de respectar o profundo dereito de carácter individual a usar a lingua que cada cidadán sente como propia e polo que ninguén pode atentar fronte a ese dereito. Terminaba o seu escrito sinalando que o Concello de Muros comprométese a usar o galego mantendo o seu defensa como lingua propia de Galicia, sen carácter preferente nin exclusión do castelán. Área de sociedade da información Á vista das informacións facilitadas ao Valedor do Pobo por parte dun movemento de defensa dos dereitos civís, a institución iniciou unha extensa actuación acerca da presunta instalación e mantemento de cámaras de videovixilancia en condicións irregulares en sucursais de Novagalicia Banco situadas en diferentes puntos da comunidade. En vista das mesmas, puxémonos en contacto co entón presidente da entidade bancaria para que nos informase acerca das circunstancias nas que instalara as cámaras, sobre as condicións de legalidade das mesmas e sobre outras circunstancias que permitisen completar a investigación. O informe remitido por Novagalicia Banco indicaba, entre outros aspectos, que nas instalacións mencionadas estaba a respectarse a legalidade. En concreto mencionábase que nas sucursais afectadas existían cámaras, pero todas elas de tipo fixo, sen posibilidade de achegar a vista por medio de zoom. Segundo estas informacións, as cámaras instaladas nos exteriores das sucursais soamente enfocan ás fachadas, captando só a porción de rúa necesaria para controlar os accesos. A entidade ratificou no seu informe o seu compromiso para coa preservación dos dereitos fundamentais á intimidade persoal, á protección de datos de carácter persoal e á propia imaxe “de conformidade coas esixencias do principio de proporcionalidade”. A entidade financeira mencionada aseguraba ademais cumprir cos requisitos de publicidade dos sistemas de videovixilancia e cumprir coa normativa vixente en materia de conservación do material captado. Entre a documentación recibida polo valedor, os responsables do banco incluíron diversas resolucións de órganos competentes en materia de protección de datos que evidenciaron que os ficheiros das cámaras están inscritos de modo regular e cumpren coa normativa de seguridade privada, resultando “proporcionais” á finalidade perseguida. A institución decidiu arquivar esta actuación (Q/706/13) ao apreciar “a priori sensibilidade por parte da entidade cara ao respecto dos dereitos das persoas á protección dos seus datos persoais”. As diferentes resolucións permitiron á institución concluír que as instalacións mencionadas estaban feitas conforme a dereito e contaron coas autorizacións e supervisión pertinente por parte dos órganos responsables. Esta materia foi obxecto doutras queixas promovidas a instancia de parte que permitiron tamén corroborar algúns destes argumentos, resultando aceptada, por parte de Novagalicia Banco, unha resolución para que extremase a vixilancia e o cumprimento da legalidade e o principio de proporcionalidade na instalación de cámaras nas sucursais do seu dominio. Un materia similar resultou tratada na queixa Q/705/13. O Valedor do Pobo trataba de coñecer os extremos da instalación irregular de cámaras de vixilancia no Concello de Cee no ano 2010. Segundo puidera coñecer o alto comisionado parlamentario o ente local había instalado en agosto de 2010 cámaras de seguridade na praza do consistorio sen contar coas correspondentes autorizacións para facelo e que non habían resultado regularizadas por completo ata 21 meses despois. Por todo iso requirimos información á autoridade municipal. O valedor puido coñecer cada un dos trámites emprendidos polo goberno local en relación á instalación cuestionada. Efectivamente instaláronse as cámaras e demoráronse os trámites das autorizacións correspondentes atrasando meses a regularización das mesmas. O concello informounos que con data do 22 de abril de 2013 recibira unha resolución da Delegación do Goberno para renovar, por un período dun ano, a autorización da instalación das tres videocámaras, o que parece indicar que o goberno municipal superou os problemas iniciais e os atrasos. Os dispositivos permanecen na actualidade en situación de completa normalidade, o que permitiu á defensoría concluír o seu labor de investigación. CAPÍTULO 3 DEREITOS DA MULLER I- INTRODUCIÓN A institución do Valedor do Pobo ten, entre os seus cometidos de defensa dos dereitos das persoas, a función de defender e asegurar o cumprimento do principio constitucional de igualdade de mulleres e homes (artigo 14 CE), esixindo, ademais, a todos os poderes públicos galegos que articulen as medidas necesarias para que devandito principio de igualdade e non discriminación por razón de sexo non se limite a ser un postulado formal, senón que se materialice de xeito real e efectivO, removendo activamente para iso os obstáculos que dificulten devandito obxectivo (artigo 9.2 CE). En consecuencia co anterior, as funcións do Valedor do Pobo céntranse esencialmente en controlar as actuacións, ou no seu caso a inactividade, das administracións públicas polo que respecta a calquera conculcación do dereito de igualdade e non discriminación por razón de sexo, tanto desde unha perspectiva formal como material. Neste apartado vanse a tratar todos aqueles problemas e consultas suscitadas non só polos cidadáns en relación con materias relativas aos dereitos da muller, senón tamén, todas aquelas accións e iniciativas levadas a cabo pola institución. O obxecto da actuación do Valedor do Pobo no presente ámbito é contribuír, no marco das competencias que lle encomenda a súa lei reguladora, a que a tutela e salvagarda dos dereitos, así como a defensa e actuación garante na igualdade de xénero, convértese, día a día, nunha realidade efectiva. A tarefa de supervisión, investigación e promoción en materia de dereitos humanos converte á nosa institución nun observatorio privilexiado desta problemática social. Temos a oportunidade -e a responsabilidade- de descubrir cales son os grupos de poboación cuxa situación é particularmente fráxil ou vulnerable e que, xa que logo, precisan unha atención especial. A violencia de xénero constitúe tamén unha preocupación central para esta institución e ocupa, en consecuencia, boa parte do traballo. Dentro das funcións adquiren unha relevancia prioritaria a loita e os esforzos dirixidos ao seu erradicación, conscientes de que a causa da violencia contra as mulleres está na desigualdade estrutural entre homes e mulleres. A actividade desta área tamén se proxecta cara á promoción e o impulso de distintas iniciativas que aposten polo protagonismo social e a plena cidadanía activa das mulleres fronte a inercias culturais e sociais que aínda postergan ás mulleres respecto dos varóns. II- OS DEREITOS DA MULLER 1. O ámbito comunitario A igualdade entre homes e mulleres é un dereito fundamental previsto polo Tratado de Lisboa e esbózase a través dunha política prioritaria da Unión Europea (UE). Polo tanto, é preciso seguir realizando esforzos para alcanzar unha verdadeira igualdade entre os homes e as mulleres, tanto nas esferas da vida profesional como na vida privada. Ao mesmo tempo, entre os obxectivos da Unión Europea (UE) en materia de igualdade, está o de garantir a igualdade de oportunidades e de trato entre ambos sexos e loitar contra toda discriminación baseada no sexo. Neste ámbito, a UE aplicou un dobre enfoque que engloba accións específicas e a integración da perspectiva de xénero. Esta cuestión presenta, así mesmo, unha marcada dimensión internacional no tocante á loita contra a pobreza, o acceso á educación e os servizos de saúde, a participación na economía e o proceso de toma de decisións, así como a equiparación da defensa dos dereitos da muller coa defensa dos dereitos humanos. A Comisión Europea recentemente presentou as súas novas prioridades en materia de igualdade entre mulleres e homes co obxectivo claro de contribuír a mellorar a situación das mulleres no mercado laboral e na sociedade. As prioridades veñen definidas pola Carta da Muller; no programa de traballo da Comisión descríbense as accións crave previstas entre 2010 e 2015. A) Independencia económica das mulleres A taxa de emprego feminino aumentou de forma significativa durante a última década. No entanto, este crecemento debe continuar para que a taxa de emprego feminino alcance o 75%, o obxectivo fixado pola Estratexia Europa 2020, e se estenda ás mulleres que rexistran as taxas de emprego máis baixas. É necesario realizar progresos para mellorar a calidade dos empregos e das políticas de conciliación da vida privada e profesional. A Comisión vai adoptar iniciativas para: * A promoción da igualdade no marco da estratexia Europa 2020 así como o financiamento da UE * O fomento do traballo autónomo e a creación de empresas por mulleres * A avaliación dos dereitos dos traballadores en materia de permiso parental por motivos familiares * A valoración dos progresos realizados polos Estados membros relativos á oferta de garderías * O apoio da igualdade en materia de inmigración e de integración dos inmigrantes B) Salario igual A Comisión destaca que seguen existindo disparidades salariais entre homes e mulleres, inclusive entre traballadores que realizan o mesmo traballo ou un traballo de igual valor. As causas destas disparidades son múltiples procedendo sobre todo da segregación no ámbito educativo e no mercado laboral. Co fin de contribuír á supresión das desigualdades salariais, a Comisión pretende: * Estudar cos interlocutores sociais os posibles xeitos de mellorar a transparencia das retribucións * Apoiar as iniciativas en prol da igualdade salarial no traballo, sobre todo mediante etiquetas, cartas e premios de igualdade * Establecer o Día Europeo da Igualdade Salarial * Procurar animar ás mulleres a traballar en sectores e empregos denominados «non tradicionais», en especial, en sectores ecolóxicos e innovadores C) Igualdade na toma de decisións As mulleres están pouco representadas nos procesos de toma de decisións, tanto nos parlamentos e gobernos nacionais como nos consellos de dirección das grandes empresas. Constitúen a metade da man de obra e máis da metade dos novos licenciados universitarios da UE. Neste contexto, a Comisión pretende: * A proposta de iniciativas específicas para mellorar a situación * A supervisión dos progresos, en especial, no sector da investigación, para alcanzar o obxectivo do 25% de mulleres nas posicións con maior responsabilidade decisoria * Favorecer o incremento do número de mulleres nos comités e os grupos de expertos establecidos pola Comisión, co obxectivo de alcanzar polo menos o 40% de mulleres * A promoción dunha maior participación das mulleres nas eleccións ao Parlamento Europeo D) Dignidade, integridade e fin da violencia sexista Segundo as estimacións, entre o 20 e o 25% das mulleres sufriron violencia física polo menos unha vez na súa vida, e ata medio millón de mulleres que viven en Europa sufriron mutilación xenital. A Comisión vai a: * Propoñer unha formulación global a escala da Unión Europea para loitar contra a violencia * Velar por que a lexislación europea en materia de asilo teña en conta a igualdade entre os sexos * Seguir as cuestións de xénero no ámbito da saúde E) Cuestións horizontais Para rematar, a Comisión comprométese a lograr que avance a igualdade de trato entre mulleres e homes prestando especial atención: * Ao papel dos homes na igualdade entre mulleres e homes * Á promoción das boas prácticas en relación cos roles de homes e mulleres nos ámbitos da mocidade, a educación, a cultura e o deporte * Á Directiva 2004/113/CE sobre a igualdade de trato no acceso a bens e servizos e o seu fornezo e a Directiva 2006/54/CE sobre a igualdade de oportunidades; * Ao goberno e as ferramentas da igualdade sobre todo mediante a elaboración dun informe anual sobre a igualdade entre mulleres e homes co fin de contribuír ao diálogo anual de alto nivel entre o Parlamento Europeo, a Comisión, os Estados membros e as principais organizacións implicadas. 2. Defensores e valedores En realidade, a atención aos dereitos das mulleres é froito dunha tendencia observable na última década na actividade dos organismos internacionais. Pártese da constatación de que a promoción dos dereitos do colectivo feminino e a incorporación igualitaria das mulleres á vida social resulta condición indispensable para o desenvolvemento dos pobos. A Conferencia Mundial de Dereitos Humanos de Viena (1993) ou a Conferencia Mundial sobre a Muller de Beijing (1995) son algúns dos fitos históricos nos que se constatou e reforzado a idea de que os dereitos humanos das mulleres son parte inalienable, integrante e indivisible dos dereitos humanos universais, declarando como obxectivos prioritarios da comunidade internacional a plena participación, en condicións de igualdade, das mulleres na vida política e social, así como a erradicación de todas as formas de discriminación e de violencia contra as mulleres. Na súa función garantizadora, Ombudsman, Defensores do Pobo Nacionais e Rexionais, no marco das súas competencias, lonxe de obviar esta tendencia internacional, desexan sumarse a ela e reflexionar sobre os modos máis eficaces de contribuír á vixencia do principio de igualdade entre mulleres e varóns, tanto no funcionamento interno da propia administración como nas súas intervencións de defensa dos dereitos da cidadanía. Na nosa sociedade, o colectivo das mulleres segue sufrindo discriminación, posto que soportan unhas condicións de vida inferiores incluso dentro da mesma familia, e teñen un acceso máis limitado á participación dos bens sociais (traballo, lecer, cultura, etc.). A distribución desigual de roles sociais entre mulleres e varóns debilita a posición social daquelas e dificulta o pleno goce dos seus dereitos fundamentais. Esta constatación non constitúe unha novidade para as nosas institucións. Pola contra, a problemática dos dereitos das mulleres foi obxecto de atención. Así por exemplo, é conexo o traballo que se está realizando desde o Alto Comisionado con profesionais, investigadores e institucións e que mostran nos últimos tempos unha crecente preocupación polo uso que os menores fan de Internet e as novas tecnoloxías. A institución do Valedor do Pobo impulsou a creación dun grupo de traballo de carácter multidisciplinar co obxectivo de acometer co maior rigor a abordaxe dos problemas derivados de usos patolóxicos ou problemáticos das novas tecnoloxías por parte dos adolescentes. Son xa varios os resultados concretos deste proxecto, entre eles, a realización dun ambicioso estudo para coñecer cales son as actitudes, percepcións e usos de Internet e das redes sociais entre adolescentes en Galicia, así como o desenvolvemento dunha ferramenta para a detección precoz de comportamentos aditivos ou de risco no uso das novas tecnoloxías que axudase a deseñar estratexias de prevención e control dos posibles usos problemáticos. Esta ferramenta está sendo xa aplicada por profesionais do ámbito educativo e socio sanitario. Como resultado deste proxecto e do traballo que a institución realiza no ámbito da protección dos menores, identificáronse condutas típicas da violencia de xénero que se están producindo de modo crecente entre adolescentes e que teñen como instrumento as novas tecnoloxías, empregadas como ferramenta de control, de submisión, de eliminación de espazos privados, de vinganza, de ameaza, de maltrato, en definitiva, de violencia contra a parella e de reprodución de condutas contrarias á igualdade entre homes e mulleres. III- ACTIVIDADE DE SUPERVISIÓN 1. Ámbito material e limitación das nosas competencias A) As mulleres como reclamantes Polo que a Galicia se refire, constátase que as mulleres diríxense á institución en proporción similar á dos concidadáns varóns. O ano 2013 ha de ter un maior número de queixas presentadas por mulleres, aínda que a porcentaxe non defire aos datos de 2012. TOTAL DE QUEIXAS PRESENTADAS EN 2012: 2782 DATOS SOCIOLÓXICOS: (Referidos a 2746, dado que 36 queixas son de oficio) XÉNERO DOS RECLAMANTES: (*) Homes 1410 Mulleres 1312 (*) Excluídas as 24 queixas de máis dun reclamante TOTAL DE QUEIXAS PRESENTADAS EN 2013: 18887 DATOS SOCIOLÓXICOS: 18887 (Referidos a 18841, dado que 46 queixas son de oficio) XÉNERO DOS RECLAMANTES: Homes 8913 Mulleres 9928 B) Áreas de reclamación Partindo da base de que os dereitos das mulleres son parte integrante dos dereitos humanos, establécese que o progreso da condición feminina e o fortalecemento dos dereitos das mulleres é requisito imprescindible do desenvolvemento humano e da evolución das nosas sociedades. A perspectiva de xénero pode matizar e enriquecer as intervencións das nosas institucións na resolución das reclamacións e demandas concretas que reciben da cidadanía. Pero o labor de promoción e defensa dos dereitos é máis amplo e, por iso, deben resaltarse outros ámbitos nos que a taarefa do Valedor do Pobo pode resultar de utilidade. É por iso polo que resultaría de interese a posta en marcha de criterios e ratios que definan os comportamentos específicos tanto polo ámbito e áreas de actuación, como a propia presenza da muller que solicita o amparo do Valedor do Pobo. C) A área de xustiza A Constitución Española regula o dereito a tutela xudicial efectiva como fundamental, cunha garantía de protección máxima. Trátase de defender con iso unha serie de dereitos procesuais que permitan garantir os demais dereitos. Estamos ante un dereito dunha extraordinaria potencialidade, cuxo carácter instrumental non impide que sexa un auténtico dereito fundamental con carácteres autónomos e cun contido individual, definido por ampla xurisprudencia do Tribunal Constitucional. O seu contido afecta ás prestacións obrigatorias dos poderes públicos, o que esixe o mantemento constante dunha Administración de Xustiza dotada dos medios persoais e materiais suficientes para facelo efectivo e que, o servizo que presta aos cidadáns o sexa co maior grado de efectividade posible. Se no ano 2012 o noso informe recollía amplamente a polémica derivada da aprobación das normas (Lei 10/2012, pola que se regulan determinadas taxas no ámbito da administración de xustiza e do Instituto Legal de Toxicología y Ciencias forenses) que regulaban o acceso á xustiza mediante o abono de taxas, no exercicio 2013 produciuse a aprobación do Real Decreto-lei 3/2013, polo que se modificou o réxime das taxas no ámbito da administración de xustiza e o sistema de asistencia xurídica gratuíta. Dun lado, amplíanse os supostos de exención obxectiva do pago da taxa contidos no Art. 4.1 da Lei, en concreto: - Modifícase o apartado a) que prevía a exención nos procesos de capacidade, filiación, menores, e matrimonio que versasen sobre garda, custodia ou alimentos respecto dos fillos menores. Coa nova redacción inclúese a exención da taxa para procesos matrimoniais, aínda que non versen sobre menores, a condición de que se inicien de mutuo acordo ou co consentimento da outra parte, isto é, a exención de pago da taxa nos divorcios de mutuo acordo. - Introdúcense tres novos supostos de exención mediante a inclusión de tres novas letras no art. 4.1, así quedan exentos do pago da taxa: a interposición de demandada de execución de laudos ditados polas xuntas arbitrais de Consumo, as accións interpostas polos administradores concursais en interese da masa do concurso e previa autorización do Xuíz do Mercantil, e os procedementos de división xudicial de patrimonios nos que non exista oposición ou controversia. - Adición dun apartado 4 ao artigo 4 (equiparándoo ao establecido para os traballadores na orde social), no que se establece unha exención do 60 % aos funcionarios públicos cando actúen en defensa dos seus dereitos estatutarios na orde contencioso - administrativo para a interposición de recursos de apelación e casación. Así mesmo, modérase o importe das taxas xudiciais modificando o art. 7 que fixa a determinación da cota tributaria mediante a aplicación dun cantidade fixa segundo a orde xurisdicional e a actuación procesual de que se trate, e unha cantidade variable resultado de aplicar á base impoñible (contía do procedemento xudicial ou recurso) un tipo de gravame diferente (artigos 7. 1, 7.3 e 8.5). Por outra banda, modifícase a Lei 1/1996, de asistencia xurídica gratuíta no relativo tanto ao ámbito persoal de aplicación, como nos requisitos básicos recolleitos no artigo 3 da lei introducindo un réxime de limiares referidos ao Indicador Público de Renda de Efectos Múltiples (IPREM), en lugar do requisito de aplicación xeral anterior, a non superación por parte da unidade familiar do dobre do Salario Mínimo Interprofesional (SMI). Respecto ao ámbito de aplicación, o novo Real-Decreto lei 3/2013 inclúe como beneficiarias da asistencia xurídica gratuíta a todas as vítimas de violencia de xénero e trata. Na norma sinálase que “con independencia da existencia de recursos para litigar, recoñécese o dereito de asistencia xurídica gratuíta que se lles prestará de inmediato ás vítimas de violencia de xénero, de terrorismo e de trata de seres humanos daqueles procesos que teñan vinculación, deriven ou sexan consecuencia da súa condición de vítimas, así como aos menores de idade e ás persoas con discapacidade psíquica cando sexan vítimas de situacións de abuso ou maltrato”. Adquírese a condición de vítima cando se formule denuncia ou querela, ou se inicie un procedemento penal por delitos relacionados coa violencia de xénero, o terrorismo e trátaa de seres humanos e manterase ata o seu finalización ou sentenza condenatoria. Polo demais, a condición de vítima perderase en caso de sentenza absolutoria firme ou arquivo firme do procedemento penal, aínda que sen a obrigación de abonar o custo das prestacións gozadas gratuitamente ata ese momento. Este dereito asistirá tamén aos herdeiros en caso de falecemento da vítima, sempre que non se trate do propio agresor. En canto aos procesos de familia, estarán suxeitos ao pago de taxas aqueles litixios que non se inicien de mutuo acordo ou por unha das partes co consentimento da outra, aínda cando existan menores, salvo que as medidas solicitadas versen exclusivamente sobre estes. Quedarán exentos do pago das taxas en procesos de familia, os seguintes supostos: * Procesos de capacidade, filiación, e menores, así como os procesos matrimoniais que versen exclusivamente sobre garda e custodia de fillos menores ou sobre alimentos reclamados por un proxenitor contra o outro en nome dos fillos menores. * Separacións e divorcios de mutuo acordo. * Os promovidos por persoas beneficiarias do dereito á asistencia xurídica gratuíta. A nosa Carta Magna regula o dereito a tutélaa xudicial efectiva como dereito fundamental. En efecto, o artigo 24.1 da Constitución Española (CE) recoñece o dereito á xurisdición dun modo xenérico cando establece que todas as persoas teñen dereito a obter tutela efectiva dos xuíces e tribunais no exercicio dos seus dereitos e intereses lexítimos, sen que en ningún caso, se poida producir indefensión. A posibilidade de intervención da institución nalgunha das problemáticas suscitadas vén limitada polas atribucións que na materia establece a Lei do Valedor do Pobo. O principio de independencia xudicial, establecido no artigo 117.1 CE leva ás previsións do artigo 2 da Lei Orgánica do Poder Xudicial e o artigo 20 da Lei do Valedor Pobo, cando este último di: “O Valedor do Pobo de Galicia non entrará no exame individual daquelas queixas sobre as que estea pendente resolución xudicial e suspenderaos se, iniciada a actuación, interpuxésese por persoa interesada demanda ou recurso ante os tribunais ordinarios ou o Tribunal Constitucional.” Isto non impedirá, con todo, a investigación sobre os problemas xerais formulados nas queixas presentadas, en calquera caso, velará porque a administración resolva expresamente, en tempo e forma, as peticións e recursos que lle fosen formulados. En consecuencia, a actuación do Valedor do Pobo está lexitimada só nos casos nos que aspectos formais da Administración son obxecto da queixa. Igualmente recoñécese a actuación no coñecemento das queixas que poidan presentarse nos aspectos da xestión da Administración de Xustiza que é competencia da Comunidade Autónoma de Galicia e nas materias conexas con ela, como é o funcionamento dos colexios profesionais de avogados e procuradores e dos rexistros e notarías. D) Novas tecnoloxías Aínda que a familia e os centros educativos perfílanse como os ámbitos propios para concienciar aos/as menores sobre os riscos que supón a mala utilización de Internet e as novas tecnoloxías, a colaboración e o traballo de divulgación das institucións con competencias en materia de menores tamén pode resultar imprescindible para sensibilizar á sociedade ante esta forma inicua de violencia de xénero, agravada por recaer en vítimas adolescentes. É importante sinalar que a utilización das redes informáticas e Internet expón aos menores a unha serie de comportamentos xa identificados e cualificados sobre os que de forma reiterada adoitan caer. Así falamos de Sexting cando se intercambian fotografías de índole sexual ou erótica a través de dispositivos móbiles ou da rede. Ditas imaxes poden converterse en obxecto de chantaxe e terminar filtradas na rede ou dentro dos círculos máis próximos dos menores. Iso pode levar ao cyberbulling ou acoso escolar. O grooming defínese como o acoso cometido por un adulto sobre menores de idade, principalmente para conseguir imaxes de contido erótico e/ou pornográfico. Logrado o seu obxectivo, no caso de que o menor se negase a continuar mantendo o contacto, o acosador ameazaralle con facer chegar ese contido aos seus círculos. Sextorsión ou chantaxe sexual por Internet. Trátase da realización da chantaxe sexual por Internet. Aínda que non está recollida como tal no Código Penal si que implica diversos ilícitos, entre os cales están: extorsión, chantaxe, ameazas, explotación sexual, abuso sexual de menores, corrupción de menores, revelación de segredos, danos ao honor, interceptación de comunicacións e produción, tenencia e/ou distribución de pornografía infantil. En relación co comentado ata agora, non hai que obviar nin esquecer que os menores son penalmente responsables no noso país a partir dos 14 anos de idade e ata que cumpren os 18, aínda que a Lei Orgánica 5/2000, reguladora da responsabilidade penal dos menores, distingue dous tramos, os menores de 14 a 16 anos e os menores de 16 a 18 anos. Aos menores de 18 anos aplícanselles unhas normas penais específicas sendo así mesmo axuizados por uns Xulgados e Tribunais diferentes aos do resto dos cidadáns. Tanto o envío voluntario de imaxes sexuais como a súa comunicación non consentida, causada por exemplo pola perda do terminal móbil ou do acceso non permitido ao mesmo, pode levar a situacións de acoso, extorsión, chantaxe, insultos e demais condutas que poden afectar psicoloxicamente ao protagonista da imaxe sexual. Estas condutas supoñen unha grave vulneración do dereito ao honor, á intimidade e á propia imaxe, o cal, pode constituír un delito de descubrimento e revelación de segredos do artigo 197 C.P. E) Os dereitos da muller con discapacidade A Convención das Nacións Unidas sobre os Dereitos das Persoas con Discapacidade, adoptada en 2008, outorgou novo ímpeto aos dereitos destas persoas, incluídos os homes e mulleres con discapacidade intelectual. A Convención e o seu Protocolo Facultativo foron aprobados por consenso da Asemblea Xeral das Nacións Unidas o 13 de decembro de 2006. 130 Estados ratificaron a Convención e 76 o seu Protocolo. España depositou o instrumento de ratificación o 23 de novembro de 2007 e publicouno oficialmente o 21 de abril de 2008 (BOE nº 96). Así pois, o tratado entrou en vigor no noso país o 3 de maio de 2008. A Convención non podía deixar de recoñecer a concorrencia de motivos engadidos de posible discriminación no caso das mulleres con discapacidade. No seu Preámbulo sinálase que “as mulleres e as nenas con discapacidade adoitan estar expostas a un risco maior, dentro e fóra do fogar, de violencia, lesións ou abuso, abandono ou trato neglixente, malos tratos ou explotación”, polo que considera necesario subliñar “a necesidade de incorporar unha perspectiva de xénero en todas as actividades destinadas a promover o pleno goce dos dereitos humanos e as liberdades fundamentais polas persoas con discapacidade”. Esta necesidade faise patente en todas as áreas de estudo, pero a súa adecuada abordaxe debe partir, como veremos, dunha análise que permita coñecer e corrixir as políticas que propician ou non evitan os frecuentes casos de trato inadecuado por razón de xénero. Nesta orde o art. 6 da Convención sinala o seguinte: “Os Estados Partes recoñecen que as mulleres e nenas con discapacidade están suxeitas a múltiples formas de discriminación e, a ese respecto, adoptarán medidas para asegurar que poidan gozar plenamente e en igualdade de condicións de todos os dereitos humanos e liberdades fundamentais. Os Estados Partes tomarán todas as medidas pertinentes para asegurar o pleno desenvolvemento, adianto e potenciación da muller, co propósito de garantirlle o exercicio e goce dos dereitos humanos e as liberdades fundamentais establecidos na presente Convención”. No ámbito laboral apréciase de forma significativa un maior grado de vulnerabilidade dos dereitos da muller discapacitada. As persoas con discapacidade intelectual sofren neste terreo unha maior discriminación debido á súa dificultade para acceder a postos de traballo no mercado laboral (emprego ordinario) e ao seu común derivación cara ao chamado emprego protexido, fundamentalmente nos Centros Especiais de Emprego. Pero no caso de concorrer ambas circunstancias, ser muller e discapacitada intelectual, ambos factores acrecentan considerablemente a posibilidade de resultar vítima de discriminación, polo que o poderiamos chamar un risco duplicado de discriminación ou vulneración de dereitos. Outra circunstancia claramente discriminatoria da muller é a desigual distribución dos roles no coidado ou atención das persoas con discapacidade tanto no ámbito doméstico como tamén fóra desa contorna. A inmensa maioría dos coidadores ou coidadoras informais seguen sendo mulleres, o que xeralmente, vén acompañado doutras moitas consecuencias tamén discriminatorias, como a imposibilidade de desenvolver unha vida laboral, cultural ou social en condicións de igualdade. As políticas xeralmente aplicadas para tratar esta realidade son de carácter paliativo e van encamiñadas a proporcionar os chamados respiros, isto é, períodos de descanso físico e psíquico, pero non promoven atacar o problema na súa raíz, en gran parte dependente de hábitos familiares a desterrar. No que se refire á protección das vítimas de violencia de xénero, resulta claro que a vulnerabilidade á hora de sufrir e facer fronte a este grave problema agrándase se se suma a condición de persoa con discapacidade intelectual, xa sexa esta vítima directa ou membro dunha familia que sofre no seu conxunto as consecuencias desta lacra. Debe destacarse a necesidade de poñer o acento na adecuada aplicación de todas as medidas necesarias. Así, como exemplo, no que se refire á protección dos fillos das vítimas como necesitados de atención específica, o Decreto 229/2011, polo que se regula a atención á diversidade do alumnado dos centros docentes da Comunidade Autónoma de Galicia nos que se imparten os ensinos establecidos na Lei orgánica 2/2006, de educación, prevé (art. 28, alumnado afectado por medidas de violencia de xénero e/ou acoso escolar), que “a consellería con competencias en materia de educación asegurará, dentro do seu ámbito competencial e de acordo co establecido no artigo 17 da Lei 11/2007, galega para a prevención e o tratamento integral da violencia de xénero, a escolarización inmediata do alumnado que se vexa afectado por cambios de centro derivados de situacións de violencia de xénero. Así mesmo, os centros educativos prestarán atención especial á inclusión e normalización de devandito alumnado”. Os homes tamén teñen un maior número de prestacións por discapacidade e doutro tipo, con porcentaxes superiores nas primeiras; e nas prestacións non contributivas prevalecen as mulleres. Polo que se refire ao nivel de actividade laboral, o diferencial que se aprecia a favor do home con carácter xeral (sen discapacidade), 54,4 % de homes activos fronte ao 45,6% das mulleres, acrecéntase no caso de que se trate de home ou mulleres con discapacidade, cun 58,3 % de actividade no caso dos homes, fronte a só o 41,7 % das mulleres. Algo parecido pasa co índice de ocupación, que tamén resulta prexudicial para as mulleres en xeral (54,5 % de home ocupados fronte ao 45,5 % de mulleres ocupadas), e aínda en maior medida se se trata de mulleres con discapacidade (58,2 % de homes ocupados fronte ao 41,8 % de mulleres ocupadas). Vémolo nos seguintes cadros estatísticos. Fonte: INE, O emprego das persoas con discapacidade F) Mulleres vítimas de trata Galicia participou entre os anos 2010 e 2013 na elaboración dun estudo pioneiro exploratorio sobre o tráfico de persoas, no marco do proxecto europeo Itíneris co que colaborou a Xunta de Galicia cos gobernos de Brasil e Portugal. O estudo, á marxe de achegarnos o perfil das vítimas de trata, evidenciou o carácter transnacional dun problema co que a institución do Valedor do Pobo estivo familiarizado nos últimos anos. O mencionado estudo evidencia que na súa maior parte, as vítimas de trata sexual na nosa comunidade son principalmente mulleres procedentes de Brasil e Romanía. O método de contacto coas mesmas, tal e como se deduce dese traballo, é a través de familiares, amigos e coñecidos. Desde hai un par de anos, o Valedor do Pobo colabora de xeito estreito coa organización Cáritas que mantén abertos programas específicos de atención á muller prostituta e vítima de trata na comunidade. Ademais de coñecer en detalle todas as actuacións que desenvolve a entidade, a defensoría desenvolveu nos últimos anos unha política activa de apoio a esta rede na resolución de conflitos específicos que afectan a estas persoas, en concreto a mulleres no seu maior parte de procedencia estranxeira, e en moitos casos en situación irregular. Unha das primeiras accións desenvolvidas ten relación coa preservación da asistencia sanitaria a este colectivo. Desde o Valedor do Pobo sempre insistimos na necesidade de que exista unha cobertura real sanitaria para as prostitutas e vítimas de trata, dado que se trata dun colectivo vulnerable con enfermidades específicas de fácil transmisión sexual que, sen ser atendidas poderían chegar a derivar en problemas graves de saúde pública. Xa no ano 2011 a defensoría conseguiu arrincar compromisos coa Consellería de Sanidade, xa que o medo a perder a atención médica resultou un dos problemas máis habituais denunciados polas mulleres beneficiarias de programas específicos desenvolvidos por esta entidade. Outra das problemáticas constadas polas persoas que traballan en contacto directo coas afectadas garda relación coa imposibilidade de cuantificar a dimensión do problema, aspecto co que coinciden co recente estudo elaborado pola Secretaría Xeral de Igualdade mencionado máis arriba. Non existen na actualidade datos nin rexistros específicos que permitan cuantificar o problema. Moitas das persoas atópanse en situación irregular e nin tan sequera son conscientes de que están sendo vítimas de trata, polo que a denuncia do seu caso resulta case anecdótica. Ao non tomar conciencia do seu problema tampouco creen que os seus dereitos como mulleres e persoas estéanse vulnerando. De aí o contacto directo do Valedor do Pobo coas entidades que traballan con mulleres nestas circunstancias co obxecto de divulgar os seus dereitos e achegarse ás mesmas para que saquen á luz os abusos aos que están sendo sometidas, por medio da queixa ou da posta en coñecemento da súa situación ante o valedor. A regularización da realidade das mulleres inmigrantes así como o apoio no regreso aos seus países de orixe son dúas das funcións primordiais que as oenegués da comunidade desenvolven para co colectivo de mulleres vítimas de trata. O defensor está sensibilizado con todas as accións encamiñadas a favorecer a consecución de mecanismos para outorgar ás vítimas unha vida digna. Estes compromisos formalizáronse entre os responsables da entidade e dos seus asesores xurídicos, con quen se manteñen frecuentes contactos de traballo, e así estes convertéronse en enlaces importantes para coñecer as situacións inxustas que atravesan as mulleres vítimas das redes ou que exercen a prostitución na comunidade. O VI Plan Galego para a igualdade entre mulleres e homes: Estratexia 2013-2015, é unha ferramenta real desenvolvida polo Goberno autonómico na que se prevé unha atención integral e específica ás mulleres vítimas do tráfico de seres humanos e en especial con fins de explotación sexual. Cunha marxe temporal aínda vixente ofrece mecanismos para intentar afrontar esta lacra, área á que, desde o ámbito das súas competencias, intentará contribuír este ombudsman. IV- ACTUACIÓNS DO VALEDOR DO POBO 1. Presentación de informe extraordinario e estudos A) Informe do Valedor do Pobo ao Parlamento de Galicia sobre os dereitos das persoas con discapacidade intelectual en Galicia Desde o Valedor do Pobo elaborouse un informe extraordinario referido ao específico suposto das persoas con discapacidade intelectual, tratando de abarcar as diversas etapas e os distintos tipos de trabas nos que se atopa este colectivo. Desta forma, entre outras cousas, abórdanse os dereitos políticos e civís, os dereitos dos menores, os da muller, o dereito a unha atención temperá, o dereito ao traballo, a atención á dependencia e a cuestión da mobilidade. A partir deste marco de estudo, realízanse un relevante número de recomendacións dirixidas aos poderes públicos. As políticas desenvolvidas neste sentido deben prestar unha atención prioritaria a estas persoas para que poidan ter unha auténtica e verdadeira calidade de vida digna, deixando de ser un colectivo vulnerable sobre o cal pende o risco de marxinación. Só así seremos capaces de construír unha sociedade na que brillen as actitudes positivas para a súa integración. A conciencia solidaria denotará a evolución da nosa forma de convivencia. O Valedor do Pobo comprometeuse en sé parlamentaria, na presentación do citado informe ante a Comisión de Peticións do Parlamento de Galicia, a estudar a vulnerabilidade de mulleres con discapacidade intelectual. O Comisionado do Parlamento de Galicia prevé así iniciar con prontitude un traballo específico sobre a vulnerabilidade, sobre todo no ámbito sexual, das mulleres con discapacidade intelectual, un problema que, segundo destacou, é real e foi "detectado". Expúxoo na comisión de peticións da cámara autonómica despois de que a deputada do BNG Dona Tereixa Paz solicitase un estudo neste campo, demanda que a socialista Dona Patricia Vilán, na súa quenda, considerou "destacable" debido a que "os datos aquí están ocultos", pese a coñecerse que "hai unha gran discriminación e violencia sexual" con este colectivo. Respecto diso, D. José Julio Fernández presentou devandito informe ante os grupos políticos con representación no Pazo do Hórreo e aseverou que "sen dúbida, este é un perigo real", asegurando que se retomará esta cuestión "con prontitude", unha vez que a institución que representa mellore os seus procesos internos de resolución de queixas. Na liña de deixar atrás o modelo asistencial para convertelo noutro que os trate como persoas activas", o Valedor do Pobo avogou tamén por medidas para tratar de dar autonomía aos discapacitados "levando atención ao seu domicilio" e cubrindo as súas necesidades de desprazamento. "Temos que avanzar e construír unha nova percepción social. Creo que se avanzou nos últimos anos e espero que nos próximos meses e anos sígase avanzando, sobre todo coas reformas normativas que está acometendo o Goberno central", concluíu o Valedor. B) O Valedor do Pobo colabora con Educación, a USC e a AMTEGA na creación dunha ferramenta de monitoreo sobre o uso das tecnoloxías por parte dos adolescentes galegos O obxectivo do convenio non é outro que a elaboración e implementación dunha plataforma informática na que xa traballan todas as entidades e que, en poucos meses, permitirá recoller por medio dunha ferramenta en liña datos en todos os centros de educación secundaria de Galicia acerca do uso que os menores, en especial os adolescentes, fan de internet e as novas tecnoloxías, garantido en todo momento o seu anonimato e confidencialidade. O proxecto supoñen un punto e seguido nos traballos que o Valedor do Pobo vén desenvolvendo desde o ano 2011 para concienciar da necesidade de vixiar os comportamentos, ás veces arriscados, dos menores para coas tecnoloxías. Desde entón xa colaborou coa Xunta de Galicia e investigadores da USC na elaboración, en primeiro termo, dun informe onde achega os hábitos e usos dos mozos e, nun segundo termo, no deseño dun modelo sinxelo de captación de datos para obter con fiabilidade e rigor resultados que permitan fixar índices reais de perigo, ciberdependencia, ciberacoso e usos complicados da rede e os diferentes dispositivos. Coa firma do convenio deuse forma a esa segunda parte do proxecto materializándose unha ferramenta real de monitoreo de tales actitudes en tempo real, o que permitirá coñecer os focos necesitados de atención e ata deseñar políticas de prevención ad hoc. Corresponderá ao Valedor, deste xeito, liderar o proxecto e dotalo de proxección social e institucional, achegando asesoramento técnico - xurídico necesario para o seu desenvolvemento, en concreto sobre aspectos que poden gardar relación coa protección de datos ou dos menores. A consellería encargarase de sensibilizar e formar aos profesionais educativos para que fagan uso da ferramenta e poñan en valor este sistema desde o seu papel de elos na cadea de transmisión de valores e educación dos adolescentes. A AMTEGA é a encargada xunto cos técnicos da Universidade de Santiago do desenvolvemento da aplicación informática e da súa posta en funcionamento. 2. Xornadas e seminarios Dona Soledad Becerril, Defensora del Pueblo, e Dona Pilar Rojo, presidenta do Parlamento de Galicia foron as responsables de clausurar a xornada "Violencia de xénero entre adolescentes" organizada polo Valedor do Pobo no Parlamento de Galicia. O acto institucional puxo o broche a unha xornada intensa de reflexións na que os diferentes poñentes someteron a repaso esta nova lacra social desde o punto de vista da xudicatura, os medios de comunicación, as forzas de seguridade do estado e a vertente clínica. Sobre a mesa deixouse patente que os mozos de hoxe en día enfróntanse a un problema grave ante a violencia de xénero e axúdanse das novas tecnoloxías para facelo. Unhas duascentas persoas achegáronse ata o Salón dos Reis da Cámara galega para asistir á sesión. Entre eles, representantes políticos, orientadores escolares, psicólogos, profesionais sanitarios e policías que traballan en unidades específicas de protección á muller. A actividade enmarcouse no conxunto de accións que a defensoría desenvolveu este mes de divulgación dos dereitos da muller con motivo da conmemoración o pasado 25 de novembro do día internacional para a eliminación da violencia de xénero. O deseño dunha estratexia específica de defensa de dereitos da muller é un dos obxectivos que se marca o Valedor do Pobo nos próximos meses. A esta iniciativa pioneira polo contido do programa, sumaranse campañas de divulgación dos dereitos da muller. A institución do Valedor do Pobo vén impulsando a creación dun grupo de traballo de carácter multidisciplinar co obxectivo de atacar co maior rigor a abordaxe dos problemas derivados de usos patolóxicos ou problemáticos de novas tecnoloxías por parte dos adolescentes. Son xa varios os resultados concretos deste proxecto, entre eles, a realización dun ambicioso estudo para coñecer cales son as actitudes, percepcións e usos de Internet e das redes sociais entre adolescentes en Galicia, así como o desenvolvemento dunha ferramenta para a detección precoz de comportamentos aditivos. Como resultado deste proxecto e do traballo que a institución realiza no ámbito da protección dos menores e a muller, identificáronse condutas típicas da violencia de xénero que se están producindo de modo crecente entre adolescentes e que teñen como instrumento as novas tecnoloxías, empregadas como ferramenta de control, de submisión, de eliminación de espazos persoais, de vinganza, de ameaza, de maltrato, en definitiva, de violencia contra a parella e de reprodución de condutas contrarias a igualdade entre homes e mulleres. As xornadas contaron coa participación de: Dona Consuelo Madrigal Martínez-Pereda. Fiscal de Sala Coordinadora de Menores de la Fiscalía General del Estado Relatorio: La intervención del Ministerio Público en relación con la protección de los menores y su responsabilidad penal en casos de violencia de género entre adolescentes Dona María del Pilar Llop Cuenca. Maxistrada. Letrada do Gabinete Técnico do Consejo General del Poder Judicial, Xefa de Sección do Observatorio contra la Violencia Doméstica y de Género. Letrada da Comisión de Igualdad del Consejo General del Poder Judicial. Relatorio: “ El tratamiento judicial de la violencia de género a través de las nuevas tecnologías. Especial referencia a los menores” Dona Pilar López Díez. Licenciada en Xornalismo e Doutora en Ciencias da Información pola Universidad Complutense de Madrid. Experta en Xénero e Comunicación. Relatorio: La nueva atracción para las jóvenes: la sumisión en el amor. El poder de las sombras de Grey D. José Antonio Burriel. Xornalista. Avogado. Presidente da asociación No Más Violencia de Género Relatorio: La violencia de género entre menores y parejas jóvenes. Los adolescentes, protagonistas de su historia Mesa redonda: Nuevas orientaciones prácticas sobre violencia de género entre adolescentes en el uso de las nuevas tecnologías. Participantes: D. Benjamín Ballesteros. Director de Programas da Fundación ANAR (Ayuda a Niños y Adolescentes en Riesgo) Dona Celia Carreira Vigo. Inspectora xefe. Unidad de Investigación Tecnológica de la Policía Nacional. D. Manuel Fernández Blanco. Psicanalista. Psicólogo clínico da Unidad de Salud Mental infantil -juvenil do Hospital materno - infantil Teresa Herrera (CHUAC) Dona Luisa Velasco Rego. Psicóloga especializada en violencia de xénero. Inspectora da Policía Local de Salamanca. As conclusións máis desatacadas dos poñentes, tiñan, consideracións técnicas a parte, as seguintes apreciacións globais: “Unha relación que non é, so farate sentir inseguro/a e infeliz”. 1.- As faltas de respecto Os insultos, as humillacións e as burlas son unha falta de respecto, así como os comentarios despectivos sobre o teu aspecto, sobre a túa cultura, sobre a túa familia, sobre os teus amigos, sobre todo o que che afecte. Non importa como soe, a falta de respecto sempre fainos dano. E é posible que este dano perdure aínda despois de que a relación termine porque afecta a túa autoestima, algo que pode durar moito tempo. Amor é respecto e non descalificación: sinceridade, apoio, confianza, xenerosidade, compromiso e respecto. 2.- Ás veces necesitamos máis que unha boa cobertura no móbil para ter unha boa comunicación. Se non te avisa cando non vai chegar, non te chama nun longo tempo, se falas das cousas que son importantes para ti e notas que te ignora, algo non funciona! Se a túa parella e ti non admitides que vos equivocades e podedes perdoarvos, a túa relación pódeche estar causando moito dor e ansiedade innecesarios, cando isto ocorre é que hai falta de comunicación e non escoitades as vosas necesidades. 3.- Os celos Son un sentimento que aparece nas persoas cando nos sentimos inseguras ou pensamos que podemos perder algo que queremos. O sentimento en si, non é malo, o negativo é cando calquera cousa fainos sentir celos e pretendemos que a outra acode cambie e adáptese. Os celos ás veces confúndense co amor. Que consecuencias podemos sufrir polos celos: illamento, perda de autonomía, desconfianza, relación asfixiante, chantaxe emocional (provócasme celos?), sentimentos de culpa (provócolle os celos). Os celos afectan á relación de modo negativo e é o maior desencadeante de agresións en parellas novas. 4.- As obrigacións Ninguén ten dereito a impoñernos nada. Cada persoa é diferente e con gustos distintos, por iso debemos aprender a tolerar aos demais. Ninguén pode obrigarnos a usar unha determinada roupa, a facer cousas que non nos gustan, a ir a determinados lugares, a estar con determinada xente. Somos libres e temos dereito a elixir e decidir segundo os nosos gustos. Se decide pola súa conta, sen consultar nin pedir a túa opinión, nin sequera en cousas que che incumben directamente, suscítache que iso pode estar afectando á túa liberdade. 5.- Control total Ninguén ten dereito a decidir o que podes facer, onde podes ir ou como debes vestirte. Se a túa parella exerce a dobre moral: “fai o que eu digo pero non o que eu fago” reservándose o dereito de facer cousas que che impide facer a ti, se tes que pedir permiso para saír, para quedar cunha amiga ou amigo, para poder moverte sen el/ela, se decide onde podedes ir e que facedes de acordo coa súa exclusiva conveniencia, se toma as decisións por ti, se elixe ata a túa roupa, se en todo momento quere saber onde estás, e chámate constantemente para sabelo, se a túa parella quere todo o control da relación, algo non funciona! 3. A participación en redes internacionais O Valedor do Pobo participa e colabora activamente coa Federación Iberoamericana do Ombudsman (FIO) e a Rede de Defensorías de Mulleres. No marco do primeiro curso interamericano de dereitos humanos de Defensores do Pobo, realizado en Costa Rica en 1996, algunhas mulleres que representaban ás Defensorías de Colombia, Costa Rica, O Salvador, Guatemala, Honduras e México decidiron crear unha Rede de coordinación e fortalecemento para a promoción e protección dos dereitos humanos das mulleres desde unha perspectiva de xénero. Así mesmo, solicitouse que a dita Rede, integrada polas directoras e coordinadoras das oficinas que atendían os dereitos das mulleres nas Institucións Nacionais de Dereitos Humanos (INDH), fora incorporada como un órgano na Federación Iberoamericana de Ombudsman (FIO), logro que se alcanzou no congreso de Toledo de 1997. En 1996 solicitáronlle formalmente a D. Jorge Madrazo, por entón presidente da FIO, incluír a perspectiva de xénero no quefacer das Defensorías como política institucional desa Federación. Estaban solicitando non só a creación de instancias específicas nas INDH, senón tamén a incorporación do xénero como eixe transversal. En 1997 levouse a cabo a primeira reunión da Rede en Costa Rica, onde se elaborou un documento que especificaba os motivos fundamentais que levaron a organizarse como Rede, e tamén a definición das súas funcións e obxectivos. O documento de creación sinalaba que “A incorporación da perspectiva de xénero debe facerse sempre que se defendan os dereitos humanos de calquera persoa, e polo tanto, en todo o quefacer das Defensorías é indispensable que existan instancias específicas de defensa, promoción e ampliación dos dereitos humanos das mulleres. A discriminación das mulleres é unha condición das relacións xenéricas da sociedade que atravesa razas, etnias, clases sociais, credos políticos, relixiosos e persoas con discapacidade; iso distíngueo doutras formas de violación a determinados grupos humanos”. As funcións da rede inclúen desde propoñer políticas, estratexias e programas legais e sociais, ata elaborar metodoloxías. A rede non só é un espazo de intercambio de experiencias, senón un medio para mellorar e fortalecer o traballo dentro das propias Defensorías do Pobo e, sobre todo, debe ser un instrumento que propoña cambios que eliminen os factores de exclusión que afectan a millóns de mulleres en Latinoamérica. O Valedor do pobo desde a rede de Defensorías de Mulleres da FIO sumouse en 2013 ao día pola Non Violencia contra a Muller e agregou á declaración en relación coa violencia contra as mulleres como unha das caras máis dolorosas da discriminación que ha de ir aumentando en todo o mundo, aínda cando nos últimos anos existiu unha maior difusión e análise sobre o tema. Esta problemática nace da estrutura social e reprodúcese en todos os seus ámbitos, desde a propia familia ata as prácticas institucionais, polo cal a súa erradicación debería ser un dos principais obxectivos dos órganos internacionais e dos Gobernos, que terán que redobrar os seus esforzos para crear condicións favorables que garantan a integridade das mulleres e nenas, e para a reafirmación dos seus dereitos en todos os ámbitos da sociedade. Contribuír decididamente na consolidación dunha cultura de igualdade de xénero permitiranos avanzar na construción e consolidación de sociedades máis xustas e igualitarias para todos e todas. Enlaces FIO Facebook: Rede de Mulleres da FIO Twitter: @redmujeresfio Portalfio.org: http://www.portalfio.org/inicio/redes-tematicas/redmujeres.html V- CONSIDERACIÓNS FINAIS Os casos de violencia machista, entre adolescentes aumentaron un 33% no ano 2012, segundo estudo anual da Fiscalía General del Estado, é dicir, das 473 dilixencias incoadas en 2011 pasáronse a 632 en 2012. A perspectiva para o 2013 non é de mellora, senón todo o contrario. Na maioría dos casos os menores reproducen roles característicos da violencia contra a muller en adultos. Os expertos coinciden en que hai casos de violencia machista en calquera capa da sociedade, con todo, nalgunhas culturas, como a latina, é máis difícil identificar a violencia machista porque o rol da muller foi sempre de submisión cara a home. Os substratos da violencia, o control da parella e a submisión da vítima son comúns en todas as idades. Nos adolescentes é o uso das novas tecnoloxías o arma a combater. Á vista do exposto, destacar que para a realización do noso labor contamos cun importante grado de cooperación das diferentes administracións públicas e colexios profesionais nas relacións con esta Institución, e tamén o seu ánimo de atopar solucións ás queixas presentadas polos cidadáns que afectan a dereitos fundamentais tan sensibles como os que se conectan nesta materia. Debe poñerse de manifesto a fluidez nas comunicacións entre esta institución e o Defensor del Pueblo del Reino de España, dado a estreita marxe competencial de supervisión que respecto da administración de xustiza, por exemplo, ten este comisionado, o que repercute nunha mellor atención aos cidadáns que acoden á nosa sé con asuntos relativos a esta materia. Manifestar a nosa crenza en que, para lograr avanzar nestes obxectivos tamén parece imprescindible o diálogo con todos os axentes, operadores e profesionais, cuxa actividade contribúe de xeito meritoria minorar esta lacra. En fin, tampouco hai que esquecer, como xa se dixo, que a normativa vixente limita de xeito relevante as competencias do Valedor no ámbito da xustiza, aínda que iso está en boa medida xustificado, sobre todo polas esixencias que dimanan do principio constitucional de independencia xudicial. Resulta conveniente poñer en coñecemento os matices específicos e as manifestacións concretas que os diversos problemas sociais adoptan no colectivo feminino. Dito doutro xeito, é preciso « facer visible » a problemática das mulleres, como medio de facilitar o diagnóstico e a intervención fronte ás desigualdades. Desde a función garantizadora da nosa institución, debemos reflexionar sobre o modo máis adecuado de detectar e poñer de relevo dita problemática, e así procurarase: 1. A difusión da cultura dos dereitos humanos, impulsando a adquisición da conciencia dos seus dereitos e deberes por parte de todas as persoas e, en particular, do colectivo feminino. 2. O estudo da conveniencia de impulsar modificacións legais que favorezan a profundización na igualdade material e desenvolvemento efectivo dos dereitos recoñecidos. 3. Vixiar a efectiva posta en práctica das políticas de acción positiva e dos programas para a igualdade de oportunidades, como unha das tarefas propias do labor de supervisión do funcionamento das administracións públicas que corresponde ás nosas institucións. 4. O fomento, a coordinación e o intercambio de información coas diferentes institucións e servizos de apoio ás mulleres, co fin de detectar os ámbitos e sectores máis desatendidos e, dese modo, incrementar, a eficacia das nosas intervencións fronte ás situacións de desigualdade. CAPÍTULO 4 ANÁLISE DO CUMPRIMENTO DO DEBER DE COLABORACIÓN DAS ADMINISTRACIÓNS PÚBLICAS NAS INVESTIGACIÓNS DA INSTITUCIÓN I- O DEBER LEGAL DE COLABORACIÓN NAS INVESTIGACIÓNS DA INSTITUCIÓN 1. O deber de colaboración en xeral Para o correcto desempeño das funcións estatutarias do Valedor do Pobo é fundamental a prestación dunha leal e rápida colaboración por parte das administracións obxecto de supervisión. Por esta razón, o artigo 26.1 da Lei 6/1984, do Valedor do Pobo, establece que “os poderes públicos de Galicia están obrigados a prestar o auxilio e cooperación que lles sexan demandados polo Valedor do Pobo nas súas investigacións e actuacións”. Para os supostos máis graves de desatención ao deber legal de colaboración coas investigacións, o artigo 22.2 da Lei 6/1984, do Valedor do Pobo, prevé a declaración de hostilidade e entorpecemento do seu labor. En concreto este apartado preceptúa que “a negativa ou neglixencia de calquera organismo, funcionario ou dos seus superiores responsables ao envío dos informes solicitados poderá ser considerada polo Valedor do Pobo de Galicia como hostil e entorpecedora das súas funcións, facéndoa pública de inmediato e destacando tal cualificación no seu informe anual ou especial, se fose o caso, ao Parlamento. Tamén poñerá os devanditos feitos en coñecemento do seu superior xerárquico, informando sobre o seu comportamento por se fose susceptible de corrección disciplinaria”. No presente exercicio non foi necesario formular declaracións de hostilidade e entorpecemento. No entanto, si tivemos que facer numerosos recordatorios de deberes legais e advertencias de declaración de hostilidade. Ofrecemos a continuación un resume dos niveis de colaboración das administracións públicas coa nosa institución durante o ano 2013. Ofrecemos un listado das administracións ou órganos aos que foi preciso recordarlles formalmente o seu deber de colaborar en prazo coa institución e advertilos da posible declaración de hostilidade e entorpecemento da súa actitude con respecto a unha ou varias concretas investigacións. Para rematar, ofrécese un listado das administracións ou órganos aos que foi preciso reiterar ata en dúas ocasións a solicitude de informe, xunto co número de casos (ou queixas) en que foi preciso facer estas reiteracións. 2. As advertencias apremantes Como sinalamos, en ocasións a institución vese na necesidade de facer advertencias especialmente enérxicas para obter a colaboración demandada, advertencias ás que acompañamos dun recordatorio de deberes legais. En concreto sinalamos o seguinte: O artigo 22.1 da Lei do Valedor do Pobo impón a todos os organismos e dependencias administrativas aos que o Valedor requira informe sobre a tramitación das queixas a obrigación de remitilos “no prazo de quince días”. Ademais, o apartado 2 do mesmo artigo engade que “a negativa ou neglixencia de calquera organismo, funcionario ou dos seus superiores responsables ao envío dos informes solicitados poderá ser considerada polo Valedor do Pobo de Galicia como hostil e entorpecedora das súas funcións, facéndoa pública de inmediato e destacando tal cualificación no seu informe anual ou especial, se é o caso, ao Parlamento.” De aquí que deba dirixirlle a seguinte advertencia: Se no prazo máximo de 5 días -a contar desde a data de recepción deste escrito- non se envía a esta institución o informe reiteradamente requirido, adiantándoo vía fax ou e-mail, o Valedor do Pobo procederá a declaralo/a hostil e entorpecedor/a das súas funcións en canto se refire á tramitación da presente queixa. Enumeramos aquí as administracións e órganos aos que nos vimos obrigados a facer este tipo de advertencia. Administración Autonómica: Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria: 6 veces (Q/2630/12, Q/2689/12, Q/2690/12, Q/2696/12, Q/2701/12, Q/2780/12) Consellería de Economía e Industria: 2 veces (Q/2440/12 e Q/34/13) Consellería de Traballo e Benestar: 2 veces (Q/484/12 e Q/2558/12) Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas: 2 veces (Q/53/13 e Q/141/13) Administración Local: Provincia de A Coruña Concello de Padrón: 1 vez (Q/1996/12). Provincia de Lugo Concello de Cospeito: 1 vez (Q/2463/12) Concello de Lugo: 1 vez (Q/2146/12). Concello de Sarria: 3 veces ( Q/509/12, Q746/13 e Q/5560/13). Concello do Saviñao: 1 vez (Q/2272/12) Provincia de Ourense Concello de Pobra de Trives: 1 vez (Q/668/13). Concello de Celanova: 1 vez (Q/2124/12) Provincia de Pontevedra Concello de Bueu: 1 vez (Q/531/12). Concello de Gondomar: 1 vez (Q/357/11) Concello de Ponteareas: 1 vez (Q/2687/12) Concello de Tui: 1 vez (Q/357/12) Concello de Vigo: 3 veces (Q/2208/1, Q/2610/12 e Q/811/13) 3. As administracións ou órganos aos que se lles reiterou a petición de informe ata en dúas ocasións, e número de queixas en que tal circunstancia se deu A) XUNTA DE GALICIA ADMINISTRACIÓN Nº Queixas Vicepresidencia e Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza 1 Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas 23 Consellería de Economía e Industria 9 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria 28 Consellería de Sanidade 8 Consellería de Traballo e Benestar 15 Consellería del Medio Rural e do Mar 1 B) OUTRAS ADMINISTRACIÓNS ADMINISTRACIÓN Nº Queixas Deputación Provincial de Lugo 1 Universidade de Vigo 1 C) CONCELLOS A CORUÑA Concello Nº Queixas Muros 1 Coristanco 2 A Pobra do Caramiñal 2 Fene 2 Padrón 2 Fene 2 Ferrol 1 Cabanas 1 Boiro 1 Malpica 1 Pontedeume 1 A Laracha 1 LUGO Concello Nº Queixas Bóveda 1 Lugo 2 Sarria 2 OURENSE Concello Nº Queixas A Pobra de Trives 1 Ourense 2 O Carballiño 1 PONTEVEDRA Concello Nº Queixas Ponteareas 2 O Grove 2 Tui 1 Baiona 1 Marín 2 O Porriño 1 Vigo 6 Vilagarcía de Arousa 1 Silleda 1 Gondomar 1 Moaña 2 A Estrada 1 CAPÍTULO 5 AS RESPOSTAS ÁS RESOLUCIÓNS FORMULADAS POLO VALEDOR DO POBO I- AS RESPOSTAS DAS ADMINISTRACIÓNS OU ÓRGANOS AOS QUE SE DIRIXIU ALGUNA RESOLUCIÓN 1. Introdución O artigo 32.1 da Lei do Valedor do Pobo preceptúa que a institución poderá “formular ás autoridades e funcionarios das Administracións públicas advertencias, recomendacións, recordatorios de deberes legais e suxestións para a adopción de novas medidas”, mentres o parágrafo 2º do mesmo artigo impón a funcionarios e autoridades o deber de responder “sempre por escrito e no prazo dun mes” a estas resolucións. Por tanto, establécese unha obrigación de colaboración relacionada coa formulación das resolucións: o deber de responder ás mesmas. Se a Administración acepta a resolución, con iso non acaba o labor da institución respecto dese concreto asunto; faise preciso coñecer tamén se se lle dá efectividade. Cando resulta necesario requírese que, ademais da aceptación formal, se dea conta das medidas adoptadas para dar efectividade ás resolucións, ou se establecen as medidas oportunas para facer un adecuado seguimento desa efectividade, xeralmente solicitando ao reclamante que nos traslade a falta de cumprimento do recomendado. No caso de confirmar esa falta de efectividade a resolución terase por rexeitada, a pesar da aceptación formal. O mesmo sucede coas resolucións pendentes de resposta durante moito tempo; se se esgotan as posibilidades de recibir unha resposta, despois de reiterala insistentemente, a resolución tense por rexeitada. A Lei 6/1984, do Valedor do Pobo, establece para os casos de rexeitamento das resolucións un mecanismo de publicidade específica que faga manifesto o reproche que esta circunstancia merece. O artigo 33.2 sinala que “se (non) obtivese unha xustificación adecuada, incluirá tal asunto no seu informe anual ou especial con mención dos nomes das autoridades ou funcionarios que persistan naquela actitude, especialmente nos casos en que, considerando o Valedor do Pobo que era posible unha solución positiva, esta non se conseguiu.” Por iso, facemos constar detalladamente o contido das respostas proporcionadas polas administracións ou órganos aos que se dirixiu algunha resolución. Esta mención realízase tamén no comentario de cada unha das áreas, destacando as resolucións rexeitadas, de acordo co citado artigo 33.2. É importante destacar que as resolucións pendentes de resposta expresa enténdense aceptadas despois de transcorrido o prazo para iso, un mes, sen prexuízo de que se siga requirindo a resposta expresa e que se concrete a forma en que se deu efectividade á resolución. Por esta causa nalgúns comentarios damos un mesmo tratamento ás resolucións aceptadas e ás pendentes de efectividade, sen prexuízo do que se resolva finalmente en relación con estas últimas. As que figuran como pendentes nas listaxes que se mencionan a continuación formuláronse hai pouco tempo e polo tanto non poden considerarse aceptadas tacitamente. 2. Respostas das diferentes administracións e órganos ás resolucións del Valedor do Pobo Administracións ou órganos Resolucións formuladas Aceptadas Non aceptadas Pendentes Vicepresidencia e Consellería de Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza 2 2 0 0 Consellería de Facenda 1 1 0 0 Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas 2 2 0 0 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria 18 12 6 0 Consellería de Sanidade 7 5 1 1 Consellería de Traballo e Benestar 65 48 17 0 Consellería de Economía e Industria 1 1 0 0 Axencia para a Modernización Tecnolóxica de Galicia (AMTEGA) 1 1 0 0 Deputación Provincial da Coruña 1 0 1 0 Universidade de Santiago de Compostela 11 4 7 0 Universidade de Vigo 1 1 0 0 Compañía Radiotelevisión de Galicia 1 1 0 0 Concello de Ribeira 1 1 0 0 Concello de Muros 1 1 0 0 Concello de Arteixo 1 0 1 0 Administracións ou órganos Resolucións formuladas Aceptadas Non aceptadas Pendentes Concello de A Coruña 1 1 0 0 Concello de Ames 1 1 0 0 Concello das Pontes 1 1 0 0 Concello de Boiro 1 0 1 0 Concello de Brión 1 1 0 0 Concello de Cabanas 1 1 0 0 Concello de Mugardos 2 2 0 0 Concello de Ferrol 2 2 0 0 Concello de Laxe 1 1 0 0 Concello de Melide 2 2 0 0 Concello de Vilarmaior 1 1 0 0 Concello de Santiago de Compostela 3 2 1 0 Concello de Vimianzo 2 2 0 0 Concello da Pobra do Caramiñal 2 2 0 0 Concello de Forcarei 1 1 0 0 Concello de Ribadeo 1 1 0 0 Concello de Sarria 2 0 2 0 Concello de Riós 1 1 0 0 Concello de Barbadás 1 0 1 0 Administracións ou órganos Resolucións formuladas Aceptadas Non aceptadas Pendentes Concello de Portomarín 1 1 0 0 Concello de Marín 1 1 0 0 Concello de Moaña 1 1 0 0 Concello de Vilagarcía de Arousa 1 1 0 0 Concello de Gondomar 1 1 0 0 Concello do Grove 1 0 1 0 Concello de Portas 1 1 0 0 Concello de Pontevedra 1 0 1 0 Concello de Redondela 1 1 0 0 Concello de Sanxenxo 4 4 0 0 Concello do Porriño 4 4 0 0 II. RESUMO DAS RESOLUCIÓNS DO VALEDOR DO POBO E DA SÚA ACEPTACIÓN POLAS CORRESPONDENTES ADMINISTRACIÓNS RESOLUCIÓNS FORMULADAS TOTAL ACEPTADAS NON ACEPTADAS PENDENTES Nº % Nº % Nº % Recordatorios deberes legais 11 9 81 2 19 0 0 Recomendacións 131 94 72 36 27 1 1 Suxestións 15 12 80 3 20 0 0 Total resolucións 157 115 73 41 26 1 1 III. AS RESPOSTAS ÁS RESOLUCIÓNS 1. RECORDATORIOS DE DEBERES LEGAIS Área de urbanismo e vivenda QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/973/12 Concello de Moaña Aceptado Q/888/12 Concello de Forcarei Aceptado Q/2221/12 Concello de Portomarín Aceptado Área de Medio Ambiente QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/1951/11 Concello de Sarria Non Aceptado Área de educación QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/936/12 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria Aceptado Q/2665/12 Consellería de Traballo e Benestar Aceptado Área de corporacións locais, servizos municipais e protección civil QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/2396/12 Concello de Portas Aceptado Q/4552/13 Concello de Santiago de Compostela Aceptado Q/1892/13 Concello de Vimianzo Aceptado Q/5072/13 Concello de Vimianzo Aceptado Área de obras públicas e expropiacións QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/2053/12 Concello de Arteixo Non aceptado 2. RECOMENDACIÓNS Área de emprego público e interior QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/2514/12 Vicepresidencia e Consellería da Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza Aceptada Q/2671/12 Concello de Vilarmaior Aceptada Q/671/12 Consellería de Sanidade Aceptada Q/244/13 Concello de Boiro No aceptada Q/272/13 e Acumulados Consellería de Sanidade Aceptada Q/612/13 Concello de Marín Aceptada Q/2371/12 Concello do Porriño Aceptada Q/4040/13 Concello de Riós Aceptada Q/592/13 Concello de Brión Aceptada Parcialmente Q/1701/13 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria Aceptada Q/806/13 Concello de Pontevedra No aceptada Q/5562/13 Consellería de Facenda Aceptada Área de Urbanismo e Vivenda QUEJA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/279/12 Concello de Muros Aceptada Q/213/13 Concello de Vilagarcía de Arousa Aceptada Área de Medio Ambiente QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/2054/12  Concello de Ribeira Aceptada Q/2122/12  Consellería de Economía e Industria Aceptada Q/2327/11  Concello de Sarria Non Aceptada Q/341/12  Concello de Gondomar Aceptada Q/692/12  Concello da Pobra do Caramiñal Aceptada Q/2156/12  Concello da Pobra do Caramiñal Aceptada Q/2140/12  Concello de Sanxenxo Aceptada Q/1810/12  Concello de Sanxenxo Aceptada Q/1979/12  Concello de Sanxenxo Aceptada Q/2009/12  Concello de Sanxenxo Aceptada Área de educación QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/2109/12 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria Non aceptada Q/2055/12 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria Non aceptada Q/2239/12 Rectorado de la Universidad de Santiago de Compostela Aceptada Q/2280/12 Rectorado de la Universidad de Santiago de Compostela Aceptada Q/994/13 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria Non aceptada Q/1967/12 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria No aceptada Q/439/13 Concello de As Pontes de García Rodríguez Aceptada Q/2033/12 Rectorado de la Universidad de Vigo Aceptada Q/2239/12 Rectorado de la Universidad de Santiago de Compostela Aceptada Q/2280/12 Rectorado de la Universidad de Santiago de Compostela Aceptada Q/1812/13 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria Aceptada Q/814/13 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria Aceptada Q/1015/13 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria Aceptada Q/1016/13 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria Aceptada Q/1017/13 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria Aceptada Q/1127/13 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria Aceptada Q/2405/12 Reitorado de la Universidade de Santiago de Compostela Non aceptada Q/1670/13 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria Aceptada Q/833/13 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria Non aceptada Q/3768/13 Reitorado de la Universidade de Santiago de Compostela Non aceptada Q/4001/13 Reitorado de la Universidade de Santiago de Compostela Non aceptada Q/4042/13 Reitorado de la Universidade de Santiago de Compostela Non aceptada Q/4187/13 Reitorado de la Universidade de Santiago de Compostela Non aceptada Q/12463/13 Reitorado de la Universidade de Santiago de Compostela Non aceptada Q/4560/13 e acumuladas Reitorado de la Universidade de Santiago de Compostela Non aceptadas Q/4545/13 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria Aceptada Área de Agricultura, gandería e pesca QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/808/2013 Consellería do Medio Rural e do Mar No Aceptada Área de servizos sociais QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/2533/12 Consellería de Traballo e Benestar Non aceptada Q/2605/12 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/2620/12 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/2732/12 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/2743/12 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/27/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/2342/12 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/78/13 Consellería de Traballo e Benestar Non aceptada Q/2723/12 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/194/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/2594/12 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/2594/12 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria Aceptada Q/59/13 Consellería de Traballo e Benestar Non aceptada Q/466/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/2489/12 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/509/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/271/13 Consellería de Traballo e Benestar Non aceptada Q/367/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/365/13 Consellería de Traballo e Benestar Non aceptada Q/544/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/484/12 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/667/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/692/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/723/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/199/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/2558/12 Consellería de Traballo e Benestar Non aceptada Q/801/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/817/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/644/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/750/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/750/13 Concello de Mugardos Aceptada Q/1131/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/1135/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/1750/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/1881/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/604/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/819/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/1876/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/1667/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/3744/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/1889/13 Consellería de Traballo e Benestar Non aceptada Q/411/13 Consellería de Traballo e Benestar Non aceptada Q/4832/13 Consellería de Traballo e Benestar Non aceptada Q/5444/13 Consellería de Traballo e Benestar Non aceptada Q/5497/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/4009/13 Consellería de Traballo e Benestar Non aceptada Q/5599/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/4012/13 Consellería de Traballo e Benestar Non aceptada Q/4555/13 Consellería de Traballo e Benestar Non aceptada Q/4557/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/518/13  Concello de Ferrol Aceptada Q/665/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/775/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/5606/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/2036/12 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/5634/13 Consellería de Traballo e Benestar Non aceptada Q/5679/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/5703/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/4181/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/580/13 Consellería de Traballo e Benestar Non aceptada Q/5505/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/12988/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Q/12989/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Área de sanidade QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/260/13 Q/261/13 Q/262/13 Q/263/13 Q/264/13 Q/265/13 Q/266/13 Q/267/13 Consellería de Sanidade Aceptada Q/426/13 Consellería de Sanidade Aceptada parcialmente Q/3763/13 Consellería de Sanidade Aceptada Q/12998/13 Consellería de Sanidade Pendente Área de administración económica e transportes QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/2059/12 e Q/681/12 Concello de Barbadás Non Aceptada Q/345/13 Concello do Grove Non Aceptada Q/2258/12 Concello de Redondela Aceptada Área de obras públicas e expropiacións QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/407/12 Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas Aceptada Área de corporacións locais, servizos municipais e protección civil QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/2653/12 Concello de Ferrol Aceptada Q/748/12 Concello de Cabanas Aceptada Q/287/13 Deputación Provincial da Coruña Non Aceptada Q/292/13 Concello de Santiago de Compostela Aceptada Área de menores QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/1908/13 Consellería de Traballo e Benestar Non aceptada Q/5492/13 Consellería de Traballo e Benestar Non aceptada Área de cultura e política lingüística QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/83/13 Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas Aceptada Área de sociedade da información QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/12392/13 Axencia para a Modernización Tecnolóxica de Galicia (AMTEGA) Aceptada Q/12392/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada 3. SUXESTIÓNS Área de emprego público e interior QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/2438/12 Concello de Ribadeo Aceptada Q/2711/12 Concello de Ames Aceptada Q/2721/12 Concello de A Coruña Aceptada Q/10/13, Q/43/13, Q/121/13, Q/124/13, Q/679/13, Q/699/13 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria Aceptada Q/243/13, Q/749/13, Q/5674/13, Q/5715/13, Q/14410/13 Vicepresidencia e Consellería da Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza Aceptada Área de educación QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/57/13 Concello de Mugardos Aceptada Q/1967/12 Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria No aceptada Área de Industria, comercio e turismo QUEJA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/3772/13 Concello de Laxe Pendente Área de servizos sociais QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/254/13 Consellería de Traballo e Benestar Aceptada Área de sanidade QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/591/13 Consellería de Sanidade No aceptada Área de corporacións locais, servizos municipais e protección civil QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/152/13 Concello de Melide Aceptada Q/337/13 Concello de Melide Aceptada Q/601/13 Concello de Santiago de Compostela No Aceptada Área de sociedade da información QUEIXA ADMINISTRACIÓN ESTADO ACTUAL Q/511/13 Concello do Porriño Aceptada Q/4843/13 Compañía de Radio/Televisión de Galicia Aceptada CAPÍTULO 6 RELACIÓNS INSTITUCIONAIS I. INTRODUCIÓN Cada ano este capítulo somete a repaso as principais actuacións do Valedor do Pobo no ámbito das relacións institucionais, a comunicación, a actividade protocolaria e os contactos con redes cidadás, asociacións e outras defensorías. Nunha ocasión máis, as relacións parlamentarias inherentes dun alto comisionado da cámara galega gozaron de boa saúde, á hora de dar cumprimento o titular da defensoría a todas as súas comparecencias e completar a tramitación de informes ordinarios, extraordinarios e outras obrigacións en tempo e forma. A pedagoxía de dereitos exerceuse por medio dos múltiples instrumentos cos que conta o ombudsman galego que van desde o lanzamento de publicacións, dípticos ou cómics con alta carga didáctica ata a convocatoria de seminarios técnicos e de promoción do intercambio científico de coñecementos en áreas como a dos dereitos sociais ou as tecnoloxías seguras. A defensa dos dereitos da muller fronte a abusos, situacións de trata e/ou violencia resultou intensificada na anualidade. Promovéronse campañas concienciadoras e innovadoras e mesmo ambiciosos encontros de profesionais para profundar nos novos instrumentos cos que se exerce na actualidade a violencia contra a muller, como poden ser as novas tecnoloxías. Os menores e as súas vulnerabilidades tamén estiveron presentes en moitas das actuacións divulgativas. Na difusión de dereitos ampliáronse fronteiras. O valedor puido colaborar con institucións europeas tanto na promoción dos dereitos en Galicia da cidadanía europea como na defensa contra a violencia sexual contra os menores de idade. Sen saír do ámbito autonómico numerosos foron os convenios de colaboración subscritos tanto con consellerías, universidades, órgano de competencia, órganos executivos, etc. Estas prácticas resultan cada vez máis habituais dada a transversalidade das actuacións de defensa de dereitos cidadáns, de aplicación de xustiza material ou de valorización da nosa contorna. Medio, asuntos sociais, necesidades asistenciais, dereitos cívicos, traballo de entidades sen ánimo de lucro… centraron gran parte dos contactos con organizacións do terceiro sector, que se intensificaron máis se cabe na anualidade sometida a repaso, con resultados en moitos casos moi favorables II. ACTIVIDADES PARLAMENTARIAS. INFORME ORDINARIO O informe ordinario anual correspondente ao ano 2012 iniciou a súa tramitación parlamentaria o día 26 de abril de 2013, ao serlle entregada a versión do documento á presidenta do Parlamento de Galicia, Pilar Rojo Noguera, en formato dixital. Tal e como obriga o protocolo ordinario, nesta mesma xornada deuse difusión pública ao contido da memoria nunha presentación con ampla cobertura dos medios de comunicación. Desde ese momento, e como vén sendo habitual, o documento está dispoñible para todos os interesados nos perfís das redes sociais e na páxina web do Valedor do Pobo así como na dirección do Parlamento de Galicia en internet. A modo de resumo dese ano 2012, as actuacións relacionadas co servizo de atención á cidadanía e o control das administracións despregadas no devandito ano polo defensor dos galegos foron 6786 entre consultas telefónicas, visitas, e expedientes tramitados. A queixa gañou peso no conxunto das accións desenvolvidas ao conseguir a cifra histórica de 2782 tramitacións. Un total de 2746 foron promovidas por iniciativa dos cidadáns e 36, o dobre que o ano anterior, de oficio a instancia da propia institución. Por primeira vez a institución facía reconto de todas as xestións de atención cidadá realizadas. Numerosas foron as persoas que se dirixiron a nós en demanda de asesoramento, apoio ou para solicitar tarefas de mediación. No ano 2012 sometido a repaso, como se mencionaba anteriormente, a queixa formal gañou peso en relación a outros expedientes tramitados como consultas por escrito ou asuntos de diversa natureza chegados á institución. De feito rexistrouse o maior número de reclamacións da historia da defensoría nesa anualidade, ao chegar ás 2782 queixas, catorce máis que o ano anterior e 386 por encima das rexistradas en 2010. O eixo de actuación prioritaria do Valedor do Pobo en 2012 consistiu en tentar paliar os efectos da crise, sobre todo no que respecta aos máis desfavorecidos e indefensos, que se situaron na primeira liña da protección social e xurídica. Así, redobráronse esforzos para situarse ao longo de 2012 en todos os ámbitos o máis preto posible da cidadanía a fin de facer así máis eficaz a función de tutela que ten asignada esta institución. A segunda comparecencia do titular da institución no parlamento galego vinculada ao amentado informe realizouse o 31 de maio de 2013. O alto comisionado parlamentario interveu ante a Comisión de Peticións onde se dirixiu e deu resposta aos membros de todos os grupos políticos representados. Nesta mesma convocatoria sometéronse a repaso as principais conclusións alcanzadas no informe extraordinario Adolescentes e internet en Galicia froito dunha investigación desenvolvida durante 2011 entre estudantes galegos de máis de vinte centros escolares. O traballo permitiu coñecer de maneira pioneira os usos e/ou hábitos que a nosa mocidade asume nas súas relacións coas novas tecnoloxías e expuña liñas de actuación para conseguir minimizar riscos. Como consecuencia dese traballo a institución desenvolve na actualidade unha ferramenta de monitoreo en tempo real deses hábitos entre os escolares da comunidade co obxecto de obter estudos en tempo real dos graos de ciberdependencia, e outros ítems engadidos como os referidos á violencia de xénero exercida a través das novas tecnoloxías. O 11 de xuño concluía a andaina parlamentaria dos dous últimos informes ordinarios do Valedor do Pobo, coa exposición abreviada do contido do referido á anualidade 2011, que quedara aprazada do exercicio anterior, e do 2012, quedando ambos pendentes soamente da súa publicación resumida en revista e a distribución desta, ao que se procedeu nos últimos meses do ano. III. ACTIVIDADE DESPREGADA POLA INSTITUCIÓN Durante o 2013 a actividade no valedor foi de particular intensidade. Nos puntos que seguen resumimos esta. 1. Convenio en materia de competencia O valedor do pobo, José Julio Fernández Rodríguez, e o presidente do Consello Galego da Competencia, Francisco Hernández Rodríguez, asinaron durante a anualidade un protocolo de colaboración para o desenvolvemento de accións conxuntas dirixidas a promover unha competencia efectiva nos mercados da comunidade en beneficio dos consumidores e da sociedade en xeral. As accións concretáronse no establecemento dun marco de colaboración e coordinación de actuacións entre as dúas entidades, conscientes de que o funcionamento competitivo dos mercados mellora a asignación de recursos e fortalece a eficiencia económica, aumentando o benestar dos consumidores e usuarios e dos cidadáns en xeral e favorecendo un maior desenvolvemento económico e social. O protocolo establece mecanismos para garantir o contacto permanente das dúas entidades que traballan a favor da defensa dos dereitos cidadáns, en materia de estudo, información e asesoramento respecto dos expedientes ou actuacións que non resulten confidenciais. Comprometéronse, por outra banda, a difundir e publicitar nas súas respectivas plataformas contidos relativos ás funcións ou obxectivos da outra institución. De maneira conxunta ou con outras colaboracións este marco posibilita a celebración de sesións informativas e xornadas de divulgación no ámbito da libre competencia nos mercados e da garantía e protección dos dereitos e liberdades dos operadores económicos e os cidadáns en xeral. Diríxense á administración pública e ás empresas que dela dependen e que ofrecen servizos esenciais para a sociedade. A cooperación tradúcese, por outra banda, en programas de formación de persoal e na elaboración de estudos, programas de investigación e desenvolvemento. O protocolo permite xa á defensoría intercambiar co consello información sobre posibles prácticas restritivas da competencia que poidan dificultar o correcto funcionamento dos mercados, lesionando os dereitos e liberdades dos operadores económicos e dos cidadáns en xeral. 2. Estudo sobre o delito de obstaculización O profesor titular de dereito penal e director do Instituto de Criminoloxía da Universidade de Santiago, Fernando Vázquez-Portomeñe, elaborou un traballo para a institución titulado El delito de obstaculización a las investigaciones del Defensor del Pueblo. Este analiza aspectos como o fundamento do delito e o ben xurídico protexido, a determinación do ben xurídico protexido pola obstaculización ás actuacións do ombudsman ou os elementos de tal delito. O encontro e a elaboración do traballo enmárcanse na serie de actuacións conxuntas desenvolvidas pola defensoría e a Universidade de Santiago que evidencian a transversalidade do estudo dos dereitos humanos entre os ámbitos académico e institucional. 3. Día Internacional da Muller Con motivo da conmemoración o 8 de marzo do Día Internacional da Muller, a institución sumouse ás homenaxes convocadas para o efecto cun compromiso firme en favor de reforzar a protección dos seus dereitos. Velar por unha igualdade efectiva en todos os ámbitos segue sendo un reto para conquistar no que o defensor galego poñerá todo o seu empeño. Como institución que supervisa a actuación dos poderes públicos e como entidade que vela polo respecto aos dereitos fundamentais das persoas, o Valedor do Pobo considera que protexer á muller debe atoparse entre as súas prioridades. Ante a administración debe velar polo respecto ás políticas de igualdade tanto no ámbito das oportunidades, como do respecto á súa capacitación e inserción laboral. Tamén a protección daquelas que padecen situacións de especial dificultade, como malos tratos ou resultan vítimas dalgún tipo de trata debe estar garantida nas políticas de índole social. Desde outro punto de vista, a oficina tramitou nos últimos anos reclamacións de diferente tipo nas que se denuncia a utilización da imaxe feminina como reclamo publicitario mesmo cunha carga sexual importante, unha estigmatización que se debe combater. 4. Xornadas de saúde mental Unha representación do Valedor do Pobo participou no mes de marzo na sede da Escola Galega de Administración Pública (EGAP) en Santiago, nas xornadas organizadas pola Federación de asociacións de familiares e persoas con enfermidade mental (FEAFES) acerca das Alternativas de futuro innovadoras en saúde mental: vivendas e novas medidas de protección xurídica. En concreto, o asesor coordinador da institución, Fernando de Andrés, moderou a terceira mesa redonda que versou acerca da procura de novas fórmulas para a protección xurídica. Nela tomaron parte Antonio Hernández, director de FEAFES Galicia; Fuencisla Ladrón de Cegama, fiscal de familia de Santiago; José Manuel Amigo Vázquez, decano do Colexio Notarial de Galicia e Rubén García, director da Fundación pública para a tutela de persoas adultas en Galicia (FUNGA). Durante a xornada tratáronse en xeral temas de interese para as persoas con enfermidade mental, para os seus familiares e/ou coidadores e para o conxunto de profesionais que traballan con este colectivo. Nas mesas redondas puidéronse coñecer sistemas modelo como o desenvolvido pola Fundación pública andaluza para a integración de persoas con enfermidade mental (FAISEM) ou os modelos alternativos de vivenda de cohousing , co-vivenda ou espazos compartidos. 5. Seminario sobre adolescentes e novas tecnoloxías Profesionais, investigadores e institucións veñen mostrando nos últimos anos unha crecente preocupación polo uso que os menores fan de internet e as novas tecnoloxías. O seu impacto a nivel psicolóxico e condutual tradúcese a miúdo na aparición de comportamentos aditivos e/ou de risco, fracaso escolar e problemas familiares. Tendo en conta o interese que o tema vén espertando a diferentes niveis, en 2011 o Valedor do Pobo e a Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria promoveron a realización dun ambicioso estudo cun dobre obxectivo: (1) dispoñer de datos fiables que permitisen coñecer cales son as actitudes, percepcións e usos de internet e as redes sociais entre os adolescentes galegos (calibrando así a verdadeira magnitude do problema) e (2) profundar na súa comprensión, contribuíndo ao deseño de estratexias que favorezan un uso máis racional e saudable da rede. Os datos recollidos permitiron estimar en ao redor dun 15% dos adolescentes poderían estar a facer un uso pouco recomendable de internet, ao que habería que engadir un 5% que presentarían signos de uso patolóxico, o que supoñería que preto de 4000 fogares galegos terían un problema importante a este nivel. Estes datos advertiron da necesidade de poñer en marcha plans de acción concretos de maneira inmediata. Os desafíos son fundamentalmente dous: por unha banda sensibilizar a pais e educadores desta realidade e por outro favorecer a prevención e detección precoz dos posibles casos problemáticos. Impulsado polo Valedor do Pobo creouse un grupo de traballo de carácter multidisciplinar, co obxectivo de atacar co máximo rigor e eficacia ambos os aspectos. Seis destes expertos compartiron a súa experiencia, coñecementos e opinións no seminario Adolescentes e novas tecnoloxías, unha responsabilidade compartida, celebrado en Santiago de Compostela o 6 de abril de 2013, tentando proporcionarlles unha visión obxectiva e integral do problema desde diferentes puntos de vista, coa finalidade última de achegarlles algunhas claves e ferramentas útiles para o seu día a día. O encontro, organizado en colaboración coa Universidade de Santiago e a Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria reuniu na sede da Escola Galega de Administracións Públicas a máis de duascentas persoas, principalmente profesores e orientadores de centros educativos de Secundaria. Dado o éxito acadado, a institución prepara unha publicación co contido dos relatorios desenvolvidos neste encontro para a súa distribución entre os profesionais que traballan preto dos máis novos. 6. Dinamización lingüística Conscientes da importancia da aplicación da lei de normalización lingüística e de que as institucións deben colaborar a implantar o Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega, a defensoría e a Secretaría Xeral de Política Lingüística acordaron durante esta anualidade colaborar no desenvolvemento de campañas de dinamización lingüística para contribuír a difundir os dereitos dos cidadáns. Ambas entidades por medio dos seus titulares asinaron un convenio de colaboración para desenvolver en 2013 accións co fin último de conseguir estender o uso do galego en todos os niveis da sociedade. O Valedor do Pobo, como entidade con personalidade xurídica propia para a defensa no ámbito da comunidade dos dereitos fundamentais e as liberdades públicas recoñecidas na Constitución e no Estatuto de Autonomía, reforzou deste xeito a súa defensa dos dereitos lingüísticos na comunidade e fomenta potenciar o emprego do galego en todas as ordes da vida pública, cultural e informativa. A Secretaría Xeral de Política Lingüística ofrece no marco deste acordo apoio e asesoramento técnico en relación cos aspectos lingüísticos e terminolóxicos relacionados coas actividades de pedagoxía de dereitos. 7. Coordinación cos defensores universitarios Nun encontro celebrado no mes de maio, o valedor do pobo recibiu aos defensores universitarios de Galicia, que representan ás universidades da Coruña, Santiago e Vigo, co obxectivo de fixar as pautas de coordinación en actuacións que resultan de interese mutuo. Como conclusión, ademais de estreitar lazos cos seus homólogos, a defensoría traballa na formalización dun protocolo de colaboración que permita establecer canles de comunicación entre todas estas institucións co obxectivo de acelerar e achar solucións de maneira conxunta a problemas que expoñen os membros da comunidade académica. 8. Día das letras O Valedor do Pobo sumouse un ano máis aos actos de conmemoración do 17 de maio, en que se celebra o Día das Letras Galegas, ratificando coa súa presenza nos actos institucionais convocados para o efecto o seu compromiso “para facer votos para que esta terra non só sexa para sempre a terra dos galegos e galegas senón tamén a terra da lingua galega”. 9. Campaña divulgativa sobre os dereitos de cidadanía europea A defensoría promoveu durante a anualidade unha campaña divulgativa dos dereitos do cidadán europeo. Desenvolvida en colaboración coa Secretaría Xeral de Política Lingüística distribuíu medio centenar de folletos para difundir eses relevantes dereitos en galego no marco da celebración en 2013 do Ano da Cidadanía Europea. O obxecto consistiu en facer chegar aos cidadáns os dereitos que lles corresponden como membros da Unión Europea. Para iso, o valedor tomou a iniciativa para colaborar coa Xunta de Galicia, en concreto coa Secretaría Xeral de Política Lingüística, na divulgación en galego deses principios básicos que nacen dos dereitos fundamentais das persoas e que son propios dos cidadáns europeos, como os que gardan relación coa súa participación ante institucións da UE, dereitos transfronteirizos ou de protección e fomento das linguas rexionais ou minoritarias. O 2013 foi declarado Ano europeo dos cidadáns baixo o lema Trátase de Europa. Trátase de ti. Neste marco o Valedor do Pobo quixo concienciar á cidadanía sobre os seus dereitos e contribuír ao debate sobre Europa xa que canto mellor entenda a cidadanía os seus dereitos e máis os exerza, maior será o beneficio para ela e toda a sociedade. O díptico remitiuse a organizacións sen ánimo de lucro, entidades asistenciais, asociacións xuvenís, foros cívicos e entidades sociais, entre outros, co obxecto de obter un alcance importante e que se favorecese a divulgación de todos eses dereitos. 10. Cómic sobre o uso seguro das tecnoloxías por parte dos adolescentes José Julio Fernández Rodríguez, valedor do pobo, e Beatriz Mato Otero, conselleira de Traballo e Benestar, presentaron en setembro, coincidindo co inicio do curso escolar, a primeira edición do cómic Os perigos de internet, unha historieta que pretendía achegar por medio das vivencias dunha familia con fillos adolescentes as ameazas reais que se poden atopar os menores de idade no uso das tecnoloxías e de que maneira os seus comportamentos poden chegar a alterar a convivencia normal nos seus fogares. A primeira edición do cómic contou cunha extensión de 16 páxinas e unha tirada de 30.000 exemplares, dirixidos a estudantes que cursan ESO na comunidade, por medio dos seus centros educativos. Guionizado pola santiaguesa Gemma Sesar e ilustrado cos debuxos do lucense Ramón Marcos, Os perigos de internet naceu da idea xeral de facer un cómic sobre o ciberacoso para tratar de advertir os adolescentes sobre os perigos de internet. A publicación amplía o seu campo de actuación e implica tamén os pais nesta importante tarefa de guiar os mozos polo camiño do uso seguro de todas as tecnoloxías ao seu alcance e de poñer sobre aviso ás familias dos posibles perigos. Desde hai tempo, as institucións públicas manteñen abertas liñas de actuación encamiñadas a concienciar aos máis novos no uso responsable de todas esas novas tecnoloxías. Sirva como exemplo a elaboración por parte do valedor do primeiro estudo sobre os hábitos que os adolescentes galegos asumen na súa relación coa rede, elaborado o pasado ano 2011. O traballo xustificou dalgún modo a preocupación que existe hoxe en día respecto dalgúns comportamentos. Como datos para destacar comprobouse que o 53% dos rapaces navegaban sen control dos seus pais e que no 80% dos casos nunca discutiran con eles en relación ao seu uso de internet. Os investigadores galegos recalcaron xa nese momento a necesidade de levar a cabo unha detección precoz de casos de risco, ao mesmo tempo que consideraban preciso incidir en políticas de prevención adecuadas. Preocupa en especial a importante brecha xeracional apreciada nesas investigacións entre pais e nais e os seus fillos e fillas. Moitas veces o descoñecemento das ferramentas dixitais por parte dos proxenitores incide na ausencia de vixilancia. Este é un dos argumentos centrais da historieta que recollen as páxinas do cómic e que pretende facer pedagoxía para garantir un uso saudable e afastado de perigos innecesarios. Como problema de fondo trata a difusión indiscriminada de imaxes persoais sen autorización, a desprotección da intimidade dos menores, os comportamentos case aditivos ás redes sociais e a importancia destas nas relacións entre a poboación adolescente e como elemento perturbador da convivencia familiar. A historieta reflicte unha situación de aparencia moi real. Uns pais duns 45 anos, cun fillo (16 anos) e unha filla (15 anos). Cada fillo ten un cuarto propio con computador. O rapaz conta ademais cunha consola e a nena cun móbil de nova xeración. A nai dispón dun computador portátil e o pai dunha tableta, polo que se deixa claro que son persoas que coñecen as tecnoloxías e as manexan. Os dous fillos están todo o día enganchados a internet, a través dos diferentes dispositivos. Podemos velos en distintas escenas chateando mentres comen, cando falan cos seus pais etc. Trátase de que os adolescentes se recoñezan a si mesmos nestas situacións para que poidan valorar o seu comportamento. Desde o inicio e por medio das diferentes vivencias dos protagonistas apréciase a importante brecha existente entre pais nais e fillos e fillas e como poden afrontarse dunha maneira razoable situacións de especial perigo para os menores da casa. Ademais de distribuír 30.000 exemplares, a versión electrónica do documento rexistrou nos tres últimos meses do ano un total de 1.500 descargas. 11. Xornada sobre muller: Violencia de xénero entre adolescentes O Valedor do Pobo celebrou o 27 de novembro no Salón dos Reis do Parlamento de Galicia a xornada científica Violencia de xénero entre adolescentes: as novas tecnoloxías como instrumento. O acto enmarcouse no conxunto de accións que a defensoría desenvolveu durante o mes de novembro de divulgación dos dereitos da muller con motivo da conmemoración a xornada do 25 do Día Internacional para a eliminación da violencia de xénero. Para a cita contouse con reputados representantes da maxistratura, comunicadores, psicólogos e policías, todos eles expertos na materia. A xornada foi clausurada ademais pola Defensora del Pueblo, Soledad Becerril. O deseño dunha estratexia específica de defensa de dereitos da muller é un dos obxectivos que se marcou a defensoría. A esta iniciativa pioneira polo contido do programa, sumáronse campañas de divulgación dos dereitos da muller e a inclusión dun capítulo específico dedicado a ela neste informe ordinario. A institución do Valedor do Pobo vén impulsando a creación dun grupo de traballo de carácter multidisciplinar co obxectivo de atacar co maior rigor a abordaxe dos problemas derivados de usos patolóxicos o problemáticos de novas tecnoloxías por parte dos adolescentes. Como resultado deste proxecto e do traballo que a institución realiza no ámbito da protección dos menores e a muller, identificáronse condutas típicas da violencia de xénero que se están producindo de modo crecente entre adolescentes e que teñen como instrumento as novas tecnoloxías, empregadas como ferramenta de control, de submisión, de eliminación de espazos persoais, de vinganza, de ameaza, de malos tratos, en definitiva, de violencia contra a parella e de reprodución de condutas contrarias a igualdade entre homes e mulleres. 12. Campaña Conta comigo contra a violencia de xénero A institución colaborou ademais coa concellería de servizos sociais de Santiago na posta en marcha da campaña Conta comigo. A iniciativa, desenvolveuse con motivo da conmemoración do Día Internacional para a eliminación da violencia de xénero. Deste xeito o alto comisionado puxo en circulación centos de postais durante unha semana en puntos pouco habituais a acoller mensaxes en contra dos malos tratos. De feito fixo chegar o material divulgativo a farmacias, bibliotecas xuvenís, oficinas bancarias, supermercados, mercados etc. A cotidianeidade destas contornas encaixaba á perfección co obxecto da iniciativa e a súa mensaxe: é necesario captar os sinais de malos tratos entre as mulleres que temos máis preto e prestar a nosa axuda. A campaña foi deseñada en positivo. Cada un dos personaxes que aparecen na postal: uns avós, un pai, unha xefa e un fillo de presuntas mulleres vítimas, amosan un xesto amable. O anverso da postal está ocupado pola imaxe de persoas que se atopan preto da muller afectada. Ao virar a postal aparece un post it redactado por cada unha delas coas súas respectivas mensaxes de axuda como: "Polo teléfono soas esquiva. Ven pasear comigo mañá. O teu pai" ou a dos avós: "Nena, estamos preocupados pásache algo?" 13. Publicacións O Valedor do Pobo editou un ano máis a versión abreviada do seu informe ordinario en formato de revista máis manexable por parte dos usuarios. Distribuíu durante o último mes da anualidade gran parte dos 500 exemplares editados co seu envío a todos os municipios de Galicia e en xeral a órganos que compoñen a administración pública da comunidade, supervisables por tanto pola institución. O documento permite realizar un repaso das estatísticas máis destacadas da anualidade en canto a número de actuacións, perfil dos reclamantes e administracións afectadas polas queixas. Así mesmo, nunha segunda análise, profunda nos aspectos máis destacados do exercicio, tanto pola cantidade de reclamacións que suscitaron, como pola súa repercusión na axenda do ombudsman. A edición complétase cun pequeno caderno pequeno no que se inclúe información práctica sobre o alto comisionado parlamentario. Ademais incorpórase á revista un cedé co informe completo do que poderán botar man os interesados. 14. Conmemoración dos dereitos humanos O valedor do pobo, José Julio Fernández Rodríguez, quixo conmemorar o 10 de decembro o 65 aniversario da Declaración Universal dos Dereitos Humanos, participando nun acto público celebrado no Pazo de Fonseca, en Santiago. No transcurso deste destacou o fito que supuxo hai 65 anos a ratificación da declaración así como a importancia de promover accións que contribúan a facer pedagoxía de todos eses dereitos, así como do seu cumprimento. O alto comisionado parlamentario quixo personalizar en Nelson Mandela, o líder surafricano falecido en decembro a súa capacidade de loita por todos eses dereitos, en especial polo de igualdade no seu país e en todo o continente africano. 15. Visitas guiadas á institución Un ano máis, a sede do Valedor do Pobo abriu as súas portas a grupos de estudantes e/ou colectivos que solicitaron achegarse á institución para formarse e informarse acerca da súa historia, finalidade e obxectivo e coñecer o seu funcionamento. Os máis representados foron os grupos de alumnos de diferentes centros escolares de Galicia, acompañados do seu persoal docente. Achegáronse á institución alumnos de Bacharelato do Instituto de Arzúa e de 3º de ESO do Instituto de Educación Secundaria Río Cabe de Monforte que aproveitaron as súas visitas ás dependencias do Parlamento de Galicia para coñecer así mesmo o funcionamento do seu alto comisionado. En canto á representación universitaria, alumnos da Facultade de Dereito de Ourense, así como da Facultade de Ciencias Sociais de Universidade de Vigo, e de Santiago de Compostela, acudiron acompañados dos seus profesores á actividade guiada pola sede do Valedor do Pobo. Completaron a axenda de visitas guiadas medio centenar de mozos de entre 18 e 30 anos procedentes de Italia, Turquía, Hungría, Bulgaria e España que se atopaban en Galicia no marco do programa Eco-youthdemocracy cofinanciado pola Comisión Europea e co que colaboraron o Concello de Padrón e a Asociación Cultural Cruceiro de Monte. A organización seleccionou a visita ás dependencias da defensoría no marco das actividades previstas dentro do proxecto que se desenvolveu entre o 29 de xuño e o 6 de xullo co obxectivo de fomentar e promocionar a cidadanía activa europea, promovendo o diálogo entre a mocidade e as institucións políticas así como promover o entendemento entre mozos de diversa procedencia. 16. Campaña do Consello de Europa Ao peche do ano, o Valedor do Pobo sumouse a unha campaña para frear a violencia sexual contra os nenos, nenas e adolescentes iniciada polo Consello de Europa o 29 de novembro de 2010 en Roma e sendo os seus principais obxectivos promover a firma, confirmación e aplicación do convenio do Consello de Europa para a protección dos nenos contra a explotación e o abuso sexual e proporcionar aos nenos, ás súas familias e coidadores e as sociedades coñecementos e ferramentas para previr a violencia sexual contra os nenos, nenas e adolescentes. Deste xeito persegue crear conciencia acerca de todo o que constitúe violencia sexual contra as persoas menores de idade. A través desta campaña, o ente europeo pretende atribuír competencias aos gobernos, parlamentarios, redes profesionais, a sociedade civil, os pais, nais, familias e aos nenos, co fin de que poida tomar as medidas necesarias para frear a violencia sexual contra a infancia. En España, a iniciativa está a ser coordinada pola Federación de asociacións para a prevención dos malos tratos infantís (FAPMI), coa colaboración do Ministerio de Sanidad, Servizos Sociales e Igualdad. IV. ACTUACIÓNS ESPECIAIS 1. Desafiuzamentos Se o ano pasado o Valedor do Pobo emprendía accións encamiñadas a amortecer a grave situación á que se vían abocadas centos de familias privadas da súa vivenda habitual, durante 2013 recorreu de novo á súa capacidade mediadora e de presión para conseguir evitar casos especialmente preocupantes de persoas necesitadas, con menores ao seu cargo e mesmo algún tipo de discapacidade con deriva en situacións inxustas e especialmente perniciosas para a súa supervivencia. Tan só nos catro primeiros meses do ano, desde que en decembro de 2012 o Valedor do Pobo presentase un documento de propostas para atallar o grave problema das execucións hipotecarias co consecuente desafiuzamento das familias, a institución tramitou medio centenar de expedientes relacionados con este problema. A consolidación do seu papel de mediador fixo que familias que atravesaban por situacións de extrema necesidade e abocadas á privación da súa vivenda habitual confiasen no traballo que desenvolve o alto comisionado parlamentario. A intervención do valedor nalgúns destes casos permitiu paralizar procedementos especialmente graves e dar saídas razoables a familias afectadas. Como un paso máis neste empeño en abril deste ano, a institución puxo a disposición dos interesados un teléfono directo 981 571 900 aberto as 24 horas para atender as súas reclamacións sobre procedementos de desafiuzamento. É imprescindible lembrar que os dereitos económicos e sociais son verdadeiros dereitos humanos que teñen que guiar as actuacións dos poderes públicos. Entre eles o dereito á vivenda ocupa un lugar esencial, cubrindo un aspecto básico da vida persoal e familiar. A forma en como respondemos as esixencias de tal dereito é unha boa mostra da calidade da nosa democracia. En época de crise é onde se visualiza a verdadeira forza do compromiso cos dereitos, polo que o valedor apela á máxima concienciación nese sentido. A función de mediación centrouse nesta fase de maduración do problema en establecer contactos con representantes das entidades financeiras que operan na comunidade. A institución coñeceu casos que afectaban a clientes que tiñan contratadas hipotecas en Novagalicia Banco, Banco Popular (antigo Banco Pastor), BBVA, Bankia, Banco Santander, Bankinter, Barclays, Caixa España, a Caixa e Banesto. A pesar da diferente receptividade apreciada nuns e noutros casos, responsables da defensoría puideron manter encontros con portavoces das entidades e recibir información sobre as particularidades de cada caso. Como resultado destas reunións xa o defensor galego incidía na necesidade de que se retirasen de maneira automática as cláusulas abusivas apreciadas nos contratos, como ocorreu con posterioridade. Xa no principio do ano críase conveniente que todas esas entidades chegasen a acordos para liquidar as crises de pago e, no seu caso, abundar en saídas como a dación en pago e o alugueiro social. As xestións promovidas pola defensoría tamén permitiron atopar colaboración nos colexios de avogados da comunidade para garantir a defensa xurídica dos afectados. Grazas a unha reunión co presidente do Consello Galego da Avogacía obtívose o compromiso de facelo por medio das Oficinas de Intermediación Hipotecaria que teñen as entidades colexiais habilitadas para o efecto. O valedor do pobo mantivo ademais unha relación moi fluída con representantes das plataformas anti-desafiuzamentos que operan na comunidade, principal canle de chegada de queixas á institución. O peso das resolucións do alto comisionado parlamentario e a súa capacidade de influír nos poderes públicos convertéronse en dúas das vantaxes á hora de dar saída ás situacións máis dramáticas. Non menos habituais resultaron os contactos cos servizos sociais de diferentes localidades e coas autoridades municipais. Neste último ámbito, o valedor recomendou aos concellos, xa no mes de xaneiro, que eximan de aboar o imposto de plusvalía municipal sobre a venda de vivendas ás persoas afectadas por desafiuzamento. Persoas afectadas por execucións hipotecarias dirixíronse ao ombudsman despois de perder a casa e tras recibir ordes de cobro dos concellos para que aboasen o imposto municipal de plusvalía sobre as vivendas. Tal e como trasladou o Valedor do Pobo aos concellos afectados e á Fegamp, aínda que exista unha base legal, a actuación dos servizos de recadación nestes casos choca co criterio básico de xustiza material. A total ausencia de capacidade contributiva nestes suxeitos pasivos fai que este tipo de transmisións forzosas deban estar exentas de tributación. Para garantir unha atención directa ás familias afectadas por procedementos de execución hipotecaria, o Valedor do Pobo habilitou unha liña de teléfono especializada nestas cuestións. A través do número 981 571 900 , dispoñible as 24 horas tamén no momento actual, os cidadáns afectados por execucións hipotecarias poden expor a súa situación a persoal da institución e tramitar a correspondente queixa respecto diso. Estes casos trátanse con suma urxencia e activan os mecanismos de mediación cos que conta o valedor, que contacta coa entidade financeira ou o resto de axentes implicados no proceso. 2. Devolución do tax lease do sector naval A institución do Valedor do Pobo involucrouse no mes de xullo na defensa do sector naval galego ante instancias europeas, tras coñecer as "dramáticas" repercusións económicas e sociais que a devolución do tax lease suporía para o sector naval e o conxunto da sociedade galega. "Estou convencido de que actuacións da Comisión Europea, como a que coñecemos, e baseadas nunha mala praxe, vulneran o principio de boa administración, e repercuten nun menoscabo do crédito da Unión Europea", chegou a afirmar o titular en funcións da defensoría tras coñecer as esixencias da UE. Deste xeito dirixiuse en primeiro termo e en dúas ocasións á defensoría do pobo europea, para que actuase como órgano imparcial e supervisor da actividade das institucións e órganos da Unión Europea, solicitándolle o inicio das actuacións de investigación para dirimir a posible vulneración dos principios de boa administración por parte da Comisión Europea no exercicio do cumprimento do dereito comunitario sobre competencia. Desde a defensoría, e así se lle fixo coñecer ao ombudsman europeo, entendíase que, no expediente tramitado se observaban indicios de que a Comisión Europea podía non estar a respectar os principios básicos de boa administración. O valedor rebateu a posición da Comisión con cinco argumentos: 1.- A participación como investidor no esquema de deducións fiscais do tax lease non estivo legalmente limitada a residentes do estado español senón que permaneceu aberta a calquera investidor comunitario que tivo a posibilidade de integrarse nas agrupacións de interese económico beneficiarias deste réxime polo que parece difícil afirmar o carácter selectivo das axudas fiscais postas en dúbida. 2.- Os beneficios fiscais derivados do tax lease non se recoñecen exclusivamente a agrupacións de investidores que financien a construción de buques en estaleiros españois senón que está contemplada igual para a fabricación de buques en establecementos situados no resto do territorio da Unión Europea. 3.- A posible devolución das axudas por parte dos beneficiarios, se eventualmente estas son consideradas contrarias ao dereito da Unión Europea, supoñen unha quebra patente do principio de confianza lexítima e unha ruptura da seguridade xurídica que debe amparar a toda persoa, física ou xurídica, nun estado de dereito. 4.- Resulta fundamental que a Comisión Europea poida actuar con discrecionalidade na defensa da libre competencia e na persecución das distorsións do mercado interior aínda que para que o exercicio deste poder non xere arbitrariedade resulta igualmente esencial que se produza un respecto escrupuloso dos dereitos dos administrados; e no expediente do tax lease naval español a protección destes dereitos queda en dúbida. Neste caso non se trata de que, de acordo cunha consolidada pero discutible práctica comunitaria, as empresas deban corresponsabilizarse da recepción de axudas cando o Estado que as concedeu non cumpriu co deber formal de notificalas debidamente á Comisión Europea, senón que no asunto do tax lease, a situación de desprotección dos beneficiarios é aínda máis aguda posto que esa entidade alega que as eventuais axudas concedidas pola administración española son só parcialmente ilegais, ao exceder os parámetros establecidos no punto 11 das directrices comunitarias sobre axudas de estado ao transporte marítimo, que foron á súa vez consideradas como axudas legais. A criterio da institución galega, obrigar a un operador económico a realizar o xuízo material de determinar que parte da axuda recibida é conforme ao dereito comunitario e que parte non o é, resulta desproporcionado; sobre todo se temos en conta que cada operación foi visada e autorizada pola Axencia Tributaria do estado membro, neste caso España. 5.- A confianza lexítima dos operadores económicos beneficiarios das deducións no sistema do tax lease español viuse ademais reforzada pola aceptación do esquema que fixo en diversas comunicacións a anterior comisaria da competencia, así como polo feito de que a Comisión Europea non reaccionou ante a denuncia formulada en maio de 2006 incluso o mes de xuño de 2011, dando a entender -coa súa inactividade durante cinco anos- a validez do sistema. Nun caso idéntico, a propia Comisión admitiu tanto a súa responsabilidade á hora de xerar un fumus boni iuris por relación a unha axuda de Estado como a consecuente necesidade de exonerar os beneficiarios da devolución da mesma. No exercicio do dereito de petición sinalado no Tratado de Funcionamento da Unión Europea, nunha segunda fase da súa actuación ante as institucións europeas, o Valedor do Pobo dirixiuse tamén directamente á presidencia do Parlamento Europeo á que instou a abrir un expediente para dirimir a posible vulneración da lexislación comunitaria por parte da Comisión Europea tras esixir ao sector naval español a devolución das axudas do denominado tax lease. Finalmente as institucións deron resposta ás súas peticións de información, pero estas centráronse en aspectos formais, sen entrar no fondo do asunto nin nas graves repercusións que a devolución, que agora se atopa recorrida polo Goberno español, pode ter en concreto no sector naval galego. 3. Influencia na tramitación da lei de caza Grazas a unha investigación aberta polo Valedor do Pobo a institución conseguiu exercer a súa influencia para que a nova lei de caza de Galicia evitase rebaixar a 14 anos a obtención da licenza para a práctica deste deporte. A Xunta de Galicia decidiu aplicar a suxestión emitida para manter en 16 anos a idade mínima para poder cazar na comunidade e evitar o previsto inicialmente, de rebaixar de 16 a 14 anos a idade mínima esixible para obter a correspondente licenza. A decisión foi consecuencia da actuación desenvolvida pola defensoría e a súa insistencia en que o texto legal debería primar ante todo o interese superior do menor. 4. Abusos da banca Se xa en 2012 unha das grandes liñas de actuación despregadas polo Valedor do Pobo se centrou en denunciar os abusos da banca, en especial no referente á comercialización de produtos tóxicos e ás consecuencias abusivas da falta de pagamentos dos créditos hipotecarios, esta anualidade o traballo centrouse en facer un seguimento de toda esa problemática e doutros aspectos engadidos como a inxustiza das cláusulas chan subscritas por miles de galegos nos seus préstamos de vivenda, e que impedían actualizar á baixa as cotas a pesar de que o índice de referencia chegou a marcar mínimos históricos. O defensor galego en decembro de 2012, no seu documento de Propostas sobre a actuación de oficio relativa ao problema social dos desafiuzamentos de vivendas habituais recollía literalmente que "debe promoverse unha reforma na estrutura normativa das execucións hipotecarias para cambiar a inxusta desigualdade existente entre as posicións do acredor e o debedor, sobre todo para evitar a presenza de cláusulas abusivas en procedemento de execución, sen solución en procesos posteriores, ou a aplicación de intereses moratorios desproporcionados e costas procesuais moi elevadas". Tres meses despois unha Sentenza do Tribunal da Unión Europea fallaba no mesmo sentido resultando eliminadas, poucos meses despois, dos contratos de miles de usuarios de tres entidades bancarias en concreto. Neste marco de actuación, o valedor reclamou a Novagalicia Banco a retirada das cláusulas chan dos seus contratos hipotecarios por mor dunha queixa tramitada tras coñecerse a Sentenza do Tribunal Supremo de 9 de maio, relativa ao carácter abusivo destas. Como continuación desa acción, o defensor galego comprometeuse a estender o seu labor de mediación en favor dos clientes e dirixiuse a todas as entidades bancarias que operan na comunidade co fin de coñecer como actuarían tras coñecerse que tanto BBVA como Cajamar e Novagalicia Banco decidiran anular estas cláusulas abusivas con carácter inmediato. 5. Apoio técnico á candidatura a Patrimonio da Unesco da Ribeira Sacra No segundo semestre do ano o Valedor do Pobo activou unha serie de actuacións encamiñadas a enxalzar o valor da Ribeira Sacra e a reactivar a proposta abandonada hai anos para impulsar a súa candidatura para ser declarada Patrimonio da Humanidade. Xa no mes de agosto iniciou os contactos con reputados investigadores do ámbito académico principalmente para que realicen as súas achegas e estudos desde o punto de vista de diferentes ramas da ciencia. Xa a final de ano, este grupo de traballo nútrese de científicos, biólogos, historiadores, botánicos, edafólogos, economistas, expertos en viticultura e historiadores da arte. A iniciativa do Valedor do Pobo recibiu o seu recoñecemento por parte de diferentes administracións implicadas no proxecto que formalizaron a súa adhesión nun acto celebrado en Esgos (Ourense) o pasado 14 de decembro. Neste, e ante a presenza do valedor e o conselleiro de Cultura, asinouse un convenio entre as deputacións de Lugo e Ourense así como co Consorcio de Turismo da Ribeira Sacra que representa aos 21 concellos implicados. Ese documento valora formalmente a achega que a defensoría realizará para fomentar a candidatura ante a Unesco. Ese dossier no que traballan os expertos poderá incorporarse, co obxecto de dar a coñecer a importancia que en todos eses ámbitos da ciencia ten a rexión. V. ENCONTROS CON ENTIDADES DO TERCEIRO SECTOR O desempeño das actividades propia dos intereses da cidadanía así como a defensa dos seus dereitos constitucionais esixe o desenvolvemento de medidas de achegamento a colectivos con intereses lexítimos e diversos, organizados ao redor de causas comúns. Neste sentido, cada ano a defensoría empéñase por coñecer o labor despregado por colectivos que traballan con persoas vulnerables ou tentan influír en mellorar as políticas públicas respecto diso de moi diversos asuntos. José Julio Fernández, titular en funcións da defensoría, mantivo durante a anualidade numerosos encontros de traballo. Deles extraéronse conclusións relevantes e mesmo aplicables á resolución de conflitos achegados polos cidadáns á institución. 1. Encontro con representantes de Adega O 19 de febreiro o ombudsman galego reuniuse con Fins Eirexas, secretario executivo da organización ecoloxista Adega. No encontro, celebrado a iniciativa da defensoría, ambos someteron a repaso os principais problemas ambientais aos que se atopa exposta a comunidade. José Julio Fernández manifestou que a institución ten especial sensibilidade para cos asuntos relacionados coa protección do medio social e o medio ambiente. Son numerosas as queixas que tramita cada ano respecto diso, tanto a propia iniciativa como a instancia de cidadáns ou plataformas ecoloxistas. O representante de Adega mostrouse especialmente preocupado pola repercusión ambiental que as centrais hidroeléctricas ocasionan na comunidade e reclama que non se autoricen novos aproveitamentos. Sobre a mesa de traballo analizáronse outras cuestións relacionadas coa protección do medio ambiente. Desde Adega lamentan que a administración non respecte as convocatorias periódicas dos órganos de representación ambiental da comunidade. 2. Programa de familias acolledoras O valedor do pobo interesouse por coñecer en profundidade o programa de acollemento familiar que coordina Cruz Vermella e a repercusión que sobre o mesmo pode estar a ter a actual crise. Deste xeito mantivo un encontro de traballo o 21 de febreiro con Mónica Castelao, responsable do mesmo nas dependencias da defensoría. A representante de Cruz Vermella explicou que no caso do programa de acollemento familiar, poucas foron as familias que declinaron acollementos por un cambio de circunstancias. Onde si notaron en certo xeito a crise, explicou, é no proceso de captación de novos fogares para o programa, aínda que cunha dobre lectura: por unha banda hai quen se ofrece a acoller pequenos porque ao cambiar as súas condicións laborais dispoñen de máis tempo, ou simplemente quen prefire aprazar a súa colaboración ata que mellore a súa economía. O Valedor do Pobo tramitou nos últimos meses varias reclamacións nas que familias acolledoras denuncian certas disfuncionalidades. Algunhas poñen o foco nos problemas concretos que se poden atopar á hora de escolarizar aos pequenos en acollemento en novos centros fora do prazo ordinario ou mesmo complicacións no momento de poder tramitar a súa tarxeta sanitaria. Desde Cruz Vermella aprecian receptividade por parte dos poderes públicos respecto diso, aínda que cando as cuestións para tratar son transversais e implican a outros departamentos vaian con maior lentitude. Unha das cuestións sobre as que coincidiron tanto os representantes do valedor como a representante de Cruz Vermella é na necesidade de normalizar a transición nos casos nos que o acollemento deriva nunha adopción. Algo no que están a traballar desde a organización en comunidades como Castilla-León onde un novo protocolo favorece o contacto entre ambas as dúas familias previo á adopción con resultados favorables ata o momento. 3. O problema da infravivenda entre a poboación xitana Isidro Rodríguez e Eva Beira, director xeral e coordinadora rexional da Fundación Secretariado Xitano tamén participaron no conxunto de reunións que o valedor promove para coñecer de que maneira a crise afecta a entidades do Terceiro Sector e a colectivos vulnerables en canto á protección dos seus dereitos. Durante a sesión de traballo o defensor comprometeuse a estudar de oficio o problema de infravivenda que en Galicia segue afectando a este grupo de poboación, ao persistir a existencia de poboados chabolistas e núcleos segregados. O emprego, a educación e a vivenda son os tres principais problemas que afectan á poboación xitana en Galicia, tal e como denunciaron os representantes da Fundación. Aínda que a rede familiar funciona especialmente entre este grupo de poboación en casos de dificultade, desde a entidade témense que a crise vaia a deixar pegada a máis longo prazo entre a comunidade xitana, que, como matizan, xa vén de situacións de especial debilidade. Entre outros problemas, mostran a súa preocupación ante a posible diminución de profesorado compensatorio na educación ou sobre aspectos esenciais para avanzar na integración, como o emprego e a vivenda dignas, que poden sufrir retrocesos. A ausencia de emprego digno está apoiada por estatísticas. Segundo cifras facilitadas polo Secretariado Xitano, tan só o 36% dos xitanos son asalariados en España, un indicador da súa exclusión social. No caso da educación, os mozos xitanos apenas conclúen a educación obrigatoria. En canto á vivenda, Isidro Rodríguez explicou ao valedor do pobo que non podemos permitir como país decente que a xente viva en poboados segregados, algo que ocorre, segundo as súas estatísticas, no 4% dos casos, mentres que outro 12% habitan en infravivendas. Froito desta reunión, o Valedor do Pobo comprometeuse a establecer unha liña de comunicación coa fundación para que o fagan partícipe de problemas particulares que lles afecten nas súas relacións cos poderes públicos. Ademais comprometeuse a estudar a propia iniciativa a secuela do chabolismo na comunidade, centrándose en coñecer os proxectos que na actualidade se desenvolven para erradicalo. 4. Plataforma polos dereitos civís O 24 de abril José Julio Fernández Rodríguez mantivo un novo encontro de traballo con Renato Núñez da Silva, portavoz da organización Dereitos Civís. Na reunión, da Silva constatou que o seu traballo se centra en denunciar na actualidade a ilegalidade de determinadas instalacións de videovixilancia, así como actuacións policiais abusivas e/ou as dificultades que determinados consistorios impoñen para difundir por medio de megafonía ou cartelería as reivindicacións de determinados colectivos sociais. No encontro o valedor do pobo comprometeuse a atender, como veu facendo ata o momento, as peticións que cheguen da entidade e manter un contacto directo para corrixir algunhas actitudes das administracións para coa protección dos dereitos das persoas, en especial da súa imaxe e intimidade. 5. Plataforma Esculca Rosa Verdugo é membro da xunta directiva do Observatorio de dereitos e liberdades Esculca. A principios do mes de maio tratou co valedor as vulnerabilidades das persoas inmigrantes en Galicia. O defensor galego ofreceuse a abrir iniciativas para investigar problemas que afectan os estranxeiros na comunidade, denunciados pola organización. O encontro puxo o foco en especial en tratar as debilidades que afectan os estranxeiros residentes na comunidade. En concreto, Rosa Verdugo, tratou co valedor situacións nas que os seus dereitos como persoas poden verse menoscabados. Entre outras cuestións, denunciou a extensión das identificacións policiais realizadas a persoas doutra raza con asiduidade en estacións de trens e autobuses por elas frecuentadas na comunidade. As trabas que os inmigrantes teñen nalgúns municipios para poder empadroarse ou o difícil acceso á atención sanitaria que teñen os estranxeiros, mesmo menores de idade ou mulleres embarazadas, son algunhas das cuestións nas que incidiu a representante de Esculca. A institución, pola súa banda, comprometeuse a investigar estes e outros problemas mediante iniciativas de oficio, ademais de fixar canles de comunicación directa con Esculca para coñecer situacións de vulneración de dereitos que afecten a persoas coas que traballan para poder reaccionar a tempo e achegalas á institución. 6. Coñecendo o labor dos bancos de alimentos O presidente da Fundación Bancos de Alimentos de Galicia, José Pita, tamén se desprazou ata a sede compostelá da defensoría dentro da serie de contactos da institución con entidades que traballan no Terceiro Sector. Esta organización sen ánimo de lucro proporciona gran parte dos alimentos que dispensan os comedores sociais existentes na comunidade. O encontro permitiu a José Julio Fernández, coñecer de preto o traballo destas entidades, así como a súa estrutura e organización. No mesmo os responsables da fundación explicaron que en Galicia mentres o seu traballo se prolongue no tempo ningunha entidade nin ningunha familia quedará desabastecida. Neste sentido, e ante posible descoñecemento, instan os cidadáns en situación de emerxencia a que se dirixan aos servizos sociais dos concellos ou ao propio Valedor do Pobo para coñecer os recursos para poder alimentarse. Pita mostrouse especialmente preocupado polo recorte de fondos europeos que afectará de maneira notable aos corenta bancos de alimentos existentes en España a partir do 2014. Cifrou nun millón de euros o valor dos produtos que o ente europeo dispensa anualmente só á comunidade galega. O valedor, pola súa banda, comprometeuse a estudar o funcionamento dalgúns comedores sociais da comunidade, que pechan no mes de agosto e os domingos durante todo o ano, en detrimento de dispositivos provisionais que supoñen un custo moi elevado. 7. Mesa pola Normalización Lingüística O valedor do pobo en funcións, José Julio Fernández Rodríguez, recibiu o 28 de maio de 2013 na sede da defensoría a Carlos Callón, presidente da Mesa pola Normalización Lingüística (MpNL). O encontro celebrouse nun ambiente cordial e no transcurso deste analizáronse algúns dos asuntos que en materia de protección lingüística preocupan tanto á Mesa como ao alto comisionado parlamentario. Tras a reunión ambos os dous participantes comprométense a colaborar na resolución de conflitos que poidan xurdir no ámbito da comunidade acerca do uso do idioma. 8. Exonerados da pena de morte en Estados Unidos José Julio Fernández puido coñecer de primeira man no mes de xuño a experiencia de Ray Milton Krone, un norteamericano que tras pasar dez anos nun corredor da morte foi exonerado. Tras conseguir a liberdade fundou unha organización, Witness to innocence que loita pola defensa dos dereitos das persoas condenadas á morte por erro e proporciónalles recursos para poder probar a súa inocencia. Tanto Ray como a súa parella, Cheryl Anne Naill visitaron a sede da institución acompañados por representantes de Amnistía Internacional en Galicia no marco da campaña que anualmente realiza esta organización para concienciar acerca da pena de morte. No encontro o valedor ofreceu todos os instrumentos que ten ao seu alcance para internar difundir as iniciativas que tanto Amnistía como Witness to innocence levan a cabo na defensa dos dereitos humanos. A visita ao Valedor do Pobo, única institución que os representantes da organización norteamericana visitaron en Santiago, coincidiu coa celebración en Madrid do V Congreso Mundial contra la Pena de muerte que reuniu a máis de 1.500 persoas, entre autoridades internacionais e representantes de organizacións non gobernamentais de todo en mundo. O encontro focalizou a atención en tratar a continua vulneración do dereito á vida en países como China, que capitanea o ránking mundial en execucións. Estados Unidos atópase tamén entre os postos de cabeza como un dos países onde a marxinación social e económica resulta determinante para que un acusado termine no corredor da morte. 9. Cociña Económica de Santiago O valedor interesouse a propia iniciativa pola función que desenvolve a Cociña Económica de Compostela e desprazouse á Rúa Travesa para coñecer as súas dependencias. Esta institución rexistrou nos últimos anos un incremento notable de usuarios ata alcanzar a subministración aproximada de 290 racións diarias no que vai de 2013, repartidas en 50 almorzos, 150 comidas e 90 ceas. Na súa visita, o valedor do pobo estivo acompañado por Manuel Botana Agra, presidente da xunta de goberno da entidade así como de José G. Barreiro, Rafael Pardo e Javier Brage, vicepresidentes 1º e 2º e xerente respectivamente da mesma. Tanto os membros da xunta como Sor Esther Seoane, irmá da Compañía de Hijas de la Caridad que dirixe estas dependencias, realizaron un percorrido pola historia desta institución fundada en 1891 e explicaron os detalles do día a día nun comedor polo que pasan centos de persoas en situación de exclusión social. O defensor comprometeuse a estudar e presionar desde a súa posición aos poderes públicos para conseguir solucionar conflitos concretos que poidan aflorar no día a día do funcionamento do servizo e que poden ter que ver coa situación persoal dalgún usuario ou incidencias doutro tipo. 10.Encontro con representantes da Fundación Franz Weber Unha representación da Fundación Franz Weber (FFW) mantivo un encontro na institución o 12 de decembro co obxecto de presentarse e mostrar as súas preocupacións acerca de cuestións ambientais e, en especial, relacionadas coa protección de menores en espectáculos públicos. A comitiva estivo capitaneada por Rubén Pérez Sueiras, xefe de campaña en Galicia da entidade, que compareceu acompañado de Anna Mulà, a responsable en España dos servizos legais da organización. A FFW é unha fundación que traballa pola defensa dos animais e o medio ambiente. O seu obxectivo consiste en conseguir políticas públicas de protección animal en todos os países do mundo. Na actualidade traballa en México, Colombia, Venezuela, Perú, Ecuador, Arxentina, Uruguai, España, Portugal e Francia. VI. RELACIÓN CON OUTROS OMBUDSMAN E DEFENSORES Se importante resulta na tarefa do comisionado manter o contacto directo tanto coa cidadanía como coas institucións ás que supervisa, no exercicio das súas funcións non menos necesarios resultan os contactos con outros altos comisionados de ámbito internacional, estatal ou autonómico. Nos últimos anos consolidáronse encontros de contido temático que permiten aos defensores compartir experiencias e axuntar criterios cando as problemáticas sociais resultan comúns nos seus diferentes ámbitos xeográficos. Estes contactos convertéronse en referencias á hora de actualizar as análises sobre a vixencia dos dereitos humanos, constitucionais e estatutarios e de posta ao día das diferentes interpretacións. 1. Taller de defensorías sobre as persoas con discapacidade Unha representación do valedor participou en Madrid no primeiro dos tres talleres preparatorios das XXVIII Xornadas de Coordinación de Defensores del Pueblo. A actividade tivo como título La adaptación del ordenamiento jurídico español y de las comunidades autónomas a la Convención sobre derechos de las personas con discapacidad. Políticas de bienestar social. Durante a sesión representantes do Defensor del Pueblo e de todas as defensorías autonómicas estudaron o desenvolvemento normativo da convención así como o réxime de infraccións e sancións en materia de igualdade de oportunidades, non discriminación e accesibilidade universal, entre outros aspectos. Preocupan en especial aos defensores as posibles limitacións que padecen estas persoas para acceder ao sistema de servizos sociais en función do grao de discapacidade. Tamén someteron a estudo o funcionamento dos servizos de emerxencia 112 e 016, con especial referencia ás persoas con problemas auditivos. 2. Coordinación coa Defensora del Pueblo e comisionados autonómicos Este ano os representantes das defensorías españolas tamén intensificaron as súas comunicacións co fin de fixar pautas comúns de actuación para afrontar situacións problemáticas que se repetían ao longo e ancho da xeografía española. Estes encontros telemáticos e, nalgún caso, presenciais permitíronlles unirse a favor da procura de solucións consensuadas e acordes ao obxectivo último de todos os ombudsman: a defensa dos dereitos das persoas. As XXVIII xornadas de coordinación de defensores deste ano, tiveron como obxecto analizar a aplicación en España da Convención de Nacións Unidas sobre os dereitos das persoas con discapacidade. Coa aportación do Valedor do Pobo así como do resto dos defensores, confeccionaron as seguintes conclusións: Os defensores do pobo, reunidos con ocasión das XXVIII Xornadas de Coordinación, analizamos a aplicación en España da Convención Internacional de Dereitos das Persoas con Discapacidade aos cinco anos da súa entrada en vigor e queremos destacar algunhas das nosas conclusións: 1. A Convención establece un novo paradigma respecto da discapacidade que supera a visión asistencialista para propoñer un modelo social da discapacidade baseado nos dereitos humanos. 2. Deben abordarse con urxencia reformas legais que axusten os ordenamentos xurídicos ao tratamento que ofrece a convención con relación á capacidade xurídica. A dita reforma, ha de superar definitivamente o modelo de "substitución da vontade" para asumir o de "apoio ou asistencia na toma de decisións”. Para ese efecto resulta necesario dotar á Administración de Xustiza dos medios suficientes para poder desenvolver este novo enfoque. 3. A necesaria reforma legal da medida de internamento involuntario, que deriva dos pronunciamentos do Tribunal Constitucional, debería aproveitarse para desvincular a devandita medida da idea de discapacidade e abordar todas as situacións nas que unha persoa (con discapacidade ou non), pode ser ingresada sen o seu consentimento. 4. A contención física ou farmacolóxica pode constituír unha restrición de dereitos fundamentais e como tal, require dun réxime de aplicación e supervisión especialmente estrito, tanto no referente á súa autorización, como á súa prolongación no tempo. 5. Na actual situación de crise económica, é necesario fortalecer e garantir os dereitos dos pais con discapacidade e dos seus fillos, deseñando unha serie de medidas de apoio que eviten que a discapacidade poida levar á retirada da tutela dos fillos. 6. Recomendamos ás Administracións que revisen e actualicen a múltiple terminoloxía que empregan para referirse á discapacidade, co fin de favorecer un cambio de percepción, e loitar contra os estereotipos e prexuízos. 7. Os defensores propoñemos o establecemento dun sistema unificado de acreditación da discapacidade, como o que prevé a Lei 51/2003, de 2 de decembro, de igualdade de oportunidades, non discriminación e accesibilidade universal das persoas con discapacidade. 8. Resulta inescusable que se activen os traballos para dispoñer dun novo baremo de avaliación de discapacidades que supere as limitacións do actual, moi centrado nos aspectos de tipo físico ou sensorial. 9. Os defensores reclamamos unha aplicación más estrita das facultades inspectoras e, no seu caso, sancionadoras en materia de igualdade de oportunidades, non discriminación e accesibilidade universal, dada a inaplicación desta normativa. Esta situación entraña o risco de que estas conquistas legais acaben sendo consideradas meras declaracións retóricas. 10. Consideramos necesario difundir na sociedade os valores fundamentais da educación inclusiva e promover políticas acordes cos principios do modelo social da discapacidade que se concreten en cambios respecto dos servizos de apoio ao sistema educativo, os criterios de avaliación, así como a formación permanente do profesorado. 11. Instamos ás administracións públicas a que continúen coa adopción de medidas de discriminación positiva para alcanzar a igualdade material das persoas con discapacidade respecto do emprego. Así mesmo, é necesario propiciar unha maior sensibilización social sobre as súas posibilidades laborais más alá dos mecanismos destinados especificamente para as persoas con discapacidade. É igualmente importante avanzar na adaptación dos lugares e postos de traballo, así como favorecer unha liña estable de incentivos e subvencións a tal fin. 12. Propoñemos a inclusión dun concepto unificado de persoas con discapacidade no ordenamento tributario, que achegue seguridade xurídica e garanta un tratamento uniforme na súa aplicación. 13. Os defensores do pobo reclamamos aos poderes públicos que asuman, no marco do establecido na Constitución, o inaprazable compromiso de supresión das barreiras que impiden o exercicio real e efectivo dos dereitos das persoas con discapacidade. En particular, respecto das arquitectónicas e urbanísticas, os defensores apelan á coordinación das entidades locais a través da Federación Española de Municipios e Provincias. 14. A atención á dependencia, nun contexto de severas restricións orzamentarias, absorbe a maior parte do gasto en servizos sociais xenerais. Esta atención non debe constituír a única resposta que se poida esperar das Administracións Públicas para a protección de todo tipo de colectivos en situación vulnerable. Neste punto os defensores do pobo expresan a súa preocupación polas consecuencias prácticas que esta situación implica en canto ao mantemento do sistema público de servizos sociais. 15. A aplicación, de maneira xeral, da gratuidade dos medicamentos para as persoas con discapacidade, especialmente dependentes da prestación farmacéutica, constitúe unha medida de apoio imprescindible para estas persoas. 16. No ámbito sanitario, resulta necesario prestar maior atención aos problemas derivados das persoas con enfermidades crónicas, así como ás patoloxías múltiples, a través de enfoques más centrados na atención aos pacientes que na atención aos procesos que estes padecen. Tamén debe prestarse maior atención á suficiencia dos medios de transporte adaptado, especialmente nos ámbitos rural ou insular, para evitar que a continuidade dos tratamentos poida verse comprometida. 17. Os defensores do pobo mostramos o noso recoñecemento ás persoas, asociacións, colectivos e organizacións non gobernamentais que traballan na discapacidade e animámolas a que continúen co seu imprescindible labor; á vez que reclamamos das administracións públicas, que impulsen medidas de apoio a estas iniciativas nacidas da sociedade civil, a través do seu fomento e mecenado. VII. PRESENZA NAS REDES INTERNACIONAIS A institución do Valedor do Pobo reforzou nos últimos anos a súa presenza nas principais redes de traballo dos ombudsman de todo o mundo, formando parte de organizacións internacionais pola defensa dos dereitos humanos e realizando frecuentes achegas ás liñas de debate promovidas desde estas. Nesta liña continuou traballando durante 2013, resultando frecuentes os contactos cos seus homólogos de todo o mundo, principalmente no que se refire á imprescindible divulgación do traballo cos dereitos humanos. O Valedor do Pobo, como defensor autonómico de defensa dos dereitos cidadáns, está representado na actualidade como membro de pleno dereito nas seguintes organizacións: 1. Federación Iberoamericana de Ombudsman (FIO) A Federación Iberoamericana de Ombudsman (FIO) é unha agrupación que, constituída en Cartagena de Indias (Colombia) en 1995, reúne a Defensores del Pueblo, Procuradores, Provedores, Raonadores, Comisionados e Presidentes de Comisións Públicas de Dereitos Humanos dos países iberoamericanos dos ámbitos nacional, estatal, rexional, autonómico ou provincial. O ombudsman (ou Defensoría del Pueblo, que é o termo máis utilizado en castelán) é unha institución pública (creada normalmente pola Constitución e regulada por lei do Parlamento) dotada de autonomía cuxa finalidade principal é protexer os dereitos humanos dos cidadáns fronte á administración pública do país respectivo. A FIO réxese polo seu Estatuto (aprobado en Cartaxena de Indias o 5 de agosto de 1995 e reformado en Tegucigalpa o 15 de setembro de 1999, en México DF o 24 de novembro de 2000 e en Novo Vallarta o 20 de xuño de 2006) e polas resolucións adoptadas pola Asemblea Xeral e o Comité Directivo, segundo os seus respectivos ámbitos de decisión. A máxima autoridade da FIO é a súa Asemblea Xeral, integrada polos titulares dos seus membros. O Comité Directivo está integrado polos titulares dos organismos nacionais membros da Federación e por tres representantes dos organismos non nacionais, asegurando a representación das distintas rexións xeográficas. Tradicionalmente, estes tres representantes corresponden a Arxentina (que conta con defensorías provinciais), España (onde existen defensorías autonómicas) e México (que conta con Comisións Estatais de Dereitos Humanos). O Consello Reitor intégrano o seu presidente, necesariamente titular dun organismo nacional, e cinco vicepresidentes (catro representantes de organismos nacionais e un titular de organismo do ámbito non nacional), elixidos todos eles, cada dous anos, por votación do Comité Directivo. Coa reforma do Estatuto de 20 de xuño de 2006 créase unha Secretaría Técnica, dirixida por un secretario proposto polo presidente da FIO e nomeado polo Consello Reitor, para o desenvolvemento administrativo das actividades da FIO. O obxectivo primordial da Federación é ser un foro de discusión para a cooperación, o intercambio de experiencias e a promoción, difusión e fortalecemento da institución do ombudsman nas rexións xeográficas da súa xurisdición. Máis en concreto, entre outras finalidades específicas, pretende fomentar, ampliar e fortalecer a cultura dos dereitos humanos nos países cuxos ombudsman formen parte da FIO; establecer e manter relacións de colaboración con organizacións non gobernamentais que procuren o respecto, defensa e promoción dos dereitos humanos, así como promover estudos e investigacións sobre aspectos da súa competencia, coa finalidade de apoiar o fortalecemento do Estado de Dereito, o réxime democrático e a convivencia pacífica dos pobos. Para a consecución destes obxectivos, a Federación asinou, o 23 de abril de 2002, un convenio de cooperación coa Universidad de Alcalá, que se plasmou, entre outros resultados, nunha ampla oferta formativa virtual, de carácter permanente e progresiva ampliación dos seus contidos, para os funcionarios das institucións membros da FIO e na elaboración conxunta dos informes sobre dereitos humanos da propia FIO, que esta emite anualmente, baixo a dirección académica dun profesor da Universidad de Alcalá, desde 2003. Os países que actualmente integran a FIO son Andorra, Arxentina, Bolivia, Colombia, Costa Rica, Ecuador, O Salvador, España, Guatemala, Honduras, México, Nicaragua, Panamá, Paraguai, Perú, Portugal, Porto Rico, Uruguai e Venezuela. Tanto o Valedor do Pobo como os seus homónimos do resto das comunidades autónomas están representados neste organismo e contan con capacidade de decisión. 2. Instituto Internacional del Ombudsman (IIO) O Valedor do Pobo tamén está representado no Instituto Internacional del Ombudsman. Fundado en 1978, é a única organización global para a cooperación entre máis de 150 institucións de ombudsman. O instituto fomenta o intercambio de informacións a nivel rexional e internacional. Está organizado en seis rexións: África, Asia, Asia Austral e Pacífico, Europa, Caribe e América Latina e América do Norte. A organización ten tres idiomas de traballo: inglés, francés e español. 3. Red Europea de Defensores del Pueblo A Red Europea de Defensores del Pueblo agrupa máis de 90 oficinas en 32 países europeos. Na rede participan os defensores do pobo nacionais e rexionais, e órganos similares dos estados membro da Unión Europea, dos países candidatos a formar parte da UE e algúns outros países europeos, así como o Defensor del Pueblo Europeo, a Comisión de Peticiones del Parlamento Europeo. Os defensores do pobo nacionais e órganos similares da rede designan a un axente de ligazón como persoa de contacto cos demais membros da rede. A rede foi creada en 1996 e desenvolveuse de forma continua ata converterse nunha eficaz ferramenta de colaboración para os defensores do pobo e os seus colaboradores, e constitúe un mecanismo eficaz de cooperación na tramitación das reclamacións. Isto último reviste especial importancia para o Defensor del Pueblo Europeo, xa que lle permite tramitar as reclamacións que non están dentro do seu ámbito de competencias de forma rápida e eficaz. As súas experiencias e mellores prácticas intercámbianse en seminarios e reunións, nun boletín periódico, nun foro de internet e nunha publicación electrónica diaria. Así mesmo, tamén demostraron ser altamente eficaces para o desenvolvemento da rede as visitas do Defensor del Pueblo Europeo organizadas polos defensores do pobo dos Estados membros e os países en vías de adhesión. 4. European Network of Ombudspersons for Children (ENOC) O Valedor do Pobo é membro de pleno dereito da ENOC, a rede europea que reúne a todos os defensores do pobo que traballan pola protección dos dereitos dos menores. A Red Europea de Defensores del Menor (ENOC) é unha asociación sen ánimo de lucro de institucións independentes. A súa misión consiste en facilitar a promoción e protección dos dereitos do neno, tal e como foi formulada na Convención de la ONU sobre los Derechos del Niño. A ENOC naceu en Trondheim, Noruega, en 1997, cando un grupo inicial de 10 institucións reuníronse xunto con UNICEF. En 2012 xa aglutinaba a 41 institucións procedentes de 32 países. A membrecía está limitada ás institucións presentes nos 47 estados membros do Consello de Europa. O obxectivo da organización consiste en establecer vínculos e compartir información e estratexias con institucións independentes de defensa dos dereitos dos nenos, comisionados para os nenos, ou centros de coordinación en materia de dereitos do neno nas institucións nacionais de dereitos humanos ou as oficinas do defensor do pobo en xeral. ANEXO Liquidación do orzamento (artigo 37.4 da Lei 6/1984) En cumprimento do establecido no artigo 37.4 da Lei 6/84, del Valedor do Pobo, os artigos 27 e 28 do seu Regulamento de organización e funcionamento, así como o disposto no artigo 18 do Regulamento de réxime orzamentario e contable do Parlamento de Galicia e do Valedor do Pobo, achégase resume da liquidación por capítulos do estado de gastos e ingresos referidos ao ano 2013. Data de Referencia: 31/12/2013 VALEDOR DO POBO Data de Creación: 26/02/2014 LIQUIDACIÓN DO ORZAMENTO DE INGRESOS I.- LIQUIDACIÓN DO ESTADO DE INGRESOS Data de Referencia: 31/12/2013 VALEDOR DO POBO Data de Creación: 26/02/2014 LIQUIDACIÓN DO ORZAMENTO DE GASTOS I.- LIQUIDACIÓN DO ESTADO DE GASTOS CL. ORGÁNICA 0102 VALEDOR DO OBO CL. FUNCIONAL 111B Actividade lexislativa ECONÓMICO CRÉDITOS ORZAMENTARIOS COMPROMETIDOS OBRIG. REC. NETAS REMANENTES CRÉDITO PAGOS OBR. PDTES. O 31/12 INICIAIS MODIFICAC. DEFINITIVOS 1 2 4 1.303.725,00 444.900,00 100,00 -50.249,40 37.746,14 48.279,00 1.253.475,60 482.646,14 48.379,00 1.073.882,81 386.803,93 47.190,00 1.073.882,81 379.978,93 0,00 179.592,79 102.667,21 48.379,00 1.078.842,25 368.647,91 0,00 40,56 11.331,02 0,00 Total operacións correntes 1.748.725,00 35.775,74 1.784.500,74 1.507.876,74 1.453.861,74 330.639,00 1.442.490,16 11.371,58 6 7 25.000,00 2.000,00 38.069,26 0,00 63.069,26 2.000,00 38.995,59 1.271,29 27.059,85 1.271,29 36.009,41 728,71 8.983,41 987,88 18.076,44 283,41 Total operacións capital 27.000,00 38.069,26 65.069,26 40.266,88 28.331,14 36.738,12 9.971,29 18.359,85 Total operacións non financeiras 1.775.725,00 73.845,00 1.849.570,00 1.548.143,62 1.482.192,88 367.377,12 1.452.461,45 29.731,43 8 15.000,00 0,00 15.000,00 3.347,34 3.347,34 11.652,66 3.347,34 0,00 Total cap. 8 e 9 15.000,00 0,00 15.000,00 3.347,34 3.347,34 11.652,66 3.347,34 0,00 Total operacións financeiras 15.000,00 0,00 15.000,00 3.347,34 3.347,34 11.652,66 3.347,34 0,00 TOTAL PROGRAMA 1.790.725,00 73.845,00 1.864.570,00 1.551.490,96 1.485.540,22 379.029,78 1.455.808,79 29.731,43 TOTAL ORGÁNICA 1.790.725,00 73.845,00 1.864.570,00 1.551.490,96 1.485.540,22 379.029,78 1.455.808,79 29.731,43 Total xeral: 1.790.725,00 73.845,00 1.864.570,00 1.551.490,96 1.485.540,22 379.029,78 1.455.808,79 29.731,43 Informe Ano 2013 Indice xeral Informe Ano 2013 Indice xeral XII XIII Informe Ano 2013 Presentación Páxina 2 Informe Ano 2013 Capítulo 1 A actividade da institución do Valedor do Pobo en cifras Páxina 3 Informe Ano 2013 Capítulo 1 A actividade da institución do Valedor do Pobo en cifras Informe Ano 2013 Capítulo 1 A actividade da institución do Valedor do Pobo en cifras 22 Páxina 19 Páxina 63 26 Páxina 25 34 Página 27 44 Páxina 45 44 Páxina 47 Informe Ano 2013 Capítulo 2 Resumo das queixas por áreas Páxina 176 Informe Ano 2013 Capítulo 2 Área de emprego público e interior Informe Ano 2013 Capítulo 2 Área de urbanismo e vivenda Páxina 215 Informe Ano 2013 Capítulo 2 Área de medio ambiente Páxina 302 Informe Ano 2013 Capítulo 2 Área de medio ambiente Páxina 219 Informe Ano 2013 Capítulo 2 Área de educación Páxina 475 Informe Ano 2013 Capítulo 2 Área de industria, comercio e turismo Páxina 493 Informe Ano 2013 Capítulo 2 Área de agricultura, gandería e pesca Páxina 506 Informe Ano 2013 Capítulo 2 Área de servizos sociais 36 Páxina 640 Informe Ano 2013 Capítulo 2 Área de servizos sociais Páxina 509 Informe Ano 2013 Capítulo 2 Área de emigración e traballo Páxina 656 Informe Ano 2013 Capítulo 2 Área de sanidade Página 712 Informe Ano 2013 Capítulo 2 Área de sanidade Página 659 Informe Ano 2013 Capítulo 2 Área de xustiza Páxina 730 Informe Ano 2013 Capítulo 2 Área de administración económica e transportes Páxina 732 Páxina 780 Informe Ano 2013 Capítulo 2 Área de obras públicas e expropiacións Informe Ano 2013 Capítulo 2 Área de corporacións locais, servizos municipais e protección civil Páxina 842 Informe Ano 2013 Capítulo 2 Área de menores Páxina 844 Páxina 884 Informe Ano 2013 Capítulo 2 Área de cultura e política lingüística Páxina 949 Informe Ano 2013 Capítulo 2 Área de sociedade da información Informe Ano 2013 Capítulo 2 Queixas de oficio Páxina 989 Informe Ano 2013 Capítulo 3 Dereitos da muller Páxina 1018 Informe Ano 2013 Capítulo 4 Análise do cumprimento do deber de colaboración das administración públicas nas investigación da institución 18 19 Informe Ano 2013 Capítulo 4 Análise do cumprimento do deber de colaboración das administración públicas nas investigación da institución Páxina 1019 Páxina 1026 Informe Ano 2013 Capítulo 5 As respostas ás resolucións formuladas polo Valedor do Pobo Páxina 1044 Informe Ano 2013 Capítulo 6 Relacións institucionais Páxina 1070 Páxina 1077 Informe Ano 2013 Anexo Informe Ano 2013 Anexo