Non hai maior perigo para a consecución dun obxectivo xusto e socialmente desexable que a banalización do que se quere protexer e consolidar como un valor. Por iso os xuristas preocupados pola efectividade dos principios e dereitos podemos sentir certa vertixe cando se xeneraliza o debate ao redor deles. O que aparece como unha circunstancia positiva, que fai presumir unha preocupación social e, polo tanto, un paso adiante en conseguir o avance, esconde tamén un risco para o mesmo. E é que non por falar continuamente de igualdade para as mulleres a realidade deixa de ser a que é: desigualdade de oportunidades, brecha económica, teito de cristal, discriminación no acceso ao emprego, desequilibrio nas responsabilidades familiares, toma de decisións estereotipadas, etc. Todo iso a pesar da enorme e substancial evolución experimentada no noso ordenamento xurídico. Superamos a igualdade formal e vémonos confrontados coa sima existente entre esa formalidade e a efectividade deses principios que o noso sistema legal quere que sexan unha realidade. Aí están os negacionistas, os que se refuxian na igualdade de dereitos que a lei establece esquecendo a efectividade dos mesmos, ou os que seguen afirmando que o rol esencial da muller é a maternidade e xustifican así a súa ausencia dos núcleos de decisión.
Nunca, ata a aparición con forza das mulleres como candidatas a ocupar áreas de relevo, a palabra “mérito” se usou tanto. Seguramente os temores de que coa paridade se acabe designando só polo sexo, non se vexan cumpridos cando a designada sexa unha muller, porque entón o debate aberto e a degolo é sempre o dos méritos desta. Con todo, precisamente, a incorporación dunha perspectiva atenta a evitar o rumbo – que é ao que a paridade tende- non supón que se elixa á muller polo feito de selo, senón que se deixe de elixir o home por ter menos méritos que aquela.
A mera e solitaria igualdade formal oculta as naturais diferenzas que, de non ser respectadas, redundan en desigualdade. A toma de decisión segue sendo netamente masculina, e non só porque está maioritariamente en mans de homes; senón porque, precisamente por esa titularidade, se exerce desde esa perspectiva, xa que, loxicamente non se pode incorporar o punto de vista feminino. Se no órgano de dirección só un dos sexos aparece maioritariamente representado, aquel actuará sempre coas pautas da maioría e, é máis, nesa organización, o suxeito da minoría acabará por asumir tales pautas de comportamento. Por máis que a quen estea en minoría se lle permita expresar libremente os seus criterios, a forma en que os ha de expresar, para conformar a vontade conxunta, acaba mimetizándose.
Nin sequera nas máis altas institucións dos Estados democráticos as mulleres conseguimos ser tratadas de forma igual. En España o 54% dos xuíces son mulleres, pero só somos o 16% dos membros do Tribunal Supremo. A primeira muller accedeu a ese rango de Maxistrada do Tribunal Supremo no ano 2002. O noso máis alto órgano xurisdicional foi creado pola Constitución de Cádiz de 1812, pero ata o mes de abril de 2018 non foi ditada ningunha sentenza por unha composición de xuíces exclusivamente feminina. Ata ese momento non fora posible que nunha mesma sala xurisdicional se alcanzase o número de cinco maxistradas.
A máis dun (e dunha) xéralle unha estraña sensación que a xustiza poida ser impartida só por mulleres. Quizais pensan moitos (e moitas) que a xustiza, como todo o importante no ámbito da toma de decisións, debe seguir estando en mans de homes. Curiosamente, é frecuente que se esgrima o argumento da paridade para eludir que algún día un tribunal de xustiza sexa netamente feminino, a pesar de considerar natural que historicamente fose masculino. Na xustiza, na dirección dos grandes despachos de avogados, na administración, nas empresas… o teito de cristal é a miúdo un teito de cemento. Non é lícito preguntarse por que se dan eses desequilibrios?.
Con todo, un mundo no que a metade da poboación é vista como allea á posibilidade de calquera forma de poder e cuxo acceso ao mesmo se ve só como unha anécdota, non é, desde logo, un mundo igualitario. Non vou cansalos lembrándolles a evidencia: a situación das mulleres en todo o planeta en termos de vítimas da pobreza e da violencia. Non hai perdón para iso. Pero tampouco hai verdadeira solución se, aínda que se conseguise a utopía de eliminar esas secuelas, as decisións as segue adoptando só a parte masculina da humanidade. Algo patolóxico sucede nunha sociedade cando a metade goberna sempre e a outra metade é sempre gobernada. O máximo que conseguiremos é que a primeira sexa tan bienintencionada que trate á segunda de forma protectora e tuitiva… e, así, a diminúa e aparte aínda máis de calquera participación na toma de decisións.
Imponse por iso abordar o Dereito/os dereitos cunha perspectiva como a que implanta o art. 4 da LO de Igualdade efectiva de mulleres e homes (LOIEMH), non só en relación cos casos que se nos expoñen como xuristas, senón desde o momento mesmo en que se suscita a elección, selección, promoción ou contratación das mulleres. A xeneralización de “como” somos as mulleres e as presuncións sobre o que é máis “apropiado” para nós nunca poden admitirse para xustificar a negación de oportunidades para as mulleres.
A escusa de “as diferentes capacidades” creou, non só aquel teito para a superación, senón tamén un chan pegañento, do que é imposible desengancharse para subir os banzos da escaleira da vida.
The comments are closed.